Positiebepaling klimaatadaptatie Waterschap Rijn en IJssel

Positiebepaling klimaatadaptatie
Waterschap Rijn en IJssel
Strategie voor onze rol en positie in de omgang met klimaatverandering
Inhoud
1.
Inleiding ......................................................................................................................................................... 2
2.
Klimaatverandering en rolopvatting Waterschap Rijn en IJssel..................................................................... 4
3.
Handelingsperspectief: verkenning en analyse ............................................................................................. 5
4.
Invulling van onze rol en positie .................................................................................................................... 7
5.
Onze strategie ................................................................................................................................................ 9
6.
Onze agenda ................................................................................................................................................ 11
Bijlage 1: Agendapunten 2017 - 2020................................................................................................................... 12
Bijlage 2: Illustratie van verscheidenheid aan landelijke initiatieven ................................................................... 14
Bijlage 3: Enkele voorbeelden van initiatieven in ons werkgebied ...................................................................... 16
1
1. Inleiding
Aanleiding
Klimaatverandering heeft ingrijpende maatschappelijke gevolgen. Nu al ervaren inwoners, ondernemers en
overheden vaker hinder, overlast en schade. Dit is het meest zichtbaar in de vorm van wateroverlast. Maar ook
de kans op langere periodes van droogte, een slechtere waterkwaliteit en hittestress nemen toe. Tegelijkertijd
biedt klimaatverandering kansen. De landbouwproductiviteit in Nederland neemt toe vanwege een langer
groeiseizoen. Verder is onze uitgangspositie relatief gunstig, vanwege de goede (water)infrastructuur in
Nederland, ons gematigde zeeklimaat, en specifiek voor ons werkgebied de relatief hoge ligging. Behoud van
een goed woon- en investeringsklimaat vereist wel dat we tijdig anticiperen op klimaatverandering.
Net als bij andere waterschappen, lopen bij ons al veel maatregelgerichte initiatieven (zie bijlagen 2 en 3).
Omdat klimaatverandering een integrale lange termijn aanpak op verschillende speelvelden vraagt, willen wij
onze rol en positie bepalen. Daarmee borgen we dat we goed gesteld staan voor deze gezamenlijke uitdaging.
Beleidscontext
In het kader van het nationale Deltaprogramma hebben we afgesproken fasegewijs invulling te geven aan de
omgang met klimaatverandering. De eerste mijlpaal is om dit in 2020 geborgd te hebben in het beleid en in het
handelen van alle betrokkenen. De tweede mijlpaal is dat in 2050 sprake is van een klimaatbestendige
inrichting. Deze afspraken hebben we overgenomen in het Waterbeheerplan Rijn en IJssel 2016-2021, inclusief
de actie om een klimaatstrategie op te stellen.
Eind 2016 stelde de ministerraad de Nationale Adaptatiestrategie vast. In de strategie worden alle gevolgen
(breder dan alleen water) van klimaatverandering voor Nederland systematisch in beeld gebracht en risico’s
benoemd waarvoor de komende jaren extra aandacht nodig is omdat ze grote gevolgen voor de samenleving
kunnen hebben. In 2017 wordt de strategie verder uitgewerkt in een Uitvoeringsprogramma Klimaatadaptatie.
In het voorjaar van 2017 wordt een Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie opgesteld. Hiermee willen de betrokken
overheden, waaronder de waterschappen, een extra impuls geven aan de realisatie van een klimaatbestendig
Nederland. In februari 2017 hebben IPO, VNG en UvW samen de investeringsagenda ‘Naar een Duurzaam
Nederland’ aangeboden voor de kabinetsformatie van 2017 om met het Rijk tot nadere invulling te komen van
de opgaven op het gebied van energietransitie, klimaatadaptatie en circulaire economie.
Totstandkoming strategie
Voor de ontwikkeling van deze strategie is gebruik gemaakt van de ervaringen uit de lopende programma’s en
projecten en de inbreng en consultatie van onze belangrijkste partners (o.a. gemeenten, provincie Gelderland,
LTO, Rijkswaterstaat, Natuurmonumenten en Vitens). Ook de inzichten uit de dagelijkse praktijk met inwoners
en ondernemers in ons gebied hebben mede richting gegeven aan de strategie.
Op 28 november 2016 zijn tijdens een informatieavond van het Algemeen Bestuur de beelden gedeeld over de
verdeling van verantwoordelijkheden rond klimaatadaptatie, onze rol en positie in stedelijk gebied, in landelijk
gebied en ten aanzien van de brede maatschappelijke effecten van klimaatverandering. De resultaten van deze
avond geven richting aan deze notitie.
2
Doel van deze notitie
Deze notitie voorziet in een overkoepelende
strategie (waterschap breed) voor de wijze
waarop wij ons positioneren, prioriteiten
stellen, samenwerken en communiceren
inzake de omgang met klimaatverandering.
Het is een condensatiepunt in alle activiteiten
die we ondernemen, geen startpunt. Het is de
basis voor invulling van ons eigen
handelingsperspectief in de periode 2017-2020
en onze bijdrage aan het gezamenlijke
handelingsperspectief in ons gebied.
Uitgangspunt is het vastgestelde beleid van
ons waterschap1.
