Mantelzorg - objectieve belasting

Mantelzorg:
een goed om te waarderen
Werner Brouwer
Job van Exel
Economen?
 Economen houden zich bezig met keuzen in de aanwending van schaarse
middelen en de doelmatigheidseffecten en verdelingseffecten van die
keuzen - doel: de maatschappelijke welvaart (in brede zin) vergroten.
 Steeds vaker worden economen gevraagd binnen de zorg de
doelmatigheid van interventies en programma’s te beoordelen in
zogenaamde economische evaluaties.
 Daarbij blijkt mantelzorg veelal niet te worden meegenomen waardoor
verkeerde conclusies kunnen worden getrokken - bijvoorbeeld: sneller
zorgafhankelijke mensen ontslaan uit ziekenhuizen (zonder
gezondheidsschade) lijkt efficiënt als niet wordt gekeken naar kosten
buiten het ziekenhuis.
 Ook impact mantelzorg in algemeen onderzoeksobject, bijvoorbeeld
relatie mantelzorg - formele zorg.
Mantelzorg - vraag
 Voor veel zorgbehoevenden is mantelzorg de geprefereerde zorg
Wan wie ontvangt u mantelzorg?
Partner
Dochter of zoon
Ouders
Hoe zou u zich voelen als de mantelzorg
volledig wordt overgenomen door de thuiszorg?
Zus of broer
Schoonfamilie
Mantelzorg (zoals nu)
Vriend(in)
Thuiszorg i.p.v. mantelzorg
60%
Buren
V rij w illiger
40%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
20%
Hoe beschrijft u uw gezondheidstoestand?
0%
100%
90%
85%
ja
75%
73%
75%
54%
50%
27%
25%
15%
nee
47%
25%
11%
0%
Problemen Problemen Problemen
met lopen met wassen dagelijkse
of aankleden activiteiten
Pijn
Angst of
somberheid
gelukkig
neutraal
ongelukkig
Mantelzorg - objectieve belasting
 Onder objectieve belasting wordt verstaan de objectief meetbare inzet van
de mantelzorger: hoeveel tijd, hoeveel reiskosten, etc.
 In veel gevallen is de objectieve belasting van mantelzorgers groot
(mantelzorgers benaderd via steunpunten: ca. 35 uur per week).
Hoeveel dagen per week verleent u zorg?
1-2 dagen
17%
Welke zorgtaken verricht u?
Klaarmaken eten/drinken
3-4 dagen
9%
Schoonmaken van het huis
Wassen, strijken en naaien
Verzorgen, spelen met kinderen
5-6 dagen
6%
7 dagen
68%
Boodschappen doen
Klussen, onderhoud, tuin
Hulp bij persoonlijke verzorging
Hulp bij toiletbezoek
Hulp bij verplaatsen in huis
Hoe lang verleent u al zorg?
10 jaar of
meer
28%
1 jaar of
minder
5%
Hulp bij eten/drinken
Hulp bij verplaatsen buiten
2-3 jaar
22%
Hulp bij uitstapjes, familiebezoek
Contacten gezondheidszorg
Regelen hulpmiddelen e.d.
Regelen financiën, verzekeringen
5-10 jaar
27%
4-5 jaar
18%
Sociale ondersteuning
0%
25%
50%
75%
100%
Mantelzorg - subjectieve belasting
 Subjectieve belasting betreft hoe mantelzorgers hun zorg ervaren sommigen vinden de situatie al (te) zwaar bij een geringe objectieve
belasting, anderen vinden het niet zwaar bij een grote objectieve belasting
Zwaardere belasting komt vaker voor bij mantelzorgers die:
Hoe belastend is de zorg die u verleent?
Matig
belas tend
32%
Aanzienlijk
belas tend
68%
Stelling: Ik zou het vervelend vinden als de
mantelzorg kosteloos wordt overgenomen door
een zelf te kiezen persoon
helemaal eens
eens
geen mening
oneens
helemaal oneens
Mantelzorger
Zorgvrager
0%
20%
40%
60%
80%
100%
 een partner of kind verzorgen,
 in hetzelfde huis wonen als de zorgvrager,
 langer of meer dagen in de week mantelzorg verlenen,
 jong(er) zijn,
 financiële problemen hebben,
 een slechte(re) gezondheid hebben en (fysiek) moeite met het
uitvoeren van hun dagelijkse activiteiten,
 mantelzorg zijn gaan verlenen omdat ze het hun plicht vonden of
dachten dat de omgeving het van ze verwachtte,
 gestopt zijn met werken om mantelzorg te kunnen verlenen,
 een grotere mate van spanning voelen tussen betaald werk en
mantelzorg,
 zorgen voor iemand met psychische klachten of vooral een
combinatie van lichamelijke en psychische klachten.
Gezondheid
 Steeds vaker wordt duidelijk dat mantelzorg ook een nadelig effect
kan hebben op de mantelzorger.
 In een groot Amerikaans onderzoek werd aangetoond dat het zelfs
een onafhankelijk overlijdensrisico is voor ouderen.
 Veel onderzoek geeft aan dat mantelzorgers lager scoren op het
terrein van mental health, maar ook in rol functioneren, vitaliteit, etc.
 Gemiddeld genomen blijken mantelzorgers overigens soms
gezonder dan de gemiddelde persoon van hun leeftijd en geslacht
(healthy worker effect), maar juist zwaar belaste mantelzorgers scoren
onder het gemiddelde - een effect van mantelzorg?
