S MENS WERK

D O SS I E R
Sociaal overleg
Sociale verkiezingen
SCOOP
TIJDSCHRIFT
OP
- U I TGAV E
2003
VA N
MENS
DRIEMAANDELIJKS
S E P T E M B E R , O K TO B E R , N OV E M B E R
EN
WERK
SD WORX - J A A R GA N G 1 -
NR.
2
A FG I F T E K A N TO O R : A N T W E R P E N X
E R K E N N I N G : P303742
SCOOP
OP
MENS
EN
WERK
Inhoud
Sociale verkiezingen/ sociaal overleg:
de lusten en lasten van de economische democratie.
ROBERTO D'ORAZIO In verzet tegen de Opperste Sovjet.
HILDE BURIE Hoe meer bonden, hoe meer opbod.
ANDRÉ LECLERQ In een democratie telt de stem van de basis.
BESCHERMING VAN WERKNEMERS Gebrekkige coördinatie schept
absurditeiten.
12
Sociaal overleg in New York en Taiwan.
15
DOSSIER
OOST WEST
PERSOON IN DE KIJKER
Guy Verhofstadt.
2
3
6
9
18
Aandelenopties als beloning.
Zinvol in slappe beurstijden?
21
Manager Patrick Lefevere over HR-beleid
in een wielerploeg.
24
TOPIC
INTERVIEW
WERK EN LEVEN "De Mens" Michel De Coster.
28
PERSONEELSTEVREDENHEID Microsoft: de "beste werkgever"
in België.
31
Johan Verminnen over het nieuwe
kunstenaarsstatuut.
34
INTERVIEW
DE KRITISCHE KIJK VAN
… Chris Dusauchoit.
38
SOCIAAL-JURIDISCHE BIJLAGE
40 -
DOSSIER Sociale verkiezingen 2004. 47 - TOEGELICHT De
preventieadviseur: de klokkenluider van elke onderneming.
50 - TOPIC Het recht op feestdagen voor deeltijdse medewerkers.
52 - INTERNATIONAAL Grensoverschrijdend werken. 54 - DE KRITISCHE KIJK VAN ... Koen Magerman. 56 - VRAAG & ANTWOORD
Sociale verkiezingen.
ed ito
Verkiezingen
JAN VAN DEN NIEUWENHUIJZEN
Hoewel je in België verplicht bent deel te nemen aan verkiezingen, is er één verkiezing
waaraan ik als bedrijfsleider niet moet en zelfs niet mag deelnemen: de sociale
verkiezingen.
Ik kan me ook niet kandidaat stellen. Dat is wel spijtig. De wereld zou er toch anders
uitzien moesten de medewerkers van een bedrijf kunnen kiezen wie hen zou leiden
gedurende de komende vier jaar.
In dat geval zou ik campagne moeten voeren in alle vestigingen van SD WORX.
Ik zou deze campagne uiteraard beginnen met te verkondigen dat het dankzij mij met
SD WORX heel goed gaat. Mijn financieel directeur bevestigt deze uitspraak natuurlijk; hij
kan moeilijk anders indien hij er de volgende keer ook nog bij wil zijn.
Vervolgens doe ik heel wat klinkende beloftes: de laagste weddes zal ik verhogen, de
bijpassingen voor ziekte worden eveneens hoger (4.5%), de mobiliteit zal toenemen door
communicatie is van het grootste belang. Duidelijk en helder de boodschap brengen, de
opponenten wat kleineren: met wat charisma moet het allemaal wel lukken.
En dan uiteindelijk verkozen worden als bedrijfsleider: het moet een zalig gevoel geven.
Enkele dagen genieten en dan “back to business”.
Want onmiddellijk zal mijn financieel directeur, die zijn positie inmiddels weer zeker is,
mij komen zeggen dat het toch echt recessie is en dat er bespaard moet worden.
Mijn ICT-directeur zal me komen vertellen dat de voorgenomen spreiding van lawaaihinder
nagenoeg onmogelijk is en dat dit eerst onderzocht moet worden door een gerenommeerd
NR .
1JAARGANG
Eventuele andere kandidaten zullen wel hetzelfde beloven, dus een doelgerichte
-
kunnen samenstellen.
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT
computerafdeling wordt gespreid over alle verdiepingen, … : zo zou ik een heel programma
2
gratis openbaar vervoer aan te bieden aan alle medewerkers, lawaaihinder ’s nachts in de
consultantsbureau. Mijn personeelsdirecteur zal me vertellen dat de bijkomende
tewerkstelling van 200 man primeert op die verhoging van bijpassingen....
De benodigde besparingen zullen dus snel elders vandaan moeten komen:
de koekjes bij de koffie worden afgeschaft want te veel eten is ongezond voor hart en
bloedvaten, de densiteit van de verlichting in de kantoren wordt verlaagd want zo
besparen we energie en leveren we een fundamentele bijdrage aan de Kyotonorm,...
Vele kleintjes helpen en zo zetten we de toon voor de volgende jaren.
Scoop op mens en werk zou er dan zeker ook heel anders uitzien.
jan
1
D o ssi er
Sociale verkiezingen
Sociaal overleg
Lusten en lasten
van de economische
democratie
Van 6 tot 19 mei 2004 vinden de vierjaarlijkse sociale verkiezingen plaats. De werknemers kiezen
hun vertegenwoordigers in de comités voor preventie en bescherming op het werk en de ondernemingsraden. Noch voor de werkgevers, noch voor de vakbonden zijn deze geïnstitutionaliseerde
uitingen van economische democratie een sinecure. De voorbereiding ervan kost ruim een half jaar,
maar reken gerust op een jaar van – naargelang het bedrijfsklimaat – lichte of hevige verkiezingskoorts. Naast de wettelijke verplichtingen die vervuld moeten worden, is er ook nog het
voorbereidende aftasten van de situatie, het innemen van strategische en tactische posities.
In dit dossier verkennen we knelpunten en pluspunten van de sociale verkiezingen en van het sociaal
overlegsysteem in het algemeen. Dat doen we samen met de personeelsdirecteurs Hilde Burie
(UZ Leuven) en André Leclercq (Cockerill-Sambre). We vonden ook de flamboyante ex-vakbondsafgevaardigde Roberto D’Orazio (vroeger Forges de Clabecq) bereid tot een gesprek.
Ten slotte analyseren we de problematiek van de bescherming van de kandidaten en plaatsen deze in
een ruimer kader. Zet u schrap.
Meer informatie over sociale verkiezingen kunt u vinden
op onze socialeverkiezingensite:
www.sd.be/socialeverkiezingen.
2
D o ssi er
Roberto D’Orazio
(ex-stakingsleider
Forges de Clabecq)
In het verzet
tegen de Opperste Sovjet
Roberto D’Orazio is een grote
boeman. D’Orazio was/is het
symbool van de sociale strijd,
niet van het sociaal overleg.
En wat vertelt hij nu?
“Patronaat en vakbonden
staan vaak met getrokken
hebben ook een gemeen-
dat het de onderneming
voor de wind gaat.”
Is D’Orazio bekeerd?
PASCAL VAN STEENBRUGGE
NR .
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT
-
schappelijk belang, zorgen
1-
belangen hebben. Maar ze
JAARGANG
omdat ze tegengestelde
2
messen tegenover elkaar
Roberto D’Orazio:
“Ik zal niet zeggen dat de verkozenen niet serieus worden genomen,
alleen zijn de verkiezingen zelf een lachertje.”
We plaatsen u meteen terug in de realiteit. Onze zegsman
aardig in elkaars buurt.” Het gesprek heeft nauwelijks een
vervolgt: “In dat gemeenschappelijke belang zit een voort-
aanvang genomen, maar de toon is al gezet. Zijn wilde haren
durende strijd. Weet u, de betekenis van de woorden compro-
is hij niet kwijt, het vuur brandt nog in alle hevigheid. Wie het
mis en compromitteren is niet dezelfde, maar ze komen
niet met hem eens is, moet toegeven dat hij vecht voor zijn
3
zaak. Roberto D’Orazio heeft zijn eigen ideeën over hoe
voorzitter, nvdr.) die ons moet komen vertellen wat we
sociale verkiezingen moeten worden georganiseerd: “Ik zal
moeten doen? Hoe vaak zijn de vakbonden niet tussen-
niet zeggen dat de verkozenen niet serieus worden genomen,
gekomen om gedelegeerden buiten te gooien? Neem nu de
alleen zijn de verkiezingen zelf een lachertje. Zelf was ik
Boelwerf in Temse. Daar bestond een goede samenwerking
verkozen met een overweldigende meerderheid, maar in
tussen de vertegenwoordigers van ABVV en ACV, maar zowel
conflicten bleek ons mandaat niet echt veel waard te zijn. Er
de afgevaardigden van ABVV als die van ACV zijn aan de deur
is – en dan heb ik het uiteraard niet alleen over de Forges –
gezet. Bij Renault Vilvoorde was de onderhandelaar voor het
geen echte vertegenwoordiging. Veel vakbondslui zijn niet
ABVV de secretaris Karel Gacoms. Wat had die daar te zoeken?
verkozen. Bij de spoorwegen wordt driekwart van de afge-
Die man heeft daar nooit gewerkt! Tijdens de Sabena-saga
vaardigden rechtstreeks aangeduid door de vakbond. Dat is
was hij er ook weer bij. Gacoms heeft nooit voor Sabena
een probleem.”
gewerkt. Nochtans had Sabena ook verkozen afgevaardigden,
het was aan hen om te onderhandelen. Stelt u zich eens voor
Vakbond is niet democratisch
dat we parlementaire verkiezingen organiseren, dat de
parlementsleden en later de ministers de eed afleggen en
Het wikken en wegen van woorden is aan Roberto D’Orazio
geïnstalleerd worden, dat we ze vervolgens allemaal aan de
niet echt besteed. Met even veel hardnekkigheid gaat hij van-
kant zetten en dat daarna totaal andere mensen de politieke
daag in de clinch met zowel de vakbond als de werkgevers.
beslissingen nemen. Dat is toch te gek voor woorden? Hoe
Sociale verkiezingen verlopen zelden democratisch en in de
kan een niet-verkozen secretaris nu de belangen van de
werking van de vakbond zelf is nog minder democratie te
arbeiders van Renault verdedigen? Het bewijs is er, hij heeft
bekennen. D’Orazio fulmineert: “De structuren van het ABVV
het faillissement aanvaard. Hij zat niet in het schuitje van
doen denken aan de Opperste Sovjet. Er is slechts één kandi-
degenen die hij pretendeerde te verdedigen. Zij waren hun
daat per functie, er wordt zelfs niet gestemd. Bestuurders
werk kwijt, hij niet. Ik stond zes jaar geleden, samen met de
worden aangeduid op een congres en dan komt de fanfare.
andere arbeiders, uiteindelijk op straat. Ik wist waarvoor ik
vocht.
Een vakbondsfunctionaris zal rekening houden met andere
“Als er geen discriminatie is, is er geen
parameters, andere voorwaarden: het interprofessioneel
bescherming nodig.”
akkoord, de nationale vakbondsstructuren, zijn carrière…
Dan legt hij wel ronkende verklaringen af voor de pers, maar
eigenlijk verdedigt hij niets. Ik zeg dat niet uit bitterheid, het
Vroeger gebeurde het tenminste nog bij handopsteking, nu is
is gewoon een vaststelling. Dat leidt tot stommiteiten, zoals
zelfs dat hen te veel. Ook op bedrijfsniveau loopt het fout: de
bij Arcelor. Eerst kondigde de bedrijfsleiding de sluiting aan
leden van de ondernemingsraad en het comité voor preven-
voor 2005. Daarop reageerde de vakbondsleiding met een
tie en bescherming op het werk worden verkozen, maar de
‘uitgesloten, niet voor 2010’. Het wordt nu dus 2009. Dat
syndicaal afgevaardigden worden bijna altijd aangeduid. Als
noemt men een compromis. Maar wat is dit voor gemarchan-
de basis niet vertegenwoordigd wordt door degenen die zij
deer door mensen die niets riskeren, zeker hun job niet.
aanduiden, wordt hun stem geneutraliseerd. In zo’n scenario
Bekijk het zo: Ik heb een contract met een werkgever, ik ver-
hebben sociale verkiezingen geen zin. Als de verkozen kan-
dien 10 euro per uur om dagelijks 500 zakken aardappelen te
didaat na de verkiezingen niets te zeggen heeft, wat is dan de
laden. Zegt de baas: ‘Sorry, het is crisis, vanaf nu worden het
waarde van de verkiezingen? De basis wordt verloochend.
550 zakken per dag.’ Ik wil wel, maar dan moet mijn loon stij-
Nochtans zouden de verkozenen de vakbond moeten besturen,
gen, reageer ik. Plots daalt er een Brusselse vakbonds-
waarom moet men zich anders verkiesbaar stellen?”
functionaris neer die een akkoord bereikt over 530 zakken,
zonder loonsverhoging. Maar wie moet er met die 530 zakken
Compromis?
sleuren, denk je?”
Niet-verkozen apparatsjiks zijn de plaag van het systeem,
Welke bescherming?
daarvan is de ex-délégué rotsvast overtuigd: “Bij Forges de
4
Clabecq waren de vakbondsstructuren onze tegenstander! De
Men zou de indruk kunnen krijgen dat de sociale verkiezingen
directie, dat waren vertegenwoordigers van de PS. Tja, dan
voor Roberto D’Orazio niet echt hoeven, maar zo zit het niet.
weet je het wel. Het is toch niet Michel Nollet (gewezen ABVV-
Ze zijn toch nuttig, al was het maar voor de zeldzame ver-
kozen afgevaardigden die volgens onze gesprekspartner wel
Gebeurt het vaak dat kandidaten alleen maar meedoen
iets te zeggen hebben. De sociale verkiezingen verlenen hen
omwille van de bescherming? Roberto D’Orazio: “Welke
legitimiteit. Hij maakt zich ook geen zorgen over de belang-
bescherming? De enige keer dat ik bescherming nodig had,
stelling van de basis, of toch: “Natuurlijk is er interesse. Maar
gooide de vakbond me buiten. Wat betekent dan die bescher-
als een vakbond alleen nog dienst doet als uitbetalingsinstel-
ming? Er zullen wel personen zijn die misbruik maken van de
ling van de werkloosheidsuitkeringen, dan valt die interesse
sociale verkiezingen. Daar moet de vakbond in tussenkomen,
natuurlijk weg. Als je de mensen echt laat participeren aan
dat misbruik moeten worden verboden. De bescherming
het syndicalisme, dan verdien je hun aandacht. Ik heb het
over de basis, niet over de structuren. De structuren zijn de
nieuwe baronnen, nog walgelijker dan het patronaat. Het
patronaat verklaart zich baas over de fabriek, die nieuwe
baronnen pretenderen baas te zijn over hun leden. U weet
“Ik verkies een klassenrechtbank boven een
vakbond zonder klasse.”
dat de vakbond mij buiten heeft gezet. In de rechtbank kreeg
ik de kans me te verdedigen. In de vakbond niet, in geen
enkele commissie of wat dan ook. Ons rechtssysteem krijgt
moet er zijn om mensen écht te beschermen, niet om som-
– vaak vanuit de vakbond – dikwijls het verwijt een klassen-
migen toe te laten corrupt te zijn. Ze moet dus niet worden
systeem te zijn. Welnu, ik verkies een klassenrechtbank boven
afgeschaft, de toepassing ervan moet worden verfijnd. De
een vakbond zonder klasse. Kameraden hebben me wel eens
bescherming is er om de discriminatie te bestrijden. Als er
gezegd dat ik mijn nest bevuil. Maar dit is mijn nest niet. De
geen discriminatie is, is er geen bescherming nodig.
nationale structuren zijn de mijne niet. De vakbond moet
Momenteel bestaat de bescherming enkel uit een financiële
opnieuw een organisatie worden van legitiem verkozen
vergoeding. Ontslaat een werkgever een afgevaardigde
vertegenwoordigers. Alle anderen moeten eruit, zoniet dan
onterecht, dan zal hij nooit verplicht worden hem terug in
dreigt de vakbond een bijkomend wapen te worden tégen de
dienst te nemen. Hij zal enkel een boete betalen. Wij hebben
arbeiders. Ik durf niet te beweren dat wanneer morgen de
alles gedaan om Clabecq te redden, in ruil daarvoor hebben
vakbond enkel nog zal bestaan uit verkozenen, alles op wiel-
ze ons uit de vakbond gegooid. Bescherming? Ach…”
x
tjes zal lopen. Maar als zo’n verkozen delegatie niet goed
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT
-
JAARGANG
1-
NR .
2
functioneert, kan ze tenminste worden weggestemd.”
Roberto D’Orazio:
“De vakbond moet opnieuw
een organisatie worden van
legitiem verkozen vertegenwoordigers. Alle anderen
moeten eruit, zoniet dan
dreigt de vakbond een
bijkomend wapen te worden
tégen de arbeiders.”
5
d o sSi er
Hilde Burie
(Universitaire Ziekenhuizen
Leuven)
“Hoe meer bonden,
hoe meer opbod”
De door de wol geverfde gewezen HR-manager van het jaar Hilde Burie
bouwde een stevige reputatie op in het managen van sociale relaties. Ze
ging daarbij altijd uit van het principe dat stevige discussies met sterke
vakbonden het beste resultaat opleveren. In dit interview lanceert Burie
een paar opmerkelijke gedachten.
PASCAL VAN STEENBRUGGE
6
Hilde Burie (UZ Leuven):
“Het wordt problematisch wanneer een beschermd personeelslid
niet naar behoren functioneert. Zo iemand ontslaan is een bijna
onmogelijke opgave wegens de gigantisch hoge kosten. De kostprijs
staat niet in verhouding tot de bescherming.”
Hilde Burie was onder meer HR-manager bij Philips en
Hilde Burie: “Ik ben altijd voorstander van sterke vakbonden
Sabena, en is vandaag personeelsdirecteur van de
geweest. Zeker op het vlak van arbeidsrecht en sociale zeker-
Universitaire Ziekenhuizen in Leuven. Burie is verantwoor-
heid zou er met één sterke vakbond veel meer vooruitgang te
delijk voor ongeveer 7500 personeelsleden. In de onder-
boeken zijn. Meer vakbonden zorgen niet zozeer voor
nemingsraad is het ACV de grote slokop met ongeveer 80%
van de zetels, het ABVV haalt de rest binnen. De onevenwichtige machtsverhoudingen tussen beide vakbonden zorgen
“Kandidaten zijn er genoeg.
volgens Burie niet voor problemen. Beide vakbonden werken
Dat is goed, want er kruipt verschrikkelijk veel
steeds beter samen, vooral sinds het ABVV een klein beetje
werk in de verkiezingen.”
meetelt. Hilde Burie: “De bewering dat het voor de directie
comfortabeler is wanneer de vakbonden in een onderneming
onderhandelingen worden minder transparant.
