Cursus Godsdienst 6B
advertisement
Cursus godsdienst, thema 8: Wereldbeelden 1. Terminologie - Wereldbeeld (definitie: die p.3) bv. Oud–Grieks wereldbeeld bv. Christelijk wereldbeeld bv. Wetenschappelijk wereldbeeld - Woorden zijn nooit neutraal, altijd verhaal, een visie, een nuance achter ieder woord bv. Eskimo’s hebben 100 verschillende woorden voor sneeuw met verschillende betekenissen A1. Vele werelden p 169 - Schepping: impliceert gelovig, religieus wereldbeeld - Kosmos: orde, structuur, gebruikt door Stoicijnen - Universum: alles staat in verband met elkaar en vormt een samenhangend geheel - Heelal: meest neutraal, alles - Werkelijkheid: waarheid, contrast tussen zijn en schijn: δοξα & αλεθεια - Natuur: het dynamische aspect, het veranderende, evolutie: φυσις = “worden” - Wereld: woord dat menselijke aanwezigheid impliceert 2. Secularisatie A2. Kosmische opsmuk p 170 - Verschillende wereldbeelden niet-geseculariseerde wereld wij leven in een geseculariseerde wereld PREMODERNE WERELD MODERNE WERELD 1600 heteronomie is de regel: om de gebeurtenissen autonoom: geen verklaringen meer nodig uit een te verklaren hebben we een andere wereld andere wereld bv. geen buitenaardse krachten, nodig, een god bv. 10 geboden maar wel bv. de zwaartekracht TRANSCENDENT IMMANENT vele werelden (trollen, goden, onderwereld, 1 wereld dwergen, mensen, …) angst/fatalisme (bv. vrees de goden, ze inzicht/verstand (bv. bliksem is elektrische bliksemen en we weten niet waarom) ontlading) oplossing: bidden en offeren (maar je weet niet techniek zorgt voor oplossingen of het effect heeft) theocentrisme antropocentrisme magie die we nu kwijt zijn onttoverde wereld - Het is moeilijk om te denken vanuit een ander wereldbeeld. (bv. Islam kan niet in ons wereldbeeld komen, wij ook niet in dat van hen.) www.klas6b.tk Godsdienst 1 Begrip geseculariseerd - Saeculum: wereld (later eeuw) - Nu is de wereld wereld geworden, zelfstandig en autonoom geworden - 1648: vrede van Westfalen. De kerkelijke goederen zijn afgenomen en terug werelds geworden - Juridische secularisatie: de macht van de Kerk is afgenomen, terug naar de wereld - De westerse wereld is niet helemaal geseculariseerd: kaarsen branden, geesten oproepen, naar de Kerk gaan 3. Clash tussen de wereldbeelden Thomas van Aquino - Het grote licht van de middeleeuwen - Men moest publiceren om benoemd te blijven aan de universiteit - Thomas van Aquino (RATIO) is heel intellectueel; hoge kwaliteit van zijn werken - Dominicanen: intellectuele kloosterorde - Beschrijft zonder gêne een blad dat van de boom valt, op het wateroppervlak terecht komt, en dan een vogel wordt gelooft in hogere natuur men vond dit toen normaal, men leefde in een niet-geseculariseerde wereld (wij, als geseculariseerden, kunnen daar niet inkomen) Nieuw testament Jezus gaat 10 minuten binnen in het graf van een dode, Lazarus, die al stinkt van te ontbinden. Ze komen samen naar buiten. Verhaal prof (NK) - In Afrika geen goden, wel geesten van voorvaderen - Sjamanen en stamhoofden zijn geesteskatalisatoren, stemmen - Lijk blijft liggen, prof wil hem begraven, maar het lijk blijft liggen - Hij is zeker en vast dood - Jaren later keert de prof terug naar de stam, en daar loopt die (dode) persoon rond in die stam, het is zeker en vast hem - Westers wereldbeeld: dat KAN niet - Je mag andere culturen niet beoordelen vanuit een ander wereldbeeld! www.klas6b.tk Godsdienst 2 4. Evolutie Auguste Comte -19e eeuwse wetenschapper, door en door geseculariseerd - wil komaf maken met kabouters en bladeren die vogels worden - trekt parallellie tussen: kind adolescent volwassenen ONTOGENESE evolutie van het individu persoonlijke ontwikkeling Sprookjes Omfloerste uitleg (bv. uitleg over voortplanting d.m.v. bloemetjes en bijtjes) Feitelijke uitleg (bv. over seksualiteit: meiose enz., “handleiding”) FYLOGENESE evolutie van de groepen en stammen ontwikkeling van een volk theologisch (alles wat niet te verklaren is, valt terug op God, geesten of goden, bijvoorbeeld de bijbel) metafysisch: abstracte begrippen, juist maar vaag positieve wetenschappen: posita: feiten, die je kunt berekenen zonder ze echt te zien, heldere, feitelijke, meetbare taal je kunt spreken met elkaar (bv. Lengte-eenheden) POSITIVISME (zelf superieur opstellen) Prof. Moraalwetenschappen Kruithof (1993) - Ecofascisme: “we mogen met de natuur doen wat we willen” - is een gevaar van de secularisatie - Wij hebben de wereld gevat, verdingelijkt - bv. Buffalo Bill schoot 150 buffels per dag Indianen smeekten genade af om één te doden - bv. “De natuur is geen waarde op zich, maar wij moeten ervan genieten, hebben ze nodig, is goed voor ons” antropocentrisch gegeven 5. Definitie Wereldbeelden - definitie: een