Figuur 1. Mijlpalen in de omgang met klimaatverandering
1
Dit beleid is vastgelegd in (o.a.) de Watervisie 2030, het Waterbeheerplan 2016-2021, Samenwerkingsovereenkomst
2015-2021 Provincie Gelderland, Bestuursovereenkomst Zoetwatervoorziening Hoge Zandgronden 2016-2021 regio Oost
en het (nationale) Bestuursakkoord Water 2011.
3
2. Klimaatverandering en rolopvatting Waterschap Rijn en IJssel
Meer structureel invulling geven aan de omgang met klimaatverandering
Wij doen als waterschap al veel op het gebied van klimaatverandering in de vorm van onderzoek en de
uitvoering van pilots en projecten. Kenmerkend aan een groeiend aantal van deze initiatieven is de
samenwerking van inwoners, ondernemers en overheden. De omgang met klimaatverandering (‘het
handelingsperspectief’) vereist inhoud (kennis over effecten en maatregelen) en organisatie van het proces
(verdeling verantwoordelijkheden, organisatie van de samenwerking, etc.). Als waterschap willen we de
omslag maken van een maatregelgerichte (ad hoc) aanpak naar een meer structurele aanpak van
klimaatadaptatie.
Adaptatie: anticiperen op klimaatverandering door stapsgewijs mee te bewegen
Gezien de onzekerheden kunnen we niet werken vanuit een eindbeeld voor 2050. Klimaatadaptatie vatten wij
op als het actief anticiperen op klimaatverandering door stapsgewijs mee te bewegen op basis van
voortschrijdend inzicht. Dat betekent bijvoorbeeld dat we bij investeringen de mogelijke consequenties van
klimaatverandering in relatie tot de bijbehorende levenscyclus van de investering afwegen. Voor onszelf en in
de advisering van onze partners.
Wisselend schaalniveau
Klimaatadaptatie speelt op alle schaalniveaus. In het stedelijk gebied gaat het om het gebouw/perceel, de wijk
en dorp of stad. In het landelijk gebied gaat het om bedrijf/perceel en (deelstroom)gebied. Juist ook de kleine
initiatieven kunnen bij bredere toepassing veel maatschappelijk rendement opleveren. Denk aan afkoppeling
van de hemelwaterafvoer in stedelijk gebied en verbetering van de bodemstructuur in landelijk gebied. Verder
is vanwege de grensoverschrijdende stroomgebieden het internationale schaalniveau van belang voor ons
waterschap.
Vanuit rol als watersysteembeheerder invulling geven aan klimaatadaptatie
In de Watervisie 2030 (2013) en het Bestuursakkoord ‘Water verbindt’ (2015) hebben we als waterschap
klimaatverandering als één van de speerpunten benoemd. We zien klimaatverandering als een
maatschappelijk vraagstuk, waarin wij als watersysteembeheerder een rol hebben. Een rol die waterschap
breed is en zich richt op onze taken op het vlak van waterveiligheid, watersysteem en waterketen. We
bakenen onze rol af tot de watergerelateerde effecten (direct en indirect) van klimaatverandering.
Werken aan klimaatadaptatie en -mitigatie
We kunnen klimaatverandering niet tegenhouden. We zetten ons wel in om erger te voorkomen door
mitigerende maatregelen te nemen. Als waterschap hebben we dat verwerkt in onze duurzaamheidsstrategie
(2016). We zien dit als twee zijden van dezelfde medaille.
Het klimaat verandert: de richting is helder, de
omvang niet
Het klimaat is veranderd en zal dat de komende
decennia blijven doen. Het KNMI heeft vier
klimaatscenario’s opgesteld (zie figuur 2). Hoewel de
scenario's verschillen vertonen duiden ze alle vier op
de volgende trends:




4
Hogere temperaturen
Meer extreme neerslaggebeurtenissen1
Grotere kans op langere periodes van droogte
Vaker hoge rivierafvoeren
De extremen (te droog, te nat, hitte) nemen toe.
Figuur 2. Klimaatscenario’s KNMI (2014)
3. Handelingsperspectief: verkenning en analyse
Verdeling van verantwoordelijkheden
Verschillende partijen hebben ieder hun eigen rol en verantwoordelijkheid in de omgang met
klimaatverandering (zie figuur 3). In onze rol als watersysteembeheerder hebben we een brede
verantwoordelijkheid voor het hele systeem van grond- en oppervlaktewater, waterveiligheid en
afvalwaterinzameling en -zuivering. De verdeling van verantwoordelijkheden is sterk afhankelijk van de plek in
het systeem.
Figuur 3. Verantwoordelijkheden rond klimaatadaptatie
Waar het onze eigen kunstwerken betreft (watergangen, keringen) is onze rol en verantwoordelijkheid helder.
Buiten onze kunstwerken is de situatie complexer door de gedeelde verantwoordelijkheden van waterschap,
gemeenten, provincie, ondernemers en inwoners.
Denk bijvoorbeeld aan het stedelijk gebied, waar gemeenten gaan over de ruimtelijke ordening, het
grondwater2 en de riolering, de inwoner gaat over zijn eigen terrein en wij als waterschap gaan over het
stedelijk waterbeheer en de afvalwaterketen. De effecten van klimaatverandering vragen een integrale
aanpak. We redden het niet alleen vanuit stedelijk water, ruimtelijke ordening of op het terrein van een
inwoner. Het handelingsperspectief vraagt hier naast inhoud vooral ook organisatie van de samenwerking.