Je kunt je echter wel afvragen of we zo veel vakbonden nodig
Ik beschik over een bepaald budget. Binnen de marges daar-
hebben. Per slot van rekening verdedigen ze allemaal de
van wordt er onderhandeld. Over de grootte van dat budget
belangen van de werknemers. Daarbij moeten ook de vak-
kan niet worden gediscussieerd. Als de bonden onderling
bonden oog hebben voor een evenwicht tussen werknemers-
bekvechten over arbeidsduurvermindering of loons-
en werkgeversbelangen. Voor de werkgever zou het veel door-
verhoging, tja, dan bekijken ze zelf maar hoe de koek wordt
zichtiger zijn mochten er minder vakbonden bestaan met
verdeeld. Groter kan hij in geen geval worden. Ik begrijp dat
minder verschillende standpunten. Als de ene vakbond
het bestaan van verschillende vakbonden historisch is
arbeidsduurvermindering bepleit en de andere wil absoluut
gegroeid, maar of we nu per se die situatie moeten blijven
loonsverhoging, wat levert dat op? De arme werkgever kan op
behouden, durf ik te betwijfelen. Hetzelfde geldt voor het
de duur niet anders dan beide toestaan. Wellicht is het voor
arbeiders- en bediendenstatuut. Ik denk dat dit onderscheid
de werkgever in zo’n situatie interessanter wanneer de
niet meer van deze tijd is.”
NR .
zorgt voor opbod. De besluitvorming wordt moeilijker, de
de mensen in de organisaties en de doelen die men nastreeft.
1-
mee gehad. Het sociale klimaat wordt vooral beïnvloed door
JAARGANG
klant, in casu de gesyndiceerde. Neen, de veelheid aan bonden
-
concurrentie en dus voor interessantere voorwaarden voor de
waren ongeveer even groot. Toch heb ik het er flink moeilijk
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT
vier vakbonden. Twee daarvan profileerden zich heel sterk en
2
ongeveer even groot zijn, klopt niet. Bij Sabena bestonden er
vakbonden niet aan elkaar gewaagd zijn.”
Een titanenwerk
Liever minder
Zeker in de ziekenhuissector merkt Hilde Burie een serieuze
Dat het voor een onderneming gemakkelijker kan zijn om
toename van de belangstelling voor de sociale verkiezingen
met één of met zo weinig mogelijk vakbonden te onderhan-
bij het personeel. Ze schrijft dit gedeeltelijk toe aan de “witte
delen, klinkt geloofwaardig. Maar hoe zouden werknemers
woede”, de opvallende acties van het personeel uit de zorg-
baat hebben bij minder vakbonden of bij één vakbond?
sector van enkele jaren geleden. “Er wordt campagne
7
gevoerd, dat zeker, maar men blijft toch vriendelijk voor elkaar”,
Overregulering nekt inhoud
stelt Burie vast. “Kandidaten zijn er genoeg. Dat is goed, want er
kruipt verschrikkelijk veel werk in de verkiezingen. Bij andere
Zouden de verkiezingen beter kunnen worden georganiseerd
organisaties heb ik het al meegemaakt dat de directie mensen
dan nu het geval is? Voor Hilde Burie kan het alleszins veel
aanspoorde om zich kandidaat te stellen, om toch maar een
eenvoudiger: “Het papierwerk is absurd. Dan moet je nog
ondernemingsraad te kunnen installeren. Dat gebeurt dus
hopen dat je geen enkele fout hebt gemaakt, of je kan van
voren af aan beginnen. Bij ons is gelukkig een goed draaiende
“Een legislatuur van zes jaar voor
ondernemingsraden en comites zou beter zijn.”
werkgroep actief, waarin ook de vakbonden zetelen, die alles
tot in de puntjes voorbereidt. Maar de overregulering doet het
gevaar ontstaan dat de ondernemingsraad van alle inhoud
wordt ontdaan en zich enkel nog met wetten en regels kan
bezighouden.”
ook. Ik zou het niemand kwalijk nemen dat hij of zij geen
8
interesse toont, want voor de kandidaten en verkozenen blijft
Hilde Burie erkent dat de bescherming van kandidaten en
het uiteindelijk allemaal vrijwilligerswerk. Bovendien is de
verkozenen voor problemen kan zorgen, maar meestal
wetgeving bijzonder complex. Alleen al de omzetting van
blijken die bespreekbaar te zijn met de vakbond. Burie: “Het
loopbaanonderbreking in tijdskrediet is een immens dossier.
wordt problematisch wanneer een beschermd personeelslid
De sociale verkiezingen stemmen bij ons overeen met één man-
niet naar behoren functioneert. Zo iemand ontslaan is een
jaar werk. Normaal worden ze om de vier jaar georganiseerd,
bijna onmogelijke opgave wegens de gigantisch hoge kosten.
maar vorige keer hebben we uitzonderlijk een legislatuur van
De kostprijs staat niet in verhouding tot de bescherming. Dus
vijf jaar gehad en dat vond ik fantastisch. Zes jaar zou nog
blijven die beschermden meestal zitten. Af en toe gebeurt het
beter zijn, want eigenlijk duren de verkiezingscampagne en
ook dat mensen zich kandidaat stellen alleen maar vanwege
de verkiezingen een heel jaar. Al een jaar voor de verkiezingen
de bescherming. Als dat echt opzichtig gebeurt, dan ga ik met
worden de standpunten wat scherper ingenomen. Het wordt
de betrokken vakbond praten en laat ik hem weten hoe ik
moeilijker om tot akkoorden te komen, de diverse partijen
over die persoon denk. Meestal werken de bonden in die
worden een beetje bits. Al valt het hier nog mee.”
gevallen zeer constructief mee.”
x
d o ssi er
André Leclercq
(Cockerill-Sambre)
“In een democratie
telt de stem van de basis”
Kiezen en begeleid sterven. Dat staat – rudimentair uitgedrukt – op de sociale
agenda van het staalbedrijf Cockerill-Sambre. HRdirecteur André Leclercq stond ons een bijzonder
openhartig gesprek toe, ondanks de weinig
opbeurende perspectieven. Zijn de sociale
verkiezingen in het licht van wat zal komen minder
belangrijk? Of wordt de inzet daarentegen groter?
PASCAL VAN STEENBRUGGE
Ruim 180 jaar nadat John Cockerill in Seraing de eerste steen
legde, valt in 2009 finaal het doek over Cockerill, het vlaggenschip van het Belgische staal. De Groupe Arcelor – die eigenaar
worden in de modernisering van de hoogovens van de
vestigingen die niet aan zee liggen. De warmwalserijen van
Luik en Charleroi worden opgedoekt.
Cockerill kende een lange geschiedenis van overnames en
harde herstructureringen. In 1981 verenigde Albert Frère de
staalfabrieken van Luik en Charleroi in de groep CockerillSambre, wat 8000 banen kostte op een totaal van 18.000. Jean
Gandois zette de saneringen verder. In oktober 1998 nam de
NR .
1JAARGANG
geleidelijk worden gesloten. Er zal niet langer geïnvesteerd
-
kosten het gunstigst zijn. De niet-competitieve locaties zullen
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT
concentreren in de maritieme bedrijven, waar de productie-
2
is van Cockerill-Sambre – wil de productie van vlakstaal
Franse groep Usinor het bedrijf over. Begin 2001 vreesden
zowel de vakbonden als de directie voor een toekomst met
banenverlies. Eind 2001 fusioneerden het Spaanse Aceralia,
het Luxemburgse Arbed en het Franse Usinor tot het
Europese staalbedrijf Arcelor. Arcelor is nu de grootste staalproducent ter wereld, met een productie van 44 miljoen ton
per jaar en een omzet van ongeveer 30 miljard euro. Het
André Leclercq (Cockerill-Sambre):
“Het is noodzakelijk dat de mensen eerst weten wat hen te
wachten staat en zekerheid hebben over hun toekomst. Pas dan
kun je over de sociale verkiezingen onderhandelen.”
bedrijf telt 106.000 werknemers, waarvan 6000 bij CockerillSambre. Kort na de fusie zwollen de geruchten over een
nakend einde van de productie. Van de vier Arcelor-sites in
België is Cockerill de meest verlieslatende.
9
André Leclercq (Cockerill-Sambre):
“Vergeet niet dat de sociale partners voor alles economische partners zijn. Dit wil zeggen dat hoe groter je bent en dus hoe meer leden je hebt,
des te meer macht je hebt om het economische en sociale leven in een onderneming te beïnvloeden.”
In die gespannen omstandigheden trad begin dit jaar André
de namen worden ingevuld. U moet goed beseffen dat de
Leclercq aan als HR-directeur. Eerder werkte hij in de
sociale verkiezingen, campagne incluis, meer dan een half jaar
HR-ontwikkeling en als personeelsdirecteur bij achtereen-
duren. Tijdens de campagne kun je heel goed voelen dat
volgens Ikea, Diamant Boart, Volkswagen en de cementgroep
mensen minder werken. De verkiezingen zijn dus echt wel hin-
Obourg-Origny. Zegt Leclercq: “Momenteel werken hier nog
derlijk. Als men ze dus kan vermijden, is dat een mooie zaak.”
6600 personen, eind dit jaar moeten dat er ongeveer 5300 zijn.
Op het moment dat dit gesprek plaatsvond, was het echter
De afvloeiingen passen in het Delta-plan, dat al een tijdje
nog niet duidelijk of er ook voor 2004 een akkoord gesloten
loopt en dat voorschrijft dat de productieprijs met 30 euro
zou worden tussen de twee vakbonden. Het zou goed kunnen
per ton staal moet dalen. Het gaat om een besparing van
dat onder druk van de penibele toestand de relatieve
350 miljoen euro en alles samen ongeveer 2000 banen. Van
verstandhouding opgeblazen wordt.
eind dit jaar tot midden 2005 blijft het personeelsbestand
gelijk. Daarna begint de afbouw van de warmwalserijen, die
ergens in 2009 voltooid moet zijn. De koude lijnen blijven.
“Net zomin als de wetgevende verkiezingen, kun
Alles samen gaat het over een daling in vijftien jaar van meer
je de sociale verkiezingen wegdenken.”
dan 15.000 werknemers naar ongeveer 2500.”
Voorakkoord
André Leclercq: “Er zijn alleszins minder mandaten te verdelen, gezien het feit dat het personeelsbestand flink is
10
Het spreekt vanzelf dat dit weinig aanlokkelijke perspectief
geslonken. Dat is voor de bonden lastig om te verwerken. Het
een niet te onderschatten impact heeft op de gemoeds-
valt te verwachten dat degenen die overblijven, meer dan
gesteldheid van het personeel. En dus ook op de sociale
anders het geval is, hun mandaat hard zullen verdedigen. Er
verkiezingen? André Leclercq: “In het verleden sloten de
zullen dus wel wat spanningen opduiken tussen de twee bon-
christelijke vakbond CSC en de socialistische FGTB vaak een
den. Ik ben er dan ook helemaal niet zeker van dat de bonden
akkoord voor de verkiezingen over de onderlinge verdeling
ook deze keer tot een voorakkoord zullen kunnen komen. Dat
van het aantal mandaten en kredieturen. De verdeling is
voorakkoord kwam in het verleden ook in gevaar bij een
momenteel grosso modo twee derde voor FGTB en één derde
personeelswissel aan de top van de bonden. Nieuwe bazen,
voor CSC. Met een dergelijk akkoord wordt een lang en versto-
nieuwe wetten. De nieuwelingen wilden zich vaak laten
rend proces vermeden, bij de verkiezingen zelf moesten enkel
gelden en namen niet zomaar een bestaand akkoord over.
Spanning
een externe HR-directeur werd aangetrokken. Ondertussen
weet men dat ik geen onmens ben en dat het mijn opdracht
Daarom zal de directie nog niet afzijdig toekijken. Zij zal aan-
is te praten en te luisteren.”
sturen op een nieuw akkoord. Leclercq legt uit waarom:
“Iedereen wint met zo’n akkoord. Sociale verkiezingen zijn
Doel: sociale vrede
zwaar en complex en op dit moment hebben we nog
andere katten te geselen. Momenteel onderhandelen we
Het feit dat hij aanstuurt op een voorakkoord tussen de vak-
met het Waalse Gewest, de directie en de vakbonden over het
bonden, betekent nog niet dat André Leclercq een principieel
toekomstplan voor Cockerill. Dat plan omvat de sluiting van
tegenstander is van een (beschermde) werknemersvertegen-
de warmwalserijen, het behoud van de koude lijnen, de
woordiging op basis van sociale verkiezingen. Wel integendeel,
investeringen in Charleroi en de reconversieplannen in Luik.
zo blijkt: “Het is de moeilijke taak van de syndicale organisaties
Het zal definitief de toekomst van het bedrijf vastleggen. Eens
om goede kandidaten voor te stellen. Wie is een goede af-
dat achter de rug is, kunnen we het over de sociale verkiezingen
gevaardigde? Iemand die de rechten van zijn leden verdedigt,
hebben. Hoewel het moeilijk is om deze gegevens apart te
maar die daarbij de belangen van de onderneming niet uit
behandelen. Het is echter noodzakelijk dat de mensen eerst
het oog verliest. Een slechte délégué is iemand die slechts zijn
weten wat hen te wachten staat. Ze moeten eerst zekerheid
eigen mandaat verdedigt. De vakbond wint er niks mee om
hebben over hun toekomst.”
afgevaardigden van het eigenbelang op de lijst te zetten.
Een voorakkoord is in zekere zin een toegeving van de vak-
Achteraf betalen ze de rekening toch. En duur. Gelukkig
bonden aan de directie. Zullen ze niet verwachten dat daar
zijn de opportunisten in de minderheid en worden ze vlug
iets tegenover staat? “Als één van de twee bonden ervan over-
ontmaskerd.
tuigd is dat hij zijn score kan verbeteren, zal hij geen voor-
Dit neemt niet weg dat de bescherming zoals ze nu bestaat
akkoord willen. Zo simpel is dat”, stelt Leclercq. “Laat ons
vervelend is wanneer we met een afgevaardigde te maken
zeggen dat ik weet dat één van de twee verkiezingen wil ver-
krijgen die zijn rol niet speelt of destructief werkt. De
mijden. We torsen al een paar jaar voortdurende spanningen
ontslagprocedure is namelijk zeer zwaar en complex.
en vele ontslagrondes.
Reïntegratie is een onbegonnen zaak, uitbetalen een onhaal-
bescherming en verdediging van de rechten van de werknemers indenken. In een democratie telt de stem van de
Vergeet niet dat sociale partners voor alles economische
basis. Net zomin als de wetgevende verkiezingen, kun je
partners zijn. Dit wil zeggen dat hoe groter je bent en dus hoe
de sociale verkiezingen wegdenken. Het verschil met de
meer leden je hebt, des te meer macht je hebt om het econo-
parlementaire verkiezingen is dat de stem van de kiezer bij
mische en sociale leven in een onderneming te beïnvloeden.”
sociale verkiezingen echt gerespecteerd wordt. Na parlemen-
Niettemin signaleert André Leclercq dat sinds begin dit jaar
taire verkiezingen – en zeker in ons land – wordt bij de vorming
goede vooruitgang werd geboekt op het vlak van de sociale
van coalities niet altijd rekening gehouden met de stem van
relaties. Toen de sluiting bekend werd gemaakt, veroorzaakte
de kiezer. Het doel van sociale verkiezingen is de zetels te ver-
dat in het Luikse een aardbeving. Er werd een immense socia-
delen. Voor de mandatarissen is het doel zo goed mogelijk het
le onrust verwacht, maar de vakbonden hebben blijk gegeven
terrein te bezetten om zoveel mogelijk leden en sympa-
van veel maturiteit. “De dialoog en het respect voor de
thisanten te werven en zo de sociale relaties te beïnvloeden.
gesprekspartner zijn gebleven”, aldus Leclercq. “De eerste
Voor de directie is het doel sociale vrede.”
weken werd ik beschouwd als de man die werd ingehuurd om
Of hij niet liever zou aanwerven dan ontslaan? André
er eens met de botte bijl in te vliegen, maar die perceptie is
Leclercq: “Er toe bijdragen dat de herstructureringen in een
vlug verdwenen. In een aantal vallen ben ik niet getrapt,
belangrijke sector als de staalindustrie, met een geschiedenis
destabilisatiepogingen zijn er genoeg geweest. Mijn gespreks-
en dus een verankering in deze streek van 200 jaar, op zo’n
partners heb ik gedwongen mij te leren kennen. Nu, de vijan-
wijze verlopen dat degenen die moeten afvloeien op een
digheid die er aanvankelijk was, kan ik volledig begrijpen. Het
humane manier worden begeleid, lijkt mij een nobele taak.”
was ook de eerste keer in de geschiedenis van Cockerill dat
NR .
1-
Ik kan me overigens moeilijk een alternatief systeem voor de
JAARGANG
minderheid en worden ze vlug ontmaskerd.”
-
uit.
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT
pest en de cholera. Maar het draait gelukkig zeer zelden zo
“Gelukkig zijn de opportunisten in de
2
bare kaart. Het is in voorkomend geval dus kiezen tussen de
x
11
d o ssi er
Bescherming van
werknemers
Gebrekkige coördinatie schept absurditeiten
In België heeft de werkgever – in principe – absolute ontslagmacht.
In bepaalde gevallen echter moet het ontslag worden gemotiveerd en
de reden bewezen. Slaagt de werkgever daar niet in, dan moet hij een
vergoeding betalen. Leden van de ondernemingsraad of het comité
voor preventie en bescherming op het werk mogen niet
worden ontslagen, behalve om dringende, economische of technische
redenen. Alle andere motivaties, hoe gegrond ook, zijn van geen tel.
Gebrekkige coördinatie van de verschillende wetten
op de bescherming van werknemers kan tot hallucinerende
situaties leiden.
