hier de berichten van Okt 2016

BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP
– okt.-nov.dec. 2016 – blad 1
VAN DE EERSTE VERDIEPING
Dit jaar kan men elkaar echt toewensen “happy chrisnukah”, de Amerikaanse term om Kerstfeest en het
chanoeka feest aan te geven – herinnering aan de herinwijding van de tweede tempel van Jeruzalem – die
beide altijd in elkaars buurt vallen, de een in dezonnekalender en de andere in de Joodse zonmaankalender : op kerstavond van 24 december wordt dit jaar ook het eerste lichtje aangestoken van de
van de kandelaar met 8+1 armen. Dit gebeurt zeer zelden samen. Gelukkig Chrisnoeka dus.
Naast de Berichten 101 en 102 staat de bundel met de teksten van onze conferentie van maart 2016
‘ Identiteit in beweging ? ‘ op onze site www.acjcb.be . U leest over de bijdragen van
-Prof. dr. Cees. J. den Heyer : Wie is Jezus? Welke naam/titel is op Hem van toepassing?
-Dr. Leo Mock : Rabbijnen en andere joodse geleerden over Jezus
-Prof. dr. Peter J. Tomson : Paulus’ identiteit in een wereld in beweging
-Dr. Elizabeth Boddens Hosang : Veranderende grenzen: ontwikkelingen rondom de christelijke identiteit in
de 3e en 4e eeuw, in relatie tot het jodendom
-Dr. Bart Wallet : De herontdekking van Tenach door de Reformatie
-Rabbijn Ira Goldberg : ‘Je hebt elkaar nodig om bij de les te blijven’ (wat laat je vallen, wat houd je vast?)
Een controle via google leerde overigens dat deze site doorlicht werd door Safety Digital : “ Acjcb.be is
redirecting to other website. Acjcb.be uses HTTPS certificate, and Acjcb.be's IP adress isn't listed in SPAM
list, met als waardering: ‘Acjcb.be has family safe content’ () !”.
Op 1 december is er een historisch Franstalig colloquium geweest in de grote synagoge van de
Regentschapsstraat in Brussel over de drie belangrijke verklaringen van eind 2015 (zie vroegere Berichten).
Er waren tussenkomsten van kardinaal De Kesel, opperrabbijn van Brussel Guigui en dominee Fuite ,
synodevoorzitter van de Protestantse Kerk in België. Moderator was professor Th. Gergely. Hiervan is ruim
verslag gedaan in de pers. Wij wijzen op Opperrabbijn Albert Guigui die sprak over de noodzaak van de
dialoog wil men oorlog vermijden. Kardinaal De Kesel memoreerde de verworvenheden in de katholieke
kerk sinds Nostra Aetate van 1965. We kunnen spreken van een intra-familiale dialoog tussen christendom
en jodendom, het herontdekken van het gelaat van een broeder. Beide kunnen elkaar verrijken in een
wederzijdse vriendschap. Maar teksten, hoe belangrijk ook, kunnen de persoonlijke ontmoetingen niet
vervangen. In dit jubileumjaar naar 500 jaar Reformatie heeft de synodevoorzitter van de Verenigde
Protestantse Kerk de gelegenheid aangegrepen om een officiële verklaring te overhandigen aan de
voorzitter van het Centraal Israëlitisch Consistorie waarbij men afstand neemt van de uitspraken van Luther
ten aanzien van de Joden. Deze tekst van 1 december drukken wij in extenso af in de volgende bladzijden.
U leest de aankondiging voor de volgende theologische conferentie van maart 2017.
In de reeks over de Joodse traditie stelt dr. G. Willems Rabbi Sjimon ben Jochai (ca.150) voor. Hij heeft – in
tegenstelkling met wat dikwijls verteld wordt – helemaal niets met mystiek te maken. Hij is iemand die
kritiek durft te uiten ten aanzien van het officiële gezag en daarom moet vluchten.
In dit nummer vindt u als geheugensteun een overschrijvingsformulier met mogelijkheid om mee te doen.
Wij wensen u het allerbeste voor het komende 2017.
______________________________________________________________________________________
Dit tijdschrift wordt normaal slechts toegestuurd aan de leden van de gespreksgroepen, de Vrienden van de Antwerpse Contactgroep voor Joods-Christelijke Betrekkingen ( zij die ons werk van onderling contact willen steunen met minstens 25 EUR per jaar ) en
aan hen die 2,50 EUR per jaar betalen voor de portokosten. Als U het Berichtenblad verder wenst te ontvangen, stort dan even 2,50
of 25 EUR. Naast de Berichten van de Antwerpse Contactgroep - met meer inhoudelijke artikels - bestaat er ook de Mailkrant. Met
die uitgave kunnen wij vlug op de bal spelen, en u verwittigen als er iets belangrijks gaat gebeuren, zoals een voordracht, een
presentatie, een concert, enz. Indien U hiervoor belangstelling hebt geef dan even een seintje op [email protected]. Vermeld wel in
de e-mail uw reële naam. De vroegere Mailkranten kunnen teruggevonden worden op de site van de ACJCB.