wereldbeeld is een samenhangend geheel van begrippen en stellingen die ons moeten toestaan een globaal beeld van de werkelijkheid, waartoe wij behoren, te ontwerpen en daardoor zoveel mogelijk elementen van wat in onze waarnemingen/ervaring gegeven is, te begrijpen - bv. zonde is een essentieel begrip in het Christelijk wereldbeeld - een wereldbeeld moet alle ervaringen kunnen duiden - wereldbeelden kunnen zaken uitsluiten die niet in dat beeld passen bv. genezing door kwakzalverij (osteopaat) kan niet in een wetenschappelijk wereldbeeld - wereldbeelden hangen samen met gods- en mensbeelden www.klas6b.tk Godsdienst 3 Enkele tekstjes die wereldbeelden suggereren B2. ’t Is maar hoe je het bekijkt p 172 1. Natuurbeeld: Wereldbeeld = natuur Godsbeeld = natuur Mensbeeld = ik val samen met de natuur ANIMISTISCHE VISIE 3. PSALM 8: Joods wereldbeeld: God = drager, begin en einde van alles Wereld = geschapen door god Mens = dubbel: nietig + uniek beeld van god Er is al een basis van autonomie! De wereld ligt “aan de voeten” van de mens ecofascisme, secularisatie 5. Evolutieleer (Darwin) 1856: Galapagos-expeditie Leer: natuurlijke selectie: struggle for life en survival of the fittest (overleven van de meest aangepaste) geldt voor soorten, niet voor individuën Mechanistisch wereldbeeld aan de hand van wetmatigheden Choquerend voor die tijd Dramatisch wereldbeeld: de mens is niet superieur, niet beter dan de dieren 6. Reductionisme Reductionisme: alles is reduceerbaar tot een basis, vanwaaruit alles kan verklaard worden, bijvoorbeeld biologisch reductionisme, fysisch reductionisme, gelovig reductionisme Materialisme: alles is reduceerbaar tot fysica (=fysisch reductionisme) Fundamentalisme: alles is reduceerbaar tot de kern, bv. God letterlijk interpreteren bijbel Richard Dawkins: radicale denker - Schrijft boek: The selfish genes, boek met radicale uitwerking van wat het bedoelt - Geen speld tussen te krijgen - Darwin heeft gelijk, maar hij vertrekt van een soortinstinct, opoffering voor groep - Het is een illusie om te denken dat er iets bestaat als individu. Het minimum is niet het individu maar het gen dat wil overleven en ons gebruikt. De mens is maar een vervoermiddel van dat gen Eigenlijk determinisme: je kan er niet aan doen, het zijn je genen! 7. De Duve en denkgenoten over de evolutie in de kosmos 1 kans op 10 000 000 om winning lot te winnen statistisch gezien kán je 3x op rij winnen, mogelijk, maar onwaarschijnlijk (men zal investigeren voor fraude) - 15 miljard geleden: Big Bang - alles om te komen tot leven intelligent leven mens, kortom tot wat er nu is, is gebeurd in de kortst mogelijke tijd - er is een zeer vlugge evolutie in de kosmos (Feit) - waarom? materialisme: noodzaak (beter aangepast uit noodzaak) toeval (per ongeluk beter aangepast en zo gehouden) Hoe ver gaat deze leer om de evolutie te verklaren? - Misschien is de Big Bang en Big Crunch een periodiek verschijnsel - Misschien zijn er parallelle universa - Het is toeval, zoals Win for Life, dat ONZE kosmos de vlugste evolutie kent www.klas6b.tk Godsdienst 4 Scheermes van Ockham Bij het verklaren van een fenomeen is de beste verklaring de simpelste en meest voor de hand liggende Entropie = wanorde (2de wet van de thermodynamica) - alles wat is, valt uiteindelijk toch uit elkaar - alles takelt af, we zijn een conglomeraat van cellen, atomen Er is een orde, onevenwicht, maar we moeten plunderen om die orde in stand te houden - maar uiteindelijk vallen we uit elkaar tot atomen ALLES STREEFT NAAR WANORDE EN EVENWICHT - Eindvisie in het universum /de kosmos: alle sterren doven uit, alle atomen verspreiden zich egaal, overal is de temperatuur 1 Kelvin Er is een groei in de complexiteit / orde - eencelligen worden mensen, ook verstoring van het evenwicht - wet van de negentropie stimuleert het complexe en bevoordeelt complexe samenstellingen - dit is het antitoeval noem dat CREATIVITY noem dat GOD Mensbeeld: de mens is geen toeval, rechtstreeks gevolg van de negentropie 8. De Celestijnse Belofte van James Redfield (NK) - New Age boek (1990), succes - Ervoor ook groot succes: “waarom kwaad goede mensen treft” - James Redfield: multimilionair, zoals Jostein Gaarder met Wereld van Sofie - Succes? weet veel over Christendom, jodendom, filosofie, psychologie (Freud en Nietsche) - Bronnen verwerkt tot hutsepot van ideeën - Wereld hangt samen op basis van Energie, die je kan uitstralen, geven, stelen creëert WERELDBEELD kadert binnen verlangen naar: geheimzinnigheid, mysterie/mystiek, verbondenheid, transcendentie, warmte, ongelooflijke geheimen, zoals de Da Vinci Code 6. Wereldbeelden in andere culturen B3. Een wereld vol geesten en goden a. sjamaan: tussenpersoon tussen onze wereld waarin