Mate waarin het handelingsperspectief is ingevuld in ons gebied
We zien een samenhang in de verdeling van verantwoordelijkheden en de mate waarin het
handelingsperspectief in de omgang met klimaatverandering is ingevuld in ons gebied. Het onderstaande
beeld is mede opgetekend in gesprekken met gemeenten, LTO, RWS, provincie Gelderland,
Natuurmonumenten en Vitens.
2
Op grond van de grondwaterzorgplicht zijn gemeenten in stedelijk gebied het eerste aanspreekpunt voor
grondwateroverlast.
5
Watergerelateerde
effecten van
klimaatverandering
Effect
Verantwoordelijkheid
Handelingsperspectief ingevuld
Speelveld
Waterveiligheid
++
WRIJ
Ja*
Kunstwerken WRIJ/
Grensoverschrijdend (*beperkt)
Wateroverlast
regionaal systeem
+
WRIJ
Ja*
Kunstwerken WRIJ/
Grensoverschrijdend (*beperkt)
Wateroverlast buiten
watergangen WRIJ
++/ +
Gedeeld
Niet of beperkt
Stedelijk gebied / Landelijk gebied
Watertekort/
droogte
?/+
Gedeeld
Niet of beperkt
Stedelijk gebied / Landelijk gebied/
Waterkwaliteit
++/+
1
3
2
Gedeeld
Niet of beperkt
Grensoverschrijdend
Stedelijk gebied / Landelijk gebied/
Grensoverschrijdend
Figuur 4. Analyse van de mate waarin het handelingsperspectief in ons gebied is ingevuld
Het geheel van watergerelateerde effecten van klimaatverandering overziend, komen we tot de volgende
conclusies (zie figuur 4):
1.
Waar de verantwoordelijkheid primair bij ons als waterschap ligt voor inrichting, beheer en onderhoud
van onze kunstwerken is de organisatie van het proces helder en wordt actief invulling gegeven aan het
handelingsperspectief. We toetsen ons systeem, keringen en kunstwerken aan de vigerende normen en
pakken aandachtspunten programmatisch op. Klimaateffecten zijn of worden hierin verwerkt.
Inhoudelijk vraagt het handelingsperspectief voor onze waterkeringen en onze watergangen om een
nadere uitwerking. Dat vindt plaats in respectievelijk de analyses ten behoeve van het
dijkversterkingsprogramma (waterkeringen) en in de watersysteemperspectieven.
2.
Waar sprake is van gedeelde verantwoordelijkheden van overheden en gebruikers is het
handelingsperspectief nog niet of beperkt ingevuld. Hier is sprake van drie verschillende speelvelden, met
elk hun eigen partijen en eigen opgaven: stedelijk gebied, landelijk gebied en grensoverschrijdende
situaties.
Invulling van het handelingsperspectief vraagt om een adequate invulling van de samenwerking, zodat
partijen in gezamenlijkheid (als partners) hun verantwoordelijkheid kunnen nemen. Dit vindt al plaats in
verscheidene samenwerkingsverbanden, o.a. tussen waterschap en gemeente, in regionaal verband
(Waterberaad Achterhoek Plus) en in gebiedsprocessen (Baakse Beek).
3.
Inhoudelijk ontbreekt een duidelijk handelingsperspectief m.b.t. de samenhang tussen de effecten op
waterveiligheid, wateroverlast, droogte en waterkwaliteit op elk van de genoemde speelvelden.
Invulling van het handelingsperspectief vraagt een inhoudelijke analyse. Dat vindt plaats in de
ontwikkeling van watersysteemperspectieven per stroomgebied.
6
4. Invulling van onze rol en positie
Positie kiezen vanuit onze formele taken
Vanuit onze rol als watersysteembeheerder hebben we een brede verantwoordelijkheid voor het gehele
systeem van grond- en oppervlaktewater, waterveiligheid en afvalwaterinzameling en -zuivering. De formele
verantwoordelijkheid verschilt echter sterk per onderwerp. We kennen drie categorieën:
-
-
-
1e categorie thema’s: formele taakverantwoordelijkheid met normen
Zodra normen overschreden worden hebben we formeel een opgave. Voorbeelden zijn
overstromingsrisico’s primaire keringen en regionale keringen, wateroverlast regionaal watersysteem
en waterkwaliteit (KRW).
2e categorie thema’s: formele verantwoordelijkheid zonder normen
Er is geen aanwijsbare grens of norm waarop een formele opgave ontstaat. Voorbeelden zijn droogte/
watertekorten en waterkwaliteit (buiten KRW).
3e categorie thema’s: geen formele verantwoordelijkheid
De opgave ligt formeel gezien bij anderen maar kan indirect gevolgen hebben voor het watersysteem.
Voorbeelden zijn wateroverlast in het stedelijk gebied als gevolg van water op straat en wateroverlast
en droogte op percelen.
Werken vanuit drie verschillende posities
De combinatie van verantwoordelijkheidsverdeling bij klimaatadaptatie en onze formele taken leidt tot drie
posities van waaruit wij kunnen werken aan klimaatadaptatie (zie figuur 5). Deze rolopvatting sluit aan op
hetgeen verwoord is in het Bestuursakkoord, het vigerende Waterbeheerplan en de Watervisie 2030.
