3 vmbo-kgt • werkboek

aardrijkskunde voor vmbo bovenbouw
aardrijkskunde voor vmbo bovenbouw
In de aardrijkskundemethode Wereldwijs gaan we op zoek naar
de antwoorden op jouw vragen over de wereld om je heen.
Dat doen we met begrijpelijke teksten, prikkelende foto’s en
duidelijke kaarten.
Wereldwijs bestaat uit boeken en een digitale leeromgeving
(ePractice Pack). In de boeken staat alle examenstof. Met de
adviestoets in het ePractice Pack kun je controleren in hoeverre
je de examenstof beheerst. Maar ook kun je online lessen op je
eigen niveau volgen.
•
Er zijn herhalingslessen waarin je de leerstof op een leuke
manier herhaalt en oefent. Als je de adviestoets goed hebt
gemaakt, kun je direct aan de slag met de extra lessen. Dat
zijn verdiepende opdrachten waarin je zelf op onderzoek gaat.
Tot slot zijn er ook nog uitdagende pluslessen, speciaal voor
leerlingen die overwegen straks naar de havo te gaan.
werkboek
•
Welke route je ook volgt, je weet zeker dat je met Wereldwijs
goed voorbereid naar het examen gaat.
3 vmbo-kgt
arm en rijk
ISBN 978 90 345 6744 4
bronnen van energie
grenzen en identiteit
513968
513968_OM.indd 1
3 vmbo-kgt • werkboek
30-08-12 11:08
aardrijkskunde voor vmbo bovenbouw
3 vmbo-kgt • werkboek
Auteurs
Adrian den Bekker
Els Dieleman
Bea Kroeze
Martin van de Ven
Eindredactie
Martin de Wolf
www.wereldwijs.nl
Vierde editie
Malmberg 's-Hertogenbosch
Studiewijzer
Ge
da
a
Sc n
or
e
MODULE 1
Arm en rijk
Oriëntatie
3
Hoofdstuk 1 Arme en rijke Nederlanders
1 Arm en rijk in je eigen woonplaats
4
2 Veranderingen in de wijk
6
3 Herinrichting van de wijk
8
• Adviestoets en vervolg (herhaling / extra / plus)
4 Examentrainer
10
• Eindtoets hoofdstuk 1
Hoofdstuk 2 Arm en rijk in Nederland en Europa
1 Verschillen in welvaart
12
2 Verschillen in welzijn
14
3 Verklaar de Europese verschillen
16
4 Invloed van de EU op welvaart en welzijn
18
5 De ontwikkeling van Nederland
20
• Adviestoets en vervolg (herhaling / extra / plus)
6 Examentrainer
22
• Eindtoets hoofdstuk 2
Hoofdstuk 3 Arm en rijk in de VS en Nigeria
1 Arm en rijk in de VS
24
2 Landbouw en voedselproductie in de VS
26
3 Wereldwijde invloed van de VS
28
4 Landbouw in de VS en Nigeria
30
5 Olie in Nigeria (gt)
32
6 Gezondheid in Nigeria (gt)
34
• Adviestoets en vervolg (herhaling / extra / plus)
7 Examentrainer
36
8 Arm en rijk op kaarten
38
• Eindtoets hoofdstuk 3
Topografie module 1
Eindtoets module 1
2
116-117
Wereld
1
Rusland, een jonge staat
1 Gebruik bron 1.
a Hoe kun je zien dat bron 1 in Rusland is gemaakt?
Er was politieke gelijkheid, want iedereen had inspraak in
het bestuur van het land.
Er was culturele gelijkheid, want door russificatie moest
iedereen Rus worden.
b Vind je McDonald’s een symbool voor de Russische
c Wat betekende de russificatie voor de vrijheid van de
cultuur? Zo ja, waarom? Zo nee, wat is naar jouw mening
Russen?
een symbool voor de Russische cultuur?
d Denk je dat alle etnische groepen en nationaliteiten hun
identiteit loslieten? Verklaar je antwoord. Ja / Nee, omdat
De Russische geschiedenis in hoofdlijnen
2 Gebruik bron 2.
a Vul de ontbrekende woorden in.