wij staan en een onzichtbare, andere wereld, bv. stamhoofd, medicijnman, tovenaar (sjamanisme) Oceanische, Afrikaanse culturen - er zijn geesten - objecten hebben een ziel - een parallelle wereld is invers aan de gekende b. pygmeeën: geloven in Komba, het hoogste wezen, heeft altijd bestaan Bij sterfgeval begraven in kamp en daarna kamp verplaatsen Polair: wij leven (goed) doden = andere kant, besmetting www.klas6b.tk Godsdienst 5 Gestorven in kamp: kamp besmet Begraven in bos: bos ook besmet Begraven in kamp: 1 plaats besmet Geesten zijn gevaarlijk FATALISME BIJNA ALLE WERELDBEELDEN/CULTUREN HEBBEN EEN DUALISTISCHE / POLAIRE VISIE: altijd een tegenstellende (goed/kwaad) of een aanvullende tweeledigheid (vorm/inhoud) c. geestenzoeker: - soms kan de polariteit een symbool zijn voor tegen elkaar vechtende tegenstellingen, bv goed en kwaad - kan ook symbool zijn voor harmonieuze eenheid (bv. vorm-inhoud) - heilig: op een plaats waar het goddelijke zich manifesteert PLATO: waarom is er geslachtelijke polariteit (man/vrouw)? vroeger 1 mens, dan door god gescheiden in man/vrouw men wil terug naar z’n oorsprong, kosmische eenheid d. hindoeisme (p 176) - in India is 1 van de oudste religies Opperste is een veelheid van krachten, niet de mens destructief en handhavend De krachten liggen zelf met elkaar in de clinch ze hebben een MANICHEÏSTISCH wereldbeeld = 2 fundamentele krachten tegen elkaar= god duivel, goed kwaad Manifesteert zich in onze wereld: alles tegenstellingen hier (pest,…) zijn gevolgen van tegenstellingen hierboven, je kunt er niets aan doen Bij de Hindoes zijn er telkens twee fundamentele krachten bv deva’s asoera’s (hemel-onderwereld) bv orde beweging/vitaliteit bv licht duisternis wij bekijken de tijd lineair bij de Hindoes: alles herhaalt zich: de eeuwige cyclus bij de hindoes= de SAMSARA (= reïncarnatie) - atman = individualiteit, ziel, individuele ik brahman = universele ziel, kern van het bestaan, allesomvattend bewustzijn maya = schijnwereld, wereld van oppervlakkigheid waarin je kan verdwalen, φαινομενα Je moet je naar de kern richten, we leven vandaag te oppervlakkig, we zien de kern niet meer brahmaan = een hindoeïstische, volledig zuivere priester, hoogste statuut dat je kan bereiken in je leven - Verschil Hindoeisme sjamanisme: De link naar de andere wereld zit in ieder van ons de link zit enkel in de sjamaan www.klas6b.tk Godsdienst 6 B4: eenzijdig bekeken? Het mechanische wereldbeeld Ons wereldbeeld - Sterk beïnvloed door de wetenschap - Tijd ontwikkelt zich lineair - Causaliteit, causaal denken = zeer belangrijk, grondslag wetenschap = zoeken naar de antecedente factor (= teruggaan de tijd) - Verklaren = teruggaan in tijd om oorzaak te vinden - Extreem determinisme: Als je heel radicaal doordenkt, en alle posities en snelheden van atomen en de fysische wetmatigheden kent, kan je de toekomst tot in’t oneindige voorspellen 7. Wetenschappers van de ontvoogding Voor 1600 Vanaf 1600 - de wereld is afhankelijk van GOD = de schepper - de natuur wordt onderscheiden van de mens, de natuur kan worden verklaard aan de hand van de wetenschap - de natuur wordt losgekoppeld van God, de natuur is mechanisch - de mens is NIET mechanisch Rond 1650 : onderscheid lichaam geest Menselijke onvrijheid beeld en gelijkenis van god Waar vroeger de mens afhankelijk van God was, is nu enkel de geest dat nog. Het lichaam is te verklaren aan de hand van wetmatigheden. Maar nu hebben we ontdekt dat de geest ook niet helemaal niet mechanisch is. (De geest is dus min of meer mechanisch). De mens komt los van god, we hebben god nog voor niets nodig. We zijn ‘vrij’, autonoom, MAAR eigenlijk is het een illusie We zijn bepaald door een fysiologische, biologische, sociale wetmatigheden en uiteindelijk NIET autonoom in deze autonome wereld, de mens is een radartje in die wereld Vrijheid van de mens wordt in vraag gesteld (Dawkins) 1. Galileo Galilei (17de eeuw) Bewees heliocentrisme, kwam daardoor Kerk, werd bijna veroordeeld ≠ starre obscure onwetende Kerk, nog steeds groot observatorium in Andesgebergte o.l.v. Vaticaan! Galileo tegen toekomstige Paus: “Heliocentrisme!!!” Paus: “Wacht nog met bekend maken, Kerk is er mee bezig, je kan de gevolgen niet inschatten van wat je zegt!” Publiceerde toch, werd bijna veroordeeld, motivatie Kerk: “als we daar aan toegeven zal alles betwijfeld worden” bang om macht te verliezen andere bewijzen Kerk: * “het staat zo in de bijbel: Jozua: God zet zon en maan stil voor een veldslag!” onfeilbaar FUNDAMENTALISME * “Kijk naar de hemel en je ziet dat zon rond aarde draait!” Dus: de vier redenen: empirische tegenspraak, Jozua, kroon schepping in twijfel en precedenten GEVOLG: natuur = NIET door God geschapen! www.klas6b.tk Godsdienst 7 2. Charles Darwin (19de eeuw) Maakt zich los van Genesis Ontwikkelde evolutietheorie: mens stamt af van aap mens = dier! We kunnen rationeel denken, maar we zijn beesten… Choqueerde veel mensen, ook nu nog helft van bende zotte Amerikanen neemt Bijbels scheppingsverhaal voor waarheid aan! = CREATIONISME getuigen van Jehova GEVOLG: menselijk lichaam = NIET door God geschapen! 