Probleemeigenaar voor de thema’s die volledig onder onze verantwoordelijkheid vallen. We hebben hier
grote invloed op de te nemen maatregelen, maar ook weinig keuzevrijheid of we wel of niet invulling geven
aan die positie. We hebben een duidelijke opgave als bijvoorbeeld de keringen niet door de toetsing komen.
Partner (mede-probleemeigenaar) voor de thema’s waarvoor een gezamenlijke verantwoordelijkheid geldt. In
het stedelijk gebied zijn onze partners in eerste instantie de gemeenten; samen trekken we op met inwoners
en bedrijven. In het landelijk gebied zijn dit in eerste instantie agrariërs, terreinbeheerders, Vitens, provincie
en gemeenten. Voor grensoverschrijdende situaties zijn het in eerste instantie de naburige Duitse
waterbeheerders en RWS. We nemen het niet over, maar doen het samen, vanuit een breder collectief belang.
Partner zijn betekent dat we samenwerken op basis van gelijkwaardigheid. De organisatie van de
samenwerking en de resultaten van de samenwerking vormen een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Als
partner zijn we afhankelijk van de wil en inzet van de ander. Kortom, invulling geven aan de omgang met
klimaatverandering vereist gedeeld commitment op basis van een gedeelde aanpak of strategie.
Adviseur voor de thema’s waarvoor we geen formele verantwoordelijkheid hebben. Op basis van onze kennis
als waterautoriteit kunnen we onze partners ondersteunen. We kunnen onze kennis actief aanbieden, maar
deze zal alleen effectief zijn als er vraag is naar ons advies.
7
Onze positie
Stedelijk gebied
Landelijk gebied
Stroomgebied/
grensoverschrijdende
situaties
Eigen
verantwoordelijkheid
Probleemeigenaar:
Gedeelde
verantwoordelijkheid
Partner van:
Geen directe
verantwoordelijkheid
Adviseur van:
Watergangen stedelijk
gebied, regionaal
watersysteem,
waterkeringen,
afvalwaterzuivering
Gemeenten
Integrale aanpak RO,
watersysteem (incl.
grondwater) en
waterketen
Gemeenten
Klimaatbestendige
inrichting
Bedrijven en inwoners
Bewustwording en
handelingsperspectief
Regionaal watersysteem,
waterkeringen
o.a. provincie, gemeenten,
agrariërs, TBO’s, Vitens
Gebiedsgerichte aanpak
van collectieve
watergerelateerde
klimaateffecten
(agrarische) bedrijven
Bewustwording en
handelingsperspectief
Regionaal watersysteem,
waterkeringen
Duitse partners en RWS
Samenwerking gericht op
kennisontwikkeling en
afspraken over
watergerelateerde
klimaateffecten
Figuur 5. Verantwoordelijkheden in onze rol als watersysteembeheerder (watersysteem, waterveiligheid, waterketen)
bij klimaatadaptatie
Focus op speelvelden
We hebben deze drie posities binnen elk van de eerder geïdentificeerde drie speelvelden, ieder met een eigen
aard van de opgave en een eigen set van spelers:
-
Stedelijk gebied
Landelijk gebied
Grensoverschrijdende situaties
Afhankelijk van onze verantwoordelijkheid kunnen we tot op zekere hoogte kiezen of en hoe we op de
verschillende speelvelden positie innemen vanuit onze rol als watersysteembeheerder. Met name daar waar
we de positie als partner en adviseur hebben is sprake van leemtes in het handelingsperspectief. Bovendien
betreft het belangrijke opgaven in de omgang met klimaatverandering; in stedelijk gebied kan
klimaatverandering grote effecten hebben en grensoverschrijdende samenwerking is randvoorwaardelijk voor
de effectiviteit van onze eigen maatregelen op het gebied van waterveiligheid, wateroverlast en droogte.
8
5. Onze strategie
Adaptatie
Klimaatverandering is een gegeven, dat we inmiddels al terugzien in de statistieken en ervaren in ons werk. De
richting van de verandering is duidelijk, de omvang niet. Klimaatadaptatie vraagt daarmee een welbewust,
maar geleidelijk meebewegen met klimaatverandering, voor inwoners, bedrijven en overheden. We
voorkomen de klimaatverandering niet, maar we kunnen ons wel inzetten om erger te voorkomen door
mitigerende maatregelen te nemen. Als waterschap hebben we dat verwerkt in onze duurzaamheidsstrategie.
Het vormen twee zijden van dezelfde medaille in onze communicatie.
Acceptatie en weerbaarheid: vaker hinder, overlast of schade
Als gevolg van de toenemende kans op extremen zullen inwoners, ondernemers en overheden in ons gebied
vaker hinder, overlast en schade ervaren. Ook al voldoet de inrichting van het watersysteem aan de
afgesproken normen. Het is van belang dat eenieder zich daar bewust van is. Dat vormt de basis om de
weerbaarheid van inwoners, ondernemers en overheden – binnen de eigen mogelijkheden - te vergroten. Een
en ander komt al op gang gezien de berichtgeving van bijvoorbeeld verzekeringsmaatschappijen over de
noodzaak tot verhoging van premies en van de verhoging van het risicobewustzijn bij ondernemers. Als
onderdeel van het project waterbewustzijn werken wij verder uit hoe wij in ons werk en in onze communicatie
bij kunnen dragen aan het collectief bewustzijn op dit vlak.
