April 2017 - KU Leuven

BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP
–
januari-april 2017
– blad 1
VAN DE EERSTE VERDIEPING
2017 is naast andere belangrijke onderwerpen ook het jaar van 70 jaar Seelisberg. In 1947 kwamen
inderdaad joden, katholieken en protestanten samen in het Zwitserse Seelisberg voor een conferentie over
het antisemitisme en werd een tekst opgesteld in 10 punten waarmee men tegemoet
kwam aan de opmerking van Jules Isaac – zijn hele familie was vergast in Auschwitz dat men zich in het christendom heel de geschiedenis door had afgezet tegenover de
Joden. De eerste stappen om de anti-Joodse vooroordelen in de kerk onder ogen te
zien werden gezet, om de ‘Enseignement du Mépris’ (Catechese der Verguizing) om te
buigen tot een ‘Enseignement de l’Estime’
(cfr. Pauselijke Commissie: 6 mrt. 1982 - «Que tous aient donc soin, dans la catéchèse et la prédication de
la ... et recommander entre eux la connaissance et l'estime mutuelle…»).
In deze Berichten nogmaals deze 10 punten uit 1947 als geheugensteun.
Jules Isaac (1877-1963)
Deze Tien Punten zijn tijdens de internationale vergadering van de ICCJ in juli 2009 in Berlijn bij de tijd
gebracht in een nieuw document, de “Twaalf Punten van Berlijn” met huiswerk voor J-K-P. Meer daarover
op de nieuwe site http://www.joods-christelijke-dialoog.nl/index.php/documenten/260-seelisberg .
Ondertussen worden we overdonderd door voortdurend nieuwe berichten die vertellen van weer andere
aanvallen op Joodse medemensen. Blijkbaar blijft het een moeilijke zaak om te aanvaarden dat er mensen
zijn met hoofddoeken, met tulbanden, dat er mensen zijn die een periode in het jaar iets anders eten, die
vasten of overschakelen op ongedesemd, kortom die naast ons wonen en andere dingen doen dan wij. Wat
te denken van heel de discussie rond ritueel slachten, terwijl nog altijd moet gevraagd worden hoe dat
slachten nu eigenlijk gebeurt. Wat te denken van het willen verplaatsen van het monument van de
weggevoerde Joden op de Belgiëlei, zonder dat iemand de Joodse gemeenschap ervan op de hoogte heeft
gebracht. Het Forum der Joodse Verenigingen was verbijsterd door deze unilaterale beslissing van het
Schepencollege. Het oor te luisteren leggen bij anderen is dus nog altijd niet een vanzelfsprekende zaak.
Moet men elke keer opnieuw leren. In dit verband begroeten wij het verschijnen van een nieuwe roman
van Margot Vanderstraeten: Mazel Tov, mijn leven als werkstudente bij een orthodox-joodse familie, uitg.
Atlas (cfr. Standaard der Letteren van 210417).
We hebben de theologische conferentie in Westmalle achter de rug over ‘Geweldig geloof of gelovig
geweld’. We proberen in de zomer de teksten op onze site te hebben. Ondertussen kan al gekeken worden
in een boek dat toen niet aan bod kwam: J.-Ph. Schreiber (red.): Théologies de la guerre, éditions de
l’Université de Bruxelles, 2006, maar waarin heel wat aangeraakte thema’s besproken worden.
In de reeks over de Joodse traditie stelt dr. G. Willems deze keer Rabbi Natan, de Babyloniër voor van rond
160 van onze tijdrekening. Hij werd voorzitter van de hoogste rechtbank en van hem is de uitspraak dat
iemand die naar gladiatorenspelen gaat zien niet zo onschuldig bezig is. Hij is ook iemand die verder gaat
dan te zeggen dan dat men zelf daarmee bloed vergiet omdat men die gruwelijke spelen door zijn
presentie steunt, maar dat men met al dat toch nog een positieve rol kan spelen.