3. Freud (19de-20ste eeuw) - Meest discutabele van alle wetenschappers - Heeft wetenschappelijk onderzoek en studies gedaan, maar bewijzen vervalst - Theorie over menselijke ziel: scheiding in be-, onder-, on- en bovenbewustijn - Freud leefde tijdens POSITIVISME, men geloofde toen dat de wetenschap alle toekomstige problemen kon oplossen, enkel wetenschap: dat wat je kan waarnemen en niets anders - Kende Darwins evolutieleer, is akkoord - Leefde in tijd waarin de psychiatrie zich ontwikkelt - Grootste school psychiatrie: Wenen - Voor 19de eeuw: psychiatrisch patiënt = “straffe gods!”, immoreel, slechte mensen gevangenis - Halfweg 19de eeuw: oorzaak = lichamelijk, is te behandelen met medicijnen en fysieke therapie - Bijvoorbeeld hysterie (vooral bij vrouwen), ligt aan υστερυς, baarmoeder Freud: “dit klopt niet!” wetenschappelijk onmogelijk - “oorzaak is de psyche, ψυχη, geest van mensen!” de druk van het ES (zie verder) wordt te groot - Hij kan zijn theorie niet wetenschappelijk aantonen, maar bewijzen doordat zijn therapieën werken Oplossing: men moet ziel analyseren: PSYCHOANALYSE, archeologie naar menselijke geest Theorie: ziel= piramide met 3 lagen: Topje= “super ego, Uber-Ich, bovenbewustzijn” = Ik ben toch wel een ethische mens, Kohlberg met zijn 6 stadia in de morele ontwikkeling MAAR de waarden, ethiek komen van buiten, zijn geïnterioriseerd bij opvoeding Klein laagje eronder= “ego, Ich, bewustzijn”= ratio, rede, bewuste ik, dat waarvan we denken dat we het zijn het cogito van Descartes, onze kennis van de wereld, mogelijkheid tot onderscheiden, MAAR minimum minimorum Overgrote onderste deel= “id, Es, het, onderbewustzijn”= driften, instincten, dierlijke lusten, we hebben een lichaam, we slapen jagen, eten, planten ons voort, overleven, onze verlangens Ook verdringingen, alles wat anders zou blijven woekeren in ons hoofd, die we systematisch willen vergeten, frustraties, trauma’s - Bovenbewuste plus onderbewuste is onbewuste - Het bewustzijn en bovenbewustzijn zijn noodzakelijk om te overleven in onze maatschappij, onderscheidt ons van dieren (cfr. Darwin!) - In sommige omstandigheden (vb: oorlog) breekt dit “laagje vernis” mens gedraagt zich weer als dier, bv massaverkrachtingen www.klas6b.tk Godsdienst 8 - Er is geen verschil tussen psychisch ziek en psychisch gezond. Iedereen is deels ziek en gezond, niemand is clean. - Es bestaat, en is massaal aanwezig. Het zet voortdurend druk op Ich en Uber-Ich, maar toch kunnen die twee, geen 5 %, het Es meestal bedwingen. Maar als druk te groot wordt psychiatrisch patient. Om druk op te heffen: Dromen, moppen, dronkenschap, vloeken, versprekingen… - Hysterische of psychisch zieke mensen laten de censor, de stoomketelklep ongewild open, maar men kan er niet aan doen later schaamte - Genezing: druk van Es opheffen door erover te praten Probleem: hoe Es leren kennen? hypnose, lang praten met patient “Wo Ich was, soll Es werden!” “alles wat ooit meegemaakt is, wordt in onderbewustzijn opgeslagen” Freud - Versprekingen worden verklaard door opengaande censor die Es doorlaat, omdat Ich tegen de avond toe moe wordt - Alles wat een mens ooit meegemaakt heeft zit in het Es opgeslagen, ’t is niet weg, maar bijna niets is actief. Kan weer bovenkomen bij hypnose en associaties. Bv oude school, direct schoolleven vroeger kunnen reconstrueren bij zien van het schooltje GEVOLG: menselijke geest = NIET door God geschapen!!! God heeft nergens dus verantwoordelijkheid voor. Zie pagina 8 bijna bovenaan 4. Nietzsche (19de eeuw): GOTTERDÄMMERUNG = wegdeemsteren van de (af)goden, ze stilletjesaan bestaan niet meer De mens heeft geen God meer nodig om zichzelf te verklaren Mens = vrij!!! Later overgenomen door componist Wagner Maar: verwittigde voor MENSCHENDÄMMERUNG De mensen zullen ook wegdeemsteren Mens = volgzaam, heeft nood aan houvast God, religie = kanalisator, regelaar van die volgzaamheid als religie wegvalt, zoekt men andere dingen om in te “geloven”, nu geen God maar een mens NAZISME, COMMUNISME (opgang begin 20ste eeuw vlak na 19de eeuw!) Nietzsche voorspelde in de 19de eeuw het dictatoriale gedrag van de mens in 20ste eeuw Zie Doc B4 c pag 179 ↓ Zelfmoord: pas opgekomen in 20ste eeuw en verder in 21ste, oorzaak= wegvallen van religie, geen zin meer vinden in je leven, “de grote leegte” existentialisme zelfmoorden In de 