051006 VN Magazine nr 0 definitief.indd

NIEUWS
Puberteit
begint bij 7 jaar
Frisdrank
belangrijkste energieleverancier
timing of puberty. Endocr Dev. 2005;8:1-14
Sellman S. The Problem of Precocious Puberty.
Nexus Magazine 2004;11(3)
De leeftijd waarop de puberteit intreedt in westerse landen wordt steeds lager, met name bij
meisjes. Bij sommige meisjes begint de puberteit zelfs al vanaf de leeftijd van zeven jaar.
Witbrood is niet langer de belangrijkste bron van energie voor de gemiddelde Amerikaan.
Volgens onderzoekers van de Tufts University haalt de Amerikaan nu zijn energie vooral uit
frisdrank en andere zoete dranken.
Over de oorzaken doen veel theorieën de ronde. De meest geaccep-
Om blootstelling aan oestrogeenachtige stoffen te beperken, is het
teerde theorie legt een verband met de obesitasexplosie. Het is al langer
onder meer belangrijk om blootstelling aan pesticiden zo laag mogelijk
bekend dat obese meisjes eerder in de puberteit komen. Het eiwit
te houden (wassen, biologisch voedsel). Probeer ook weekmakers te
leptine, dat in vetcellen wordt geproduceerd, is nodig voor de progres-
vermijden (in verpakkingsmateriaal van voedsel) en bij de lichaams-
sie van de puberteit. Bovendien stimuleren hoge insulinespiegels de
verzorging natuurzuivere producten te gebruiken. Helaas is blootstelling aan oestrogeenachtige stoffen ook zo niet te vermijden.
Odilia Bermudez onderzocht de eet- en drinkgewoonten van een groot
De grootste bijdrage aan de energie-voorziening wordt in Nederland nog
productie van oestrogenen.
aantal Amerikaanse volwassenen. Meer dan tweederde van hen dronk
steeds door brood geleverd (afbeelding 1). Het aandeel niet-alcoho-
Een andere waarschijnlijke theorie legt een verband met verbindingen
zóveel frisdrank en andere zoetigheid dat ze daaruit de meeste calorieën
lische dranken is in de periode tussen de tweede (1987/88) en derde
in het milieu, die zelf oestrogene activiteit hebben of in het lichaam
haalden. Deze personen hadden gemiddeld ook meer overgewicht dan
(1997/1998) voedselconsumptiepeiling echter snel gestegen.
kunnen worden afgebroken in stoffen met een dergelijke activiteit.
Deficiënties in de puberteit
diegenen die zich beperkten tot het drinken van sinaasappelsap en
De Gezondheidsraad signaleerde in 2002 dat in genoemde periode
Voorbeelden van deze stoffen zijn PCB’s, die inmiddels niet meer
De puberteit is een periode van snelle
magere melk. Een glas cola van tweehonderd milliliter bevat circa 21,5
de frisdrankconsumptie met 41% toenam. Bij volwassenen steeg de
mogen worden gebruikt, maar nog steeds in het milieu voorkomen.
groei en enorme fysiologische veran-
gram koolhydraten, uitsluitend in de vorm van suiker. Momenteel wordt
prevalentie van overgewicht van 28% naar 34% en van obesitas van 6%
Met name in het vetweefsel van mens en dier liggen PCB’s opgehoopt.
deringen. Dat stelt zware eisen aan de
een grotere publicatie over voedingsgewoonten van Amerikaanse
naar ruim 11%. Deze toename was het sterkst in de leeftijdscategorie 19
Andere stoffen die de vrouwelijke hormoonstofwisseling kunnen
nutriëntenvoorziening. Pubers lopen
volwassenen voorbereid. Daarin wordt ook ingegaan op de verschil-
tot en met 35 jaar. Slechts 1 à 2% van de Nederlanders eet in overeen-
beïnvloeden zijn bijvoorbeeld ftalaten (weekmakers in plastic),
helaas niet bepaald voorop met gezonde
len in voedingspatroon tussen drie belangrijke etnische groepen, de
stemming met de ‘Richtlijnen goede voeding’ van de Voedingsraad.
pesticiden (zoals DDT) en alkylfenolen (afbraakproducten van stoffen
eetgewoonten.
in cosmetica en detergentia). Er zijn echter nog een groot aantal andere
Met name in perioden van groeispurt
stoffen die verdacht worden van een oestrogene werking. Duidelijk is
kunnen gemakkelijk deficiënties op-
dat milieuvervuiling in ieder geval een belangrijke rol speelt.
treden van proteïnen, ijzer, calcium,
Amerikanen van Afrikaanse, Latijns-Amerikaanse en Europese origine.