De oorsprong van het tsarenrijk ligt bij het
. Vandaaruit
hebben de Russische tsaren de gebieden ten
4 Gebruik bron 3.
van Moskou veroverd. Het noordelijke deel van
In 1990 kwam een einde aan de Sovjet-Unie. Het enorme
werd tot de
rijk versplinterde.
in het
Oceaan veroverd. Verder werd
het gebied tot en met de Kaukasus
veroverd. Ook aan de
kant werd een deel
a Veel gebieden maakten zich na 1990 los van Rusland. Het
is opvallend dat dit vooral de gebieden zijn in het hart / aan
van Europa aan het tsarenrijk toegevoegd.
de rand van het Russische Rijk. Deze gebieden hebben het
b In bron 2 staan de veroveringen tot 1914 weergegeven.
langst / het minst lang deel uitgemaakt van het Russische
Waarom werden er na 1914 niet meer gebieden veroverd?
Rijk. De bevolkingsgroepen van deze gebieden hadden hun
eigen identiteit weten te behouden / geheel verloren.
b Het restant van Rusland werd de Russische Federatie, 83
deelstaten met deelrepublieken, provincies en districten
met zelfbestuur. Wat betekent het instellen van een
federatie voor de identiteit(en) van deze deelgebieden?
3 a In 1917 vond de Russische Revolutie plaats. De
communisten namen de macht over van de tsaar. Waarom
koos het volk massaal voor de communisten?
De samenstelling van de Russische bevolking
5 Gebruik figuur 1 en bron 3.
a De gemiddelde bevolkingsdichtheid van de Russische
b Toch bleek na 1928 de werkelijkheid anders. In plaats
Federatie is
van de overheersing door een tsaar ontstond er een
b Als je naar de bevolkingsspreiding kijkt, dan zie je
communistische dictatuur, die vanuit Moskou geleid werd.
Welke uitspraken zijn juist?
Er was economische gelijkheid door een gelijke verdeling
van inkomens.
100
inwoners per km2.
Hoofdstuk 9 Grenzen en conflicten in Rusland
c Aan welke gegevens in figuur 1 kun je zien dat de
b Voelden de Russen zich verbonden met Rusland in de tijd
leefomstandigheden in Rusland niet geweldig zijn?
van de Sovjet-Unie? Ja / Nee, omdat
c Voelen de Russen zich verbonden met Rusland na 1990?
d Leg uit dat het in Rusland lastig is om een gezamenlijke
Ja / Nee, omdat
identiteit te vormen.
d Kijk nog eens terug naar hoofdstuk 8. Denk je dat Russen
Figuur 1 De Russische Federatie in cijfers.
zich meer of minder verbonden voelen met hun nationale
Bevolkingsaantal (miljoen)
138,7
Oppervlakte (land) in km2
16.377.742
0-14 jaar
15,2%
15-64 jaar
71,8%
65 jaar en ouder
13%
Bevolkingsgroei
–0,5%
Geboortecijfer (per 1.000 inwoners)
11
Sterftecijfer (per 1.000 inwoners)
16,4
Migratiesaldo (per 1.000 inwoners)
0,3
Stedelijke bevolking
73%
uitspraken op de juiste plaats in figuur 2 te noteren.
Kindersterfte (per 1.000 geboorten)
10,1
1 De enorme uitgestrektheid van Rusland maakt een eenheid
Levensverwachting
66,3
identiteit dan Belgen of Nederlanders?
8 Er zijn veel kenmerken van Rusland waardoor Russen zich
niet sterk verbonden voelen met hun thuisland. Probeer
deze kenmerken te ordenen door de onderstaande
onmogelijk.
2 Door de slechte leefomstandigheden migreren
Problemen van een grote staat
getalenteerde inwoners van Rusland naar het buitenland.