19de eeuw niet daarom: hype van zelfmoorden na Goethe: het was pathetisch en romantisch Zie Doc B4 d pag 179: wetenschap en (on)zin ↓ - Blaise Pascal: Wij blijven achter in een onbezield universum - MECHANISTISCH wereldbeeld: (extreem: alles op ~) de wereld is voorspelbaar aan de hand van de natuurwetten (=fysica) (vorm van DETERMINISME) uiteindelijk is alles toeval Samenvatting wereldbeelden en secularisatie: hbp177-178 B4a www.klas6b.tk Godsdienst 9 Cursus godsdienst, thema 7: Scheppingsverhalen 1. Mythen De mens heeft een zin nodig, (zie existentialismezelfmoorden) en willen op één of andere manier zin geven aan hun leven Hoe zin geven? Met verhalen, mythen Vb: Griekse/Latijnse = algemeen aanvaard als mooie verhaaltjes Vb: Bijbel is niet algemeen aanvaard, wordt niet alleen als verhaal beschouwd Deze “verhalen” zijn niet geschreven om geloofd te worden, maar hebben een achterliggende betekenis Verschil tussen “Das Gesagte” (wat gezegd wordt) en “Das Gemeinte” (bedoeld wordt) (Bultmann) Als “Das Gesagte” = “Das Gemeinte” FUNDAMENTALISME Bijbelverhalen en mythen: dienen om de gebeurtenissen in de werkelijkheid rondom ons zin te geven 4 aspecten van mythen: 1. ARCHEOLOGISCH aspect Speelt zich af in imaginaire oertijd 2. AITIOLOGISCH aspect Geeft antwoord op (levens)vragen, waarom zijn er … 3. TYPOLOGISCH aspect Bevat typetjes, archetypische personages (bv Kaïn, jaloers of Prometheus, hoogmoedig) 4. ESCHATOLOGISCH aspect Voorspelt einde der tijden, Apocalyps (εσχατον = einde) 2. Genesis I - Er bestaat 1 onvoorstelbaar prachtig verhaal: Genesis I (visie leerkracht) - Verhalen worden altijd binnen een context geschreven, als antwoord op een vraag die leefde in die context Vb: Joods scheppingsverhaal: bestaat uit 2 delen (Gen 1 - 2,4a en Gen 2,4b – 3,…) = Deel 1 = Deel 2 de - Deel 1: geschreven 6 eeuw vC, ten tijde van Babylonische ballingschap, persiflage op EE - Deel 2: geschreven 9de eeuw vC, is dus veel ouder! Later incompatibel aaneen geplakt - Er bestaat ook een Babylonisch scheppingsverhaal, de Enuma Elisj (EE) Context Deel 1: - De joden vinden zichzelf het uitverkoren volk, met exclusiviteitcontract, verbond met Jahweh - 1000 vC: eenheidsrijk - 9de eeuw vC: gescheiden, Noord=Israël, Zuid=Juda - 9de eeuw vC: Noorden wordt opgedoekt, bij het Assyrische rijk - 6de eeuw vC: Zuiden veroverd door Babylon, Jahweh weg, Jeruzalem vernietigd, op ballingschap Joden = weggevoerd als slaven, ballingen = ontredderd, geschokt www.klas6b.tk Godsdienst 10 In Genesis I: Vraag: waarom zijn wij, uitverkoren volk, joden, verweesd? Reactie: eigen scheppingsverhaal hoop, troost door God te verklaren Wel geïnspireerd op Babylonisch scheppingsverhaal, is als het ware een persiflage op de ENUMA ELISJ! troost voor Bab. ballingschap Hoop geven voor toekomst: onze is de enige echte Aftekenen van ‘onze’ God Ridiculiseren Bab. scheppingsverhaal 3. De Enuma Elisj Tekst bewaard gebleven begint met 2 goden: APSU, m. en TIAMAT, vr. (= resp. “zoete water” – “zoute water”) Alles is dus ontstaan uit water [cfr. Griek Thales van Milete (jawel, die van de stelling van Thales!!! ;-), beweerde ook dat alles bestaat en ontstaan is uit water] Dit zijn geen personen, identiteiten, maar principes: logge, anonieme beginselen Alles ontstaat uit vermenging van deze 2 goden, krijgen kinderen (o.a. Lachmu en Lachamu), dat gaat zo maar door, een stamboom der goden, weinig interessant Op bepaald moment zoon Ea: intelligente inzichtsgod, als Prometheus Zoon van Ea, kleinzoon van Apsu en Tiamat: MARDUK, van een jonge, actieve, anarchistische generatie Apsu vindt nageslacht te luidruchtig en bandeloos wil ze uitmoorden Ea doorziet de plannen en komt in opstand vermoordt Apsu Ea nieuwe heerser Tiamat vegeteert traagjes en heeft na 100 jaar door dat ze haar man gedood hebben Ze wil wraak, maar is te traag Marduk verklaart de oorlog aan Tiamat Oerclash tussen oude oerkrachten en jonge generatie Marduk blaast wind in haar mond en splijt haar uiteen (toffe goden!), en zo ontstaat hemel en aarde en dus de wereld. Tiamat dood, Marduk wordt God van Babylonië Alles is goddelijk, wij lopen op Tiamat, heel de Bab. cultuur is van de God marduk doordrongen Joden: Er is maar 1 god, en de rest is niet goddelijk! Grote priesterkaste in Babylon, stad Babylon zou maquette van de hemel zijn Sterren = kleine goden, zon + maan= goden 4. Analyse van het Joodse scheppingsverhaal Joods scheppingsverhaal: in deze context geschreven ↓ Structuur pag 159: niet als Enuma Elisj, Bijbel -> God = externe factor, zorgt voor orde `-> Goden: intern, voeren oorlog, chaos Geschreven door P Subtiel, didactisch In Hebreeuws: poëtisch, gemakkelijk te onthouden Tangconstructie, verhaal ingesloten door openings- en slotzin www.klas6b.tk