______________________________________________________________________________________
Dit tijdschrift wordt normaal slechts toegestuurd aan de leden van de gespreksgroepen, de Vrienden van de Antwerpse Contactgroep voor Joods-Christelijke Betrekkingen ( zij die ons werk van onderling contact willen steunen met minstens 25 EUR per jaar ) en
aan hen die 2,50 EUR per jaar betalen voor de portokosten. Als U het Berichtenblad verder wenst te ontvangen, stort dan even 2,50
of 25 EUR. Naast de Berichten van de Antwerpse Contactgroep - met meer inhoudelijke artikels - bestaat er ook de Mailkrant. Met
die uitgave kunnen wij vlug op de bal spelen, en u verwittigen als er iets belangrijks gaat gebeuren, zoals een voordracht, een
presentatie, een concert, enz. Indien U hiervoor belangstelling hebt geef dan even een seintje op [email protected]. Vermeld wel in
de e-mail uw reële naam. De vroegere Mailkranten kunnen teruggevonden worden op de site van de ACJCB.
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP
–
januari-april 2017
– blad 2
Het typisch Europees christelijk antisemitisme kende een ander hoogtepunt tijdens de tweede wereldoorlog
1940-45. Reeds in 1946 werd te Oxford een eerste internationale conferentie van Joden en Christenen
gehouden om daar iets aan te veranderen. Het jaar daarop volgde een tweede conferentie, die het document
opstelde dat wij hier laten volgen. Het blijft, na al die jaren, een waardevolle tekst. Oordeel zelf!
DE TIEN STELLINGEN VAN SEELISBERG (Zwitserland) 1947
gericht tegen het antisemitisme in de christelijke Kerk.
Vergeet niet dat Eén God tot ons allen spreekt door het Oude en het Nieuwe Testament.
Vergeet niet dat Jezus uit een joodse moeder geboren is, uit het geslacht van David en het volk Israël
en dat zijn blijvende liefde en vergeving zijn eigen volk omvat en de hele wereld.
Vergeet niet dat de eerste discipelen, de apostelen en de eerste martelaren joden waren.
Vergeet niet dat het fundamentele gebod van het christendom, God en de naaste lief te hebben, reeds
afgekondigd werd in het Oude Testament en bevestigd door Jezus. Dit gebod is bindend voor beiden,
christenen en joden, en omvat alle menselijke relaties, zonder enige uitzondering.
Vermijd het Bijbelse en na-Bijbelse jodendom te vertekenen of verkeerd voor te stellen met de
bedoeling het christendom te verheerlijken.
Vermijd het woord joden uitsluitend te gebruiken in de betekenis van de vijanden van Jezus, en de
woorden ‘de vijanden van Jezus’ om het hele joodse volk aan te duiden.
Vermijd de Passie zo voor te stellen dat het odium voor het doden van Jezus op alle joden of alleen
op joden terecht komt. Het was slechts een fractie van de joden in Jeruzalem die de dood van Jezus eiste. De
christelijke boodschap heeft altijd gesteld dat die joden model stonden voor de zonden van de mensheid en
dat het de zonden zijn waaraan alle mensen deelhebben die Christus aan het kruis brachten.
Vermijd te verwijzen naar de vervloekingen van de Schrift, of naar de kreet van een woedende
menigte: ‘Zijn bloed kome over ons en over onze kinderen’. Vergeet niet dat deze kreet niet kan opwegen
tegen de ontzaglijk veel gewichtiger woorden van onze Heer: ‘Vader, vergeef het hun, want zij weten niet
wat zij doen’.
Vermijd de bijgelovige gedachte te verspreiden dat het joodse volk verworpen en vervloekt is,
bestemd voor een noodlot van lijden.
Vermijd over de jood te spreken alsof de eerste leden van de Kerk geen joden geweest zijn.