PASCAL VAN STEENBRUGGE
De regering Verhofstadt I vaardigde met betrekking tot de
mannen en vrouwen ten aanzien van de arbeidsvoor-
bescherming van werknemers een reeks wetten uit die heel
waarden, de toegang tot het arbeidsproces en de promotie-
nauw bij elkaar aansluiten. Er is de wet van 11 juni 2002
kansen, de toegang tot een zelfstandig beroep en de aanvul-
(BS, 22 juni 2002) betreffende de bescherming van de werk-
lende regelingen voor sociale zekerheid.
nemers tegen geweld, pesterijen en ongewenst seksueel
gedrag op het werk en de wet van 25 februari 2003
Ongewenste beschermingscumul
(BS, 17 maart 2003) tot bestrijding van discriminatie en tot
12
wijziging van de wet van 15 februari 1993 tot oprichting van
Telkens wordt bepaald dat de werknemer die een klacht
een centrum voor gelijkheid van kansen en voor racisme-
indient, wordt beschermd tegen ontslag. Die bescherming is
bestrijding. Laatstgenoemde wet heeft tot doel de personen
van onbepaalde duur. Om te worden beschermd, volstaat het
die het slachtoffer zijn van om het even welke directe of
dus dat iemand beweert dat hij of zij gepest of gediscri-
indirecte discriminatie, de mogelijkheid te bieden hun fun-
mineerd wordt. Omgekeerd is de periode waarin de werk-
damenteel recht op gelijke behandeling te doen respecteren.
gever kan bewijzen dat er een gegronde reden was voor een
Ten slotte speelt er een wet uit het tijdperk Dehaene II, die
ontslag gelimiteerd tot 12 maanden. Een werkgever moet een
van 7 mei 1999 (BS, 19 juni 1999) tot gelijke behandeling van
ontslag in principe niet motiveren. Maar wanneer iemand
zegt te zijn gepest, dan is het aan de werkgever om binnen
resultaat is een lappendeken van regels geworden die makke-
12 maanden te bewijzen dat het ontslag daar niets mee te
lijk tot uitwassen kan leiden. Daarmee is ook de werknemer
maken heeft. Over misbruik door de werknemer wordt niet
niet altijd gediend. Een lid van de ondernemingsraad dat met
gesproken. De werknemer kan door misbruik van de wetten
brugpensioen wil, bijvoorbeeld, zal dat maar heel moeilijk
nochtans voor zijn eigen permanente bescherming zorgen.
kunnen. Wil die persoon met brugpensioen, dan moet de
Een voorbeeld maakt dit duidelijk.
werkgever hem ontslaan. Alleen zal die laatste dat niet willen
Stel dat een zwangere vrouw – al dan niet terecht – beweert dat
doen, want de werknemer is beschermd en kan morgen aan
ze werd gepest, dan treden tegelijk vier mechanismen in
de deur staan met het verzoek twee, drie, zelfs tot acht jaar
werking. Dezelfde persoon is tot het tegendeel bewezen wordt,
loon uit te betalen als verbrekingsvergoeding. Ook dat heeft
én het slachtoffer van pesterijen én van discriminatie én van
de wetgever niet bedoeld. Men is het erover eens dat er vrij
ongelijke behandeling van mannen en vrouwen. Bovendien
makkelijk iets aan dergelijke problemen kan worden gedaan,
wordt ze ook wegens haar zwangerschap beschermd.
maar het gebeurt niet.
“Als een werkgever aangeklaagd wordt, moet
hij bewijzen dat hij onschuldig is.”
De werkgever die moet kunnen aantonen dat het ontslag van
een werknemer niets te maken heeft met geslacht, zwangerschap, geloofsovertuiging of wat dan ook, staat voor een
zware bewijslast. Als een werknemer door zijn werkgever op
heterdaad wordt betrapt op diefstal, maar er zijn geen getuigen, dan zal het voor de werkgever niet eenvoudig zijn om
het volgende voorstel. Of de werknemer tekent een document,
waardoor hij ontslagen wordt in onderling akkoord, of de
Het was uiteraard niet de bedoeling van de wetgever dat in
procedure tot ontslag om dringende redenen wordt ingezet.
het geschetste voorbeeld tot vier keer toe zes maanden loon
Dat laatste heeft als gevolg dat de werknemer niet zal kunnen
moet worden uitbetaald. De wetgeving werd echter te frag-
stempelen en dat hij negatieve referenties meekrijgt. De
mentarisch aangepakt. Nochtans toont de wet van 20 decem-
werknemer tekent dat document, maar stapt nadien toch
ber 2002 (BS, 20 januari 2003) betreffende de bescherming
naar de rechtbank. Hij stelt dat hij wel getekend heeft, maar
van de preventieadviseur aan dat het wel degelijk anders kan.
dat dit onder zware druk gebeurde. De rechter kan dit
Een werkneemster die ontslagen wordt omwille van haar
argument aanvaarden en dat gebeurde ook al in de realiteit.
preventieadviseurschap kan niet nog eens een ontslag-
In zo’n geval lijkt het aangewezen de omgekeerde bewijslast
vergoeding claimen omdat ze ook nog zwanger was, dat staat
bij de werknemer te leggen, maar dat zou tot ongebreideld
duidelijk in de wet vermeld.
misbruik kunnen leiden.
Omgekeerde bewijslast
Acht jaar loon
De ontslagmacht van de werkgever in België is zoals eerder
Specifiek voor de sociale verkiezingen, kan de bescherming
aangehaald absoluut. Wordt de werkgever in het ongelijk
van de kandidaten tot extra absurde situaties leiden. Indien de
gesteld, dan zal hij eventueel een beschermingsvergoeding
verkiezingsdatum valt op 6 mei 2004, dan vangt de procedure
moeten betalen, maar het ontslag blijft gelden. De genoemde
aan op 8 december 2003 en begint de bescherming van de kan-
wetten moesten de situatie een beetje corrigeren, maar het
didaten op 7 januari 2004 (dag X-30). In dit voorbeeld moeten
NR .
1JAARGANG
toe dat hij het niet voor de volle 100% kan bewijzen en doet
-
nemer op fraude. Hij geeft ten overstaan van de werknemer
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT
Een concreet voorbeeld. Een werkgever betrapt een werk-
2
de werknemer te ontslaan. Want het is woord tegen woord.
13
de kandidatenlijsten worden ingediend op 12 maart 2004 (dag
termijnen zijn verstreken. Gelukkig passen de meeste rech-
X+35). In sommige gevallen kunnen er nog wijzigingen aan
ters één en ander met gezond verstand toe, maar er gebeuren
de kandidatenlijsten worden aangebracht tot 22 april 2004
– dure – ongelukken… Een derde optie is dat de werknemer
(dag X+76). Dit betekent dat men beschermd is met terug-
de reïntegratie niet aanvraagt. Dan is er niets aan de hand.
werkende kracht. Concreet: iemand kan op 15 januari 2004
worden ontslagen en zich op 10 maart 2004 kandidaat stellen
Syndicale afgevaardigden kunnen alleen om dringende of
voor de sociale verkiezingen. Dit heeft tot gevolg dat het ont-
economische redenen worden ontslagen. Enkele jaren geleden
slag eigenlijk niet had gemogen. Tegen zo’n situatie staat de
deed zich bij het staalbedrijf Forges de Clabecq het volgende
werkgever machteloos. In theorie kan hij die kandidatuur
voor. Bij een collectief ontslag was er absoluut geen sprake
aanvechten, maar hij maakt weinig kans. De werknemer kan
van enige vorm van discriminatie, het ging over een bedrijfs-
de reïntegratie aanvragen. Die wordt door de werkgever wel
matige beslissing. Toch eisten de syndicale afgevaardigden
of niet aanvaard. In het laatste geval, moet de werkgever de
een beschermingsvergoeding, wat ten koste ging van vergoe-
beschermingsvergoeding betalen, die kan oplopen tot acht
ding voor de niet-beschermden. De taart is maar zo groot als
jaar loon. Neemt de werkgever de werknemer opnieuw in
ze is. Als uit een globale herstructureringsenvelop al enkele
dienst, dan gaat hij opnieuw samenwerken met iemand
keren acht jaar loon moet worden gesneden, blijft er niet veel
waarmee hij niet meer wou samenwerken. Wil hij de werk-
meer over voor de andere ontslagen werknemers. Op dat
nemer toch nog ontslaan, dan is hiervoor geen andere oplos-
moment schiet de bescherming haar doel voorbij. Een dergelijk
sing dan een loodzware procedure te volgen. En ook hier is de
probleem kan worden voorkomen door in het geval van een
collectief ontslag de verplichte procedure voor syndicale
afgevaardigden te laten vallen.
“Ook de werknemer is niet altijd gediend met
de huidige beschermingswetgeving.”
Voor elke bedrijfsleider of personeelsdirecteur blijft het
ondertussen een heikele zaak: wat aan te vangen met een
werknemer die absoluut niet voldoet, maar syndicale
14
wetgever nonchalant geweest: eigenlijk is die procedure (en
bescherming geniet? Tot vandaag ziet de werkgever zich
dus het ontslag) meestal onmogelijk, want de voorgeschreven
verplicht al zijn creativiteit aan te wenden.
x
O o st w est
economische vooruitgang worden beschouwd. Zowel
Volgens de Taiwanese vakbondswetgeving is ieder
overheidsinstanties als werkgevers hebben lange tijd
dicaliseren, te betogen of te staken. Werkt men bovendien voor een kleine of middelgrote onderneming
(KMO), dan is het ook niet toegestaan om zich bij een
vakbond aan te sluiten. Er moeten namelijk minstens
30 leden zijn en grensoverschreidende vakorganisaties
zijn uit den boze.
Ondanks de aansluitingsverplichting ligt de syndicalisatiegraad laag. Van de 9,3 miljoen werkende Taiwanezen is slechts 20,3 procent bij een vakbond aangeslo-
bestaan van welgedefinieerde arbeidsnormen en
reglementeringen zouden de fel begeerde buitenlandse investeerders wel eens kunnen weghouden. Het
grote internationale courierbedrijf zou wel eens kunnen overwegen om zijn Aziatische hub niet op Chiang
Kai Chek International Airport te vestigen, het
Europese farmaceutisch bedrijf zou kunnen beslissen
om zijn fabriek niet in het Tainan-bekken te bouwen,
of het Amerikaanse hardwarebedrijf zou kunnen
besluiten om zijn R&D-centrum niet in Hsinchu te
installeren.
Vandaar dat de overheid ‘een oogje in het zeil’ wenst te
houden door zich het recht toe te
cent in Europa en 14 procent in
eigenen vakbonden te ontbinden
de Verenigde Staten). Dit is voor-
indien ze ‘de publieke orde’ dreigen
namelijk te wijten aan het feit dat
te verstoren, een syndicalisatiever-
ongeveer 95 procent van de
bod op te leggen voor ambtenaren,
Taiwanese bedrijven KMO’s zijn
en directe inspraak te hebben in
en deze 77,6 procent van de wer-
het oprichten van een vakbond (de
kende bevolking te werk stellen.
statuten van een vakbond moeten
Deze syndicalisatiegraad zegt
door de overheid gecontroleerd en
echter niets over de invloed van
goedgekeurd worden, alvorens ze
de vakbonden. In Frankrijk bij-
geregistreerd kunnen worden).
voorbeeld is slechts 13 procent
Volgens vakbondsvertegenwoordi-
van
bevolking
gers is de overheid te veel geneigd
gesyndicaliseerd, maar de macht
om hoognodige hervormingen van
de
werkende
N ath a li e
d e s pi ege lei r e
ten (in vergelijking met 43 pro-
en invloed van die vakbonden is
des te groter. Taiwan daarentegen,
met haar 20,3 procent aangesloten
werknemers,
staat
niet
bekend om zijn strijdlustige
arbeidersbeweging. Vakbonden
doen zelden het uiterste om de
belangen van de werknemers te
En aangezien bedrijven niet verplicht zijn collectieve
arbeidsovereenkomsten met hun werknemers aan te
gaan, kunnen Taiwanese vakbonden hun rol als belangengroep bij onderhandelingen niet vervullen. Het aantal werknemers dat onder de regeling van een CAO valt,
is dan ook bijzonder laag.
Daar komt nog bij dat, net als in andere Aziatische
exportlanden, vakbonden als hinderende actoren voor
laten liggen omwille van de verslechterende economische situatie
en de verregaande liberalisering.
Op die manier hoopt ze te voldoen
aan de toetredingsvoorwaarden
van de Wereldhandelsorganisatie.
De vertegenwoordigers klagen over
O o st
behartigen of de rechten van hun leden te beschermen.
de arbeidsreglementering links te
2
volgens die wetgeving streng verboden om zich te syn-
andere Aziatische ‘tijger’ aangetast zou worden. Het
NR .
onderwijssector of de zorgsector. In dat geval is het
vloeden en hun concurrentiekracht tegenover die
1-
defensiesector, de politie, het brandweerkorps, de
dit de exportprestaties van hun land negatief zou beïn-
JAARGANG
Tenzij men werkt voor de overheid, het leger, de
De vakbond in Taiwan
bedrijf verplicht om zich aan te sluiten bij die vakbond.
een dialoog met werknemers geweigerd uit vrees dat
-
vakbond op te richten en is iedere werknemer van dat
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT
bedrijf met meer dan 30 werknemers verplicht om een
Verplicht en verboden
Ofwel moet het, ofwel is het ten strengste verboden.
intimidatie en vakbonddiscriminatie op de werkvloer.
Volgens hen weigert de meerderheid van de werkgevers arbeidsconflicten met vakbonden te bespreken,
of dreigt ze vakbondsactivisten te ontslaan.
Toch roert er wat in het georganiseerde arbeidsgebeuren in Taiwan. Sinds de opheffing van de staat van
paraatheid in 1988, de daaropvolgende mobilisatie van
werknemers in de jaren ’90 en het verregaande democratiseringsproces sinds de bewindsverschuiving in
15
O o st w est
Vakbondsbreker in de V.S.
2000, zijn er heel wat arbeidshervormingen
doorgevoerd: aanpassingen van de arbeidswet-
Een smerig beroep
geving, tolerantie van meer vakbondsactiviteiten, erkenning van nieuwe vakbonden, ....
Onlangs keurde het parlement nog veranderingen aan de vakbondswet goed, die werknemers
grotere flexibiliteit geven om zich aan te sluiten
en die vakbondsleiders meer tijdskrediet gunnen
om zich met vakbondszaken bezig te houden. Er
zijn ook wetsvoorstellen in de maak om aansluiting vrijwillig te maken. De straten van Taiwan
worden nu regelmatig getooid met stakende
arbeiders en bedienden die betere werkomstandigheden eisen, meer inspraak in beslissingen
van het management verlangen of een opheffing
van het syndicalisatieverbod afdwingen.
Het ziet er dus naar uit dat de arbeidersbeweging
in Taiwan leven is ingeblazen. Het is echter de
jacq u e li n e Go o ss en s
vraag welke functies de vakbonden in de toekomst zullen uitoefenen.
Zullen ze de traditionele rol vervullen van vak-
Marty Levitt leidt een zwervend bestaan. Sociale verkie-
bonden in het westen en als politieke lobby
zingen winnen is zijn beroep en daarvoor doorkruist hij
invloed uitoefenen op overheidsbeslissingen? Of
de VS al meer dan dertig jaar lang. Op dit ogenblik is hij in
zullen ze als onderhandelaar met de werkgever
Las Vegas, waar hij een campagne leidt voor de vakbond
collectief
van het horeca-personeel. Een vuriger syndicalist dan
Marty vind je niet gauw. Maar dat was niet altijd zo.
zetten, en zich toespitsen op een brede waaier
Negentien jaar lang was hij een gezworen vijand van de
van dienstverlening die verder reikt dan bijvoor-
vakbonden. Ook toen was sociale verkiezingen winnen
beeld het verstrekken van verzekeringen?
zijn beroep. "Ik was een 'union-buster', een professione-
Misschien kunnen ze zich verdiepen in het aan-
le vakbondsbreker", vertelt hij me. "Ik ben daar niet fier
bieden van trainingen, herscholingscursussen,
op, het is een smerig beroep. Maar nu sta ik aan de ande-
het inrichten van informatiebalies of in het zoe-
re kant en gebruik ik mijn expertise om mijn vroegere
ken naar alternatieve manieren om de dialoog
bondgenoten de pas af te snijden."
tussen werkgever en werknemer te verbeteren.
Sociale verkiezingen in de VS zijn heel anders dan bij ons.
Tenslotte zullen de vakbonden moeten inspelen
Als werknemers van een bedrijf in de VS zich willen laten
op het veranderende profiel van de Taiwanese
vertegenwoordigen door een vakbond, moeten ze daar-
werknemer: door sluitingen van bedrijven en
toe een aanvraag indienen bij de NLRB, de Nationale raad
sectoren, en afvloeiingen wegens privatisering
voor Arbeidsrelaties. Als minstens 30% van het personeel
van openbare bedrijven is voor de Taiwanese
de aanvraag ondertekent, organiseert de NLRB een ver-
werknemer al lang geen job for life meer wegge-
kiezing in dat bedrijf. In principe mogen alle vakbonden
legd. Die werknemer heeft nu behoefte aan herscholing en informatie over alternatieven.
Maar alvorens de kwaliteit van de dienstverlening te verbeteren, zou het realiseren van vrijwillige aansluiting prioritair moeten zijn voor de
vakbonden, zodat de aansluiting bij een vakbond voor iedereen uiteindelijk een recht, en
geen plicht, zal zijn.
16
w est
betere arbeidsvoorwaarden in de
wacht slepen? Of gaan ze nog een stap verder
aan zo'n verkiezing deelnemen maar in praktijk is er
meestal slechts één omdat de vakbonden liever uit
elkaars vaarwater blijven. De keuze is dus doorgaansbeperkt tot één vakbond of geen enkele.
In meer dan tweehonderd van deze verkiezingen bevocht
Marty Levitt de vakbonden. Hij verloor er slechts vijf.