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP
Theologische Conferentie
– okt.-nov.dec. 2016 – blad 2
14 - 15 maart 2017
Westmalle
Thema: Geweldig geloof , of gelovig geweld ?
Op dinsdag 14 maart en woensdag 15 maart 2017 vindt de jaarlijkse tweedaagse conferentie plaats voor
predikanten, pastores, kerkelijk werkers, catecheten en een ieder die zich wil verdiepen in de relatie van
jodendom en christendom.
De organisatie is in handen van de Provinciale Werkgroep Kerk en Israël Noord-Brabant en Limburg in
Nederland en de Antwerpse Contactgroep voor Joods-Christelijke Betrekkingen.
De conferentie wordt gehouden in Huize Ter Dennen in Westmalle, België.
Voorlopig programma:
Dinsdag 14 maart 2017
10.00 uur
11.15 uur
13.00 uur
14.30 - 15.45 uur
15.45 uur
16.15 - 17.30 uur
18.00 uur
20.00 – 21.15 uur
ontvangst, kamerindeling, koffie/thee
Dr. Marc Heirman : algemene inleiding in het thema
middagmaaltijd
Dr. Marcel Poorthuis : Levinas en fundamentalisme
koffie-/theepauze
Rabbijn Albert Ringer : Hoort geweld erbij ?
broodmaaltijd
Dr. Karolien Vermeulen : Mag de tekst het even zeggen
Woensdag 15 maart 2017
8.15 uur
ontbijt
9.15 - 10.30 uur
Rabbijn Corrie Zeidler: Anders kijken naar geweld vanuit Joods perspectief
10.30 uur
koffie-/theepauze
11.00 - 12.15 uur
Dr. Lucien van Liere: Anders kijken naar geweld vanuit Christelijk
perspectief
12.30 uur
middagmaaltijd
14.00 - 14.45 uur
Afronding van de conferentie
15.00 uur
sluiting conferentie, liturgische afsluiting (Ds. Adjo Witte)
15.30 uur
koffie/thee, afscheid
Voor deze conferentie dient u zich aan de melden bij de penningmeester van de werkgroep, de heer Douwe
Wielenga; zie verder.
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP
– okt.-nov.dec. 2016 – blad 3
Nadere informatie :
De conferentie wordt gehouden in Huize Ter Dennen, Sint Pauluslaan 8, 2390 Westmalle, België
Tel. * 32 (0) 3 3121414.
Huize Ter Dennen beschikt over zestig éénpersoonskamers. Deelnemers die gebruik wensen te maken van
een tweepersoonskamer, moeten die zelf reserveren in een nabijgelegen hotel of B&B locatie.
Het is mogelijk om reeds op maandag 13 maart 2017 aan te komen in Huize Ter Dennen,
echter niet vóór 19.00 uur.
Inschrijving: Door middel van het insturen van het volledig ingevuld formulier op de volgende pagina (dit
kan ook per email) aan: de heer D.K. Wielenga, Hofmeierstraat 8, 5663 CK Geldrop, Nederland,
e-mail [email protected]
Uw opgave is definitief zodra het benodigde bedrag is overgemaakt op IBAN
NL92 FVLB 0635 8031 94 t.n.v. Werkgroep Kerk-Israël te Geldrop, o.v.v. ‘Conferentie Westmalle 2017’.
Het deelname bedrag is : Euro 125,= ; dit is inclusief 1 overnachting.
Inclusief twee overnachtingen betaalt u € 140,=
Wie niet overnacht betaalt € 105,=; deelname één dag kost € 60,= .
Het studententarief is € 75,= (inclusief 1 overnachting).
N.B.: de betaling moet vóór 28 februari 2017 door de penningmeester zijn ontvangen!
Indien u wilt/moet afzeggen ná 1 maart 2017, wordt 10% van het bedrag ingehouden, voor administratieve
kosten. Bij afmelding ná 7 maart 2017, wordt 50% van het bedrag gerestitueerd.
Bankgegevens voor internationale betalingen:
BIC code bank : FVLBNL22
IBAN : NL92FVLB 0635 8031 94
De deelnemers uit België kunnen zo nodig contant betalen bij aankomst op de conferentie.
Zij kunnen zich voor 1 maart 2017 aanmelden door middel van het opgavenformulier.
Na opgave volgt twee weken voorafgaande aan de conferentie per e-mail of reguliere post een
routebeschrijving. Op de conferentie wordt het programmaboekje uitgereikt.