Vertaling G.F.Willems
overgenomen uit Nieuwsbrief VPKB Knokke-Heist 6 februari 2002
__________________________________
ICCJ 2017 Bonn
Het jaarlijks internationaal congres van de ‘International Council of Christians and Jews’ gaat dit jaar door
in Bonn (na vorig jaar in Philadelphia is dit een beetje dichter) van zondag 2 tot en met woensdag 5 juli
2017. Het thema is ‘Reforming, rereading, renewing: Martin Luther and 500 years of tradition and reform
in Judaism and christianity’. Vanaf nu kan door iedereen ingeschreven worden via www.iccj.org . Graag
wijzen wij erop dat elke keer een keur van voordrachtgevers aangetrokken wordt en dat in workshops met
hen een gesprek kan gevoerd worden. Ook België is via het OCJB (het Overlegorgaan Christenen en Joden in
België) vertegenwoordigd in het overkoepelende ICCJ.
Hun site met verklaringen, artikels, actuele zaken, boekbesprekingen en veel meer op www.jcrelations.net
is een must voor het Joods-christelijke gesprek wereldwijd. Elke maand bij het begin van de maand worden
weer nieuwe zaken aangebracht in het Duits, Engels, Frans, Russisch, Portugees, Spaans; naast vertalingen
zijn dat ook originele bijdragen.
Volledig en uitvoerig programma van het congres: http://www.iccj.org/fileadmin/ICCJ/pdfDateien/Program_Booklet%20ICCJ-Bonn2017%20vers20170315.pdf .
__________________________________
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP
–
januari-april 2017
– blad 3
MEDEDELINGEN
Postzegel rond Tolerantie
Hij is al een tijd uit – wij verwittigden u indertijd - maar kan nog altijd online besteld worden (aan de
normale prijs)
NL : https://eshop.bpost.be/nl/products/tolerantie
FR : https://eshop.bpost.be/fr/products/tolérance
Wordt verkocht in veelvoud van 10 exemplaren en wordt na bestelling door de
postbode in uw brievenbus gedeponeerd. U moet niet meer de deur uit. U hebt
geen verdere onkosten.
In de Verenigde Protestantse Kerk in België is het thema van de jaarlijkse Israëlzondag – dit jaar op 7 mei
2017 - waarbij de relatie met het Jodendom centraal staat, het kasjroet. De titel is ‘Guess who’s coming to
dinner’ en er worden raadgevingen toegevoegd om Joodse mensen te ontvangen. Meer op
http://nl.protestant.link/events/7-mei-israelzondag/ .
Tot hun eigen grote verwondering werd aan de
congregatie van de Zusters van Sion op 9 februari
in Rome tijdens een bezoek van een aantal verantwoordelijken van de Anti-Diffamation League (ADL)
aan de Paus de ADL Cardinal Bea Interfaith Award
overhandigd voor hun inzet en bijdrage aan de
rechtvaardigheid en de dialoog. Gesticht in 1847 in
Frankrijk als congregatie zijn de zusters in Frankrijk,
België en Italië op gevaar van hun eigen leven
betrokken geweest in de opvang van Joodse
families in hun kloosters tijdens WO-II.
In België kennen we de zusters van hun inzet voor
het Joods-christelijk gesprek en waren zij de
instantie die instond voor de praktisch uitwerking
van heel wat initiatieven van de protestantse en
katholieke commissies voor de betrekkingen met
het Jodendom. Op hun adres was immers de VZW
Documentatie Dienst voor de Betrekkingen tussen
Christenen en Joden gevestigd , zij gaven in het
Nederlands en het Frans de dossiers uit van Ein
Sjalom (nog te consulteren op onze permanentie)
en zij waren ook het adres voor het BelgischNederlands Joods-christelijke tijdschrift Ter
Herkenning (waarvan later de administratie
overgenomen is door de ACJCB ; op onze site staat een volledige inventaris van artikels). Er was een
speciale band omdat indertijd zuster Maria Swings nds uit Antwerpen afkomstig was. Vandaag is er van
deze internationale congregatie nog één zuster in Brussel, zuster Michèle Debrouwer nds die we bij deze
hartelijk feliciteren.
In het kader van de grote tentoonstelling in Luik in het centrum Grand Curtius ‘Une réforme, un livre –
Luther et la Bible palatine’, spreekt prof. Thomas Gergely over ‘ Luther et le Judaïsme’ op donderdag 18
mei om 20 uur in het auditorium. Een samenwerking van het stadsbestuur en de universiteit.