6 a De Russische federale regering wil het aantal deelstaten
3 Door het inrichten van de federale staat is de
en deelrepublieken verkleinen door samenvoeging. Gaat
verbondenheid met de eigen regio vergroot.
dit volgens jou lukken? Ja / Nee, omdat
4 Er is weinig vertrouwen in de politici (corruptie) en het
federale bestuur.
5 In Rusland leven 160 verschillende etnische groepen en
b Denk je dat Rusland beter bestuurbaar wordt als
deelstaten worden samengevoegd? Waarom wel of niet?
nationaliteiten.
6 Het gemiddelde sterftecijfer is hoog.
7 Veel republieken zijn onafhankelijk geworden of streven
naar onafhankelijkheid.
8 Er is sprake van bevolkingskrimp.
Figuur 2 Kenmerken waardoor de inwoners van Rusland zich
minder verbonden voelen met Rusland.
7
Voelen alle inwoners van Rusland zich een Rus?
a Voelden de Russen zich verbonden met Rusland in de tijd
van de tsaren? Ja / Nee, omdat
Kenmerken die
Kenmerken die
Kenmerken die
samenhangen
samenhangen
samenhangen
met het land
met de leef-
met het bestuur
Rusland
omstandigheden
in Rusland
101
Wereld
2
Rusland, een veelvolkerenstaat
1 Gebruik bron 1.
a Op de foto in de bron houden de Russische nationalisten
4 Gebruik bron 2.
a Je kunt al een beetje voorspellen waar conflicten kunnen
een optocht. Wat zijn nationalisten?
ontstaan. Waar?
b De nationalisten richten zich tegen immigranten uit de
b Noem een voorbeeld van zo’n gebied.
vroegere Sovjetrepublieken in de Kaukasus en Azië, maar
ook tegen westerse invloeden. Stel, dat je als migrant
in Rusland woont. Hoe zou jij je dan voelen als je zo’n
Een veelvolkerenstaat brengt problemen
demonstratie tegenkwam?
5 a Leg uit wat het verschil is tussen nationalisme en
separatisme.
Nationalisme:
Separatisme:
Oude en nieuwe identiteit
2 a Welke identiteit was in de Sovjet-Unie toegestaan?
b Waarom kan nationalisme tot separatisme leiden?
b Waarom willen oudere mensen na het verdwijnen van
de Sovjet-Unie de standbeelden van vroegere leiders
behouden?
c Verklaar waarom nationalisme en separatisme allebei tot
geweld kunnen leiden.
c Sommige jongeren sluiten zich aan bij extreem-
Nationalisme:
nationalistische bewegingen, zoals je ziet in bron 1. Wat
willen zij daarmee bereiken?
Separatisme:
d De Russische Federatie wil inwoners binden aan een
nieuwe identiteit: Rossijanin of Ruslander. Hebben
regeringen invloed op de nationale identiteit van mensen?
Ja / Nee, want
6 Gebruik bron 2 nog een keer.
a Kijk naar de verdeling van de bevolking van Russische
afkomst. Welk patroon valt je op?
Rusland, een veelvolkerenstaat
3 80% van de inwoners van Rusland is Rus. De andere 20%
wordt gevormd door 160 etnische groepen met een eigen
b Kun je dit patroon verklaren?
culturele identiteit.
a Hoe worden culturele identiteiten zichtbaar?
c Waarom is het niet vreemd dat deze landen zich willen
b Vul in. Veel mensen in het
islamitisch. In het
van Rusland zijn
van Rusland zijn meer
mensen boeddhistisch. In deze twee gebieden zullen
mensen zich sneller / minder snel Rus voelen.
102
losmaken van Rusland?
Hoofdstuk 9 Grenzen en conflicten in Rusland
Figuur 1 Wat vinden Nederlanders en Russen van immigranten?