Inlichtingen bij: D.K. Wielenga, tel * 31 (0) 40 286 30 09, e-mail [email protected]
of op de permanentie van de ACJCB , tel. 0472.172892 .
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP
– okt.-nov.dec. 2016 – blad 4
OPGAVENFORMULIER
Opsturen naar: D. Wielenga, Hofmeierstraat 8, 5663 CK Geldrop, Nederland
Ondergetekende,
Naam, de heer en/of mevrouw (evt. titel) ..........................................................
Aantal personen ............................. …………………………………………………
Adres ...................................................................................................................
Postcode .............................................................................................................
Woonplaats .........................................................................................................
Land .....................................................................................................................
E-mail ...................................................................................................................
Wenst/wensen deel te nemen aan de conferentie 2017
en zal/zullen ……… nacht(en) in het conferentieoord verblijven.
Wenst/wensen maaltijd: wel / niet vegetarisch
Eventuele praktische wensen m.b.t. logies:…………………………………………..
Eventuele opmerkingen: ……………………………………………………………….
Het verschuldigde bedrag van € ………… is aan de penningmeester overgemaakt.
Handtekening
__________________________________
Datum
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP
– okt.-nov.dec. 2016 – blad 5
Protestantse verklaring: Brief aan Mr Philippe Markiewicz, voorzitter Centraal
Israëlitisch Consistorium België, voorgelezen door de voorzitter van de Verenigde
Protestantse Kerk in België, Steven H. Fuite, op donderdag 1 december 2016 in de
Grote Synagoge te Brussel.
Brussel, 1 december 2016.
Geachte Meester Philippe Markiewicz,
Beste voorzitter van het Centraal Israëlitisch
Consistorie, Waarde broeder,
Volgend jaar wordt wereldwijd de 16de-eeuwse Kerkhervorming herdacht, waarvan als
beginpunt het jaar 1517 wordt beschouwd, het jaar waarin de Augustijner monnik Maarten
Luther zijn stellingen aan de slotkapel van Wittenberg ophing.
In de hervormingsbeweging die volgde en de geschiedenis zou ingaan als de Reformatie
speelden ook onze contreien een belangrijke rol. Zo was men in de havenstad Antwerpen vroeg
op de hoogte van de nieuwe ideeën en niet toevallig waren de eerste martelaren van de
Reformatie Antwerpse Augustijner monniken. De beweging van Luther was het begin van de
Reformatie, ook op het grondgebied dat later België zou gaan heten.
Alle traditionele protestantse kerken, zoals de Evangelische Kirche in Deutschland, de
Protestantse Kerk Nederland en ook de Verenigde Protestantse Kerk in België, zijn historisch
bij Luther betrokken. De Reformatie, met zijn terugkeer naar de oorspronkelijke teksten van
Tenach en Evangelie, heeft ons zoveel gegeven, ook nieuwe contacten tussen kerk en
synagoge.
Wij kunnen en willen als Verenigde Protestantse Kerk in België echter het begin van de
Reformatie niet gedenken, zonder niet tegelijk ook een zeer kwalijke zijde in herinnering te
brengen. Wij doelen daarmee op bepaalde uitlatingen van Luther over Joden, zoals
bijvoorbeeld opgetekend in zijn geschrift ‘Von den Juden und ihren Lügen’.
Evenals in het verleden willen wij juist ook nu, aan de vooravond van 2017, deze uitspraken
van Luther betreffende de Joden opnieuw en nadrukkelijk afwijzen. Er heerst weliswaar
wetenschappelijke discussie over de vraag of er al dan niet een causaal verband kan worden
aangewezen tussen deze Lutherse uitlatingen en latere vormen van antisemitisme in
protestantse middens, wij wensen ons klaar en helder te distantiëren van Luthers uitspraken
en willen dat naar U toe en naar onze eigen mensen duidelijk onder woorden brengen.
U en ik komen elkaar met grote regelmaat tegen, m.n. in allerlei overlegorganen waarin wij,
beiden als voorzitter van een minoritaire eredienst, ons in een open geest met hart en ziel
inzetten voor de strijd tegen discriminatie, racisme, antisemitisme en vreemdelingenhaat.
Ook op lokaal vlak nemen protestantse kerken samen met hun Joodse buren gezamenlijk hun
verantwoordelijkheid op.
Samen met onze Joodse zusters en broeders wil de Verenigde Protestantse Kerk in België
rekening houden met de eigenheid van een ieder en, voortbouwend op een steeds beter
verstaan van de Bijbelteksten, zich elke dag opnieuw inzetten voor het visioen van de profeten,
een meer leefbare wereld waar ieder zijn plaats heeft.