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP
–
januari-april 2017
– blad 4
Synagoge Heide-Kalmthout
Al een tijdje hebt u niets meer gehoord maar nu toch even doorgeven dat er beweging is en dat een
voorlopig beheerder is aangeduid. Een dossier kan nu ingediend worden en een aannemer gekozen voor de
dringende instandhoudingswerken. We herinneren eraan dat er een projectrekening is. Voor elke storting
van 40 EUR op rekeningnummer 745-0172116-10 van Herita vzw, Oude Beurs 27, 2000 Antwerpen met
vermelding ‘gift synagoge Heide-Kalmthout’ ontvangt u een fiscaal attest. Meer informatie bij VZW
‘Synagoge Heide’ , Kerkeneind 13, 2920 Kalmthout, tel. 03.6202210, e-mail: synagoge @kalmthout.be .
EOS over Luther In de geschiedkundige reeks van het wetenschappelijke tijdschrift EOS is een speciaal
nummer verschenen over Luther met enkele bijdragen over ‘Luther en de Joden’: Chr. Busch van de
Kazerne Dossin nuanceert de stelling dat Luther het nationaalsocialisme op ideeën zou gebracht hebben en
ds. Jacobi schrijft over de relatie tussen christenen en joden. Meer met volledig overzicht van de artikelen
op https://www.eoswetenschap.eu/geschiedenis/500-jaar-luther-hervormer-marketeer-en-mediaster .
Over hetzelfde onderwerp ‘Luther en de Joden’ komt prof. dr. Thomas Kaufmann uit Göttingen over naar
Antwerpen voor een voordracht in het Engels op donderdag 9 november. Meer op www.luther2017.be .
De jaarlijkse plechtigheid van het Forum der Joodse Organisaties aan het Monument van de
Gedeporteerde Antwerpse Joodse Burgers op de Belgiëlei in Antwerpen zal plaatsvinden op maandag 8
mei 2017 om 18u00.
Bij de bibliotheek van de ACJCB zijn een aantal boeken over de staat Israël (bvb. van Abba Eban) en
dubbels over de dialoog jodendom-christendom te verkrijgen tijdens de uren van de permanentie.
__________________________________
BIJ ONZE BUREN
Instituut voor Joodse Studies
RESTERENDE LEZINGEN van het 2de semester 2016-2017
04/05 Holy Land Pilgrimage as Judeo-Christian Dialogue: A Guide-centered Ethnography
Prof. dr. Jackie Feldman – Ben Gurion University of the Negev
11/05 La littérature : combat avec l’ange
Prof. dr. Hélène Cixous (auteur) in dialoog met Prof. dr. Marta Segarra (CNRS, Universitat de Barcelona)
Keynote lezing seminarie ‘Mémoires et histoires dans l’œuvre récente d’Hélène Cixous’
Hof van Liere, Prentenkabinet, Prinsstraat 13
15/05 Yiddish Exceptionalism: Lynching, Race, and Racism in American Yiddish Fiction
Prof. dr. Marc Caplan – Yale University
Lezing op maandag
Telkens donderdag om 20.00 uur in de Universiteit Antwerpen Rodestraat 14 (R.013) – 2000 Antwerpen
(tenzij anders vermeld). De toegang is telkens gratis.