(percentage van de totale bevolking)
Immigranten zijn in de toekomst
Nederland
Rusland
54%
78%
48%
62%
60%
56%
c Zou je vraag b op basis van de informatie uit het
handboek hetzelfde beantwoorden? Verklaar je antwoord.
een bedreiging voor het land
Immigranten nemen banen af van
eigen volk
Immigranten moeten zich
aanpassen
8 Gebruik figuur 2.
a Vul in de eerste kolom (Periode Sovjet-Unie) de
informatie over de identiteiten in. Gebruik daarbij de
7
Gebruik figuur 1. Zou jij je als buitenlander thuis voelen
leertekst van paragraaf 1. Kies uit: verboden (2x) •
in Rusland?
Russische taal werd bevorderd • Russische cultuur werd
a De nationalisten op de foto in bron 1 zijn met een groep
bevorderd ten koste van regionale en lokale culturen •
van circa 70.000 mensen. Leg uit waarom je dit niet als een
communistische.
grote bedreiging hoeft te ervaren.
b Doe hetzelfde voor de tweede kolom (Russische
Federatie). Gebruik daarvoor de informatie uit deze
paragraaf. Kies uit: toegestaan • Ruslander of Rossijanin •
b In welk land zou jij je als buitenlander het meest thuis
regionale en lokale culturele uitingen toegestaan • naast
voelen: in Nederland of Rusland? Beargumenteer je keuze
Russisch ook regionale talen en lokale voertalen toegestaan
op basis van de gegevens in figuur 1.
• 160 regionale etnische groepen
c Noteer in de kolom ‘Gevolgen’ één gevolg van elk
identiteitsprobleem. Kies uit: streven naar autonomie •
separatisme • regionale en lokale etnische groepen voelen
zich gesterkt • nationalisme • godsdienst gaat weer een rol
spelen in de samenleving.
Figuur 2 Identiteitenprobleem en gevolgen.
Identiteiten
Periode Sovjet-Unie
Russische Federatie
Gevolgen
Welke identiteit wenst de
staat?
Godsdienstige identiteit
Identiteit op grond van taal
Culturele identiteit
Regionale identiteit
103
Wereld
3
Territoriale conflicten in de Kaukasus
1 Gebruik bron 1.
a Vind je dat deze soldaten overkomen als de soldaten van
een militaire grootmacht? Licht je antwoord toe.
Territoriale conflicten
5 Gebruik figuur 1. Streep de foute woorden door.
a De cirkels in figuur 1 stellen de volken voor in de
Kaukasus, de rechthoeken de staten. De volken passen
niet / wel precies binnen de grenzen van een staat.
b Welke uitspraak past het beste bij bron 1? Verklaar je
b Bij het trekken van grenzen ontstaan bijna altijd
keuze.
/ zelden / nooit minderheden.
A Soldaten wachten op de vijand.
B Het Russische leger op terugtocht na een overwinning.
Figuur 1 Volken, staten en grenzen.
C Russische soldaten tonen overmoed.
D Het Russische leger trekt ten strijde in de Kaukasus.
Etnische en religieuze groepen
2 Gebruik bron 2.
a Wat is je conclusie over de etnische groepen als je naar
dit kaartje kijkt?
b Wat valt je op als je kijkt naar de omvang van de staten?
staat
volk
3 Gebruik bron 3.
a Wat kun je uit het kaartje aflezen over de godsdiensten in
deze streek?
6 Gebruik figuur 1 en bron 2.
a Ook op Georgisch gebied ligt een aantal regio’s die
eigenlijk niet bij Georgië willen horen. Welke regio’s zijn
dat?
b Wat valt je op als je kijkt naar de grens tussen het
b Wat is het gevolg van deze situaties?
moslimgebied en het gebied met het christelijk geloof?
4 Waarom komen in deze regio zoveel etnische groepen en
religies voor?
Wederzijdse belangen
7 a Rusland wil invloed houden op de Kaukasus. Welke
belangen heeft de Russische Federatie? Kruis de goede
antwoorden aan.
Corrupte regeringen.
De rijkdom aan grondstoffen.
Geweld tegen de bevolking.
De bergen van de Kaukasus zijn een schuilplaats voor
terroristen.
104
Hoofdstuk 9 Grenzen en conflicten in Rusland
9
Grote afkeer van de Russen.