Maar echt verliezen deed hij nooit: na een syndicale overwinning mocht hij weer aan de slag om de vakbond een
jaar later door nieuwe verkiezingen de deur uit te werken.
medewerkers elke truc uit het wetboek om de kiescampagne
sector houden de vakbonden goed stand. De syndicalisatie-
zo lang mogelijk te rekken. "Uitsteltactieken zijn zeer belang-
graad -37,5%- is er nagenoeg ongewijzigd gebleven. Maar in de
rijk", zegt Marty, "als het een uitputtingsslag wordt, wint de
privé-sector is hij bijna gehalveerd tot 8,5%. Vanwaar dat ver-
directie bijna altijd. De rotsfeer werkt steeds meer personeels-
schil? "De overheid huurt geen vakbondsbrekers", zegt Marty,
leden op de zenuwen zodat ze beginnen te denken:'het was
"maar de prive-sector des te meer." Hij schat dat meer dan
beter voordat de vakbond zich met ons bedrijf inliet." Levitt
duizend Amerikanen met het saboteren van vakbonden hun
verdiende goed zijn brood maar gelukkig was hij niet. "Ik
brood verdienen. Ze noemen zich natuurlijk geen 'union
stond onder zware stress en walgde eigenlijk van wat ik deed.
buster' maar geven zichzelf ronkende titels zoals 'labor rela-
Ik begon steeds meer te drinken; alleen zo kon ik het volhou-
tions consultant'. Ze zijn actief in alle sectoren.
den. Maar ik werd een alcoholist en mijn vrouw Alice liet me
"Zelf heb ik onder meer gewerkt voor mijnen, luchtvaartmaat-
zitten. Dat was mijn dieptepunt maar ook het begin van mijn
schappijen en chemische fabrieken", vertelt Marty, "bischop-
nieuwe leven. Als vakbondsbreker verdiende ik meer dan
pen en nonnen betaalden me om hun hospitalen vakbondvrij
200 000 dollar per jaar. Ik dacht dat ik dat nodig had om de lief-
te houden. Zelfs filmacteur Clint Eastwood nam me in dienst
de van mijn mooie Alice te kopen. Na onze scheiding kon ik
toen personeelsleden van zijn restaurant "Hog Breath's Inn"
ook met mijn beroep breken. Ik verdien nu veel minder maar
een sociale verkiezing eisten." Wat doet zo'n vakbondsbreker
ik veracht mezelf niet meer."
eigenlijk? " In de eerste plaats verdeling zaaien", zegt Marty,
Maar hoe komt het dat die anti-vakbondtrend zo sterk is in
"administratief en technisch personeel overtuigen dat ze niets
Amerika? Is het echt zo voordelig voor bedrijven om de vak-
gemeen hebben met de productie-arbeiders. Raciale en andere
bond aan de deur te zetten? "Absoluut niet", beweert Marty,
vooroordelen uitbuiten. Ik doorsnuffelde politiedossiers en
"een bedrijf dat met de vakbond samenwerkt in plaats van er
alle andere informatie die ik kon gebruiken om vakbondsmili-
tegen te vechten, is veel efficiënter. Waar die samenwerking
tanten in een kwaad daglicht te plaatsen. Als ik niets vond,
goed verloopt, spannen de vakbonden zich in om kwaliteit en
gebruikte ik laster. Soms verspreidde ik geruchten over een
productiviteit te verhogen. Vakbonden zijn goed voor het kapi-
bekende syndicalist dat hij een homo was of zijn vrouw
talisme, ze helpen een bedrijf winstgevend houden. Maar het
bedroog. Dat was vaak zeer doeltreffend. Of ik probeerde vak-
gaat niet over geld. Mijn klanten waren altijd bereid om meer
bondsaanhangers te provoceren tot vandalisme. Als dat niet
geld uit te geven om de vakbond buiten te houden dan het hen
lukte, deed ik het in hun plaats, door mijn mensen krassen te
kon kosten om met de vakbond samen te werken. Er is slechts
laten maken op de wagens van personeelsleden die bekend
een enkele reden waarom hier een bloeiende vakbonds-
stonden als tegenstanders van de vakbond. Daarna liet ik een
brekersindustrie bestaat: het obsessieve verlangen naar
personeelsbrief verspreiden waarin "de intimidatiemethodes
absolute controle. Machtswellust, niet winst, daar gaat het om."
2
gesyndicaliseerd, vandaag nog maar 13,2%. In de publieke
NR .
dag wat meer gespannen. Intussen gebruiken zijn juridische
1-
manieren maakt de vakbondsbreker de sfeer in het bedrijf elke
klappen. In 1983 was 20,1% van de Amerikaanse werknemers
JAARGANG
meer en de Amerikaanse vakbonden kregen dan ook zware
-
van de vakbond" werden aangeklaagd." Op alle mogelijke
x
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT
Dat heet dan een "decertificatie-campagne". Er zijn er steeds
Bio
Nathalie de Spiegeleire
o
o st
Nathalie De Spiegeleire is sinologe en werkte van 1997
tot 2000 als government analyst voor de Amerikaanse
Kamer van Koophandel in Taipei, Taiwan. Ze was er
verantwoordelijk voor het schrijven van rapporten over
het sociaal-economisch gebeuren van Taiwan en over
beleidsinitiatieven van de Taiwanese regering en
ze stelde berichten samen ter voorbereiding of ter
afronding van belangenbehartigingsbezoeken aan
Taiwanese en Amerikaanse beleidsvoerders.
Jacqueline Goossens
w
est
Jacqueline Goossens groeide op in Oost-Vlaanderen.
In 1980 verhuisde ze naar New York. Ze observeert,
schrijft en spreekt er voor De Morgen, Knack Weekend
en VRT-radio.
17
per so o n i n d e kijk er
10 stellingen rond
Mens & Werk
volgens
Guy Verhofstadt
Elk nummer confronteren we
een interessante persoonlijkheid
met 10 pittige HR-stellingen.
Deze keer leggen we eerste
minister Guy Verhofstadt onze
10 stellingen rond mens en werk
voor.
die een minder-actief leven mogelijk en
betaalbaar maken. Het is dat evenwicht dat
thans onder zware druk staat. Enerzijds
Belga
neemt het aantal 60-plussers snel toe.
Anderzijds gaat het aantal actieven omlaag,
alleen al als gevolg van het flink gedaalde
geboortecijfer. Vandaar dat de druk op de
actieven, om de pensioenlasten te blijven
1
Het hedendaagse leven is werken tot men genoeg
dragen, hoger wordt. Echt alarmerend is dat niet, maar we
gespaard heeft om de rekening van het bejaarden-
moeten er wel rekening mee houden. Los van alle maatrege-
tehuis te kunnen betalen. (Dieusart)
len die zich in dit verband opdringen, ben ik van mening dat
Guy Verhofstadt: Voor zover ik weet, hebben mensen nog
deze ontwikkeling ons denken over leven en werken grondig
nooit van een langer pensioen kunnen genieten dan vandaag
zal beïnvloeden. Wat we consumeren moet tenslotte ook
de dag het geval is. De gemiddelde levensverwachting lag ook
geproduceerd worden. Wie van een rustige levensavond
bij ons eeuwenlang niet hoger dan 45 jaar. Die mensen werk-
droomt, moet daarvoor ook de middelen voorzien. Maar
ten tot ze erbij neervielen. Momenteel mogen Belgen een
vooral moeten diegenen die langer actief willen zijn, daar ook
leven van 80 tot 90 jaar verwachten. Daar zit voor velen een
de mogelijkheden voor krijgen. Werken is geen vloek. In
pensioentijd van minstens dertig jaar bij, waarbij ze in relatief
goede en gezonde omstandigheden is het een zegen.
goede gezondheid van een rustiger leven mogen genieten.
Natuurlijk heeft elke verbetering zijn prijs. Zo moet er een
zeker evenwicht zijn tussen de actieve en niet-actieve bevol-
18
king. Tenslotte zijn het de actieven die de middelen verschaffen
2
Als je doet wat je leuk vindt, hoef je nooit te werken.
(Mahatma Gandhi)
Guy Verhofstadt: Als je doet wat je leuk vindt, horen leven en
De kunst eist van de kunstenaar geen talent, maar
maar ook van discipline en van oneindig veel inspanningen.
een te kunstmatig onderscheid tussen de drie klassieke
Mijns inziens geldt dit zowel voor de kunst als voor het
levenscycli: van nog niet-actieve jongeren, actieve volwasse-
beroepsleven. Wie denkt dat succes uitsluitend een kwestie is
nen tot niet-meer actieve ouderen. Weliswaar gaat het om
van talent, zit er even ver naast als wie vindt dat inspannin-
drie verschillende manieren van leven, rekening houdend
gen volstaan om het beoogde resultaat te bereiken. Het is
met onze lichamelijke en geestelijke ontwikkeling. Leven en
altijd een duet. Het talent wijst de weg. Maar 'al gaande wordt
werken horen bij elkaar. Het is als in- en uitademen, als onze
de weg gebaand', en dat is veelal een kwestie van hard labeur.
linker- en onze rechterkant. Het zijn twee modaliteiten van
Inzet én talent zijn even hard nodig om op het werk of in de
hetzelfde. Het zijn gelukkige mensen die leven en werken op
samenleving iets te bereiken.
elke leeftijd harmonieus op elkaar kunnen afstemmen.
Werken is tenslotte ook een kunst. Het is de kunst om samen
Daar staat tegenover dat niet iedereen doet wat hij (of zij)
met anderen te bereiken wat geen van ons uitsluitend op
leuk vindt, dat werken ook een last en zelfs een gesel kan zijn,
eigen kracht kan bereiken. Dat is een kwestie van talent, van
en dat zelfs een droomjob niet altijd even leuk is. Werken zal
visie, van creativiteit, van initiatief, van durf. Heel onze
altijd wel een zekere ambiguïteit behouden. Het komt er op
industriële geschiedenis hangt aan elkaar van mensen die op
aan lusten en lasten zo eerlijk mogelijk te verdelen. Voor mij
dit punt hun sporen verdienden. Zonder deze visionaire
wil dat ook zeggen: zo vrij mogelijk. Ik meen dat een vrije
voorlopers zaten we nog altijd in de middeleeuwen. Maar het
arbeidsmarkt de beste kansen heeft om arbeidsplaatsen op-
is ook een kwestie van inzet, van discipline, van volhouding,
timaal te verdelen. Mensen moeten ook de vrijheid hebben
van samenwerking en van eindeloze inspanningen, niet
om een betere job te zoeken of betere arbeidsvoorwaarden te
alleen van de 'volgelingen' maar ook van de 'visionairs' .
bedingen. Het ideaal van 'een leuke job' moet voor iedereen
Want op de balans van talent en inzet zitten beide profielen,
te realiseren zijn. Want uitsluitend op die manier kunnen we
die ten onrechte wel eens gereduceerd worden tot werkge-
werken en leven zo dicht mogelijk bij elkaar houden.
vers en werknemers, broederlijk of zusterlijk naast elkaar.
3
Wij zijn steeds geneigd succes aan onszelf, tegenslag
aan anderen toe te schrijven. (C.J. Wijnaendts
Francken)
5
Ervaring is eenvoudig de naam die we aan de som van
onze fouten geven. (Oscar Wilde)
Guy Verhofstadt: Dat is te eenzijdig uitgedrukt. Ervaring is de
Guy Verhofstadt: Dat is het gevolg van een al te individualisti-
som van onze successen en onze fouten. Mensen leren even-
sche benadering van leven en werken. In feite is werken díe
veel uit hun hoogten als uit hun laagten. Het verschil zit niet
levensvorm die ons het meest op anderen richt. Weinig men-
tussen successen en fouten, maar tussen diegenen die uit
sen werken echt op zichzelf. Werken is in esssentie een
hun ervaring leren en zij die dat niet doen. Succes en fout zijn
kwestie van samenwerken. Genieten kun je perfect in je luie
van alle tijden en mensen. Geen van ons heeft een onfeilbaar
stoel. Werken verwijst bijna altijd naar anderen. Meer dan
instinct dat ons in alle omstandigheden de weg wijst. Dat
wat ook is het je job die je een plaats geeft in de samenleving.
hebben uitsluitend de onredelijke wezens, die wij dieren
Dat beamen ook alle werklozen. Nog zwaarder dan hun in-
noemen, maar die kunnen dan ook niets aan hun levenswij-
komensverlies weegt hun sociaal of maatschappelijk isole-
ze veranderen. Die kunnen hooguit door mensen 'gedres-
ment. Sociale integratie is voor iedereen belangrijk.
seerd' of geconditioneerd worden.
Wie dat beseft, zal niet geneigd zijn om zijn succes aan zich-
Ervaring is een typisch menselijke eigenschap die zorgt dat men-
zelf en zijn tegenspoed aan anderen toe te schrijven. Want
sen hun gedrag kunnen veranderen en verbeteren. Ze veronder-
ook successen op het werk zijn zelden éénakters. Succes en
stelt een redelijke instantie, het feit dat mensen kunnen denken,
tegenspoed in het beroepsleven zijn nog de meest groeps-
en een voortdurende terugkoppeling die maakt dat mensen inzet
gebonden gegevens. De eenzame 'held van de arbeid' is een
en doelstelling beter op elkaar kunnen afstemmen. In die zin is
even grote fictie als de eenzame manager of de eenzame uit-
ervaring de motor van elke vooruitgang. Zonder ervaring leefden
vinder. Al wat mensen in hun beroepsleven kunnen bereiken,
we nog altijd in het stenen tijdperk. Uitsluitend door uit hun
verwijst ook naar anderen. Misschien verbleekt dat hun suc-
ervaring te leren, konden mensen hun gedrag verbeteren en een
ces, maar het kan hen ook troosten bij tegenspoed.
hoger niveau van samenwerking bereiken.
NR .
Guy Verhofstadt: Creativiteit is altijd een kwestie van talent
actiever te zijn dan in hun actief leven. We moeten dus af van
1-
is, zoals ik veel gepensioneerden ken die beweren thans
2
werken. (Stanislaw Jerzy Lec)
JAARGANG
4
-
vergeten dat studeren voor jongeren ook een vorm van arbeid
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT
werken voor heel onze levenscyclus bij elkaar. Laat ons niet
19
6
Fantasie is belangrijker dan kennis.
bent. Dat is allicht overdreven, maar het bevat wel een kern van
(Albert Einstein)
waarheid. De beste leider aan de top van de piramide is diegene
Guy Verhofstadt: Weer zijn fantasie en kennis twee even-
die eerst alle trappen van de piramide heeft beklommen. Dat is
waardige pijlers. Fantasie, al verkies ik de term verbeelding, is
het tegenovergestelde van het conservatieve uitgangspunt dat je
voor mij het vermogen om 'in de toekomst te kijken'. Dat is
als leider wordt geboren. Het zou zelfs kunnen betekenen dat
weinig mensen gegeven. Het is het vermogen om de gegeven
quasi iedereen de top kan bereiken of dat de leidinggevende
werkelijkheid te overstijgen, niet op een volslagen vrijblijven-
functies onderling verwisselbaar zijn. Dat mogen we zeker niet
de manier - de betekenis van ons woord fantasie - maar op
overdrijven. Maar er zit een wijsheid in waar zowel de vrije markt
een constructieve, realistische en vernieuwende wijze.
als de politieke democratie haar voordeel mee kan doen.
Zonder 'fantasie' geen ontdekkers en geen uitvinders, en hoegenaamd geen vooruitgang. 'De appel van Newton' is daar
een mooi voorbeeld van. Een alledaags gebeuren als het vallen van een appel zette zijn 'fantasie' aan het werk en deed
9
Een ware leider legt een besluit niet op, maar zorgt
ervoor dat mensen het zichzelf opleggen. (Nelson
Mandela)
hem uiteindelijk bij de zwaartekracht aanbelanden.
Guy Verhofstadt: Dat is de essentie van wat Hannah Arendt te
Toch had Newton die stap van appel naar zwaartekracht
vertellen had. Dat je 'democratisch' gesproken niemand iets
nooit kunnen zetten zonder voldoende kennis.
kan opleggen wat hij niet bereid is zichzelf op te leggen. De
Dit geldt evenzeer voor de bliksemafleider van Benjamin
essentie van die stelling wil dat alle macht van onder- en niet
Franklin en de relativiteitstheorie van Einstein. In beide
van bovenuit wordt opgebouwd. Macht is niet iets dat je met
gevallen waren het gewone 'observaties' die de wetenschap
geweld kan opleggen, maar iets dat mensen je zelf toewijzen.
vooruit hielpen. Maar uitsluitend 'met kennis geladen'
Dat lijkt mij een prachtige gedachte. Niemand heeft een macht
genieën zoals Franklin en Einstein deden de vonk overslaan.
die hem (of haar) niet is gegeven. Wel staat daar tegenover dat
hem (of haar) die macht ook ontnomen kan worden. Dat is
7
Een beetje oproer af en toe is een goede zaak.
democratie ten voeten uit. Politieke macht wordt om de zoveel
(Thomas Jefferson)
jaar weer aan 'het volk' teruggeven. Maar het lijkt mij even
Guy Verhofstadt: Ik ken Jefferson uitsluitend als 'de pen' van de
belangrijk voor een democratisch leiderschap in de veel bredere
Amerikaanse Revolutie, de man die de onafhankelijkheids-
betekenis van het woord. Dat ook een bedrijfsleider nauwelijks
verklaring van 1776 schreef en die een belangrijke rol speelde
kan standhouden als hij niet meer door het bedrijf, de share
als een van de grootste Amerikaanse presidenten. Ik denk dat
holders én de stake holders, gewenst en gesteund wordt..
Jefferson met deze uitspraak bedoelde dat politieke leiders
naar de stem van het volk moeten luisteren. Voor een democraat is dat een tautologie. Die gaat er immers van uit dat alle
10
Als je werk niet afraakt in de eerste 24 uur, werk
dan ’s nachts door.
macht van het volk komt, potestas in populo. Maar dat geldt
Guy Verhofstadt: Dat is zeker geen algemene regel. In norma-
ongetwijfeld voor alle leidinggevenden, zelfs in een minder
le omstandigheden lijkt het mij aangewezen dat we dag en
democratische omgeving. Uiteindelijk kan een leider zijn vol-
nacht gescheiden houden, net als zon- en weekdagen, werk-
gelingen niets 'opleggen'. Hij kan slechts bevestigen en duiden
en vakantiedagen. Een mens is méér dan zijn beroep of zijn
wat onder 'het volk' leeft. De ware leider is diegene wat onder
job. Maar er zijn omstandigheden dat je 's nachts of 's zon-
'het volk' leeft het best kan verwoorden en versterken. Zijn
dags doorwerkt. Dat moeten uitzonderingen blijven. Ik ben
'macht' komt niet van boven- maar van onderuit. De Duits-
bepaald geen workaholic. Mijn medewerkers weten wanneer
Amerikaanse filosofe Hannah Arendt heeft dat nog het best
ik normaal gesproken niet te bereiken ben. Maar er zijn uit-
verwoord. Dat slechts macht heeft die macht wordt 'gegeven'.
zonderingen. Er zijn omstandigheden waarin het beoogde
resultaat zo dichtbij is, dat je geen onderbreking kunt verdra-
8
20
Voordat je iemand beoordeelt, moet je drie manen in
gen. Zoals ik me kan indenken dat een schrijver of kunstenaar
zijn mocassins lopen. (Indiaans spreekwoord)
het werk wil voltooien en door niets gestoord wil worden, zijn
Guy Verhofstadt: Dat is van een oneindige politieke en maat-
er momenten dat je, 'in het belang van de dienst', de tanden
schappelijke diepgang. Dat je niemand mag beoordelen als je
op elkaar zet en doorbijt. Ook als je daardoor het natuurlijke
niet in zijn schoenen kunt staan. Dat houdt ook in dat je niemand
ritme van dag en nacht, of van week- en zondag, doorbreekt.
kunt beoordelen als je niet in staat of bereid bent gedeeltelijk
Dat is een kwestie van heirkracht. Dat moet dus een uitzon-
dezelfde weg te gaan. Het Amerikaanse prototype is bekend. Dat
dering blijven. Maar je kunt in het leven weinig bereiken als je
je geen bedrijf kunt leiden waar je niet als loopjongen begonnen
die grenzen niet voortdurend verlegt.
x
to pi c
Aandelenopties
als
beloning
Zinvol in
slappe beurstijden?