Meer informatie: http://www.uantwerpen.be/ijs , tel. 03 265 52 43 en via e-mail: [email protected]
__________________________________
MATERIAAL
Tenachon Bij de vroegere Folkertsma Stichting voor Talmudica, nu PaRDeS, verschijnt een nieuwe reeks,
met verwijzingen naar de westerse cultuur. Geen tijdschriftformaat meer op A4, maar kleurrijke brochures,
op 32 tot 52 bladzijden. Het eerste nummer ging over ‘Schepping en menselijke identiteit’, 2 over ‘Satan en
het kwaad’, 3 ‘Sabbat –een uitdaging voor de mens’, 4 ‘Goddelijke identiteit: Stem of Beeld?’, 5‘Fanatisme:
hart en verharding’, 6 ‘Grenzeloos vertrouwen, in het voetspoor van Abraham’ , 7 ‘Uitverkoren?’, 8 ‘Offer:
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP
–
januari-april 2017
– blad 5
achterhaald of actueel?’ , 9 ‘geboden: gebonden vrijheid’, 10 ‘Yehuda Aschkenasy, een rabbijn met lev’ , 11
‘Kidoesj Hasjeem, martelaarschap’, 12 ‘de lijdende knecht’, 13 ‘Ballingschap en terugkeer’, 14 ‘Oud en
Nieuw Verbond’, 15 ‘Particulier of universeel’, 16 ‘Leren’, 17: ‘En er komen betere tijden’, 18: ‘Openheid’
o.a. over privacy en klokkenluiders , 19: ‘Samenleven’, 20: ‘Wonderen en Magie’ , 21: ‘Vriendschap’ , 22:
‘Gastvrijheid’ , 23: ‘Wij – individu en gemeenschap’, 24: ‘Geweld’, 25: ‘Keuzestress’ , 26: ‘Seksualiteit’ , 27:
‘Waarheid en werkelijkheid’, 28: ‘Vluchteling’, 29: ‘Stad’ , 30: ‘Dood’ en nu deel 31: ‘Tuin’ , deel 32 :
’Afgoden’ en deel 33: ‘Muziek en Zang’. Telkens wordt naast het hoofdstuk ook literatuur aangegeven om
verder te lezen. Vanaf 2017 blijft de abonnementsprijs € 52,95 per jaar met nu 4 dikkere deeltjes dan
vroeger. Los nummer € 12,50. Bankgegevens: IBAN: NL41 INGB 0669 9887 58, BIC INGB NL2A .
Bezoekadres van de Stichting Pardes en de bibliotheek : Claude Debussylaan 2-8, NL-1082 MD Amsterdam
(van maandag t/m vrijdag) en het postadres: Stichting Pardes, Postbus 325, NL-4200 AH GORINCHEM; tel. :
00.31.183.645006; mail : [email protected] , en site: www.stichtingpardes.nl .
De vertaling van de Babylonische Talmoed door Rabbijn Adin Steinsaltz naar het Engels en naar het
modern Hebreeuws is vanaf nu op internet te lezen. Meer dan 50 jaar heeft hij daaraan gewerkt. In 1965
begon hij aan de vertaling van de 37 traktaten of boeken met Joodse commentaar op de bijbel vanuit het
Aramees naar het modern Hebreeuws - zodat ieder het zou kunnen lezen – met daarbij een Engelse
vertaling. 22 Traktaten zijn reeds nu beschikbaar dankzij een gift van de William Davidson Foundation, de
rest volgt voor einde 2017. Helemaal anders dan de wetenschappelijke en beroemde uitgave van de
Talmoed van Soncino wordt de uitgave van Steinsaltz geprezen voor zijn duidelijkheid, zodat zij voor ieder
gemakkelijk consulteerbaar is. De online-versie begint met de bekende vraag van Berachot, het eerste
traktaat, vanaf wanneer men ‘s avonds het sjema leest. http://www.sefaria.org/Berakhot.2a.1?lang=bi.
Overigens wijzen wij op die site www.sefaria.org . Zij kunnen nu de William Davidson Talmoed op hun site
ter beschikking stellen in een gratis digitale versie met parallelle vertaling in het Engels , gelinkt aan de
grote commentaren, Bijbelse citaten, verwijzingen naar Midrasj, Kabbala, Halacha en moderne teksten.
Wij kwamen op de site http://joods-christelijke-dialoog.nl nog meer tegen: Prof. Dineke Houtman en Dr.
Eeuwout van der Linden deelden onlangs de adressen van de websites van de Vereniging ter bevordering
van de kennis van het Hebreeuws met links naar mogelijkheden voor studie van de taal:
http://hebreeuws.org/internet voor onderwijs, bronnen, kranten, teksten, bibliografie, varia (!), enz.