Ieder zijn eigen verantwoordelijkheid binnen een gezamenlijke aanpak
In de omgang met klimaatverandering heeft ieder zijn eigen rol en verantwoordelijkheden, dat geldt voor
inwoners, bedrijven en overheden, waaronder wij als waterschap. In onze rol als watersysteembeheerder
spelen we actief in op de effecten van klimaatverandering, niet alleen vanuit de positie van probleemeigenaar
(o.a. regionale wateroverlast en waterveiligheid), maar ook als partner (o.a. integrale aanpak stedelijk en
landelijk gebied) en als adviseur. De uiteindelijke ambities en inspanningen worden gezamenlijk bepaald in
gesprekken tussen de partners. De kracht in die processen is om de maatschappelijke impact van de effecten
van klimaatverandering en van de maatregelen centraal te stellen. We vertrouwen er op dat wij langs deze
weg, vanuit onze taken en verantwoordelijkheden, de meeste maatschappelijke toegevoegde waarde
realiseren in de omgang met klimaatverandering.
Denken voorbij de norm
Normen vormen een belangrijk (juridisch) referentiepunt op het gebied van wateroverlast. Zij geven geen
antwoord op de omgang met extreme regenbuien in landelijk en stedelijk gebied. Die extremen vallen per
definitie buiten de norm. Dat vereist dat we ook denken voorbij de norm. Bij de inrichting van onze
watergangen en in het meedenken en adviseren over de ruimtelijke inrichting van de omgeving kijken we in de
volle breedte hoe het systeem en het gebruik daarvan robuuster gemaakt kan worden om de risico’s op
negatieve effecten van de toenemende extremen te beperken. We kijken vanuit een integrale benadering naar
een optimale aanpak van de vermindering van de risico’s op wateroverlast én droogte én verslechtering van de
(grond)waterkwaliteit in de context van het veranderende klimaat.
Gezamenlijke klimaatstrategieën en –agenda’s
Vanuit onze positie als partner willen wij op basis van gezamenlijke klimaatagenda’s voor het stedelijk gebied,
het landelijk gebied en voor grensoverschrijdende situaties, in de periode 2017-2020 met onze partners komen
tot een samenhangende en structurele omgang met klimaatverandering. In gesprek met onze partners
bepalen we welke structuren we daarvoor willen en kunnen gebruiken.
9
Te denken valt o.a. aan verbreding van de samenwerkingsverbanden tussen waterschap en gemeenten die zijn
ontstaan in het kader van het Bestuursakkoord Water (o.a. Waterberaad Regio Achterhoek Plus).
Proces
We werken langs verschillende sporen om als waterschap ons aandeel te leveren in de opgave om als gebied
in 2020 structureel te werken aan klimaatadaptatie.
Als probleemeigenaar pakken we onze eigen agendapunten op en maken we gebruik van een
programmatische aanpak (programmering projecten op het vlak van o.a. waterveiligheid en wateroverlast
indien normen worden overschreden). Onze opgaven vanuit onze rol als probleemeigenaar zijn mede
bepalend voor de prioriteiten die we stellen voor onze inzet in de agendapunten voor onze posities als partner
en adviseur.
Als partner en adviseur werken we waar mogelijk (met beschikbare middelen en menskracht) samen met onze
partners in stedelijk gebied, landelijk gebied en in grensoverschrijdende situaties.
We doen dat niet vanuit een overkoepelende strategie, maar spelen actief in op de kansen die zich voordoen
in onze omgeving. De vorm van samenwerking is vrij. Dat biedt ruimte om de samenwerking aan te gaan op
een wijze die past bij onze partners en die ruimte biedt om in te spelen op waar op dat moment de energie zit.
We gaan dan ook de samenwerking op verschillende niveaus aan; op strategisch niveau (gezamenlijk
strategische kaders formuleren), op tactisch niveau (samenwerkingsverbanden aangaan) en op operationeel
niveau (samenwerking in de uitvoering).
Communicatie
Bovengenoemde uitgangspunten vormen de basis voor onze communicatie. We werken
communicatiestrategieën op maat uit voor de verschillende deelgebieden om vanuit een heldere rol en positie
de samenwerking aan te gaan met inwoners, grondeigenaren en -gebruikers en overheden in ons gebied en
over de grenzen. Daarbij wordt de verbinding gelegd met de communicatie over de duurzaamheidsstrategie.
Overzicht en regie organiseren
Wat onze inzet verbindt is dat het ten doel heeft om klimaatadaptatie in 2020 tot een structureel onderdeel
van ons gezamenlijke werk te maken. Daar dragen zowel aansprekende projecten, als het gezamenlijk
verantwoordelijkheid nemen, als het borgen van gezamenlijke uitgangspunten aan bij. Wij maken een
overzicht van deze initiatieven per speelveld en actualiseren dat periodiek om overzicht te krijgen en te
behouden.
We richten een ambtelijk-bestuurlijke regiegroep in die de voortgang van het proces bewaakt, met name voor
onze posities als partner en adviseur. De regiegroep maakt het mogelijk dat bewuste keuzes worden gemaakt
over onze inzet. Daarnaast draagt de regiegroep zorg voor bijsturing, zodat ons aandeel in het gezamenlijk
proces optimaal bijdraagt aan het - vanuit de verschillende posities - structureel werken aan klimaatadaptatie
in 2020.