Moeten we ons in Nederland druk maken over
Handelsbrug tussen Azië en Europa.
Russische conflicten? Wat zou je nu op deze vraag
Olie- en gastoevoer van de Kaspische Zee naar Europa.
antwoorden? Ja / Nee, omdat
b Anderzijds willen de zelfstandige republieken in de
Kaukasus af van de bemoeizucht van de Russen. Waarom?
10
8 Gebruik figuur 2.
a Welke republiek valt op en waarom?
Bekijk figuur 3. Vul samen met een klasgenoot het
schema op de juiste wijze in. Maak onderscheid tussen
oorzaken en gevolgen. Kies uit: vreemdelingenhaat /
afkeer van overheersers • invloed van grote
mogendheden • minderheden aan de grenzen van
b Wat zou dit kunnen betekenen?
staten • vluchtelingenstromen • veel verschillende
etnische groepen in een kleine regio • verkrijgen van
c In welke republiek is het verzet tegen de Russen aan het
bondgenoten buiten de regio • doden en gewonden.
groeien?
d In welke republiek lijkt de rust zich te herstellen?
Figuur 3
Oorzaken
Incidenten
Figuur 2 Aantal geweldsincidenten per republiek (2008-2010).
220
200
180
160
140
120
100
80
Territoriale conflicten
60
40
20
0
Tsjetsjenië
Dagestan
Noord-Ossetië
Gevolgen
zomer 2008
zomer 2009
zomer 2010
105
Wereld
4
Rusland grijpt in
1 Gebruik bron 1.
a Op de foto zie je Russische militairen die tijdens de
b De VN worden vaak door strijdende landen gevraagd om
toezicht te houden op vredesafspraken. Hoe heten deze
vijfdaagse oorlog in 2008 de Georgische grens zijn
acties?
overgestoken. Bedenk een reden waarom Rusland ervoor
c Met welke rechten en plichten uit het Handvest van de
koos om met tanks de grens over te steken en niet om met
VN (figuur 1) zullen sommige landen het niet helemaal eens
gevechtsvliegtuigen Georgië te bombarderen.
zijn? Licht je keuze toe.
b Houd een week het nieuws in de gaten. Hoe vaak hoor
of zie je berichten waarbij een leger tanks inzet? Welke
conclusie kun je daaruit trekken?
Oplossingen voor conflicten
d Als landen het niet eens zijn met het Handvest van de
2 a Als een land een ernstig conflict heeft met een
VN, waarom zijn zij dan toch lid?
minderheid, dan kunnen beide partijen dat meestal niet
samen oplossen. Waarom niet?
e Bespreek klassikaal de doelstellingen van het Handvest
van de VN. Stel dat jullie vanuit internationaal belang een
doelstelling zouden moeten toevoegen. Welke doelstelling
zou dat zijn?
b Waarom is het dan verstandig om een externe partij als
de EU erbij te vragen?
Figuur 1 Verenigde Naties.
De Verenigde Naties (VN) zijn een internationale organisatie,
c Het is niet altijd zo dat de landen die zich met een conflict
bemoeien, geen belang hebben. Wat voor belangen hebben
zij meestal?
Sociale belangen, bijvoorbeeld mensen beschermen.
Culturele belangen, bijvoorbeeld erfgoed veiligstellen.
Economisch belangen, bijvoorbeeld grondstoffen.
Politieke belangen, bijvoorbeeld invloed.
opgericht in 1945 na de Tweede Wereldoorlog. In de VN werken
192 lidstaten samen. De doelen van de VN zijn vastgelegd in het
‘Handvest van de Verenigde Naties’. Hierin staan de rechten en
plichten van de lidstaten:
– Handhaving van internationale vrede en veiligheid.
– Ontwikkeling van vriendschappelijke betrekkingen tussen
volkeren.
– Internationale samenwerking bij het aanpakken van wereld-
3
Lees figuur 1.
a Als er ergens een gewapend conflict uitbreekt, dan hoor
je al heel snel dat de VN oproepen tot een staakt-het-vuren.