Graag en uit naam van de Verenigde
Protestantse Kerk in België, zend ik U een
broederlijke groet,
ds. Steven H. Fuite, Synodevoorzitter.
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP
– okt.-nov.dec. 2016 – blad 6
Onze Vader, Onze Koning
Op het moment dat we schrijven moet het nog komen, op het moment dat u dit leest is het voorbij: de
jaarlijkse grote dagen in de Joodse kalender. Een reeks waar de verhouding tussen mensen onderling en
tussen de mensen en God weer scherp gesteld wordt. Alles begint met het Joodse Nieuwjaar (dit jaar op 2
oktober) waar nog eens duidelijk gezegd wordt dat God koning is, dan is er Grote Verzoendag waar men
zich klein maakt voor die God, het Loofhuttenfeest waar de tocht door de woestijn ervaren wordt, om te
eindigen met het feest Vreugde van de Wet (dit jaar op 25 oktober) het geven van de Thora en n de
synagoge met het lezen van het laatste stuk van de Thora om onmiddellijk daarna in dezelfde dienst te
herbeginnen met Genesis 1 . We zijn immers nooit rond met het leren en lezen van de boodschap van de
Bijbel. In dit lange geheel helpen een lijst van geëigende gebeden.
In de periode van Nieuwjaar tot Grote Verzoendag (de ontzagwekkende dagen) wordt het beroemde ‘Onze
Vader, Onze Koning’ ‘Avinoe Malkeenoe’ gezegd, waarin God grootgemaakt wordt in een lange litanie, met
o.a. de passage
« Avínu malkénu chonénu va‘anénu ki ejn bánu ma‘assím! asséh immánu tsedaká va-chässäd vehoshi’énu » of « Onze Vader, Onze Koning, wees ons genadig en verhoor ons ofschoon wij geen goede goede
daden hebben ; behandel ons weldadig en liefderijk en help ons » (uit het gewone gebedenboek in vertaling
van Dasberg).
Het gebed is oorspronkelijk van Rabbi Akiva (50-137) en herneemt teksten uit de Bijbel . In de loop van de
tijd zijn varianten toegevoegd, die echter allemaal dezelfde sfeer van verootmoediging brengen. Het is een
bekend gegeven in de Joodse liturgie. Het gebed wordt verschillende keren herhaald en is dus heel bekend.
Het is daarom des te pijnlijker dat Luther als hij afgeeft tegen de Joden geen rekening houdt met de
leefwereld en de geloofsformules aan Joodse kant. De paar ontmoetingen die hij had was met mensen die
een gunst kwamen vragen en voor de rest waren het bekeerde Joden. Als hij een rechtstreeks contact zou
gehad hebben zou hij zeker het ‘Onze Vader’ tegengekomen zijn en iets gehoord hebben van de algemene
strekking van het gebed. Men doet een gewetensonderzoek en maakt zich klein. Het zal zeker niet zijn door
‘goede werken’ dat het tussen God en de mensen in orde komt. Het zal gratis zijn. Trouwens komt de
beroemde formule ‘de rechtvaardige zal uit geloof leven’ ook niet uit de Tenach?
De eerste dag van het Joodse Nieuwjaar gaat men naar een stromend water - probleem op dit ogenblik in
Antwerpen waar het waterpeil in het stadspark zwaar gedaald is - voor de ceremonie van het Tasjliech, en
waar men aan God vraagt om de zonden weg te doen en vergeving te vragen. Dit ziet men op straat
gebeuren. Op het einde van het gebed wordt de hoop uitgesproken dat tussen Joden en de andere
volkeren geen haat meer zal bestaan en dat men zich samen zal verzamelen voor God.
D. Rouges
MEDEDELINGEN
Initiatie Bijbels Hebreeuws
Wij gaven u in de vorige Berichten tips door voor het Hebreeuws en Grieks van de grondteksten in de
Bijbel. Vandaag een nieuwe mogelijkheid om gratis een paar lessen te volgen in een beginnerscursus. Deze
wordt gegeven door dr. Karolien Vermeulen van 13 februari 2017 tot 10 maart, tweemaal per week op
dinsdag en vrijdag van 10 tot 12 uur in de Universiteit van Antwerpen. Inschrijven via het online formulier
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP
– okt.-nov.dec. 2016 – blad 7
op www.uantwerpen.be/ijs. De cursus start bij het alfabet en wil u basisgegevens doorgeven. De cursus
vereist dus geen voorkennis.
Van de website http://joods-christelijke-dialoog.nl kwam een nieuwsbrief binnen met aankondiging van
materiaal voor de komende periode. Intussen pretendeert de website zelf deel te zijn van het antwoord op
de vraag: hoe verder? Niet alleen door ons op de hoogte te houden van de ontwikkelingen op het gebied
van de joods-christelijke relaties. Maar zeker ook door week aan week te helpen bij de lezing van de
Schriften. We zijn de auteurs van de reeks toelichtingen bij de zondagse leesteksten veel dank verschuldigd.