Deze werkwijze biedt de ruimte om de koers bij te stellen, bijvoorbeeld naar aanleiding van externe
ontwikkelingen voortvloeiend uit Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie of het Uitvoeringsprogramma Nationale
Adaptatie Strategie. Op die manier organiseren we flexibiliteit en wendbaarheid en werken we – ook in die zin
– adaptief.
Evaluatie en bijsturing
Eind 2018 willen we deze werkwijze tegen het licht houden. We beoordelen of we met de voorgestelde
werkwijze het gewenste resultaat kunnen behalen, of de geleverde inzet past bij de opgave en in hoeverre
bijsturing gewenst is. Deze beoordeling zullen we vanuit de verschillende posities, en dus voor een deel met
onze partners, doen.
10
6. Onze agenda
Ons doel: bijdragen aan een stevig fundament voor klimaatadaptatie in 2020
Deze strategie vormt een condensatiepunt in alle activiteiten die we al ondernemen op het gebied van
klimaatadaptatie. Het is geen startpunt. Deze strategie biedt de kaders om beter, vanuit een heldere rol en
positie, onze bijdrage te leveren aan een stevig fundament om samen met inwoners, ondernemers en
overheden vanaf 2020 structureel uitvoering te geven aan klimaatadaptatie in ons gebied.
Agendapunten geven richting aan onze inzet
We hebben agendapunten benoemd om richting te geven aan onze inzet vanuit onze verschillende posities in
stedelijk gebied, landelijk gebied en grensoverschrijdende situaties. Een groot aantal van deze agendapunten
wordt al opgepakt, met name voor onze positie als probleemeigenaar.
Met name voor onze posities als partner en adviseur is de agenda bedoeld om het gesprek (meer) gericht aan
te kunnen gaan. Belangrijke accenten voor onze inzet die tot uiting komen in de agendapunten zijn:
-
Verbreding van de bestaande samenwerkingsverbanden met klimaatopgaven
Het gaat om een inhoudelijke verbreding, maar vooral ook om een verbreding van het speelveld.
Denk bijvoorbeeld aan het versterken van de samenwerking op het vlak van ruimtelijke inrichting.
-
Kennis en ervaring ophalen en delen
We willen een rol vervullen in het ontwikkelen en verspreiden van kennis en ervaring die in pilots en
projecten met klimaatadaptatie wordt opgedaan in verschillende delen van ons gebied. Maar ook
daarbuiten. In ons gebied is al sprake van coalities met buitenlandse steden, waarin wij participeren.
Wij willen blijven inzetten op dit soort initiatieven om de kennis en ervaring die daaruit voorkomt te
delen in ons gebied.
Agendapunten 2017 - 2020
In bijlage 1 is een overzicht gegeven van de agendapunten waaraan we vanuit de verschillende posities gaan
werken de komende jaren. Voor een belangrijk deel geven we daar op dit moment al invulling aan.
We beseffen dat we de agendapunten voor onze rol als partner en adviseur in gezamenlijkheid moeten
oppakken en daarin dus afhankelijk zijn van onze partners. In die context is ons streven de agendapunten in
ons gebied in 2020 zoveel mogelijk geografisch gedekt te hebben. We doen dat door onze strategie actief uit
te dragen en actief in te spelen op ontwikkelingen en kansen in het gebied, waarbij we prioriteit geven aan
situaties die vanuit waterhuishoudkundig perspectief kritisch zijn in het licht van klimaatverandering.
11
Bijlage 1: Agendapunten 2017 - 2020
Onderstaand is een overzicht gegeven van de agendapunten waarvoor we zelf aan de lat staan en die we (min
of meer) autonoom tot uitvoering kunnen brengen. Ook op deze agendapunten zoeken we de verbinding met
onze partners.
Programma’s
Agendapunten vanuit positie als probleemeigenaar
Watersysteem
-
Waterketen
-
Waterveiligheid
-
Werkprogramma ZON Waterschap Rijn en IJssel; geprogrammeerde WRIJprojecten gericht op watervoorziening (watertekort verminderen)
Toetsing normering wateroverlast met inbegrip van klimaatverandering
Watersysteemperspectieven; ontwikkelen integrale visie op water voor de lange
termijn per stroomgebied, met inbegrip van een visie op de samenhang tussen de
effecten van klimaatverandering op waterkwantiteit (te droog, te nat) en
waterkwaliteit. Geeft richting voor de aanpak van concrete opgaven.
Opstellen grondwatervisie met inbegrip van klimaatverandering
Actualisatie onderhoudsbeleid met inbegrip van klimaatverandering
Verkenning ‘20 jaar klimaatadaptatie WRIJ’ (door Van Hall Larenstein)
Effectbepaling (effluent) RWZI’s in licht van klimaatverandering op het
watersysteem (watervoorziening en waterkwaliteit)
Koppeling waterketen en watersysteem met oog op klimaatverandering
(verbreding samenwerking vanuit afvalwaterketen met gemeenten)
Klimaatmitigatie (onderdeel duurzaamheidsstrategie): duurzame energie en
circulaire economie
Analyses ten behoeve van de dijkversterkingsprogramma’s
Beoordeling primaire en regionale keringen met inbegrip van klimaatverandering
Versterking van de primaire keringen via het HWBP
Versterking van regionale keringen (buiten HWBP)
In onderstaande tabel zijn de agendapunten weergegeven die we vanuit onze positie als partner of adviseur
oppakken. In de tabel is per speelveld aangegeven wat we nu al doen, en op welke punten we onze inzet vanuit de positie van partner of adviseur - de komende periode gaan versterken.