Snel stijgende aandelenkoersen,
waarmee sommigen slapend rijk leken
te worden, liggen al een poosje achter
ons. Zijn stock options nog zinvol als
beloningsinstrument?
Philip Ghekiere (Capco): “Zij die dat echt willen, moet je bij de
onderneming betrekken door hen te laten delen in de resultaten.”
Het snel groeiende Capco (Capital Market Company), in
hier immers een must. Het bedrijf ging ook strategische
1998 opgericht door de entrepeneur Rob Heyvaert, mikt
allianties aan met o.a. Hewlett Packard, Microsoft en de
met zijn circa 550 medewerkers verspreid over negen kan-
GIMV.
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT
-
JAARGANG
1-
NR .
2
BEN DE BRUYN
toren in drie continenten dit boekjaar al naar een omzet
van circa 75 miljoen dollar. Dit bedrijf combineert IT-advies
Philip Ghekiere is directielid van dit kennisintensieve
met het aanbieden van op software gebaseerde innovatieve
bedrijf en was enkele jaren geleden nog lid van de commis-
oplossingen, uitsluitend voor de financiële sector. Het slaat
sie die de Belgische wet van 2000 inzake het toekennen van
de brug tussen de specifieke bedrijfsactiviteiten van klan-
aandelenopties op de rails zette. “Tengevolge van onze groei
ten en de informatietechnologie. Om deskundig te kunnen
toonden al onze werknemers hun vertrouwen door in te
kijken naar problemen van efficiëntie en innovatie binnen
tekenen op circa 11 miljoen dollar bedrijfsaandelen”, zegt hij.
financiële instellingen, verzamelde Capco talent uit de
“In 2000 hebben wij in het kader van onze financiering voor
wereld van het bankwezen, de informatica en de consul-
hen een koopplan voor het verwerven van aandelen voorbe-
tancy. Naast beslagenheid in IT is een gedegen inzicht in de
houden. Tot 11 september 2001 kende onze sector nog een
werking, noden en behoeften van financiële instellingen
heel sterke groei, vanaf die dag volgde een snelle terugval.”
21
Medewerker wordt stukje
medeondernemer
Het voordeel aan de M/V brengen
Vandaag bekijkt men volgens Ghekiere de zin van opties dus
Philip Ghekiere weet dus waarover hij praat. Hoe beoordeelt
vrij sterk vanuit het perspectief van het kleurloze beurs-
hij anno 2003, vanuit het oogpunt van het personeelsbeleid,
klimaat. “Maar eigenlijk komen we toch uit een periode waar-
het toekennen van aandelenopties als onderdeel van een
in de casinomentaliteit overheerste, de hoop bij velen om
beloningsbeleid? “Je moet de zin van opties bekijken los van
snel rijk te worden. Zo mag je aandelenopties niet benaderen.
het huidige economische klimaat”, zegt hij. “Uiteraard zal je
Waarde creëren in een onderneming vergt een langere
daarvoor nu weinig enthousiasme vinden bij werknemers.
termijn, minstens vijf tot tien jaar. Het lijkt mij dan ook ver-
Momenteel staat het geloof in het waardepotentieel van aan-
standiger te bepalen dat de vestiging van de aandelen gebeurt
delen bij investeerders op een laag pitje. De beurskoersen
over een langere tijd, wil je dit kunnen aanwenden als middel
weerspiegelen dat. Maar dit betekent nog niet dat een aan-
om ongewenste mobiliteit van talent tegen te gaan.”
delenoptieplan geen zin heeft. Het blijft een waardevol
instrument dat kan helpen om de belangen van onderne-
Maar hoe dan waardevolle medewerkers ervan overtuigen
ming en medewerkers op elkaar af te stemmen door hen
dat het hier nog steeds gaat om een belangrijk voordeel?
gedeeltelijk te laten participeren in de waardecreatie die
“Werknemers hebben genoeg interesse om opties te verwer-
binnen de bedrijfsmuren kan worden gerealiseerd. Het
ven op voorwaarde dat deze aantrekkelijk geprijsd zijn”, aldus
verhoogt alleszins de betrokkenheid. Vanuit onze ervaring
Philip Ghekiere. “Zij begrijpen gemakkelijk dat zij bij zo’n
lijkt het me echter beter in een vrij belangrijke toekenning
investering, nu de koersen zo laag staan, op lange termijn
van aandelen te voorzien voor een wel gekozen groep
alleen maar kunnen winnen. Het lijkt me dus nu juist een
sleutelmedewerkers, dan om filosofische redenen iedereen
goed moment om dit aan te bieden aan medewerkers die
zomaar te laten delen in het kapitaal. Misschien lukt dit laat-
geloven in de toekomst van hun bedrijf en in de waarde die zij
ste wel beter in vrij stabiele, minder risicovolle bedrijven uit
daarin kunnen creëren. Het actuele probleem is dat opties
meer traditionele sectoren dan de IT of hoogtechnologische
werden toegekend enkele jaren geleden, met uitoefenprijzen
bedrijven. Maar in echt kennisintensieve ondernemingen
ver boven de huidige beurskoers. Aan die optie kleeft dus
wil je op die manier toch sommige topmedewerkers een bij-
geen waarde. Medewerkers zijn niet verplicht om de optie te
komende motivatie geven om mee een waardevol bedrijf uit
lichten. Ze zullen dat ook niet doen, maar zullen dan ook niet
te bouwen.”
het gevoel overhouden dat ze daarmee een voordeel hebben.
Om de appetijt voor aandelenopties opnieuw aan te scherpen
Wie komt hiervoor dan precies in aanmerking? “In iedere
bestaan diverse oplossingen. Zo kan je bijvoorbeeld aan
organisatie werken er misschien 20 tot 30% mensen die echt
repricing doen, de intekenprijs van de optie aanpassen aan
het verschil maken”, weet Ghekiere. “Zo’n toekenning kan bij-
de huidige marktwaarde, maar dat wordt in België fiscaal
voorbeeld steunen op een halfjaarlijkse evaluatie van mede-
geïnterpreteerd als de toekenning van nieuwe opties.”
werkers. In welke mate hebben zij de voor hen gestelde
objectieven gehaald? Dat lijkt mij een gezonde basis om te
beslissen over het toekennen van aandelenopties, een bonus
of promotie. Of ontslag. Zo moeten wij werken. Ons bedrijf is
een broedplaats van talent. Wij kennen een permanente
wissel van medewerkers die bij ons vaardigheden opbouwen
en deze elders gaan toepassen. Dit betekent ook dat wij telkens met de beste of meest geschikte mensen werken.”
Het verschil tussen de prijs waartegen de optie wordt toegekend en de reële waarde kan beschouwd worden als de
kosten van een aandelenoptie. Philip Ghekiere vindt het een
gezond principe om die kosten in de jaarrekeningen te vermelden. Dan kunnen investeerders en financiële analisten de
berekening maken. Dat komt de financiële transparantie
22
alleen maar ten goede, ook al stuit dat idee op veel weerstand.
Philip Ghekiere (Capco):
“Werknemers hebben nog genoeg
interesse om opties te verwerven op
voorwaarde dat deze voldoende aantrekkelijk
geprijsd zijn. Zij begrijpen gemakkelijk dat zij aan
zo’n investering, nu de koersen zo laag staan, op
lange termijn alleen maar kunnen winnen.”
Medewerkers motiveren en behouden
opties bestaat er nu in dat zij belasting hebben betaald voor
opties die normaal niets waard zijn. Men vergeet dan wel
Een pluspunt voor een bedrijf blijft dat een werknemer met
even dat je, als je bij een beursmakelaar een optiecontract
andere ogen gaat kijken naar de onderneming, zodra je hem
afsluit, ook kosten betaalt terwijl die optie ook veel of niets
laat delen in de waarde ervan. Philip Ghekiere: “Hij gaat zich
waard kan zijn.”
dan meer gedragen als mede-eigenaar, meer meedenken in de
richting van de bedrijfsobjectieven. Persoonlijk ben ik er echter
Ieder instrument heeft eigen doel
van overtuigd dat een personeelsverantwoordelijke de belangen van talentvolle medewerkers en deze van het bedrijf veel
“Aandelenopties moeten hun relatie behouden met de
steviger aan elkaar kan lijmen met een koopplan dan met een
waardecreatie in het bedrijf waarin men werkt”, benadrukt
optieplan van aandelen. Met een aankoopplan vraag je de
Philip Ghekiere. “Daarom zijn ze ook alleen geschikt voor
werknemer dat hij in het bedrijf investeert door een deel van
mensen die hierop een directe invloed uitoefenen.
zijn bonus in aandelen om te zetten. Dan voelt hij zich
onmiddellijk mede-eigenaar, dus medeverantwoordelijk voor
het succes of falen. Een optie is veel vrijblijvender. Het blijft een
“Topmanagers zouden zich contractueel ertoe
recht waarvan je al dan niet gebruik kan maken. Volgens mij
moeten verbinden een deel van hun bonus of
zouden topmanagers zich contractueel moeten verbinden om
variabele vergoeding te investeren in
een deel van hun bonus of variabele vergoeding te investeren in
bedrijfsaandelen. Zo kunnen zij zich bij beslissingen beter inleven in de houding van de aandeelhouder, de eigenaar.”
Ghekiere geeft volmondig toe dat aandelenopties zeker niet het
bedrijfsaandelen. Zo kunnen zij zich bij
beslissingen beter inleven in de houding van de
aandeelhouder, de eigenaar.”
perspectieven binnen een stimulerende leeromgeving die
daarvan is het inkomen veilig stellen voor de toekomst. Op
gericht is op persoonlijke en professionele ontwikkeling. Jonge,
een bedrijfspensioenfonds moeten dan ook regels van gezon-
talentvolle mensen hebben keuzemogelijkheden. Zij zullen uit-
de risicospreiding en vermogensvorming worden toegepast.
eindelijk kiezen voor een bedrijf waar ze interessante kansen
Zeker is dat ons huidig, uitsluitend op repartitie steunende,
krijgen en waar ze zich op langere termijn kunnen ontplooien.”
pensioenstelsel – de actieve van vandaag betaalt voor wie nu
op pensioen is – zonder enige vorm van kapitalisatie, niet
Vroegere ervaringen leren hem echter dat nog slechts weinig
langer houdbaar is. Dat aandelenopties bij ons te weinig
mensen goed weten wat een aandelenoptieplan eigenlijk is.
ingeburgerd zijn heeft te maken met het feit dat vele optie-
“Goed en bevattelijk communiceren over een aandelenoptie-
plannen in bedrijven ontwikkeld zijn op de top van een
plan is dikwijls een probleem. Dit heeft ten dele te maken
beurshausse. Daarna volgde een grote desillusie, die de ver-
met het verschil tussen ons continentaal Europees model en
dere verspreiding ervan heeft afgeremd. Maar de deugdelijk-
het Angelsaksisch kapitalisme, waar de aandelen- en beurs-
heid van de onderliggende filosofie blijft onaangetast. Je
cultuur reeds veel langer zijn ingeburgerd. Onze wet op de
moet het alleen op een langere termijn bekijken en nagaan
aandelenopties is niet perfect, maar het systeem is wel één
voor welke sectoren dit geschikt is. Ons internationaal wer-
van de voordeligste ter wereld. Ons fiscaal regime is erg gun-
kend bedrijf, bijvoorbeeld, moet steeds alert blijven voor een
stig: de gerealiseerde meerwaarde – het verschil tussen de
wereldwijde competitieve beloning. Waardecreatie gebeurt
waarde op het ogenblik dat de opties worden toegekend en
nu eenmaal door creatieve talenten. Vandaag gaat in België
de uitoefenprijs – wordt in ons land immers niet belast. Dat is
alle aandacht naar het verdelen van de welvaartskoek, veel te
in geen enkel ander land zo. Het nadeel van onze wet is dan
weinig naar het bakken van een grotere koek. Voor mensen
weer dat, nagenoeg alleen in ons land, de begunstigden al op
die willen ondernemen zal er steeds ruimte zijn. Zij die dat
het ogenblik van het toekennen forfaitair worden belast op
echt willen, moet je bij de onderneming betrekken door hen
dit voordeel. Dat is een vrij laag bedrag, maar de werknemer
te laten delen in de resultaten. Ook voor aandelenopties
moet het wel betalen. De frustratie bij begunstigden van
komen er beslist betere tijden.”
x
NR .
pensioenfondsen of groepsverzekeringen. De bedoeling
1-
substituut zijn van aanvullende pensioenverzekering via
middel veeleer het bieden van aantrekkelijke loopbaan-
JAARGANG
zijn. Maar zeker in een kennisintensief bedrijf is het retentie-
-
Vanzelfsprekend mogen zij door hun risicovol karakter geen
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT
“In het toekennen van opties moet je natuurlijk marktconform
2
enige instrument zijn om bekwame medewerkers te binden.
23
i nterv i ew
Manager Patrick Lefevere van Quick
“Publiciteit verkopen is onze
wielrennen
Begin 2003 werd de wielerploeg Quick Step-Davitamon officieel voorgesteld
aan de pers. De nieuwe Belgische topformatie van manager Patrick
Lefevere verrees als een feniks uit de as van het Italiaanse Mapei-Quick
Step en het Belgische Domo-Farm Frites en beschikte meteen over een
budget van 7,5 miljoen euro. Voor de derde keer in vijf, zes jaar tijd stampte
Lefevere vanuit het niets een wielerploeg uit de grond. Hier geeft hij les in
toegepast intercultureel personeelsbeleid op wieltjes.
PASCAL VAN STEENBRUGGE
De baas van een wielerploeg heeft vele taken en moet dus
men de structuur van het bedrijf. Met sommige mensen
van evenveel markten thuis zijn. Hoe Lefevere de nodige
werk ik al meer dan tien jaar. Als ik een nieuwe ploeg start,
centen bij elkaar kreeg is wellicht stof voor een boeiend stukje
verkoop ik eigenlijk mijn gehele team en zelfs een paar
leesvoer, maar wij waren vooral geïnteresseerd in de
renners. Dat is één van mijn voorwaarden: als ze mij vragen,
HR-kwaliteiten van de West-Vlaming. Want de general
vragen ze mijn structuur. Walter Godefroot van Telekom doet
manager van Quick Step-Davitamon is ook personeels-
dat ook en er zijn er nog wel een paar. In Italië, bijvoorbeeld,
directeur. Anno 2003 namelijk is een wielerploeg een heuse
is het verloop veel groter. Ik hou daar niet van.”
KMO, en niet eens zo’n kleintje. Lefevere: “Alles opgeteld
hebben we het over 48 personen, waarvan 25 renners. Voor
Inzet en motivatie
het overige bestaat de ploeg uit een manager, drie ploegleiders, zes verzorgers, vijf mecaniciens, drie dokters, een bus-
De renners vormen een heterogene groep van een tiental
chauffeur, een persverantwoordelijke, een administratief
nationaliteiten en evenveel persoonlijkheden. Is dat niet
moeilijk te managen?
Patrick Lefevere: “Je moet de flair hebben om daar mee om te
“Met de grootste kampioenen heb je het minst
gaan. Ik zit 23 jaar in het vak. Van 1980 tot 1991 heb ik – met
problemen. Met de subtoppers die denken dat
twee jaar onderbreking – samengewerkt met Walter
ze kampioen zijn, heb je veel meer last.”
Godefroot. Ook toen al deed ik de aanwervingen van de nietrenners. Je moet leren aanvoelen wie bij wie past. Ik heb daar
een neus voor, ik vertrouw op mijn instinct. Ik voel dat
gewoon. Ik vergis me op dat vlak zeer zelden. Als het al eens
24
medewerkster, een webmaster en een manager. Quick Step-
gebeurt, dan is het omdat ik me door anderen heb laten beïn-
Davitamon is een vennootschap – zoals er zoveel zijn en
vloeden. Nationaliteiten spelen voor mij geen rol. Op dat
waarvan ik de gedelegeerd bestuurder ben – die publiciteit
punt voel ik me allang geen Belg meer. Onze sponsors zijn
verkoopt. De renners zijn belangrijk, want zij moeten het
internationaal: Quick Step verkoopt in 110 landen,
doen op het terrein, maar voor mij is het veel belangrijker dat
Davitamon in iets minder, Latexco ook in een vijftigtal. We
ik goed personeel heb – en dan heb ik het over de niet-
hebben een Franse fietsconstructeur, de renners zijn van tien
renners. Want de renners komen en gaan, de anderen vor-
verschillende nationaliteiten. Voor mij zijn er geen grenzen
Step-Davitamon
core business,
het middel”
Patrick Lefevere:
“Een verstandige dame heeft me ooit gezegd: ‘Dans la vie,
tout le monde justifie son salaire.’ Jammer genoeg interpreteren
sommigen dit al te letterlijk.”
meer. We trokken naar de Tour met negen renners van zeven
vier blokken van 20 man. Wiskundig kan je het op zo’n
verschillende nationaliteiten.”
moment niet halen. Maar je moet altijd uitgaan van je eigen
en motivatie.”
wagen. Ik behartig steeds meer de zakelijke belangen. In de
Toppers en subtoppers
-
dag komen daar nog eens 11 gasten bij, elke dag zijn dat
anderen. Samen met onze PR-man moet ik die mensen ont-
Overheerst het zakelijke het sportieve?
vangen, zorgen dat alles vlot verloopt, dat ze een aangenaam
Patrick Lefevere: “Het een kan niet zonder het ander. Hoe
verblijf hebben. Ondertussen moet ik met mijn hoofd bij de
beter je sportief presteert, des te gemakkelijker – nu ja,
koers blijven. Ik mag het contact met het veld absoluut niet
gemakkelijk, in deze tijden van laagconjunctuur is niets een-
verliezen.”
voudig – je sponsors over de streep kunt halen. Journalisten
zullen nog wel eens met je praten, maar zonder prestaties
Lukt het op zo’n momenten nog om voldoende aandacht
blijven ook zij weg. Wij verkopen publiciteit, wij zijn sand-
aan het sportieve te besteden?
wichmannen. Hoe meer we in beeld komen, hoe meer we
Patrick Lefevere: “Mijn ervaring zorgt ervoor dat ik niet veel
stijgen in waarde. We hebben het geluk dat er in de wieler-
uitleg nodig heb om situaties goed in te kunnen schatten. Is
sport een enorme return is. Alleen al de VRT zendt 110 dagen
er iets aan de hand, dan zie ik dat. Er zijn mensen die niets
per jaar wielerwedstrijden uit. Vaak worden ze heel mooi in
zien, ik zie alles. Dat is ook nodig, want soms heb je maar een
beeld gebracht. Naar de Tour kijken drie weken lang ongeveer
paar seconden tijd om een beslissing te nemen. Nog veel
500 miljoen mensen. De publicitaire waarde is dus enorm.”