Genoeg om even te verkennen. In dezelfde nieuwsbrief : de jaarlijkse dag van het Jodendom is door de
Nederlandse Rooms Katholieke bisschoppen vastgesteld 17 januari. Het thema voor 2017 is “de
vreemdeling”. Een lesbrief is al gepubliceerd op www.dagvanhetjodendom.nl.
Op 7 en 8 november jl. werd in Lunteren bij de PKN een symposium gehouden met als titel: "Geloof, wet
en verlossing bij Jezus en Paulus: de Reformatiethematiek en de christelijk-joodse verhouding” .
Medewerking door prof. dr. Gabriele Boccaccini, University of Michigan, prof. dr. Pamela Eisenbaum,
University of Denver, en prof. dr. Peter J. Tomson, Katholieke Universiteit Leuven. Uitvoerig verslag reeds
op http://www.joods-christelijke-dialoog.nl/index.php/2-uncategorised/208-dossier-lunteren .
BIJ ONZE BUREN
Instituut voor Joodse Studies
De lezingen in het tweede semester worden later bekendgemaakt en worden gehouden in de Universiteit
Antwerpen, Rodestraat 14, 2000 Antwerpen telkens op donderdag om 20.00 uur. Ondertussen lopen de
taalcursussen Hebreeuws en Jiddisch.
Meer informatie: http://www.uantwerpen.be/ijs , tel. 03 265 52 43 en via e-mail: [email protected]
MATERIAAL
Tenachon Bij de vroegere Folkertsma Stichting voor Talmudica, nu PaRDeS, verschijnt een nieuwe reeks,
met verwijzingen naar de westerse cultuur. Geen tijdschriftformaat meer op A4, maar kleurrijke brochures,
op 32 tot 52 bladzijden. Het eerste nummer ging over ‘Schepping en menselijke identiteit’, 2 over ‘Satan en
het kwaad’, 3 ‘Sabbat –een uitdaging voor de mens’, 4 ‘Goddelijke identiteit: Stem of Beeld?’, 5‘Fanatisme:
hart en verharding’, 6 ‘Grenzeloos vertrouwen, in het voetspoor van Abraham’ , 7 ‘Uitverkoren?’, 8 ‘Offer:
achterhaald of actueel?’ , 9 ‘geboden: gebonden vrijheid’, 10 ‘Yehuda Aschkenasy, een rabbijn met lev’ , 11
‘Kidoesj Hasjeem, martelaarschap’, 12 ‘de lijdende knecht’, 13 ‘Ballingschap en terugkeer’, 14 ‘Oud en
Nieuw Verbond’, 15 ‘Particulier of universeel’, 16 ‘Leren’, 17: ‘En er komen betere tijden’, 18: ‘Openheid’
o.a. over privacy en klokkenluiders , 19: ‘Samenleven’, 20: ‘Wonderen en Magie’ , 21: ‘Vriendschap’ , 22:
‘Gastvrijheid’ , 23: ‘Wij – individu en gemeenschap’, 24: ‘Geweld’, 25: ‘Keuzestress’ , 26: ‘Seksualiteit’ , 27:
‘Waarheid en werkelijkheid’, 28: ‘Vluchteling’, 29: ‘Stad’ , 30: ‘Dood’ en nu deel 31: ‘Tuin’ en deel 32 :
’Afgoden’. Telkens wordt naast het hoofdstuk ook literatuur aangegeven om verder te lezen. De
abonnementsprijs is € 52,95 per jaar met 5 deeltjes per jaar. Los nummer € 12,50. Bankgegevens: IBAN:
NL37 INGB 0000 1793 86, BIC INGB NL2A . Bezoekadres van de Stichting Pardes en de bibliotheek : Claude
Debussylaan 2-8, NL-1082 MD Amsterdam (van maandag t/m vrijdag) en het postadres: Stichting Pardes,
Postbus 325, NL-4200 AH GORINCHEM; tel. : 00.31.183.645006; mail : [email protected] , en site:
www.stichtingpardes.nl .