Verstoring bloedglucosehuishouding
magnesium en zink. Voor wat betreft
de vitaminen zijn vitamine A, B6, C,
Overmatig gebruik van suikers en andere geraffineerde koolhydraten belast de insulinestofwisseling sterk. Na verloop van tijd reageert
GEZOND
magnesium (cofactor insulinemetabolisme), vanadium en zink (potentiëren effect insuline) en chroom en L-tyrosine (werking insuline-
ZONNEN!?
receptoren). Aanvulling van deze micronutriënten, bijvoorbeeld in de vorm van een gespecialiseerde multi, is veelal noodzakelijk.
Experimental Biology 2005, San Diego.
Abstract nr 839.5 Bermudez, O.,
Consumption of sweet drinks among
American adults from the NHANES
1999-2000
Gezondheidsraad. Commissie Trends
voedselconsumptie.
Enkele belangrijke ontwikkelingen in
de voedselconsumptie.
Den Haag: Gezondheidsraad, 2002;
publicatie nr. 2002/12
Afbeelding 1.
Om de kans op huidkanker te verminderen, adviseren de meeste orga-
Procentuele bijdrage aan de energievoorziening (Nederlandse situatie).
nisaties op het gebied van kankerpreventie (waaronder het Koningin
Vlees, vleeswaren en gevogelte
Vis
Vetten, oliën en hartige sauzen
Suiker, snoep en zoet broodbeleg
Soepen
Samengestelde gerechten
Noten en snacks
Melk en melkproducten
Kaas
Groenten
Granen en bindmiddelen
Gebak en koek
Fruit
Eieren
Niet-alcoholische dranken
Alcoholische dranken
Brood
Aardappelen
1997/98
1987/88
4
Delemarre-van de Waal HA. Secular trend of
0
2
Procenten
4
6
8
10
12
14
16
Wilhelmina Fonds) om tussen twaalf en drie uur ‘s middags de zon te
onbeschermde blootstelling is het wel nodig om je lichaam te bedekken
vermijden. Er zijn echter ook wetenschappers die juist stellen dat het
of zonnebrandcrème te smeren, aldus dr. Webb. Vitamine D kan welis-
gezond kan zijn om rond het middaguur naar buiten te gaan zonder
waar ook via de voeding worden opgenomen (bijvoorbeeld via vet-
je in te smeren met een zonnebrandcrème. Een onderzoeksgroep van
te vis), echter onze hedendaagse voeding is niet meer zo rijk aan dit
de universiteit van Manchester, onder leiding van stralingsexpert Ann
vitamine en daarom is het belangrijk dat we het opdoen via de zon. Een
Webb, stelt dat rond die tijd onbeschermde blootstelling van de huid
groot aantal collega-dermatologen vindt Webbs advies hoogst onverant-
aan zonlicht de meeste vitamine-D-productie oplevert. Tien tot vijftien
woordelijk [1]. Blootstelling van de huid aan de intensieve uvb-straling
minuten per dag zou al voldoende zijn. Wanneer de zon het hoogst
tijdens het middaguur, zoals dr. Webb voorstelt, verhoogt bij mensen
staat, is er meer uvb-straling in het spectrum, wat het lichaam aanzet
met een lichte huidskleur het risico op het ontstaan van huidkanker.
tot de productie van vitamine D. Zonnebaden is niet nodig, een kwar-
Volgens dermatoloog Vincent A. DeLeo van de Columbia University in
tier in T-shirt en shorts naar buiten is voldoende. Dr. Webb wil niemand
New York is het beter om de huid te beschermen en de behoefte aan
stimuleren om lange periodes te zonnebaden. Na vijftien minuten van
vitamine D te dekken met voedingssupplementen [2]. >>
5
WETGEVING
Vitamine D stimuleert de absorptie van calcium en is belangrijk voor de
Minerale uv-filters van titaandioxide zijn verdacht om een andere reden.
vorming van botten en tanden. Een vitamine D deficiëntie kan leiden tot
De mineralen zitten als zeer kleine deeltjes in de zonnebrandcrèmes
rachitis bij kinderen en osteoporose bij ouderen. Recent onderzoek wijst
(nanodeeltjes), die de uv-straling moeten reflecteren.
ook op een beschermende werking van vitamine D tegen colonkanker,
Onder invloed van zonlicht produceren ze echter ook radicalen die
borstkanker en prostaatkanker .