Mantelzorg vanuit economisch perspectief
 Mantelzorgers investeren tijd, moeite en soms geld in de behandeling
van iemand uit hun sociale omgeving.
 Deze aspecten kunnen en moeten worden gewaardeerd vanuit
economisch perspectief - tijd is immers een schaars goed.
 Daartoe bestaan verschillende methoden (Wat zou het anders kosten?
Wat is de waarde van alternatieve tijdsbesteding? Hoeveel geld is
nodig om de mantelzorger adequaat te compenseren?).
 Uit dit soort onderzoeken komt veelal naar voren dat de waarde van
een uur mantelzorg zo tussen €10 en €15 ligt.
 Deze waarde loopt op met het aantal uur dat mensen al zorgtaken
verrichten en varieert tussen zorgtaken.
Verder
 Mantelzorg kan leiden tot besparingen elders (uitstel opnames,
vervroegd ontslag) en zo bijdragen aan een betaalbare zorg.
 Mantelzorg is vaak de geprefereerde optie van patiënt en
mantelzorger (beiden worden gemiddeld genomen ongelukkiger
wanneer de zorgtaken worden overgedragen).
 Maar juist de caregivers at risk moeten bij deze belangrijke taak wel
worden ondersteund.
 Prikkels om mantelzorgers te ondersteunen ontbreken soms (WMO
introduceert in dat opzicht een gevaarlijke knip tussen opname en
sommige thuiszorg).
 Betaling van mantelzorgers (via PgB) kan positief werken, maar
wellicht beter om gericht, daar waar nodig, te ondersteunen.
Respijtzorg: wat is het?
Vormen van ondersteuning met als doel de mantelzorger
te ontlasten, door (tijdelijk) overnemen van de zorgtaak.
Mantelzorger in feite de zorggebruiker, maar in praktijk
niet de uiteindelijke zorgontvanger.
Belangrijkste vormen:
• Oppas thuis
• Dagopvang
• Tijdelijk verblijf/opname
• Georganiseerde (groeps)vakanties
• Soms ook: voorlichting, training, lotgenotencontact
Respijtzorg: behoefte en vraag
Houdingen van mantelzorgers t.a.v. respijtzorg:
• “Behoefte en vraag naar ondersteuning”
Mantelzorger aanzienlijk belast, haalt geen of weinig voldoening uit
zorgverlening. Deel weet weg naar respijtzorgvoorzieningen niet te
vinden.
• “Behoefte, maar geen vraag”
Mantelzorger aanzienlijk belast, deel haalt voldoening uit zorgverlening.
Mantelzorger wil zorgtaak niet overdragen of voelt zich belemmerd.
Zorgontvanger wil niet door iemand anders verzorgd worden.
• “Geen behoefte”
Evenwichtige mantelzorgsituatie. Mantelzorger heeft voldoende
ondersteuning uit omgeving en haalt voldoening uit zorgverlening.
Respijtzorg: behoefte en gebruik
 Verkenning onder 273 mantelzorgers, benaderd via
Steunpunten Mantelzorg.
 Mantelzorgers aanzienlijk belast (selectie):
• Duur: 8 jaar
• Intensiteit: 70% 7 dagen per week, 33 uur per week,
65% zorgontvangers heeft continue supervisie nodig
 Eenderde van de mantelzorgers maakt gebruik van
respijtzorg, helft van de niet-gebruikers heeft behoefte aan
respijtzorg.
Bevindingen: gebruikers respijt
 Intensiteit: 3 dagdelen
 Voorziening: 61% dagopvang, 39% oppas thuis,
26% tijdelijk verblijf, 9% georganiseerde vakantie
 Tevredenheid mantelzorger: 8
 Aanwending: 63% sociale contacten, 55% hobby,
44% uitrusten of niets doen
 Weerstand bij zorgontvanger: 31% veel, 38% enig, 21%
geen
 Tevredenheid zorgontvanger: 7
Bevindingen: niet-gebruikers respijt
 Voornaamste redenen:
• 38% van de zorgontvangers wil niet door iemand anders
verzorgd worden
• 31% van de mantelzorgers heeft geen behoefte
• 28% van de mantelzorgers wil zorg niet uit handen geven
 Behoefte: 27% georganiseerde vakantie, 25% oppas thuis,
19% dagopvang, 13% tijdelijk verblijf
 Mogelijk: 30% oppas thuis, 27% georganiseerde vakantie,
15% dagopvang, 13% tijdelijk verblijf
 Intensiteit: 2 à 3 dagdelen
Conclusies
 Meeste mantelzorgers zijn goed geïnformeerd over
respijtzorgvoorzieningen, maar juist niet-gebruikers met
behoefte aan respijt zijn minder goed geïnformeerd.
 Mantelzorgers geven aan dat respijtzorg leidt tot een
aanzienlijke ontlasting van de mantelzorgtaak.
 Houding van zorgontvanger is belangrijk voor behoefte
en gebruik van respijt, alsmede voor tevredenheid met
respijtzorg.
 Onvoldoende beleidsrelevante kennis over effectiviteit,
doelmatigheid en vraaggerichtheid van respijtzorg.
Aanvullende informatie?
Werner Brouwer
 010-4082507
 [email protected]
Job van Exel
 010-4082507
 [email protected]
Recente rapporten en publicaties kunt u vinden op:
 www.bmg.eur.nl of www.imta.nl