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT
Tour waren we met ongeveer 25, waarvan negen renners. Per
NR .
enkel zilver en brons. Het blijft echter een kwestie van inzet
werkers, want ik zit tijdens de koers minder en minder in de
1-
Patrick Lefevere: “Ja. Maar ik praat natuurlijk met mijn mede-
JAARGANG
Die keer is het niet gelukt en hebben we verloren, we hadden
2
sterkte en geloven dat je de concurrentie klein kunt krijgen.
Beslist u alleen over wie die renners zullen zijn?
belangrijker is om te kunnen anticiperen op de concurrentie,
zowel in het zakelijke als in het sportieve. Op het Belgisch
Valt het mee om met personeel te werken dat de sterstatus
kampioenschap, bijvoorbeeld, verschenen wij met acht ren-
heeft bereikt?
ners, waarvan er twee niet goed waren. Dat wisten we op
Patrick Lefevere: “Daarover bestaan nogal wat misverstanden.
voorhand. Dan moet je het met zes opnemen tegen drie of
Met de grootste kampioenen heb je het minst problemen.
25
Met de subtoppers die denken dat ze kampioen zijn, heb je
Maar als je correct en consequent de boodschap doorgeeft,
veel meer last. Ze stellen zich aan als een kampioen, maar ze
pluk je er op lange termijn de vruchten van. Vaak hebben
missen de klasse. Het zijn deze renners die bij verlies altijd
mensen het heel moeilijk om de keiharde waarheid te aan-
een excuus zoeken: ze zijn slecht gemasseerd, de remblokjes
vaarden, maar komen ze je een paar maanden later bedanken
sleepten, weet ik veel. Een kampioen zegt: ‘Ik ben geklopt
omdat je het hebt gedaan. Gemakkelijk is het niet. Als ploeg-
omdat de ander beter was’. Punt. Een subtopper bij wie het
leider kan je die taak nog naar de manager doorschuiven,
een beetje naar het hoofd is gestegen, is ook heel lastig voor
maar ik sta aan de top en kan daarvoor geen beroep meer
de medewerkers, de mecaniciens, de verzorgers.”
doen op degenen die nog één trapje hoger staan: de sponsors.
Ik heb 50 mensen in dienst, zij 2000. Met dat soort dingen kun
Hoe gaat u daarmee om?
je ze dus niet lastig vallen. Omgekeerd heb ik – gelukkig – nog
Patrick Lefevere: “Zulke mannen moet je op hun plaats zetten.
nooit een sponsor gehad die zich met het sportieve wou
Liefst zo vlug mogelijk. Dat is een job voor de ploegleiders,
bemoeien.”
maar als zij het om een of andere reden niet willen of kunnen,
doe ik dat. Aanstellerij pakt bij mij niet, dat wrijf ik hen heel
Toch zit u constant gekneld tussen de twee. Zijn er
duidelijk onder de neus. Als hen dat niet bevalt, moeten ze
problemen met de renners, dan komen die bij u terecht. Is
maar naar een andere ploeg uitkijken.”
een sponsor niet tevreden, dan zit hij u ook op uw kop.
Patrick Lefevere: “Communicatie is in mijn beroep zeer
Flexibele Vlamingen
belangrijk. Ik moet de sponsors kunnen uitleggen waarom de
renners drie weken lang niets hebben gepresteerd – als gevolg
U bent een winnaar, dat is duidelijk. Kunt u nog tegen
van heel veel breuken bijvoorbeeld. Als drie dagen voor de
verliezen?
Ronde van Vlaanderen vier jongens ziek worden, tja, dan is
Patrick Lefevere: “Ach, met verlies moet je leren leven, anders
dat overmacht. Daar kan niets of niemand iets tegen doen. Al
houd je het niet vol in deze branche. Als ik verlies, baal ik,
hopen sommigen toch op mirakels. Deze zomer hebben we
maar na de douche kom ik er niet meer op terug.”
getraind in de streek van Lourdes. Een paar van de jongens
hebben in de grot een kaarsje aangestoken. Ik ben niet mee
“De zon gaat ’s morgens op voor iedereen. Wil
je een miljoen euro per jaar verdienen, dan moet je
ervoor zorgen dat je net zo goed bent als Museeuw.”
geweest, ik geloof niet in mirakels. Ik ben 48 jaar en ik heb nog
nooit een mirakel zien gebeuren. Niet in Lourdes en niet in de
Pyreneeën.”
Wordt u dan nooit nerveus?
Patrick Lefevere: “Paniek is een slechte raadgever. Ik heb er
Is het werkelijk zo gemakkelijk als u hier nu vertelt?
geen verklaring voor, maar hoe penibeler de situatie, hoe
Patrick Lefevere: “Ja. Vraag het maar aan mijn vrouw, thuis
kalmer ik word. Als iedereen nerveus is, word ik zeer kalm.
spreek ik nooit over de koers. Dat moet, wil je het volhouden.”
Dan neem ik ook de beste beslissingen. Ik kan me heel erg
opwinden over kleine slordigheden van mensen, maar als het
Het jaarlijkse komen en gaan van de wielrenners, moet
er echt op aankomt, ben ik de kalmte in persoon.”
lastig zijn voor het omkaderend personeel. Steeds weer
afscheid nemen, steeds weer wennen aan nieuwe mensen.
Sociaal statuut
Patrick Lefevere: “Een groot deel van het omkaderende per-
26
soneel is Vlaming en Vlamingen staan bekend om hun poly-
Kunnen renners bij een vakbond terecht?
valentie en flexibiliteit. In 1992 zijn we met zijn allen in Italië
Patrick Lefevere: “Absoluut. Er is een Belgische en een inter-
gaan werken en toen hebben we allemaal Italiaans geleerd.
nationale vakbond. De Belgische is Sporta, een centrale van
Het aanpassingsvermogen is de grote sterkte van de Vlaming.
het ACV. De internationale is AIC.PRO, de Association
Nu, ik steek niet onder stoelen of banken dat we bij een
Internationale de Coureurs Professionels. Maar ook het ABVV
afscheid wel eens moeten slikken. Maar soms moet het.
en de ACLVB zullen niemand weigeren. Als iemand denkt dat
Een fantastisch lieve jongen die met iedereen kan opschieten,
hij een beroep moet doen op de vakbond, dan moet hij dat
maar niet presteert op de fiets, tja, die gaat eruit.
doen, maar ik heb het nog niet meegemaakt. In Nederland is
Onverbiddelijk. Die boodschap overbrengen is mijn taak en
het sociaal statuut van de renner beter gestructureerd, in
dat is niet leuk. Veel mensen hebben schrik van de spiegel.
Italië en Spanje nog meer, met verzekeringen en pensioen-
fondsen en alles erop en eraan. Een renner die er door een
U telt 25 wielrenners in de ploeg. De een verdient
ongeval noodgedwongen een punt moet zetten achter zijn
20.000 euro, de ander één miljoen. Schept dat problemen?
carrière, ontvangt een invaliditeitsuitkering. Als een Spaanse
Patrick Lefevere: “De zon gaat ’s morgens op voor iedereen.
renner werkloos wordt, kan hij stempelen. Ook in ons land is
Wil je één miljoen euro per jaar verdienen, dan moet je
er veel veranderd. Een renner die ziek wordt, moeten wij
ervoor zorgen dat je net zo goed bent als Museeuw. Ik heb er
tijdens het eerste jaar doorbetalen. De lonen worden trou-
geen probleem mee dat een industrieel veel geld verdient.
wens betaald via de wielerbond. Wij zijn daarvoor uiteraard
Nog nooit heeft iemand mij verhinderd ook een fabriek te
verzekerd, zoals voor zoveel andere zaken. Ik betaal jaarlijks
bouwen. Louis Van Gaal, de trainer van FC Barcelona, krijgt
ongeveer 300.000 euro aan verzekeringspremies, voor een
een oprotpremie van 4 miljoen euro. Tja, en dan? Ik heb daar
potentieel van 50 mensen.”
geen moeite mee. Als hij dat gedaan krijgt, dan zeg ik
veel minder dan hun entourage. Als er op dat vlak problemen
een massa overuren hadden staan en voor wie de wielrennerij
opduiken, komt het meestal door de vrouwen die vinden dat
een hobby was. Ik heb dat nooit gewild, al heb ik nog klas-
hun man of zoon meer waard is. ’t Is nochtans heel eenvou-
seermappen vol met brieven van mensen die hun diensten
dig: tussen start en aankomst heerst een oorlog die je moet
gratis aanbieden. Men wil de koffers dragen, de auto’s wassen,
zien te winnen. Dat doe je met je intrinsieke kwaliteiten,
je kunt het zo gek niet bedenken of mensen stellen het voor.
maar ook door training, discipline, doorzettingsvermogen. Er
Maar ik wil alleen ingeschreven personeel. Wanneer een vrij-
zijn zoveel elementen die spelen. Iedereen droomt ervan om
williger je plots in de steek laat, heb je geen poot om op te
ooit eens de gele trui te pakken te krijgen, maar tussen droom
staan. Als ik ga slapen, wil ik me geen zorgen hoeven te maken
en daad staan wetten en praktische bezwaren. Als je het niet
over wat er allemaal met het personeel zou kunnen gebeuren.
in je hebt om koersen te winnen, moet je je kunnen verzoe-
Ik heb liever een renner minder, dan dat ik halve medewerkers
nen met een goede positie als helper. Je moet doen waar je
moet inzetten. Voor klassiekers of rondes doe ik wel regelma-
goed in bent. Dat kan tijdrijden zijn, dat kan klimmen zijn,
tig een beroep op freelancers, vooral voor de PR. Dat zijn
dat kan uit de wind rijden zijn. Toevallig ken ik de CEO van
meestal ex-wielrenners die de wereld kennen, die de genodig-
Delhaize-De Leeuw vrij goed. Die man is begonnen als
den kunnen onderhouden. Ze zijn meestal ook meertalig. Ook
rekkenvuller. Hij heeft het dus ook niet voor niets gehad. Je
voor de renners zelf is er veel veranderd. In 1976, ik was toen
moet je gewoon afvragen wat je was geweest zonder de koers.
21, ben ik prof geworden. Ik verdiende 22.000 frank. Er waren
Ik heb in mijn ploeg een licentiaat communicatieweten-
ook jongens die reden voor 5000 frank of zelfs voor een broek
schappen, verscheidene renners met een hogeschool-
en een truitje. Nu bestaat er een wettelijk minimumloon, het
diploma. Dat was vroeger niet het geval. We moeten blij zijn
contract met het bedrag erop moet gedeponeerd worden bij de
met die evolutie. Het wordt trouwens noodzakelijk, want de
wielrennersbond. Wij betalen het loon aan de bond, met RSZ,
mediatisering van onze maatschappij en dus ook van de wiel-
die het op zijn beurt doorstort
rennerij heeft tot gevolg dat de camera mondige renners wil.
naar de renner.”
De jongste tien jaar zijn de renners verbaal veel sterker
geworden. Een Tom Boonen, bijvoorbeeld, is wat dat betreft
Geld
NR .
postiers of spoorwegpersoneel, in ieder geval met mannen die
1-
renners hebben er niet echt problemen mee, in ieder geval
JAARGANG
interpreteren sommigen dit al te letterlijk. Maar de meeste
omkaderend personeel. Men vertrok naar de wedstrijden met
-
Patrick Lefevere: “Voor ik in het vak stapte was er veel minder
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT
la vie, tout le monde justifie son salaire.’ Jammer genoeg
2
chapeau. Een verstandige dame heeft me ooit gezegd: ‘Dans
U zit 23 jaar in het vak. Is er veel veranderd?
een godsgeschenk. Een renner die het goed kan uitleggen
wordt per definitie populairder.”
Johan Museeuw verdient
exclusief de premies één mil-
En is beter in loononderhandelingen?
joen euro bruto per jaar. Wat
Patrick Lefevere: “Daar zijn de managers voor. Zeker 70% van
verdient een beginnende prof?
het peloton heeft een manager. Nu ja, onderhandelen over
Patrick
je eigen loon is inderdaad lastig. Maar 37 keer hetzelfde
Lefevere:
“Ongeveer
20.000 euro bruto per jaar, dat is
vertellen aan journalisten is dat ook” (lacht).
x
1650 euro bruto per maand. Er
zijn veel mensen die minder verdienen.”
Patrick Lefevere:
“Het aanpassingsvermogen is de
grote sterkte van de Vlaming.”
27
w er k & lev en
De Mens Michel De Coster
“Muziek is belangrijk,
maar het werk gaat voor”
Michel De Coster:
“Zolang je iets graag doet, is het
geen last en maak ik er graag tijd
voor. Het gras maaien of de auto
wassen, dat zijn dan weer zijn
lastige en vervelende klussen.
Die laat ik met plezier over aan
anderen.”
De ene dag deelt
Michel De Coster, bassist
bij de Vlaamse rockgroep De Mens,
het podium met de Rolling Stones.
De volgende dag is het business as usual en
onderhandelt hij als country manager bij
BT Global Services Benelux met leveranciers
en klanten. Tussendoor neemt hij ook deel aan
de Touring Cup en Belcar races.
28
Het sleutelwoord om alles in goede banen te
leiden is plannen.
HILDE VEREECKEN
Michel De Coster combineert een druk professioneel leven
moet enkel naar de repetities gaan en weten waar we op-
met een zo mogelijk nog drukker privé-leven. Overdag is hij
treden. Mijn basgitaar hoef ik zelfs niet mee te nemen want
country manager voor British Telecom (BT) Global Services
die staat al klaar. Het komt er op aan regelmatig de agenda’s
Benelux. ’s Avonds speelt hij als bassist de pannen van het
naast elkaar te leggen en alles goed te plannen. Bij het vast-
dak bij De Mens. Daarnaast racet hij als autocoureur in de
leggen van optredens wordt rekening gehouden met mijn
Touring Cup en de Belcar. Vorig jaar nam De Coster ook nog
professionele agenda en vice versa. We hebben nog nooit een
deel aan de Shell Endurance Trophy- motorwedstrijd.
optreden moeten weigeren. Bovendien plannen we onze
Daarenboven is de 41-jarige co-ouder van twee zonen. Hoe
muziekcarrière nauwgezet. Zo laste De Mens een sabbatjaar
combineer je dat allemaal? “Het is geen kwestie van combi-
in toen ik country manager werd bij BT Global Services
neren, maar van goed organiseren en dan valt alles vanzelf in
Benelux. Dit betekende echter niet dat we een heel jaar lang
de plooi. Elke morgen maak ik een planning. Bovendien kan
hebben stilgezeten. Er waren nog repetities en we werkten
ik rekenen op bekwame assistenten die krakken zijn in het
aan nieuwe nummers.”
beheren van mijn agenda”, zegt Michel De Coster. Hij begon
zijn carrière bij Bosh Telecom Benelux, eerst op de afdeling
verkoop en later als manager van de divisie telecom. Daarna
“Zeg maar dat ik de grens van mijn kunnen heb
stapte hij over naar Colt Telecom en hielp het bedrijf sterk
gevonden.”
groeien. In drie jaar tijd groeide de alternatieve telecomoperator van drie naar 170 personeelsleden. In december
2001 maakte De Coster de overstap naar BT Global Services
Ook het opnemen van een nieuwe CD is perfect te rijmen met
Benelux.
zijn dagelijkse job. “Het opnemen van de baslijn neemt niet
zoveel tijd in beslag. De opnames gebeuren meestal ’s avonds
Muzikant en autocoureur
of in het weekend. Het mixen en arrangeren doen Frank en
Dirk”, verduidelijkt De Coster.
bijhorende CD was meteen een groot succes. Ook live kende
De dagen dat De Coster niet op een podium staat, brengt hij
de rockgroep almaar meer succes, zodat de lijst met optre-
vaak door in een raceauto. Vorig jaar eindigden hij en zijn
dens elk jaar groter werd. Nog voor het tijdperk De Mens
team zesde in de Touring Cup. In de huidige competitie staat
speelde De Coster al samen met Frank Vanderlinden in tal
hij aan de leiding. “Ook dit valt perfect te combineren met
van hobbygroepjes. De vorig jaar uitgebrachte CD, “Blond”
mijn professionele activiteiten. Ik ben enkel coureur en kan
loopt eveneens uitstekend. De optredens volgen elkaar op en
rekenen op een technisch team dat de auto rijklaar maakt. Ik
volgend jaar komt er een tournee langs Vlaamse theaters.
hoef slechts de wedstrijden te rijden en dan ben ik weg.
Tussen de sessies door kan ik, als het nodig is, verder werken
aan één of ander dossier”, aldus De Coster.
“Het is geen kwestie van combineren, maar
Met het motorracen is hij gestopt: “Het werd te veel. De nodige
van goed organiseren en dan valt alles vanzelf
tijd vinden voor motorraces is niet zozeer het probleem,
in de plooi.”
NR .
1JAARGANG
de debuutsingle “Dit is mijn huis” uitbracht. De single en de
-
Het leven is al kort genoeg
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT
De Coster samen met boezemvriend Frank Vanderlinden
2
Het verhaal van De Mens begon 11 jaar geleden toen
maar fysiek is het plafond bereikt. Zeg maar dat ik de grens
van mijn kunnen heb gevonden. Vorige zaterdag was er een
optreden met De Mens en zondagnamiddag was er een autorace. Vandaag, drie dagen later zijn mijn botten nog steeds
Michel De Coster: “Een muziekcarrière combineren met een
stram.”
professionele carrière is nooit een probleem geweest. Frank
Ook zijn twee zonen, tien en twaalf jaar oud, worden tijdens
en drummer Dirk Jans zijn voltijds bezig met De Mens. Zij
de weken die ze bij hun vader doorbrengen niet voortdurend
nemen de productie van de CD’s en het management op zich.
naar de kinderopvang gestuurd. “Tijdens die weken tracht ik
De boekingen verlopen via het kantoor Clear Channel. Ik
mijn activiteiten ’s avonds te beperken om zoveel mogelijk
29
tijd met mijn zonen door te brengen. Bovendien kan ik altijd
Strikte scheiding
rekenen op mijn vriendin en enkele andere goede vrienden
om hen op te vangen. Soms neem ik mijn zonen mee naar
De Coster tracht zijn muzikale en sportieve activiteiten strikt
een optreden of een autowedstrijd. En zodra ze slapen, kan ik
gescheiden te houden van zijn professionele activiteiten.
nog altijd de draad van het werk opnieuw oppikken.”