het erfelijk materiaal in de huidcellen kunnen beschadigen. Om dit te
Nieuwe wetgeving omtrent
voedingssupplementen
Aldert Hoogland
voorkomen worden de deeltjes gecoat met siliconen. Desondanks
Ontslagen vanwege opvattingen over zonlicht
blijkt uit de test dat deze beschermende coating bij titaandioxide veelal
Eén van ’s werelds grootste experts op het gebied van vitamine D is
onvoldoende is. Zonnebrandcrèmes met zinkoxide als minerale uv-filter
Michael Holick. Dertig jaar geleden ontdekte hij hoe de actieve vorm
hebben wel een honderd procent coating [4].
van vitamine D in de nieren wordt gevormd. Hij vindt dat er tegenwoordig veel te veel angst wordt gecreëerd omtrent zonnebaden en
Niet alleen ouderen hebben vitamine D nodig
huidkanker. In zijn boek ‘The UV advantage’ legt hij uit dat de zon niet
In Nederland hebben veel ouderen een tekort aan vitamine D. Met
de kankerveroorzakende vijand is, maar dat de zon de beste bondgenoot
name onder verpleeghuisbewoners en fragiele ouderen blijkt een lage
is in de zoektocht naar optimale gezondheid [3]. Gebrek aan zonlicht
vitamine-D-status veel voor te komen [5, 6]. De inzichten over hoeveel
speelt een rol in een verrassend groot aantal ziektebeelden. Verschil-
vitamine D per dag nodig is, blijken echter uiteen te lopen. De
lende kankersoorten, bot- en spieraandoeningen, hartaandoeningen,
aan-bevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine D voor volwassenen tot
diabetes en multiple sclerose zijn slechts enkele voorbeelden van ziek-
vijftig jaar is in Europees verband vastgesteld op 2,5 mcg (100 IE),
ten die onderzoekers in verband brengen met onvoldoende blootstel-
terwijl deze in de Verenigde Staten 5 mcg (200 IE) is.
ling aan zonlicht en een suboptimale vitamine-D-status.
Duidelijk is dat grote groepen van de bevolking onvoldoende
Holick breekt een lans voor verstandig zonnen en wijst erop dat een
vitamine D binnenkrijgen of aanmaken. Voor veel mensen is het niet-
zonnebrandcrème met beschermingsfactor acht de aanmaak van vita-
temin onbekend dat het Voedingscentrum aan grote groepen van de
mine D in de huid met maar liefst 95% vermindert. Hij raadt eveneens
bevolking een vitamine-D-supplement adviseert. Voor alle mensen
aan om gedurende tien tot vijftien minuten in de zon te gaan en daarna
vanaf zestig jaar en voor vrouwen vanaf vijftig jaar is een extra
het lichaam af te dekken of in te smeren met zonnebrandcrème. Profes-
vitamine-D-inname van 2,5 tot 5 mcg aan te bevelen. Ook voor groepen
sor Holick’s boek heeft veel ophef veroorzaakt, met als gevolg dat hij in
als zwangeren, zogenden, kinderen en mensen met een donkere
april vorig jaar ontslagen is aan de universiteit van Boston.
huidskleur, geldt een soortgelijk advies (zie kader). <<
Zonnebrandcrèmes bevatten vaak schadelijke stoffen
Milieudefensie en Natuur en Milieu hebben onlangs (20 juli 2005)
Advies Vitamine-D-suppletie
Tot voor kort gold er binnen Europa zeer uiteenlopende wetgeving op het gebied van voedingssupplementen. Nederland
en Engeland bevonden zich aan het ene uiterste met een zeer liberale wetgeving, terwijl in Duitsland juist zeer weinig was
toegestaan. Om de vrije markt te bevorderen, wordt momenteel op diverse gebieden geprobeerd de wetgeving binnen
Europa te harmoniseren. Op het gebied van voedingssupplementen is in juni 2002 de Europese Voedingssupplementendirective aangenomen. Alle Europese lidstaten moesten voor 1 augustus 2005 hun wetgeving aan deze richtlijn aanpassen.