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP
– okt.-nov.dec. 2016 – blad 8
Het nummer 58 van Current Dialogue van de WRK is verschenen met als bijdragen bvb. : Who Do We Say
that We Are? Christian Identity in a Multi-Religious World, Is there a Special Relationship between
Christianity and Judaism?,met artikels als: Judaism as Sui Generis for Christians and Part of the Wider
Dialogue, A Phenomenology of Monotheism in Relationship: Jews, Christians and Muslims, The Return of
the Wandering Jew: The State of Israel as a Theological Challenge for Jewish-Christian Relations, A Living
Question Mark? Jews, Christians and Nostra Aetate 50 Years On, Bridge over Troubled Water: Towards a
Journey of Friendship, Confessions of a Jewish Ecumenist, Not the Same, Not the Other in the Same Way as
Any Other: Praying the Psalms and the Jewish-Christian Relationship, Feminism as Meeting Point,
Christianity’s Original Sin?, Reorienting Jewish-Christian Relations and Dialogue, Remembering the
Covenant: Judaism in an Anglican Theology of Interfaith Relations, What Jewish-Christian Relations in
Antiquity Can Teach Us Today.
Dit alles als pdf op http://www.oikoumene.org/en/what-we-do/current-dialoguemagazine/PrinterproofCurrentDialogue_582016DRAFTfinalCDL.PDF
BOEKBESPREKINGEN
Joseph Roth: Joden op drift (uitgave BAS Lubberhuizen Amsterdam 2016 met tekeningen van Paul van der
Steen )
Els Snick vertaalde voor de eerste keer het essay in het Nederlands en gebruikte daarvoor de
oorspronkelijke uitgave van Juden auf Wanderschaft uit 1927. Geert Mak schrijft in zijn voorwoord terecht
dat dit een zeldzaam juweel is uit een verloren tijd. “In een kort (132 blzn.), krachtig en glashelder essay
schept Joseph Roth een onvergetelijk beeld van het Joodse leven in Europa. Hij beschrijft in grote lijnen de
Joodse migratiebewegingen vanaf het einde van de 19de eeuw, deels in gang gezet door de pogroms in het
tsaristische rijk, deels ook door het uitzichtloze bestaan in de talrijke joodse dorpen en stadjes, overal in
Polen, Roemenië en Rusland. Talloze families zochten hun heil in Wenen, Berlijn, Parijs, Amsterdam en
verder, in New-York en Chicago. Talloze anderen bleven.” In 1937 plande Roth een heruitgave met een
extra hoofdstuk over de veranderde situatie in Duitsland, maar die is nooit uitgegeven.
Roth (1894-1939) uit Brody, in Galicië, toen Polen maar nu Oekraïne, ontdekt reeds vroeg het
geassimileerde Jodendom en is altijd een onafhankelijke journalist-schrijver gebleven. Het Jodendom is zijn
vaderland – hij noemt zich de laatste der laatste Joden - en koopt in Oostende (ballingsoord van de
Duitstalige intelligentsia) een zak om ‘net als zijn voorvaderen door de wereld te trekken’. Hij beschrijft het
leven van de Oost-Europese Joden in het Westen en de getto’s in Wenen, Berlijn, Parijs. Typisch is dat dit
een verhaal is van voor de gruwelijke feiten van WO-II maar dat het een scherp portret is van het
asjkenazische Jodendom dat vandaag in Antwerpen zo manifest aanwezig is. Ondertussen wordt meer
gedaan dan enkel een schildering van Oost-Europa maar geeft Roth ook zijn kijk op de werking van het
antisemitisme : “in Rusland was het antisemitisme een middel om te regeren; de moezjiek, de eenvoudige
boer was geen antisemiet” (p.107). Het is een boekje dat gelezen en genoten moet worden met kleine
slokjes, nagedacht over de diepere wijsheden met conclusies van een gedwongen emigrant.
DR
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP
– okt.-nov.dec. 2016 – blad 9
SINDS MOZES OP DE SINAI
de joodse traditie
in het heilige land.
18 - Rabbi Sjimon ben Jochai (ca.150) – vervalsing der geschiedenis!
In de middeleeuwen hebben de kabbalisten geheel ten onrechte rabbi Sjimon ben Jochai gemaakt
tot de auteur van de Zohar. In werkelijkheid is dit omvangrijke werk van de joodse mystiek samengesteld
door Mozes de Leon in de 13e eeuw. De kabbalisten hebben daarmee de historische figuur van rabbi Sjimon
herschapen tot een van de grootste joodse mystici. Dit is verstaanbaar gezien een heel lang verhaal in de
Babli, maar het creëert een totaal vals beeld van de man. Hij heeft niets met mystiek te maken. In ieder
geval blijft rabbi Sjimon de meest geheimzinnige en zonderlinge figuur van de Usja periode.
Het heeft allemaal te maken met één lange passus van de Babli die geen enkele parallel heeft
(bSjabbat 33b). Rabbi Jehuda en rabbi Jose en rabbi Sjimon zaten samen met een zekere Jehuda, zoon van
proselieten. Rabbi Jehuda sprak zijn bewondering uit voor de bouwwerken van de Romeinen. Rabbi Jose
zweeg en bleef neutraal… Maar rabbi Sjimon ben Jochai gaat in de tegenaanval. ‘Alles wat zij gebouwd
hebben, hebben zij voor zichzelf gebouwd; zij hebben markten aangelegd om er hoeren te installeren,
badhuizen om zichzelf te verzorgen, bruggen om voor hen tol te heffen.’ De zoon van proselieten maakt dat
deze uitspraak de Romeinen ter ore komt. Zij decreteren dat rabbi Sjimon die kritiek durfde uiten,
terechtgesteld moet worden.