Maar dit lukt niet altijd. De Coster: “Af en toe komen er
collega’s naar onze optredens. Nu heb ik daarmee geen
“Tussen de sessies door kan ik,
problemen meer. In de beginperiode had ik liever dat
collega’s niet kwamen kijken. Immers, op een podium toon je
als het nodig is, verder werken aan een of
een heel andere kant van je persoonlijkheid. Uiteindelijk valt
ander dossier.”
dit best mee, het zijn veeleer de kinderen van collega’s die je
terugvindt op onze optredens.”
Waar haalt zo’n Mens de energie en de motivatie om twaalf
Vroeger was De Coster veel radicaler in het gescheiden
uur te werken, vijf uren te slapen en de overige zeven uur te
houden van zijn muzikantenbestaan en het werk: “Ik wilde
verdelen over muziek, autoracen en zijn kinderen? De Coster:
tot elke prijs vermijden dat mijn muziekcarrière mijn profes-
“Het antwoord is eenvoudig: ik doe het gewoonweg graag en
sionele carrière zou ondermijnen. Of dat men mij daarom
wil maximaal genieten van het leven. Morgen kan het immers
niet ernstig zou nemen. Mijn werkgevers zijn steeds op de
gedaan zijn. Bovendien is muziek maken het ideale tegen-
hoogte geweest van mijn extraprofessionele activiteiten en
wicht voor mijn professionele leven dat bol staat van stress en
hebben daarover nooit lastig gedaan. Zolang je werk maar
competitiviteit. De Mens is een goede uitlaatklep en maakt je
gedaan is, kun je in je vrije tijd doen wat je wilt. Bovendien
spirit vrij. Zolang je iets graag doet, is het geen last en maak ik
komt het werk altijd op de eerste plaats.”
er graag tijd voor. Het gras maaien of de auto wassen, dat zijn
Hoelang De Coster het helse ritme nog volhoudt is moeilijk te
dan weer zijn lastige en vervelende klussen. Die laat ik met
voorspellen. “Zolang het gaat en plezierig is, waarschijnlijk.
plezier over aan anderen.”
De Mens doet het nog altijd goed. De concertagenda is ook
De Coster geeft toe dat het soms wel hectisch is: “Op een zon-
volgend jaar goed gevuld. Professioneel voel ik mij eveneens
nig terras de krant lezen, is ook leuk, maar ik hou dat niet lang
uitstekend in mijn sas bij BT Global Services. Aan stoppen
vol. Mijn voorkeur gaat veeleer naar ravotten met mijn zonen
denk ik nog lang niet.”
x
of een fietstocht.”
Zijn geheim? “Een goede fysieke conditie. Anders hou je dat
een optreden, niet te veel drinken, niet roken en gezond eten.
Om mijn conditie op peil te houden fiets en fitness ik regelmatig. En ten slotte, goede afspraken maken.”
30
Michel De Coster:
“Mijn geheim? Een goede fysieke
conditie. Dit wil zeggen: zelden
blijven hangen aan de toog na een
optreden, niet te veel drinken, niet
roken en gezond eten.”
www.demens.be
niet vol. Dit wil zeggen: zelden blijven hangen aan de toog na
per so n ee lstev r ed en h ei D
Microsoft: de “beste werkgever” in België
Tevreden medewerkers,
de kern van de zaak
In het voorjaar werd Microsoft
België uitgeroepen tot Beste
Werkgever 2003. Het is de eerste
maal dat de Europese Commissie
met de hulp van het “Great Place
to Work Institute” deze erkenning
van werknemerstevredenheid en
kwaliteitsvol management uitreikt.
“Een hoge personeelstevredenheid
is de motor van het professionele
succes en het te bereiken ideaal
voor elke HR-manager”, weet
Stijn Nauwelaerts noemt participatief personeelsbeleid graag
gende overtuiging. Maar je moet natuurlijk wel iets doen met
de sleutel van zijn HR-beleid. Maar mensen laten partici-
die resultaten. Medewerkers verwachten dat. Dat is het moei-
peren, hoe doet hij dat in de praktijk? “Hen betrekken doe je
lijkere stuk voor de personeelsafdeling.”
door hun mening te vragen over wat je doet en over allerlei
zaken in het bedrijf”, weet Nauwelaerts. “Je moet dit ook
Hoe verloopt dat meet- en weetproces concreet? Stijn
consequent doen: als je iets organiseert, moet je nagaan hoe
Nauwelaerts: “De start van ons boekhoudkundig jaar op 1 juli
je het de volgende keer beter kunt doen. Je moet de mede-
is hét moment om voor alle medewerkers jaarobjectieven te
werkers vragen naar hun ideeën, opmerkingen, suggesties.
bepalen. Daarover beslissen de manager en de medewerker
Zoniet blijf je gissen. Zo organiseren wij enkele keren per jaar
samen en de objectieven worden elektronisch opgeslagen. Zo
een personeelsevenement of een training. Steevast vragen wij
voorkomen we een discussie achteraf over onrealistische
dan feedback. Wat heeft het onze medewerkers bijgebracht?
doelstellingen of verwachtingen. Juli is het eerste participa-
In dit huis gebruiken wij daarvoor natuurlijk software, zij het
tieve moment van het jaar: met die objectieven moet de
steeds eenvoudige en korte toepassingen, en enkele
werknemer immers niet alleen akkoord gaan, hij moet ze
HR-instrumenten. Meten is weten blijft voor ons de onderlig-
ook ondertekenen. Doet hij dat niet, dan is er een uitweg-
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT
BEN DE BRUYN
JAARGANG
1-
Hoe doen ze het?
Stijn Nauwelaerts:
“Een fair loon is een must, geen motivator
op zich. Werknemerstevredenheid draait
om de vraag of men zijn job graag doet, zich
goed voelt binnen zijn team, of er genoeg
wordt samengewerkt tussen de teams.”
NR .
2
HR-manager Stijn Nauwelaerts.
31
procedure: waarom is hij niet akkoord, wat kan hieraan wor-
stukken: enerzijds vragen die vooral betrekking hebben op de
den gedaan, eventueel na consultatie van de HR-afdeling? Al
algemene tevredenheid van de medewerkers, hun relatie met
komt dit nauwelijks voor, de werknemer kan het wel oneens
het bedrijf, hun visie op de bedrijfswaarden, op het leider-
zijn met de opgelegde objectieven en hierover eventueel
schap enz. Kennen onze 55.000 medewerkers wereldwijd
overleg plegen met iemand anders dan zijn directe chef. Zo
onze grote objectieven nog? Iedereen in het bedrijf, ongeacht
krijgt hij al een eerste mogelijkheid om ook iets te zeggen
functie of rang, vult de poll in. Daarom laat de ‘Pulse Index’
over zijn chef. In december vragen wij hem hoe het gaat met
die eruit voortvloeit ons toe het personeelsgedrag in België te
hem en met zijn manager. Wat vindt hij van zijn baas?
vergelijken met dat in andere Europese landen. De andere
Ondersteunt deze hem genoeg, laat zijn chef hem voldoende
groep van vragen, de ‘Workgroup Health Index’, gaat meer
zelfstandigheid, stuurt hij het team goed aan? Heeft hij regel-
over de gezondheid van de eigen werkgroep, eventueel in
matig persoonlijke gesprekken, ook over zijn verdere ontwik-
relatie tot andere werkgroepen. Voor mij is dat een belang-
keling? Is de respons erg negatief, dan weten we dat we moe-
rijke thermometer, die de temperatuur meet binnen elke
ten ingrijpen. Zijn de antwoorden zeer goed, dan weten we
groep. Het gaat hier over de mensen: springen ze respectvol
dat we een goede manager hebben. Is het antwoord neutraal,
met elkaar om? Hebben ze duidelijke objectieven? Doen ze
dan kan dit wijzen op een gebrek aan enthousiasme in het
hun werk graag?
team. Voor ons is dat na zes maanden een echte barometer.
Hiervoor wordt on line via het intranet een korte vragenlijst
beantwoord, uiteraard met een aantal beveiligingen en voorzorgen om de vertrouwelijkheid te waarborgen.”
Ontwikkelingsgesprek en
tevredenheidsonderzoek
“Een hoge personeelstevredenheid is de motor
van het professionele succes en het te bereiken
ideaal voor elke HR manager. Je wordt enkel
de beste werkgever door de beste werknemers in
dienst te hebben.”
“Zes maanden later, in januari of februari, heeft iedere
medewerker een gesprek met zijn chef over persoonlijke
ontwikkeling en carrière”, vervolgt Nauwelaerts. “Hoe voelt
De analyse van de onderzoeksresultaten - een hele klus -
hij zich, hoe ziet hij zelf de volgende stap in zijn loopbaan?
gebeurt eerst algemeen, op het niveau van de 220 medewerkers
Mogelijk voelt iemand zich goed waar hij is. Dat kan best.
van Microsoft België, en daarna per departement. “In ieder
Dan kunnen wij hem misschien toch helpen om nog beter te
departement licht ik de resultaten toe en spreek ik enkele
doen wat hij al doet, door te werken aan het verbeteren van
duidelijke objectieven voor dat team af”, preciseert
zijn assertiviteit, zijn communicatievaardigheden, zijn
Nauwelaerts. Ieder kwartaal wil ik deze mensen ook eens terug-
vaardigheid om een presentatie te geven, het imago dat hij
zien om de toestand te bekijken. We meten hier heel veel.”
uitstraalt naar een groep, naar klanten… Het is logisch dat
32
ons management klantentevredenheid bovenaan de priori-
In juni komen de eindevaluaties van de gestelde objectieven.
teitenlijst zet. Het merendeel van onze medewerkers is actief
Dan worden alle resultaten geconsolideerd en samenge-
in marketing of verkoop. Aan wie geen voeling heeft met de
bracht in één groot softwaresysteem. Zo krijgt de manager
klant - een kleine minderheid - vragen wij om minstens een-
toegang tot alle gegevens van zijn medewerkers. Hij moet dan
maal per jaar met een collega mee te gaan op klantenbezoek.
aan de beoordeling een quotering geven. De software toont
Iedereen moet weten wat er leeft op de markt, moet in zijn
hem het budget waarover hij voor zijn team beschikt.
persoonlijke omgeving probleemloos vragen over Microsoft
Daarmee kan hij keuzes maken. Een bonus op zijn budget,
en zijn producten kunnen beantwoorden. Dit ontwikkelings-
bijvoorbeeld, geeft hem ruimte voor loonsverhoging. Dat
gesprek staat bewust los van de evaluatiegesprekken, al kan
systeem rolt op van beneden naar boven, van een team van
de chef op dat ogenblik wel nagaan of de medewerker nog op
enkele mensen tot de hele organisatie van 55.000 mede-
schema zit voor het behalen van de afgesproken objectieven.
werkers. Na enkele weken krijgt de topdirectie in de VS zo een
Indien nodig kan dan nog worden bijgestuurd.
volledige doorlichting op personeelsgebied. “Microsoft heeft
In april voeren wij een uitgebreid tevredenheidsonderzoek
wel een heel platte organisatie, met maximum zeven
bij klanten, partners en vooral medewerkers, de Microsoft-
hiërarchische lagen. Hoe minder tussenniveaus, hoe beter
poll. Dit is de ruggengraat van het personeelsbeleid. We
je de polsslag van een organisatie kan voelen”, stelt
peilen naar diverse aspecten, verdeeld over twee grote hoofd-
Nauwelaerts.
Opgelet voor boobytraps
“Je kunt beginnen met participatief personeelsbeleid, maar
Zoeken naar de ideale
werkplek
van de verwachtingen die je creëert door het stellen van sommige vragen, bijvoorbeeld in verband met het loon of mogelijke opleidingen. Dit allemaal binnen het juiste perspectief
plaatsen, is een geleidelijk proces dat wij heel open benaderen. Zo denken en weten wij bijvoorbeeld van sommige
medewerkers dat ze goed betaald zijn, terwijl zij financieel
niet tevreden zijn. Voor anderen geldt juist het omgekeerde.
Niet iedere reactie van een personeelsenquête moet
onmiddellijk in een actie worden omgezet. In het geval van de
loonpolitiek wijst dit er op dat er niet goed wordt gecommuniceerd over de manier waarop wij lonen bepalen.
Medewerkers weten dan wellicht niet dat hiervoor niet alleen
gekeken wordt naar interne factoren, maar bijvoorbeeld ook
naar de lonen die vergelijkbare bedrijven uit onze sector
betalen. Wij kennen de lonen die in onze sector gebruikelijk
zijn. Een fair loon is een must, maar geen motivator op zich.
Werknemerstevredenheid draait om de vraag of men zijn job
graag doet, zich goed voelt binnen zijn team, er genoeg wordt
samengewerkt tussen de teams. Loopt er daar iets mis, dan
moeten wij zoeken naar de problemen en verbeteringsprocessen. Daarin moet je genoeg tijd investeren. Daarom
koppelen wij aan het tevredenheidsonderzoek ieder jaar een
actieplan.”
Stijn Nauwelaerts is echt blij met de bekroning tot “beste
werkgever”: “Vooral omdat dit onderzoek niet alleen het
kwalitatieve aspect van het personeelsbeleid in het daglicht
stelt, maar ook grondig peilt naar de werknemerstevredenheid. Het is niet zozeer wie je bent als bedrijf, maar vooral wat
NR .
een enquête. Een tweede risico is het in toom kunnen houden
1-
werkers een volgende keer zeker niet meer deelnemen aan
JAARGANG
“Dan is het effect sterk demotiverend en zullen de mede-
-
merang in je gezicht terug”, waarschuwt Stijn Nauwelaerts.
De verkiezing van Microsoft door de Europese Commissie
en het “Great Place to Work Institute” tot “Beste
Werkgever” is het resultaat van het eerste grootschalige
Europese onderzoek naar personeelsbeleid bij werkgevers
met minstens 50 werknemers.
Op 28 maart stelde de Europese Commissie, op basis van
de laureaten en topkandidaten in de 15 lidstaten, een
Europese top-100 samen, naar analogie met de invloedrijke ranglijst van Amerika’s beste werkgevers die Fortune
jaarlijks publiceert. Zo kwam het dat Microsoft België ook
uitgeroepen werd tot één van de tien beste werkgevers in
Europa.
Het Great Place to Work-instituut voert al 20 jaar
onderzoek naar de ideale werkplaats. In België nam het
HRM Centre van de Vlerick Leuven Gent Management
School de studie voor haar rekening, volgens de richtlijnen
van dit instituut.
Een deel van het onderzoek gebeurt door een grondige
bevraging van de personeelsverantwoordelijke over
organisatiecultuur en personeelspraktijken. De meeste
waarde, tweederde van de score, hechten de onderzoekers
echter aan de “Vertrouwensindex” die de werknemers zelf
invullen. Die peilt naar hoe werknemers zelf hun werkplek
ervaren.
Volgens dit instituut is een ideale werkplaats een plaats
waar je vertrouwen hebt in de mensen waarvoor je werkt,
trots bent op wat je doet en plezier vindt in de mensen
waarmee je werkt. Wie goed scoort op vijf criteria
– geloofwaardigheid, respect, rechtvaardigheid, trots en
kameraadschap – heeft een fantastische plaats om te
werken. Items van de enquête waren onthaal en opleiding,
diversiteit en gelijke kansen in het bedrijf. Kortom, de
resultaten van de enquête geven aan hoe een onderneming omgaat met haar mensen, hoe zij hen boeit met de
warmte van haar sfeer en cultuur, veeleer dan met de
gouden boeien van koele, harde cijfers van een salarispakket.
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT
de gestelde vragen, dan krijg je dat heel snel als een boe-
2
doe je als HR-verantwoordelijke niets met de antwoorden op
je doet voor de mensen dat telt. Het gaat niet over de reputatie
of naambekendheid van je bedrijf, maar om de inhoud van je
personeelsbeleid. Een hoge personeelstevredenheid is de
motor van het professionele succes en het te bereiken ideaal
voor elke HR manager. Je wordt enkel de beste werkgever
door de beste werknemers in dienst te hebben.”
x
33
Stijn Nauwelaerts:
“Meten is weten, dat blijft voor ons de onderliggende
overtuiging. Maar je moet natuurlijk wel iets doen met die
resultaten. Medewerkers verwachten dat.”
i nterv i ew
“Het is naïef
te denken
dat kwaliteit
Johan Verminnen zichzelf
over het nieuwe
kunstenaarsstatuut betaalt”
Op 1 juli kwam er een einde aan meer dan
30 jaar sociale onzekerheid voor de
Belgische kunstenaar. Op die dag trad het
nieuwe kunstenaarsstatuut in werking. Het
nieuwe kunstenaarsstatuut moet een betere
sociale bescherming bieden voor zowel de
kunstenaar als zijn opdrachtgever. De sector
reageert positief, maar maakt toch nog een
paar kanttekeningen. Over de tot op heden
heel nadelige fiscale regeling, bijvoorbeeld.
Maar er is een statuut, en dat is al heel wat.
Ook voorzitter Johan Verminnen van de
beroepsvereniging voor zangers en
muzikanten Zamu en al meer dan tien jaar
pleitbezorger van het statuut is een relatief
tevreden man.
PASCAL VAN STEENBRUGGE
34
Johan Verminnen:
“Iemand die viool, gitaar of drums speelt en een beetje
zekerheid zoekt, wat is daar op tegen? Iedereen heeft het
recht om een beetje beschermd te zijn, om door die
bescherming in orde te zijn met de ziekteverzekering.”