In Nederland geldt sinds april 2003 de ‘Warenwetregeling voedingssupplementen’. De overgangsperiode waarin producten
nog aan de oude wetgeving mochten voldoen, is op 1 augustus 2005 afgelopen.
de resultaten gepubliceerd van een onderzoek naar de veiligheid van
Grote groepen mensen krijgen onvoldoende vitamine D
De Directive
Dossiers
zonnebrandmiddelen. Uit het onderzoek uitgevoerd door TNO en de
binnen. Om die reden adviseert de Voedingsraad de volgende
In essentie houdt de Europese Voedingssupplementendirective (2002/
De Nederlandse voedingssupplementenindustrie (verenigd in branche-
suppletie van vitamine D:
46/EC) in, dat vanaf 1 augustus 2005 binnen de Europese Unie alleen
organisatie NPN) heeft zich de afgelopen jaren sterk gemaakt voor een
brandmiddelen schadelijke stoffen bevatten. Het gaat dan vaak om stof-
• Kinderen tot 4 jaar hebben het hele jaar 5 mcg nodig als ze
nog voedingssupplementen mogen worden verkocht met vitaminen en
zo liberaal mogelijke wetgeving. In de tijd dat de Directive tot stand
fen die de hormoonhuishouding beïnvloeden zoals ftalaten, parabenen,
meer dan vijftien minuten buitenspelen. Spelen ze minder
mineralen waarvan door middel van een dossier de veiligheid is aan-
kwam, werd in Europees verband gelobbyd voor een systeem met
triclosan, synthetische muskverbindingen en sommige chemische
buiten en/of hebben ze een donkere huidskleur dan wordt 10
getoond. Deze toegestane inhoudsstoffen staan vermeld op een bijlage
negatieve lijsten (toegestaan tenzij op de lijst), maar dat bleek politiek
mcg aanbevolen.
bij de Directive, de zogenoemde Annex-2, oftewel de positieve lijst.
onhaalbaar. Toen de wetgeving op basis van een positieve lijst er een-
Technische Universiteit van Delft, blijkt dat vrijwel alle getestte zonne-
uv-filters. Deze hormoonverstorende stoffen worden in verband
gebracht met geboorteafwijkingen, verminderde vruchtbaarheid, ontwikkelingsstoornissen in de puberteit, astma, schade aan lever en
schildklier en enkele vormen van kanker.
• Mensen met een donkere huidskleur en mensen die weinig
zonlicht zien wordt 2,5 mcg per dag (extra) aanbevolen.
• Vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven hebben 5 mcg
“Voor onverwacht veel stoffen
zijn dossiers ingediend.”
maal was, is er hard gewerkt om grondstofproducenten te overtuigen
zelf dossiers te schrijven. Toen dat in eerste instantie weinig succes
bleek op te leveren, heeft NPN zelf een dossierdeskundige ingehuurd.
Zo heeft NPN voor negen belangrijke en ontbrekende stoffen op de
per dag nodig, bij weinig zonlicht 7,5 mcg.
Voor ingrediënten waarvan een dossier in behandeling is (voorwaarde:
Annex-2 dossiers geschreven en ingediend.
1. Conference: Sunlight, tanning booths,
Vrouwen in de leeftijd van 50 tot 60 jaar:
2,5 mcg per dag
dossier is ingediend voor 12 juli 2005) kunnen nationale overheden
and vitamin D. J Am Acad Dermatol
Vrouwen in de leeftijd van 60 tot 70 jaar:
5 mcg per dag
vrijstelling (derogatie) verlenen totdat definitieve beoordeling van het
Rechtzaak tegen Directive
2005;52:868-76
Vrouwen in de leeftijd boven de 70 jaar:
7,5 mcg per dag
dossier heeft plaatsgevonden. De Nederlandse overheid heeft toe-
In Engeland werd in eerste instantie getracht de rechtsgeldigheid van
2. Debate over safety of midday sun. BBC
Mannen in de leeftijd van 60 tot 70 jaar:
2,5 mcg per dag
gezegd voor alle stoffen waar bij de EFSA (European Food Safety
de Directive aan te vechten. De Alliance for Natural Health (ANH), een
Mannen in de leeftijd boven de 70 jaar:
7,5 mcg per dag
Authority) een dossier voor is ingediend, derogatie te verlenen.
organisatie van consumenten en bedrijven, heeft een procedure aan-
3. Holick M, Jenkins M. The UV advantage
Inmiddels is deze belofte voor een groot aantal stoffen ingelost. Voor
gespannen die uiteindelijk voor het Europese Hof van Justitie diende.
4. www.zonjijgifvrij.nl
onverwacht veel stoffen zijn dossiers ingediend. Zelfs enkele dagen
De kritiek van de ANH richtte zich vooral tegen het verbod op stoffen
5. Voeding Nu 2005;5-13-15
voor de sluitingsdatum zijn er nog vele dossiers ingediend, waarvan
die niet op de positieve lijst staan en tegen de ondoorzichtige procedure
nauw betrokkenen niet wisten dat ze in voorbereiding waren.
om stoffen op de positieve lijst te krijgen. >>
News 27-5-2005
6. Wie heeft extra vitamines nodig.
www.voedingscentrum.nl
6
7