‘Gehe hin und lerne …’ is de titel van Themenheft 2017 van de Deutsche KoordinierungsRat, een jaarlijkse
uitgave met hanteerbare bijdragen. Zo lezen we bvb. Van Chr. Wiese: Luther seligen Angedenkens …?; R.
Boschki: Theologische Schuld – theologisches Lernen , was haben wir aus dem Versagen der Theologie
zwischen 1933 und 1945 gelernt?; B. Schröder: Warum soll das Judentum prüfungsrelevanter Bestandteil
in der Ausbildung der Theologiestudenten sein?; K.-J. Kuschel: Einander im Geheimnis anerkennen, Martin
Bubers Angebot im Gespräch mit Christen; verschillende bijdragen over de Joods-christelijke dialoog , over
het Joodse leren, enz. Een brochure van 66 bladzijden die heel wat materiaal ter beschikking stelt. De DKR
is de instantie die elk jaar de Buber-Rosenzweig-Medaille uitreikt tijdens de Woche der Brüderlichkeit aan
een persoon of instantie die de dialoog tussen christenen en Joden vooruit helpt. Meer informatie op
http://www.deutscher-koordinierungsrat.de/ .
In het nummer van januari 2017 van het Tijdschrift voor Geestelijk Leven met als titel ‘De hervorming van
het geloof, 500 jaar Reformatie en haar erfenis’ verscheen o.a. de tekst van een toespraak die Bart Wallet
uitsprak tijdens de theologische conferentie van de ACJCB in maart 2016 : De Reformatie en de
herontdekking van de Hebreeuwse Bijbel. Meer op www.tgl.be .
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP
–
januari-april 2017
– blad 6
BOEKBESPREKINGEN
Zopas is in het Duits een bijzonder handig boek verschenen met een aantal
korte artikels die heel wat thema’s scherp stellen. We hebben vandaag
boeken waarin Joodse mensen of christelijke auteurs op de wereld van de
ander commentaar geven (bvb. ‘The Jewish Annotated New Testament’
met Joodse commentaren op de tekst van het NT, aangevuld met een
aantal essays die bij het verstaan van die tekst kunnen helpen), we hebben
indertijd initiatieven gehad als die van het tijdschrift ‘Ter Herkenning’, waar
Joden, protestanten en katholieken plaats lieten aan de ander (een volledig
overzicht van artikels is te vinden op de site van de ACJCB). Hier hebben we
echter een andere aanpak: bij een groot aantal thema’s waarrond in de
geschiedenis misverstanden gegroeid zijn wordt eerst het probleem
gesteld, daarna door Joden en katholieken samen in discussie gebracht en
worden mogelijkheden voor een beter verstaan genoemd (en recente
literatuur om verder te gaan lezen). Zo worden ‘oog om oog, tand om tand’,
bloed, verbond, Drievuldigheid, vijandsliefde , gerechtigheid, genade, offer,
wraak, enz. (totaal: 58 onderwerpen!) in een alfabetische rij behandeld (vandaar ‘von Abba bis Zorn
Gottes’). Telkens worden in een artikel van 2 à 3 bladzijden enkele punten aangegeven, die prachtig zouden
kunnen gebruikt worden in een groepsgesprek. Alleen is alles in het Duits (voor wanneer een vertaling?).
Wat ons doet verlangen naar dergelijke gespreksgroepen bij ons. Wat we hier hebben is het resultaat van
onderlinge gesprekken van christenen en joden. 34 Auteurs geven een verklaring van termen die in de loop
van de geschiedenis het contact met het Jodendom bemoeilijkten. Zie voor een volledige inhoudsopgave
door de uitgever op http://www.patmos.de/pdf/978-3-8436-0887-9.pdf met een voorbeeld van dergelijk
artikel.
Paul Petzel und Norbert Reck (red.): Von Abba bis Zorn Gottes, Irrtümer aufklären – das Judentum
verstehen, uitgave Patmos Verlag, Ostfildern 2017, ISBN 978-3-8436-0887-9, 10 EUR (ook als e-book).
__________________________________
SINDS MOZES OP DE SINAI
de joodse traditie
in het heilige land.
19 - Rabbi Natan (ca.160), de Babyloniër.