De rabbi en zijn zoon vluchten en verbergen zich aanvankelijk in de bet midrasj. Later in de
beroemde grot (Aram. mearta) waarin allerlei zonderlinge legendarische dingen plaatsvinden. Zo het
wonder dat daar voor hen een johannesbroodboom en een waterbron opduiken zodat zij zorgeloos kunnen
overleven. Vader en zoon studeren en bidden dan ook de hele dag en dit twaalf jaar lang. Een mooi
symbolisch getal. Aan het einde van die periode verschijnt de profeet Elia en maakt bekend dat de keizer
overleden is en zijn decreet geannuleerd. Zij komen uit de spelonk en vernietigen met hun blik alles wat te
maken heeft met het tijdelijke leven (Hebr. chajje sja’a). Voor hen telt - zeer radicaal - alleen het eeuwige
leven (Hebr. chajje olam). Maar dan weerklinkt een bat qol ‘Zijt gij naar buiten gekomen om mijn wereld te
vernietigen, keer weer in uw grot.’ Als straf verblijven zij er nog twaalf maanden in, en mogen dan definitief
naar buiten.
Op de vooravond van de sabbat zien zij dan een oude man die twee bosjes mirte draagt. Op hun
vraag wat dit te betekenen heeft, antwoordt hij ‘ter ere van de sabbat; het ene bosje is voor gedenk
(Exodus 20,8) het andere voor onderhoud (Deuteronomium 5,12).’ Vader en zoon komen eindelijk tot rust
en besluiten ‘Zie hoe kostbaar de geboden zijn voor Israël.’ Tot zover de beroemde passus van de Babli.
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP
– okt.-nov.dec. 2016 – blad 10
Wat de houding van de joden ten aanzien van de Romeinse bezetter betreft, kan men duidelijk drie
groepen onderscheiden in onze tekst. Zij die in zekere mate met de Romeinen willen samenwerken (rabbi
Jehuda), zij die de bezetter verfoeien en niet van hem willen weten (rabbi Sjimon), en zij die tussen beide
uitersten staan (rabbi Jose). Men zou kunnen zeggen dat dit altijd zo geweest is in die tijd en dat enkel in
functie van de veranderende omstandigheden de ene groep groter en de andere kleiner werd. Reeds rabbi
Chananja de chef van de priesters (ca.70) bad voor de Romeinen, zoals wij gezien hebben, en liet een
positief geluid horen.
Het fundamentele probleem waar de tekst op aanstuurt als het gaat over de twee mannen in de
grot betreft de tegenstelling tussen eeuwig leven en tijdelijk leven. De twee rabbi’s hebben niets te maken
met het tijdelijke want ze hebben automatisch eten en drinken. Zij richten zo hun hele leven op het
eeuwige, namelijk de studie van de Tora. Latere generaties hebben dit niet vergeten, rabbi Sjimon ben
Jochai is niet zoals de andere rabbijnen die een eigen beroep hebben om van te leven. Voor rabbi Sjimon
geldt heel eenzijdig ‘zijn studie is zijn beroep’ (bSjabbat 11a).
De studie van de Tora betekent echter niet dat men zich verliest in het eeuwige, neen, de Tora
heeft ook te maken met het tijdelijke, het dagelijkse leven. De geboden verenigen en verzoenen
eeuwigheid en tijd. En voor Israël culmineert de tijd in de steeds terugkerende sabbat, het enige feest dat
genoemd wordt in de twee versies van de Tien Woorden. Zes dagen zal men arbeiden voor het tijdelijke,
maar de sabbat sluit aan bij het eeuwige. De oude man die met het blijvende groen en het parfum van de
mirte bosjes de sabbat (als een bruid?) eert, heeft het begrepen. De twee extremistische rabbi’s begrijpen
het uiteindelijk ook.