Het statuut is er. U kunt als voorzitter met pensioen?
heid zoekt, wat is daar trouwens op tegen? Ik kan dat zeer
Johan Verminnen: “Helemaal niet, nu pas komen de problemen.
goed begrijpen. Iedereen heeft het recht om een beetje
U moet maar eens de muzikanten volgen die nu een VDAB-
beschermd te zijn, om door die bescherming in orde te zijn
kantoor binnenstappen voor informatie. Wat moet ik nu
met de ziekteverzekering. Vroeger moesten die mensen op
doen? Moet ik mij inschrijven als werkzoekende muzikant?
het ziekenboekje van hun vrouw staan. Het gaat over een
Krijg ik dan een dopkaart waarop ik de dagen aankruis waar-
recht. Talent dat beknot zou worden door zekerheid, ach, dat
op ik werk? Moet ik dan binnen de 18 maanden de nodige
is weer zo’n boutade.”
dagen bewijzen om stempelgerechtigd te zijn? ‘We weten nog
niets over dat statuut’, meer kunnen de loketbedienden van
“Als het statuut correct wordt toegepast,
de VDAB hen niet vertellen. Er bestaat geen duidelijk
vademecum voor de artiest. Vlaams minister van Werk-
zullen veel meer mensen beschermd zijn en zullen
gelegenheid Renaat Landuyt zette een tijdje geleden het licht
er minder werken in het zwart.”
op groen voor de SBK’s (Sociale Bureaus voor Kunstenaars,
die zullen optreden als uitzendkantoor en dus als werkgever
van de kunstenaar die er een beroep op doet), maar die zijn
Fiscale spreiding
er nog niet. Ik denk dat we een periode van kinderziektes
tegemoet gaan van minstens zes maanden. Ik herinner mij de
Voor kwaliteit moet betaald worden en wordt ook betaald.
nieuwe BTW-regelgeving, die ik indertijd samen met Philippe
Dat geldt ook voor de artiesten. Kwaliteit drijft boven,
Maystadt uitwerkte. Ik vroeg een BTW-nummer aan, maar
rommel gaat er onverbiddelijk uit. Relativeert dit niet de
kreeg te horen dat het niet kon. De ambtenaar kende de
noodzaak van het sociaal statuut?
nieuwe wet nog niet en dat kon je hem eigenlijk ook niet
Johan Verminnen: “Het is naïef te denken dat de artiest die
kwalijk nemen. Zulke zaken vergen tijd, dat staat ons nu ook
kwaliteit brengt zorgeloos door het leven kan stappen en
te wachten. Daarom is een vademecum zo nuttig.”
geen steun of bescherming nodig heeft. Want wat is kwaliteit?
Dat is zeer subjectief. Is Johan Verminnen kwaliteit? Voor
sommigen wel, zeker. U denkt toch niet dat iedereen mij
graag hoort zingen?”
behoren.
Artiesten zullen een keuze moeten maken:
Johan Verminnen: “Het nieuwe statuut kan pas geëvalueerd
of ze worden werknemer, of ze worden zelfstandige. Is het
worden na een jaar of twee, daarvoor is het nu nog te vroeg. En
ene te verkiezen boven het andere?
het fiscale deel werd niet aangeraakt. Dat is mijn volgende
Johan Verminnen: “In principe is iedereen werknemer, maar
strijdpunt: de spreiding van de inkomsten over drie jaar. Neem
men mag kiezen voor het zelfstandige statuut. Laat ons zeg-
nu Hooverphonic. De groep brengt een succesplaat uit, maar
gen dat het voor een beginnende artiest interessanter is om
moet dan een laboratoriumfase in van een jaar of langer om
als werknemer op te treden. Gaat het eens wat minder, dan
opnieuw een succesplaat te kunnen uitbrengen. Dat dit ook
heb je een vangnet. Ik ben mijn hele leven zelfstandige
lukt, is niet eens zeker. Waarom zouden de belastingen dan
geweest, illegaal. Dat mocht niet, terwijl alle verzekerings-
niet over drie jaar mogen worden gespreid? Dat is toch bij elke
fondsen mij hadden ingeschreven. Sinds 1 juli ben ik legaal
zelfstandige zo? Elke zelfstandige betaalt een driemaandelijk-
zelfstandige. Eigenlijk verandert er niets aan de twee stelsels
se bijdrage. Pas in het derde jaar wordt berekend of moet wor-
die bestaan in ons land. Er is geen nieuwe wetgeving, er zijn
den bijgepast, dan wel een bedrag moet worden gerembour-
alleen nieuwe begeleidende maatregelen.”
seerd. Ik trek de logica gewoon door. Het is doorgedacht op
1JAARGANG
veel kunstenaars ooit hebben gezien, tot het verleden gaat
-
Gelukkig ziet het er nu naar uit dat de zwarte sneeuw die
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT
gaan, ik moet onafhankelijk blijven.”
NR .
2
“Ik heb een andere taak dan in de politiek te
een piste die de sociale secretariaten al zolang toepassen.
Fnuiken financiële welstand en zekerheid de creativiteit
Misschien moet ik er weer – net zoals voor dit nieuwe statuut
niet?
– elf jaar voor knokken, maar ik ben daartoe bereid.
Johan Verminnen: “Oh, ik ben nooit zeker geweest in mijn leven.
Iedereen verklaarde mij voor gek. Ik werd daarvoor niet
Ik ben dat nu niet en zal het ook in de toekomst niet zijn.
vergoed, weet u, de voorzitter van Zamu wordt niet betaald.
Iemand die viool, gitaar of drums speelt en een beetje zeker-
Integendeel, Zamu kost mij geld. Ik heb wekelijks twee tot
35
drie vergaderingen. Daar zit het dan vol mensen die wel
op een bepaald moment begon ze een beroep te doen op
betaald worden om aanwezig te zijn. Je moet een beetje gek
zelfstandige artiesten. Serieus blijven, hé. Als iets niet toe-
zijn, inderdaad.”
gepast wordt, moet je het veranderen.”
Vanwaar die gedrevenheid? Uit eigen ervaringen met
Welke baat hadden de Walen erbij het nieuwe statuut zo
periodes van zwart zaad?
lang tegen te houden?
Johan Verminnen: “Neen, uit regelrechte woede! Ik was twee
Johan Verminnen: “Zij vonden dat je de organisatoren maar
jaar bezig en er kwam een inspecteur langs die mij meldde dat
moest vervolgen voor het niet toepassen van de reglemente-
ik in overtreding was omdat ik geen bijdragen als zelfstandige
ring. Wij daarentegen beschermen de organisator, we hebben
betaalde. Ik werd beboet, contant te betalen. En dan, in 1987,
uitzendkantoren opgericht die zijn taak overnemen. We
nadat ik twintig jaar bijdragen had betaald, vernam ik via een
wilden de organisator bevrijden van de administratieve
rondschrijven doodleuk dat artiesten geen zelfstandige
rompslomp die hij toch niet vervulde. Neem daarbij dat
kunnen zijn. Niet met mij, hé. Ik was woedend en nam mij
organisatoren aanspraak kunnen maken op een forfaitaire
voor dat probleem te regelen. Welnu, het is geregeld.”
verlaging van de werkgeversbijdragen met 35 euro. Als het
statuut dan correct wordt toegepast, zullen veel meer
Communautaire spanningen
mensen beschermd zijn en zullen er minder werken in het
zwart. Dat is mijn overtuiging. We moeten gewoon beide
Waarom heeft het zo lang geduurd?
denkwijzen met elkaar verzoenen, net zoals in de politiek.”
Johan Verminnen: “Omdat er een noord-zuid-aspect aan
vastzit. Deze materie valt onder het federale ministerie van
Politiek
Arbeid en Tewerkstelling, we hebben het voor de voorbije
jaren dus over mevrouw Onkelinx en voor haar over Magda
Als het een artiest voor de wind gaat, heeft hij meestal
De Galan. Ik heb alle bevoegde ministers gekend, ik heb met
iemand die de zaken voor hem regelt, een manager. Een
hun kabinetsmedewerkers onderhandeld. In het zuiden
beginneling doorgaans niet. Krijgt die laatste er met het
denkt men anders dan in het noorden: daar heerst nog steeds
nieuwe statuut niet een heleboel rompslomp bij?
heel erg de collectieve gedachte. De staat moet het doen. In
Johan Verminnen: “Maar ze hebben allemaal een manager, ook
het noorden nemen de mensen meer zelf initiatieven om hun
zij die beginnen. Een broer, een zus, een oom, een cafébaas.
problemen op te lossen. Er leeft in het zuiden een heel ande-
Jammer genoeg zijn dat soms zeer slechte managers. Als ze
re benadering, zeker als het over werk en sociale zekerheid
met een platenfirma gaan praten over de opname van een
gaat.”
eerste plaatje, brengen ze een advocaat mee. Ik regelde dat
vroeger allemaal zelf. Ik zadel ze dus niet op met extra werk,
Dat hoeft toch niet te betekenen dat men in het zuiden van
want de SBK’s zullen dat doen, maar ik bescherm ze. Ik verwacht
het land geen artiestenstatuut wil?
wel dat de sociaal secretariaten interesse zullen tonen om op
Johan Verminnen: “Ook daar wou men inderdaad een ander
die markt te springen. Vermoedelijk zullen niet alleen Passions
statuut. Het vroegere statuut-Major heeft 33 jaar lang
Unies en Payroll, een soort sociaal secretariaten gespeciali-
bewezen dat het niet werkbaar was, het is trouwens nooit
seerd in artiesten, de koek verdelen, al zijn zij het wel die al
toegepast. Zelfs de VRT heeft het maar gedeeltelijk toegepast,
jaren tonen hoe het kan en moet.”
Werkten die organisaties dan altijd
binnen het wettelijk kader?
Johan Verminnen: “Neen, maar ze
zorgden er tenminste voor dat de bij
hen aangesloten artiesten een sociale
bijdrage betaalden. De meeste anderen
deden dat niet. Ik ken een heleboel
collega’s die boos worden omdat ze
nu moeten betalen, omdat ze zullen
moeten bijdragen tot de sociale
36
zekerheid. Kunt u zich dat voorstel-
Johan Verminnen:
“Talent dat beknot zou worden door
zekerheid, ach, dat is weer zo’n boutade.”
len? Ze willen wel van de sociale zekerheid genieten, maar
Strijdvaardig
betalen, ho maar! Ze mogen niet vergeten dat ze in ruil voor
hun bijdrage bescherming krijgen. Maar ik lig van die kritiek
U oefende veel druk uit. Helpt het dat u Johan Verminnen heet?
niet wakker, ik vind het een rechtvaardige regeling. Dat vond
Johan Verminnen: “Het helpt dat ik Johan Verminnen ben,
ook gewezen federaal minister van Sociale Zaken Frank
met de persoonlijkheid die bij de naam hoort. Niet omdat ik
Vandenbroucke. Het is trouwens dankzij Vandenbroucke dat
bekend ben, maar omdat ik strijdvaardig ben en omdat ik
het statuut er is gekomen. Hij is een eerlijk en rechtvaardig
weet dat ik het niet uit eigenbelang doe. Voor mij verandert er
man. Ook premier Guy Verhofstadt heeft woord gehouden.
met het nieuwe statuut namelijk niets, want ik ben zelfstandig.
Tijdens
belegde
Maar ik ken genoeg mensen die heel blij zullen zijn wanneer
Verhofstadt een persconferentie over de materie in een
alles op poten staat. Omdat, als ze ziek zullen zijn, ze niet
kunstgalerij van Aimé Desimpel zaliger in Gent. Er waren drie
zullen moeten leven van de liefde en de hemelse dauw. Dat is
toehoorders: de gespecialiseerde advocate Yasmine Kerbach,
mijn strijd.”
de
verkiezingscampagne
van
1999
ikzelf en nog een derde persoon. Verhofstadt beloofde toen
dat hij de zaak op de prioriteitenlijst zou zetten. Dat is ook
De politici zullen wel gemerkt hebben dat u gevochten
gebeurd. Een man, een woord. Frank Vandenbroucke heeft
heeft voor uw zaak, dat u zich in een dossier kunt vast-
die opdracht uitgevoerd, met glans. Daarvoor heb ik veel
bijten. Hebben ze niet aan uw mouw getrokken om op te
respect. U moet weten dat hij mevrouw Onkelinx, toch niet
komen voor de verkiezingen?
van de gemakkelijkste, uiteindelijk heeft doen instemmen.”
Johan Verminnen: “Velen hebben het geprobeerd. Maar ik doe
dat niet. Ik heb een andere taak, ik moet onafhankelijk
blijven. Trouwens, ik ben nu ook al 52. Naar verluidt ben je
dan al te oud voor de politiek. Ik denk dat ze zich vergissen.”
x
NR .
1JAARGANG
-
Muziekcentrum Vlaanderen
Steenstraat 25
1000 Brussel
02/504 90 90, fax 02/502 81 03
[email protected]
www.muziekcentrum.be
Het nieuwe statuut:
minder loon,
meer bescherming
Op 1 juli 2003 werd het nieuwe sociale statuut voor kunstenaars van
kracht. Sinds die dag kunnen alle kunstenaars genieten van een volledige sociale bescherming. Zij kunnen rekenen op ziekteverzekering,
jaarlijkse vakantie- opmerkelijk genoeg wordt de betaling van het
vakantiegeld verzorgd door de Rijksdienst voor Jaarlijkse Vakantie-,
kinderbijslag en pensioen en op uitkeringen in geval van werkloosheid
of arbeidsongeschiktheid.
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT
Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid
Centrum 58/Bureau C605bis
Zwarte Lievevrouwstraat 3c
1000 Brussel
02/509 84 94, fax 02/509 85 34
[email protected]
www.socialsecurity.fgov.be
2
Meer informatie bij:
In principe behandelt de sociale zekerheid de artiest als werknemer, maar wie daar redenen voor heeft, kan vragen om als
zelfstandige te worden beschouwd. In de administratie van de sociale zekerheid wordt een Commissie Kunstenaars opgericht
die de artiesten adviseert en er op toeziet dat de meest aangewezen keuze wordt gemaakt. Die commissie zal bij twijfel ook
bepalen of iemand al dan niet als kunstenaar kan worden beschouwd.
Kunstenaars met het statuut van werknemer die voor verscheidene opdrachtgevers werken (bijvoorbeeld door elke avond
ergens anders op te treden), moeten niet meer aan al die opdrachtgevers vragen om hun verplichtingen als werkgever te
vervullen. Als vaste werkgever van de artiesten zullen zogenaamde Sociale Bureaus voor Kunstenaars (SBK’s) optreden. Het
zijn een soort uitzendkantoren die door de gewesten erkend moeten zijn.
Voor kunstenaars die als werknemer actief zijn, komt er een nieuwe manier om de sociale bijdrage te berekenen. Door de
vrijstelling van 35 euro van het dagloon is die bijzonder voordelig.
Sommige kunstenaars zullen minder nettoloon overhouden. Nochtans worden geen nieuwe lasten ingevoerd. Wie vroeger geen
bijdragen betaalde, was eigenlijk in overtreding. Bovendien geven de bijdragen recht op bescherming.
37
D e kr iti sch e kijk va n ...
h et co m ite
Ch r i s D u sau ch o it
Ze vertelden me dat dit nummer zou gaan over sociale inspraak en dergelijke en of ik daar even
een column over wou schrijven. Daar had ik even niet van terug. “Bestaat er dan ook zoiets als
asociale inspraak?”, dacht ik meteen. In die zin dat iemand zich ongevraagd komt moeien en
zijn gedachten er botweg uit floept?
Natuurlijk bestaat dat, dan heet dat echter geen inspraak, maar dan hebben we het over
uitspraken van het Beotische soort en daar moest het dus niet over gaan.
“Nee”, zeiden ze, “het onderwerp is de inspraak van werknemers in de ondernemingen”. Aaah!
Dan wist ik het meteen weer wel. Natuurlijk, ik heb daarover heel veel cursussen onder mijn
neus gekregen, jaren geleden. Ik mocht dus nadenken over oude bekenden zoals ondernemingsraden, paritaire comités, vakbondsafvaardiging, sociale verkiezingen en mijn all time
favourite: "het comité voor veiligheid, hygiëne en verfraaiing der werkplaatsen".
Wat een prachtig omschreven uitvinding, niet? Waarlijk een model binnen het overlegmodel:
"het comité voor veiligheid, hygiëne en verfraaiing der werkplaatsen". Als ik niet uitkijk tik ik
het nog eens, mijn klavier heeft er zin in en mijn vingers ook. Het comité voor....mmm.
Als je een grote poster van een loofwoud wilde hangen in de kantine en de baas zei noppes, dan
kon je in dat comité je gelijk en wellicht ook nog punaises krijgen.
Vond je het olijfgroen in de gangen
een gruwel voor het oog, dan kon
je daar proberen om er bordeauxrood of azuurblauw door te drukken. Was de trap naar de administratie zo steil dat je dreigde er je
botten op te breken, dan kon je
daar een zachtere helling gaan
bepleiten. Dit comité zorgde voor
de zeepjes in de toiletten en de
toiletten als ze om zeep waren.
Vallende stenen werden door
de beschermende hand ervan
tegengehouden nog voor ze “paf”
konden zeggen op je hoofd. Hier
werden alleen maar stellingen
verdedigd die stevig verankerd
BRT
waren en niet konden omvallen.
Stonk het ergens naar het putje,
hier zorgde men voor een sifon.
Ze mogen zeggen wat ze willen maar voor mij was dit de moeder van alle overlegorganen
binnen de economie. Omdat het zo bezorgd was, zo zachtmoedig, zo geduldig naar een goeie
Bio
Ch r i s D u sau ch o it
38
(Brugge 1962) is sociaal
assistent en licenciaat
communicatiewetenschappen.
Hij werkt voor Studio Brussel
sinds 1988, later ook als
columnist voor Radio 1 (De
Nieuwe Wereld). Hij werkte
ook mee, vaak als presentator,
aan diverse TV-1 en Canvas
programma's (Nieuwe
Maandag, BachMag, 2xEnkel,
Bracke&Crabbé, Aan Tafel,
Dieren in Nesten, Plankenkoorts, Huisje Weltevree...).
oplossing strevend. Geen werknemer die niet aan haar rokken mocht trekken of hangen; ze
werden allemaal geholpen of getroost.
De ondernemingsraad rook naar muffe sigaren en sigaretten en verbetenheid, zweet en veel
tafelgeklop; dit comité daarentegen was lentefris, opgewekt en lankmoedig, het luisterde
geduldig.
Helaas is dat comité eind vorige eeuw gemoderniseerd en herdoopt en is de verfraaiing in z'n
naam daarbij naar de prullenmand verwezen. Het heet nu iets minder sprookjesachtig en veel
robuuster "het comité ter preventie en bescherming op het werk".
Het heeft sinds 1996 als opdracht "inzonderheid alle middelen te onderzoeken en voor te
stellen en actief bij te dragen aan al wat ondernomen wordt om het welzijn van de werknemers
te bevorderen bij de uitvoering van hun werk".
Lap. Ik wil niet zeggen dat die jongens en meisjes die daar nu tweedelig paritair zitten te vergaderen niet langer hun best doen. Maar ik vind het niet meer zo fraai zonder die verfraaiing.
Ik mis het ruisen van de rokken.
x