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP
–
januari-april 2017
– blad 7
Rabbi Natan was in zijn tijd een vooraanstaande figuur en toch wordt hij in de Misjna slechts tweemaal genoemd. In Sifra komt hij nooit voor. In de Tosefta vindt men hem wel ca.60 maal. In de
beide Talmudim verschijnt hij regelmatig. Uitzonderlijk wordt hij ook genoemd rabbi Natan ‘de
Babyloniër’ omdat hij van daar afkomstig was. Een van de zogenaamde kleine externe traktaten
van de Babli, Avot derabbi Natan, wordt aan deze rabbijn toegeschreven. Het geschrift is een soort
commentaar op een oudere vorm van Misjna Avot. Misschien is rabbi Natan de samensteller
geweest van dat oude voorstadium van Misjna Avot en tevens van een deel van het commentaar
daarop.
De Babli vertelt dat de vooraanstaande positie van zijn vader hem hielp om ‘ab bet din’ te worden
(voorzitter van de hoogste rechtbank), naast rabban Sjimon ben Gamliël II de ‘nasi’ en rabbi Meïr
de ‘chakam’ (de Wijze). De tekst preciseert de functie van de vader niet. De vader van rabbi Natan
was wellicht de exilarch, het wereldlijke hoofd van de joodse gemeenschap in Babylonië! De zoon
was naar Israël getrokken om er bij de rabbijnen te studeren… De vervolgingen van de joden
aldaar door keizer Hadrianus werden op pakkende wijze door hem onder woorden gebracht. De
passus geeft commentaar op een zin uit de decaloog.
Rabbi Natan zegt: (en die barmhartigheid doe aan duizenden) die mij liefhebben en mijn geboden
onderhouden (Exodus 20,6), dat zijn de Israëlieten die in Erèts Jisraêl wonen en hun leven geven
voor de geboden.
(Men vraagt hen:)
- Waarom gaat ge naar buiten om (met het zwaard) terechtgesteld te worden? Omdat ik mijn zoon
besneden heb.
- Waarom gaat ge naar buiten om verbrand te worden? Omdat ik in de Tora gelezen heb.
- Waarom gaat ge naar buiten om gekruisigd te worden? Omdat ik matse gegeten heb.
- Waarom krijgt ge honderd geselslagen? Omdat ik de lulav omhoog heb geheven. […] Deze slagen
hebben gemaakt dat ik geliefd ben bij mijn Vader die in de hemel is (Hebr. Abi sjè-ba-sjamajim).
(Mechilta bij Exodus 20,6).
De tekst laat vermoeden dat rabbi Natan toen zelf tijdelijk naar zijn thuisland was gevlucht. In het
begin van de Usja periode van het sanhedrin wordt hij niet genoemd, hij was misschien nog in
Babylonië… Later, als alle gevaar geweken is, wordt hij ab bet din, de voorzitter van de hoogste
rechtbank. Er zijn spanningen met de nasi rabban Sjimon ben Gamliël II, maar de zaak wordt
bijgelegd. Samen met rabbi Isaak wordt hij naar Babylonië gezonden om een kwestie met het
schrikkeljaar te regelen. Bij andere gelegenheden vindt men rabbi Natan in havensteden en in
Kappadocië (het bergland in het oosten van Klein Azië) waar men de stad Caesarea (het huidige
Kayseri in Turkije) noemt.
Zoals blijkt uit zijn functie van ab bet din en zijn herhaaldelijk voorkomen in de beide
Talmudim was rabbi Natan een vooraanstaand halachist. De joodse traditie heeft zelfs een
procedure bewaard waaraan de naam van rabbi Natan gekoppeld is, het is de zogenaamde
‘wettelijke verplichting van rabbi Natan’. Er is veel over de zaak geschreven, maar eenvoudig
uitgelegd komt het op het volgende neer. Indien een zekere persoon A, geld schuldig is aan een
andere B, en deze persoon B op zijn beurt geld schuldig is aan een andere C, dan mag de
schuldeiser C het geld eisen van de schuldenaar A. De problemen van de tussenpersoon B
worden als het ware even bevroren.