Godsdienst 11 CHAOS Grote principes, geen inhoud, concept 1) Licht-duister 2) Boven-onder 3) Land-water + planten God spreekt, door woorden, door SCHEIDEN, discrimineren KOSMOS Invulling, concretisering, uitwerking 4) Lampen, zon, maan, steren 5) Vissen, vogels, elk in hun domein 6) Landdieren + mens God maakt, creëert 1-2-3 tegenstellingen! Scheppen = onderscheid maken vb: Water = land /+/ zee (=geen water + wel water!) - Ook Genesis 1-3: 2 scheppingsverhalen - Recent (6e eeuw voor Christus) 1-2.4a God sprak, 7 dagen, mens - Oud (9e eeuw voor Christus) 2.4b-3… Jahweh schept Eden, tuin, knutselt bomen, mens Inhoud tweede scheppingsverhaal: - God schept de mens op de zesde dag: “Nu gaan wij de mens scheppen naar ons beeld, man EN vrouw De dualiteit van man en vrouw zit al IN God! - Jahweh schept tuin met twee bomen en 1 mens, ‘de mens’, adam - Adam verveelt zich stierlijk en God heeft hem dieren, waarmee hij mag doen wat hij wilt, bv namen geven - Adam in diepe slaap, rib weggenomen uit Adam, ’n beetje adama (aarde) errond, en levensadem isja, vrouw, mannin - De slang, het kwaad, overtuigt de Isja om van de boom te eten: ’t is toch wel straf, dat je van die boom niet mag eten, ’t moet wel de beste zijn! - De vrouw eet ervan en biedt een stuk aan aan de man, beseffen dat ze naakt zijn, en God: Oh gij Man! (man:) ’t was de vrouw! (vrouw:) ’t was de slang! (god:) Poten eraf! - Man en vrouw vanaf nu polen, maar ze zijn mensen en willen meer zijn dan ze zijn (Icarus / Prometheus / Adam & Eva) - Paradijs, dat is het verleden en de utopische toekomst, ertussen (nu) zitten we met tegenstellingen Exegese van Joodse, eerste scheppingsverhaal In Joodse cultuur: elke letter heeft eigen betekenis Hebreeuws kent geen klinkers Zin 1: begint met =( בBet, b), wat ook wel “huis” betekent (God geeft met de bijbel de Joden dus een “huis” (ebjem? :-D) Joden lezen van rechts naar links, en de vorm van de letter בbetekent dat er voor de schepping duidelijk niets was, de schepping is begonnen met God, daar afgelijnd, ervoor was er niets “Berechit Bara Elohim…” = “In het begin schiep God Hemel en Aarde” (bemerk de tegenstellingen;-) (hemel + aarde= alles, de hele wereld) Bara= “op goddelijke wijze”, “op een manier die alleen God kent/kan” Zin 2: “De aarde was woest en leeg, duisternis hing over de diepte, Gods geest zweefde over de wateren.” www.klas6b.tk Godsdienst 12 “woest en leeg”: Chaos, oersoep: “diepte”: Hebreeuws “Tehom”, klinkt hol, dreigend, leeg geschreven: “T´M” Babylonisch: kent ook geen klinkers: Enuma Elisj: Tiamat = Hemel en aarde = wereld geschreven: “T M” “Gods geest”: Hebreeuws “Ruach Elohim” = “Goddelijke geest”, maar ook “Enorme wind” Ruach = geest, wind Elohim = goddelijk, enorm/zeer groot/grootste/… cfr. Marduk die blaast in Tiamat en zo hemel en aarde scheidde! SCHEPPINGSVERHAAL = HERVERTELLING ENUMA ELISJ `-> Met Babylonische termen, stijlfiguren `-> Máár met een compleet andere, bijna tegengestelde God! ↓ Babylon: sterren, zon, maan = Goden | Joden: sterren, zon, maan = slechts | hulpmiddelen om Gods feestdagen te berekenen Babylon: mens = slaaf van God en priesters | Joden: mens = evenbeeld God De 10 geboden 2 versies: Ex. 20 Dtr. 5 (=veel later geschreven) compleet hetzelfde, behalve 1 aspect: SABBATH (=rustdag op 7 de dag) Ex. 20: reden: “7de dag rustte God” -> vastgelegd door God -> ligt vast voor iedereen, ook voor slaven + heidenen METAFYSISCH Dtr. 5: reden: “Gedenk dat jullie ook ooit slaven zijn geweest” -> Babylonische slaven: géén rustdagen, 5de en 10de dag zelfs harder werken! De Joden waren slaven in Babylon. Verklaring: doe dit anderen niet aan! Geef hen een dag rust! OK! SOCIAAL Doc pag 162: Het heiligen van de Sabbath Joodse Bijbel = Tenach niet gelijk aan Halacha (=regels, te gebruiken voor rituelen) (p 163) schrijft een Baracha (=dankzegging) voor, bij alles waarvan je geniet, want God maakte de schepping voor ons en zegent die uit dank we moeten er respect voor hebben en dankbaar zijn kwaliteit appreciëren niet alles verbrassen 5. Enkele andere scheppingsverhalen Doc B4 p 154 Scheppingsverhalen van alle culturen beginnen met NIETS, bevatten TEGENSTELLINGEN en AITIOLOGISCHE elementen Doc B5 p 155 De dans van alle dingen Eurynome : Godin van alles in de Griekse mythologie Er was Chaos, maar alles was er al www.klas6b.tk Godsdienst 13 Scheiden, orde brengen, rationalisering, benoemen Schepper 7 = totaliteit, eenheid Zoals Genesis 3.25 Boom – Eten – Vervloekt – Godmens Tussen de vrouwe en de slang zal er een eeuwige twist bestaan, doordat ze zijn kop verpletterde met haar hiel, omdat de slang gaar kroost bedreigde Arkadië: Peloponnesische streek, paradijs als Toscane Doc B6a p 156 Hoe alles begon: Heer Viracocha Reuzen, ook