12
Agendapunten vanuit positie als partner of adviseur
Stedelijk gebied
Wat doen we al?
Waarop versterken we onze inzet?
Stedelijke pilots
waterbeschikbaarheid, Klimaat
Actieve Stad, Climate Active
Neighbourhoods Arnhem,
Klimaatverandering is onderdeel
van gezamenlijke initiatieven:
- Watervisie Arnhem,
- visies afvalwaterteams,
- onderzoek wateroverlast
Achterhoek-plus gemeenten
- IJsselbiënnale 2017
Etc.
Partner: organisatie samenwerking met
gemeenten op vlak van ruimtelijke
adaptatie: invulling geven aan integrale
aanpak. Te starten bij gezamenlijke
verkenning van de klimaatopgave.
Adviseur: bijdragen aan
klimaatbestendigheid in RO-beleid
(omgevingsvisies), bijdragen aan
handelingsperspectief voor gemeenten,
ondernemers en inwoners.
In te vullen met gemeenten.
Landelijk gebied
Onderzoek waterbeschikbaarheid
Berkel (IMPREX), pilot
klimaatadaptief brongebied Baakse
Beek, samenwerking in
Zoetwatervoorziening OostNederland (ZON), Vruchtbare
Kringloop Achterhoek en Liemers,
DAW-initiatieven, etc.
Partner: klimaatadaptatie invullen in
gebiedsprocessen (o.a. ZON, DAW)
Adviseur: bijdragen aan
klimaatbestendigheid in RO-beleid
(omgevingsvisies), bijdragen aan
handelingsperspectief voor o.a.
(agrarische) ondernemers (o.a. VKA)
Invulling van onze rol in
gebiedsprocessen, mede in kader van de
Realisatiestrategie ZON en het DAWproces.
Stroomgebied/
grensoverschrijdende
situaties
Onderzoek waterveiligheid dijkring
48 met Duitse partners,
Waterakkoorden met RWS, etc.
Partner: opnemen klimaatverandering in
grensverdragen met Duitsland en
waterakkoorden met RWS.
Gemeenschappelijke basis leggen voor
toekomstige initiatieven.
13
Bijlage 2: Illustratie van verscheidenheid aan landelijke initiatieven
Er is sprake van een grote verscheidenheid aan maatregelgerichte initiatieven rond klimaatadaptatie in
Nederland, waarin de betreffende waterschappen op wisselende wijze betrokken zijn. Hieronder zijn enkel
voorbeelden beschreven. Voor meer achtergrond, zie ook het landelijk portaal www.ruimtelijkeadaptatie.nl.
De Klimaatactieve Stad (KAS)
De Klimaatactieve Stad, kortweg KAS, is een beweging die een bijdrage
wil leveren aan een leefbare stad waarin goed met water en klimaat
wordt omgegaan. Het is een netwerk van 16 waterschappen en
betrokken partners. Meer informatie:
https://www.uvw.nl/publicatie/kas-de-klimaatactieve-stad/
Waterschap Vechtstromen
Onder de vlag van ‘KAS’ draagt waterschap Vechtstromen (samen met
Twentse steden) bij aan meer dan veertig projecten gericht op
concrete maatregelen voor een duurzaam woon- en werkklimaat in de
stad (water, energie, milieu, ruimtelijke ordening). Meer informatie:
http://www.vechtstromen.nl/projecten/projecten/klimaatactievestad/
Subsidie voor klimaatbestendige maatregelen, Waterschap Aa en
Maas
De regeling heet: ‘Samen anders doen met water en groen‘.
Waterschap Aa en Maas roept juist inwoners, verenigingen en
bedrijven in dorpen en steden op om gezamenlijk aanpassingen te
doen die de leefomgeving klimaatbestendig maken en verbeteren. Om
dit te stimuleren, verstrekken zij vanaf 1 maart 2016 subsidie aan
samenwerkende initiatiefnemers. De maximale subsidie per project is
30% van de projectkosten, met een maximum bijdrage van € 5.000,-.
Meer informatie: http://www.aaenmaas.nl/pagina/over-aa-enmaas/beleid/klimaat.html
Code Oranje – ambitie waterschap Peel en Maasvallei
Naar aanleiding van extreme neerslag in het voorjaar van 2016 is
Waterschap Peel en Maasvallei het programma Code Oranje gestart. In
het programma is gezocht naar mogelijkheden om in de toekomst
problemen te beperken en liever nog, te voorkomen. In oktober is het
actieplan Code Oranje opgeleverd. Het rapport is opgebouwd op drie
pijlers: ruimtelijke adaptatie, ontwikkelen en beheren van het
watersysteem en werken in allianties. Meer informatie:
http://www.wpm.nl/algemeen/taken-en-beleid/droge-voeten-envoldoende-water/code-oranje/code-oranje.html
Rainproof Amsterdam
Rainproof Amsterdam heeft als doel Amsterdam bestand maken tegen
de steeds vaker voorkomende hoosbuien. Amsterdam Rainproof is een
netwerk van diverse organisaties (62) die zich actief inzetten voor het
regenbestendig maken van Amsterdam. Het netwerk biedt steun bij
het rainproof inrichten van de stad, waarmee iedere organisatie op
haar manier bijdraagt. Het netwerk is opgezet door de gemeente
Amsterdam en Waternet.