Een halacha van een totaal andere orde luidt als volgt:
Wie in een arena (Hebr. istharin corr.) plaats neemt, zie, die is een bloedvergieter.
Rabbi Natan laat het wel toe, om twee redenen. Omdat men kan roepen en zo levens redden en
omdat men voor een vrouw kan getuigen zodat zij mag hertrouwen.
(tAboda Zara 2,7)
Wie in de arena gaat kijken naar de bloederige gevechten van gladiatoren en wilde dieren is niet
onschuldig. Hij is eigenlijk zelf iemand die bloed vergiet (Genesis 9,5v Deuteronomium 19,10)
omdat hij die gruwelijke spelen door zijn presentie steunt. Rabbi Natan is het daar ongetwijfeld
mee eens, maar hij denkt aan positieve dingen die men kan doen, en laat daarom arenabezoek
toe. Men kan om genade roepen wanneer over het lot van de overwonnene beslist moet worden
en zo zijn leven redden! Verder kan men, wanneer een man in de arena omgekomen is, voor de
rechtbank getuigen dat zijn vrouw weduwe is, zodat zij opnieuw kan huwen! In woelige tijden is
een dergelijk getuigenis voor een vrouw van onschatbare waarde.
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP
–
januari-april 2017
– blad 8
Een mooi voorbeeld van rabbi Natan de aggadist vindt men in het naar hem genoemde
geschrift.
Rabbi Natan zegt:
[A] Er bestaat geen liefde als de liefde voor de Tora
En er bestaat geen wijsheid als de wijsheid van het land Israël
En er bestaat geen schoonheid als de schoonheid van Jeruzalem
En er bestaat geen rijkdom als de rijkdom van Rome
En er bestaat geen macht als de macht van Perzië.
[B] En er bestaat geen losbandigheid als de losbandigheid van de Arabieren
En er bestaat geen onbeschoftheid als de onbeschoftheid van Elam
En er bestaat geen hypocrisie als de hypocrisie van Babylonië […]
En er bestaat geen hekserij als de hekserij van Egypte.
(Avot derabbi Natan A 28 begin)
Het eerste deel van de tekst [A], begint hartstochtelijk klassiek joods: Tora, Erèts Jisraêl,
Jerusjalaïm, gekoppeld aan liefde, wijsheid, schoonheid. Het kan niet mooier! Dan volgt een
realistische waardering van de toenmalige wereldmachten: Rome met zijn rijkdom en Perzië de
gevreesde tegenmacht in het oosten (men bedoelt de Parthen die in 224 opgevolgd zullen worden
door het nieuw Perzische rijk der Sassaniden). Het tweede deel van onze tekst [B], verandert
totaal van register. Het wordt allemaal negatief, volkeren, streken, landen… verbonden met de
grootste ondeugden. Het merkwaardigste is wel ‘de hypocrisie van Babylonië’ in de mond van
rabbi Natan, de Babyloniër. De rabbi, de zoon van de exilarch, is duidelijk niet Babylonisch gezind.
Hij heeft zijn hart verloren aan het land van Israël, iets wat duidelijk wordt uit heel zijn loopbaan.
Op bepaalde momenten in de geschiedenis was er een ware rivaliteit tussen de joodse
gemeenschappen van de twee landen en hun leiders. De Babylonische gemeenschap was immers
zeer oud (denk aan de ballingschap van 586 voor onze jaartelling) en zeer welvarend. Rabbi Natan
heeft echter zijn keuze gemaakt, de Tora gaat uit van Sion (Jesaja 2,3)! Deze tekst uit Avot
derabbi Natan is een boeiende weergave van zijn wereldvisie.
Gerard F. WILLEMS
P.S. Dit verhaal kan men uitvoeriger, samen met veel andere dingen, vinden in het boek van de
auteur van dit artikel getiteld ‘Oog in oog met het vroegrabbijnse Jodendom’ uitgegeven bij
Altiora Averbode 2014 (ISBN 978-90-317-3844-1 / 416 p. / € 29,90).
__________________________________