Genesis 6, 1-4 “Zondvloed” = zeer grote vloed, zoals met Noah Schilderde verschillende talen, voedsel, gezangen Aitiologisch Schuim van de zee: zoals Venus Ondergaande zon: zoals Lucky Luke Doc B6b p 156 De gevederde slang en de heer van de Nachtelijke Hemel Weeral slang! Zoals bij Egyptenaren, Aziaten, Grieken, de bijbel incorporeert altijd het negatieve WANT: geen poten Anders Bedreiging landbouw, beten, … Ook: symbool van leven vervelling + bijten in staart = cyclisch Water, zoals Thales, alles is water en de mens is ontwikkeld uit de vissen Scheiding van de godin in bovenkant en onderkant Doc B6c: Papu en Rangi Omhelzing, geen licht, Papu en Rangi toegeplakt Gebaarde kinderen zitten vast duwen schouders van ouders uit mekaar Lukt niet, nog proberen, lukt traag Licht, planten, rivieren door tranen, douw, zuchten… Doc B6d: Pangu (Chinees) In het begin: chaos Pangu zit tussen hemel en aarde en blijft groeien, tot zo’n 50 000 km (afstand tussen hemel en aarde) Yin – yang Natuurverschijnselen ontstaan door lichaam van gestorven Pangu 6. Verschillen tussen Joodse en andere scheppingsverhalen Alle texten zijn mythologische verhalen, niet echt geloofd Bijbelse scheppingsverhaal naast deze: STIJLBREUK Geen ei, schuim, reus, water veel soberder Overal bestaat de wereld uit goddelijke restanten van geëxplodeerde opperwezens Bijbels: God spreekt, amputeert niet GENESIS I: onderscheid tussen God en de autonome wereld o Atheïsme is logisch gevolg van het Joodse scheppingsverhaal www.klas6b.tk Godsdienst 14 o Elders is atheïsme ondenkbaar want wereld = god o Ook secularisatie en ecofascisme gevolgen hiervan God steekt de wereld in gang maar stopt dan: Deïsme vanaf 18 e Eeuw, Voltaire o Het draait, we hebben hem nu niet meer nodig… ZAL GOD HET EINDE ZIJN? Cursus godsdienst, volgende thema: Sporen naar God Zie blaadjes doorlopende tekst en eigen cursus WOORDENLIJST (Enkel eerste thema, wereldbeelden) Animistisch: gebaseerd op bezielde natuur, vol geesten (anima=ziel). Antecedente factor: gebeurtenis in het verleden die feit van heden kan verklaren. Antropocentrisme: het centraal staan van de mens. Atman: individuele ziel, ik van het hindoeïstisch wereldbeeld. Auguste Comte: 19e eeuw, door en door geseculariseerd wetenschapper, die parallellie trekt tussen ontogenese en fylogenese. Brahman: Universele ziel, universeel bewustzijn van de hindoeïstische visie. Kern van het leven, waarden. De eenheid. Als je deze kan zien, valt Brahman samen met atman. Causaliteit: kenmerkende eigenschap voor hedendaags denken, causaal denken, de grondslag van de wetenschap: de werkelijkheid verklaren door te zoeken naar een oorzaak die terug in de tijd ligt, een antecedente factor Creationisme: stroming die de leer van de Bijbel, het scheppingsverhaal, voor letterlijk waargebeurd aanneemt. Cyclisch tijdverloop: men denkt dat tijd een periodiek verschijnsel is; dat telkens opnieuw dezelfde cyclus doorlopen wordt. Determinisme: denkrichting die uitgaat van de onvrijheid van de mens en zijn onmogelijkheid om keuzes te maken. Alles is bepaald door genen, milieu, opvoeding en andere antecedente factoren. Je kan er zelf niets aan doen, ’t Verleden legt de toekomst vast. Dualistisch: op tweeledigheid gebaseerd. De meeste wereldbeelden hebben zo’n visie, op basis van met elkaar vechtende of elkaar aanvullende tegenstellingen (goed-kwaad, vorm-inhoud). Ecofascisme: gevolg van de secularisatie, inferieure visie op natuur, “we mogen met de natuur doen wat we willen, ze vormt geen waarde op zich maar wij moeten ervan genieten, hebben ze nodig. Ze staat ter onzer beschikking en is goed voor ons.” Entropie: wanorde. Tweede wet van de thermodynamica, die vertelt dat alles streeft naar wanorde en evenwicht. Alles takelt af, bv. De rookdeeltjes van een sigaret komen nooit meer samen om terug een sigaret te vormen. Evolutieleer: leer van Darwin, die evolutie van soorten veronderstelt, dat de mens afstamt van de primaten, waartoe ook apen als dichtste verwanten behoren. Natuurlijke selectie op basis van struggle for life en survival of the fittest. Extreem-determinisme: Als je van alle deeltjes (atomen, elektronen, fotonen) hun morfologie, snelheid en positie kent op 1 moment, en je beheerst alle fysische wetmatigheden dan kun je de toekomst tot in het oneindige voorspellen. www.klas6b.tk Godsdienst 15 Fatalisme: kenmerk van niet-geseculariseerd wereldbeeld, dat ervoor zorgt dat de mensen bidden en offeren, zonder te weten of’t werkt. Een gedachtengang gebaseerd op angst: vrees de hoden, ze bliksemen en we weten niet waarom! Freud: (1857-1939) Oostenrijks wetenschapper, grondlegger van de psychoanalyse, beweert dat sommige ziektes hun oorzaak nie tin ’t lichaam hebben maar in de ψυχη. Fundamentalisme: rechtlijnig en radicaal denken teruggaan tot enkel de fundamenten bv. De Bijbel letterlijk geloven alles is reduceerbaar tot God. Fylogenese: ontwikkeling van groepen, volkeren. Galilei: Italiaanse wetenschapper van de 17de eeuw die het heliocentrisme bewees. Geocentrisme: de aarde staan centraal en de zon draait errond. Geseculariseerd: modern, met kenmerken van de menselijke wereldvisie na 1600, gebaseerd op inzicht, verstand, techniek en antropocentrisme. Er is 1 wereld en die is immanent, autonoom en onttoverd. Götterdämmerung: het wegdeemsteren van de afgoden geen god meer nodig om verklaren (Nietzsche) Heliocentrisme: de zon staat centraal en de aarde draait errond. Heteronomie: we hebben andere werelden of instanties nodig om de gebeurtenissen te verklaren. Immanent: letterlijk, erin blijvend. Eigenschap van een geseculariseerd wereldbeeld dat uitgaat van 1 autonome wereld, waarmee we genoeg hebben om alles te verklaren. Lineair tijdverloop: men denkt dat tijd verder blijft lopen in dezelfde richting, dat 1 moment slechts 1x voorkomt in de werkelijke tijd. Manicheïstisch wereldbeeld: het opperste, de basis zijn twee krachten die zowel destructief als handhavend kunnen werken, maar die onderling met elkaar in de clinch liggen. Het spanningsveld van de strijd tussen de krachten is de aarde en alles wat we meemaken zijn gevolgen van de tegenstellingen hierboven. Materialisme: denkrichting die ervan uitgaat dat alles reduceerbaar is tot fysica en z’n wetmatigheden. Maya: wereld van schijn, φαινομενα in hindoeïstische visie. Mechanistisch: aan de hand van wetmatigheden, wordt gezegd van de meeste geseculariseerde wereldbeelden. Menschendämmerung: de mensen zullen ook wegdeemsteren, want ze willen volgen, ‘tzij een godheid, ‘tzij een mens. Metafysische verklaringen: abstracte, vage verklaringen, bv. Democritos, kleinste deeltje is ondeelbaar, α-τομος. Negentropie: wet die stelt dat het complexe / complexe samenstellingen gestimuleerd word(en), als nuance, verbetering bij entropiewet: anders zouden er geen mensen zijn, mocht enkel entropie de heersende wet zijn. Niet-geseculariseerd: premodern, met kenmerken van de menselijke wereldvisie voor 1600, gebaseerd op angst, fatalisme, bidden, theocentrisme, heteronomie. Er zijn verschillende werelden, degene die we niet zien zijn transcendent, overstijden de onze magisch. Ontogenese: ontwikkeling van individuen, personen. Ontvoogding, wetenschappers van de ~: Galilei, Darwin en Freud, die ons zelfbeeld, mensbeeld losgekoppeld hebben van het godsbeeld en zo een ander wereldbeeld hebben geschapen. Hebben wereldbeeld losgekoppeld van God (voogd). Polair: zie dualistisch. Positieve wetenschappen: beoefening van de wetenschap aan de hand van feiten die we zelfs kunnen berekenen zonder ze te zien heldere, feitelijke taal. Positivisme: wetenschappelijke denkstroming, die alles beweert te verklaren aan de hand van posita, feiten. Zo stelt men zich superieur op. Psychoanalyse: studie, archeologie van de menselijke geest www.klas6b.tk Godsdienst 16 Ratio: rede, begrip dat opduikt bij het humanisme en de Verlichting. Fenomeen, inherent aan elke mens, dat hem in staat stelt zelf te denken en te redeneren. Reductionisme: het terugbrengen van complexe theorieën of voorstellingen van de werkelijkheid tot simpeler. Samsara: cyclische levensvisie van het hindoeïsme. Er is een eeuwige cyclus en alles herhaalt zich (reïncarnatie is een gevolg). Scheermes van Ockham: regel die aanraadt om bij het verklaren van fenomenen de simpelste en meest voor de hand liggende verklaring boven alle andere te verkiezen. Secularisatie: omkering van niet-geseculariseerd naar geseculariseerd denken. Sjamaan: raakpunt (mens) tussen de twee werelden (zie sjamanisme) en kan in beide tegelijk zijn. Sjamanisme: verzameling voor wereldbeelden op basis van geesten en een sjamaan. Men geloof in de bezieling van objecten (inua=ziel). De geesten vertegenwoordigen de essentie van dingen en zijn de ware oorzaken van de gebeurtenissen op deze wereld. Theocentrisme: het centraal staan van de god, godheid of goden(wereld). Theologische verklaringen: verklaringen die terugvallen op God(en), bv. Bijbel. Thomas van Aquino: intellectueel Middeleeuws professor aan de universiteit, Dominicaan. Transcendent: overstijgend. De wereld die superieur is aan e onze (bv. Godenwereld) kan ons overstijgen. Wereldbeeld: samenhangend geheel van begrippen en stellingen die ons moeten toestaan een globaal beeld van de werkelijkheid, waartoe wij behoren, te ontwerpen en daardoor zoveel mogelijk elementen van wat in onze waarnemingen/ervaring gegeven is, te begrijpen. Met dank aan Bert, Veerle, Jo en Loes uit 6B http://www.klas6b.tk www.klas6b.tk Godsdienst 17