Wat weten wij nu eigenlijk over die merkwaardige rabbi Sjimon? Zijn vader, Jochai, is in feite
onbekend. Zijn zoon, Elazar, die ook rabbijn is, hebben wij ontmoet in de grot. Rabbi Sjimon zelf is een
leerling van Aqiba en hij bezoekt zijn meester zelfs in de gevangenis, maar wordt pas geordineerd door
Jehuda ben Baba. En waar leefde rabbi Sjimon ben Jochai? Hij onderwees in Teqoa, niet de bekende plaats
in Judea, maar een dorp in opper Galilea ten zuiden van Meron. Men vindt hem met zijn studenten in ‘de
vallei tegenover Meron, zijn stad’ een vallei die hij met goudstukken zou gevuld hebben. Na het verlaten
van de grot verschijnt hij met zijn zoon in de openbare baden (Hebr. dimosin) van Tiberias om zich te
verwarmen. Ook reinigt hij die stad op een wonderbaarlijke wijze van doodsbeenderen. De rabbi duikt nog
op aan de kust van de Middellandse zee in het verre Sidon (toen Syrië). Verder in Akko en in Galilea. Ook
neemt hij deel aan alle fundamentele samenkomsten van de Usja periode. Waarschijnlijk in de latere jaren
van de regering van keizer Antoninus Pius wordt hij naar Rome gezonden, samen met rabbi Elazar ben Jose,
om een anti-joods decreet te laten annuleren. Hij zou toen de dochter van de keizer geëxorciseerd
hebben… Wanneer men dit alles overziet dan krijgt men de indruk reeds een dergelijke figuur ontmoet te
hebben. Inderdaad, rabbi Eliëzer ben Hurqanos vertoont veel gelijkenis met rabbi Sjimon ben Jochai.
Beiden waren onverzettelijk eigenzinnig en deden legendarische tekenen.
Twee klassieke uitspraken van rabbi Sjimon luiden als volgt. ‘Het is beter voor een mens dat hij zich
in een vurige oven werpt, dan dat hij zijn naaste in het openbaar beledigt’ (bBerachot 43b). ‘Indien Israël
twee sabbatten zou houden volgens de halacha, dan zou het onmiddellijk verlost worden’ (bSjabbat 118b).
Beide teksten illustreren goed zijn radicaal en veeleisend karakter, zowel voor ieder mens als voor het hele
volk Israël.
Men zou het misschien niet verwachten na al het gezegde, maar rabbi Sjimon ben Jochai is een
grote bekende halachist geweest, helemaal in het spoor van zijn leermeester rabbi Aqiba (tNegaim 5,3)! Hij
wordt dan ook in de Misjna steeds zonder patroniem geciteerd, kortweg rabbi Sjimon. Zoals de andere
autoriteiten van zijn generatie wordt hij er meer dan 300 maal genoemd. Hij is dus helemaal niet
wereldvreemd maar bezig met het alledaagse leven volgens de Tora. Naast zijn aandeel in de Misjna wordt
een halachische commentaar op Exodus onder de naam Mechilta derabbi Sjimon ben Jochai aan deze rabbi
toegeschreven. Dit geschrift is oorspronkelijk nooit gedrukt maar werd in onze tijd weder samengesteld uit
allerlei fragmenten en citaten. Tot slot een diepzinnige uitspraak.
Rabbi Sjimon zegt:
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP
– okt.-nov.dec. 2016 – blad 11
Wanneer drie aan één tafel gegeten hebben en daarbij geen woorden van de Tora gesproken
hebben, is het alsof zij gegeten hebben van offers van doden; want er is gezegd (Jesaja 28,8) want
alle tafels zijn vol walgelijk braaksel, zonder Plaats (Hebr. Maqom, God).
Maar wanneer drie aan één tafel gegeten hebben en daarbij woorden van de Tora gesproken
hebben, is het alsof zij gegeten hebben van de tafel van de Plaats (Hebr. Maqom, God), gezegend zij
hij; want er is gezegd (Ezechiël 41,22b) … en hij zei tot mij, dit is de tafel die is voor YHWH.
(mAvot 3,3)
Het gaat exemplarisch over het samen eten van drie personen. Zo een maaltijd heeft altijd een
godsdienstige betekenis en is eigenlijk als een offermaal. Dit moet geëvalueerd worden naar de woorden
van de Tora die er al dan niet bij uitgesproken worden. Bij hun afwezigheid is het een maaltijd van offers
aan afgoden (zie Psalm 106,28) en zonder God (de Plaats). Bij hun aanwezigheid is het een maaltijd van een
offer aan de God van Israël. De tafel komt dan overeen met de tafel der toonbroden van de Tempel, die in
de beschrijving van Ezechiël ook ‘altaar’ wordt genoemd (zie 41,22a). De woorden van de Tora maken het
gewone eten als een offermaal aan de tafel, het altaar van God in de Tempel van Jeruzalem.
Gerard F. WILLEMS
P.S. Dit verhaal kan men uitvoeriger, samen met veel andere dingen, vinden in het boek van de auteur van
dit artikel getiteld ‘Oog in oog met het vroegrabbijnse Jodendom’ uitgegeven bij Altiora Averbode 2014
(ISBN 978-90-317-3844-1 / 416 p. / € 29,90).