Meer informatie: www.rainproof.nl
14
Rotterdam Climate Initiative
De Rotterdamse adaptatiestrategie (2013) zet de koers uit waarlangs
Rotterdam zich wil aanpassen aan de veranderingen van het klimaat
en laat zien hoe bewoners, bedrijven en stad maximaal kunnen
profiteren. Deze strategie biedt het kader en de uitgangspunten voor
een toekomstbestendige ontwikkeling van Rotterdam en zorgt ervoor
dat voortaan bij elke (ruimtelijke) ontwikkeling vanaf het begin van het
proces onderwerpen als waterveiligheid, bereikbaarheid en
robuustheid van de stad als uitgangspunten worden meegenomen.
Meer informatie: www.rotterdamclimateinitiative.nl
Operatie Steenbreek
Operatie Steenbreek werd in februari 2015 afgetrapt en is een initiatief
van verschillende universiteiten en milieuorganisaties. Gemeenten die
zich aanmelden betalen 5000 euro. Daarvoor krijgen ze onder andere
een pagina op de landelijke website, toegang tot verschillende
onderzoeken en delen ze mee in ervaringen van andere steden. Elke
stad bedenkt zijn eigen acties. Het doel van de actie Operatie
Steenbreek is om de burgers te enthousiasmeren om hun tuin te
vergroenen. De negatieve gevolgen van verstening worden daarbij
onder de aandacht gebracht.
Meer informatie: www.operatiesteenbreek.nl
15
Bijlage 3: Enkele voorbeelden van initiatieven in ons werkgebied
Ook in ons werkgebied is sprake van een verscheidenheid aan maatregelgerichte initiatieven, waarin we vanuit
verschillende posities een rol vervullen. Hieronder zijn enkele voorbeelden opgenomen.
Klimaat Adaptieve Stad (KAS) (2015)
Onderzoek naar de effecten van klimaatverandering in Zutphen,
Lochem en Arnhem in samenwerking met Alterra, Radboud
Universiteit en WaterNext (2015)
Pilots Zoetwatervoorziening (ZON) (2016 – 2017)
Optimalisatie wateraanvoer en waterverdeling waterlopen Zutphen
o.a. Leestenselaak
Klimaatrobuuste inrichting bekensysteem stedelijk gebied Lochem
Klimaatrobuuste inrichting watersysteem Westervoort
Onderzoek waterbeschikbaarheid stroomgebied
de Berkel (2016 – 2019)
Het stroomgebied van de Berkel is geselecteerd als casestudie voor
de ontwikkeling en toepassing van een risicobenadering voor de
Nederlandse zoetwatervoorziening (omgaan met watertekorten). Het
betreft een project binnen het Europese onderzoeksprogramma
IMPREX. Voor verdere informatie: http://www.imprex.eu/
Klimaatpilot Brongebied Baakse Beek
Naar aanleiding van de wateroverlast in Lichtenvoorde (2010)
werken waterschap en gemeente Oost Gelre aan een optimalisatie
van het watersysteem. De focus ligt daarbij op ‘te nat’. Maatregelen
spelen op de korte termijn en zijn gericht op omleiding en retentie
van water om herhaling van calamiteiten te beperken. Parallel zijn
waterschap en gemeente, samen met provincie en LTO de
initiatiefnemers van de pilot Klimaat Klaor ?!. Met deze pilot willen
we samen met maatschappelijke partijen en inwoners op zoek gaan
naar een aansprekende manier om het brongebied van de Baakse
Beek op de lange termijn klimaatadaptief te maken. Doel is dat het
brongebied een aantrekkelijke locatie blijft om te wonen, werken en
recreëren. Het blikveld is daarbij breed; aandacht gaat uit naar zowel
te nat, te droog, hittestress en andere verwachte klimaateffecten.
Klimaatdag Achterhoek+ (2016)
Bestuurlijke aftrap van de samenwerking tussen de partners
(gemeenten en waterschap) in het Waterberaad Achterhoek+ aan de
omgang met klimaatverandering.
Werkgroep Wateroverlast en klimaatverandering
Achterhoek+
(2016)
Onderzoek waarin ‘werkmodules’ zijn ontwikkeld voor gemeenten
om invulling te geven aan de omgang met klimaatverandering (o.a.
klimaatparagraaf voor Omgevingsvisie)
Arnhem Klimaatbestendig
Met de gemeente Arnhem participeren we in het Europees project
CAN (Climate Active Neighbourhoods) waarin geëxperimenteerd
wordt met de wijkaanpak. In dit project wisselen steden binnen
Europa hun ervaringen uit. De 'Arnhemse Aanpak'; hoe kan de
gemeente zo effectief mogelijk alle wijkinitiatieven op het gebied van
duurzaamheid ondersteunen. Specifiek gericht op hitte- en
waterproblematiek. Arnhem Klimaatbestendig informeert en
inspireert Arnhemmers om de stad samen klimaatbestendiger te
maken. Meer informatie:
http://www.nweurope.eu/projects/project-search/climate-activeneighbourhoods-can/
Visiedocument afvalwaterketen Olburgen (2016)
Afvalwaterteam Olburgen (Rheden, Bronckhorts, Doesburg, WRIJ)
heeft in haar Visiedocument Afvalwaterketen Olburgen 2030 een
visie op de omgang met klimaatverandering uitgewerkt.
16