Op grond waarvan doen de VN dat?
problemen.
– Bevorderen van respect voor mensenrechten.
4 Soms roept de NAVO op tot een staakt-het-vuren of stuurt
zij vredestroepen.
a Wat betekent de afkorting NAVO?
b Tot 1991 richtte de NAVO zich op het beschermen van
de lidstaten tegen de Sovjet-Unie. Nu richt de NAVO
106
Hoofdstuk 9 Grenzen en conflicten in Rusland
zich op het beschermen van bondgenoten bij moderne
bedreigingen zoals terrorisme. Waarom is de NAVO minder
vaak actief dan de VN?
b Wat is de beste oplossing volgens jou? Kies uit de
mogelijkheden aan het begin van deze paragraaf (onder het
kopje ‘Oplossingen voor conflicten’). Verklaar je antwoord.
Ruzie om Zuid-Ossetië
5 Gebruik bron 2 en 3. In 2008 was de strijd tussen Georgië
en Zuid-Ossetië dagelijks in het nieuws.
a Kijk eens naar de tijdlijn. Is het conflict in 2008
ontstaan? Ja / Nee, omdat
8
Beoordeel met een klasgenoot de manier waarop
het conflict rondom Zuid-Ossetië is aangepakt in de
periode 1991-2008. Noteer in figuur 2 sterke en zwakke
punten van de aanpak. Kies uit: militair ingrijpen door
Rusland (2008) • internationale veroordeling van het
conflict (2008) • Europa neemt geen standpunt in (2008)
• dreigen met economische sancties • akkoord tussen
Rusland en Georgië over de status van Zuid-Ossetië (1992)
b Waarom hebben de Russen Russische paspoorten
• gezamenlijke troepenmacht die toezicht houdt op Zuid-
verstrekt aan de inwoners van Zuid-Ossetië?
Ossetië (1992).
Figuur 2
Sterke punten van de aanpak
c Ook Georgië verwacht steun vanuit het buitenland. Van
wie?
Aanpak van het conflict rondom Zuid-Ossetië
6 Gebruik bron 2.
a In 1992 kwamen Georgië, Zuid-Ossetië en Rusland
overeen dat Zuid-Ossetië een bijzondere status kreeg als
deelrepubliek. Wie kon zich toch niet neerleggen bij deze
afspraak?
b De situatie in 2008 was anders dan in 1992. Georgië
Conflict rondom Zuid-Ossetië
voelde zich gesterkt door de steun van Europa. Welk belang
had Europa in Georgië volgens bron 2?
7
Zwakke punten van de aanpak
Is het ingrijpen met wapens de beste oplossing bij
conflicten met minderheden?
a Waarom levert het ingrijpen met wapens uiteindelijk niet
de juiste oplossing op?
107
Casus (gt)
5
Ontwikkeling van het noordpoolgebied
1 Gerbruik bron 1 en 2. Vul de ontbrekende woorden in.
a Het gebied van de Noordelijke IJszee ligt binnen de
. De schuine zonnestand speelt een
belangrijke rol. Boven die cirkel is er elk jaar sprake van
kortere of langere
. Naarmate je
dichter bij de Noordpool komt, worden deze langer. Door
de beperkte hoeveelheid zonlicht en de geringe zonkracht
liggen hier alleen
4 Gebruik bron 3 en 4.
a Hoe maakt de scheepvaart nu al gebruik van het
afsmelten van het noordpoolijs in de zomer?
.
b Welke landen liggen binnen de poolcirkel en grenzen aan
de Noordelijke IJszee?
b Hoe heet deze scheepvaartroute?
c In de landen rond de Noordelijke IJszee komt in het hoge
noorden het
zeer
voor. Dat is een
klimaat met vooral
c Waarom is dit economisch een groot voordeel?
als
neerslag.
d Op de Noordpool heerst het sneeuw- of poolklimaat. Wat
is kenmerkend voor dit klimaat?
d Wat is het gevaar van een toenemende scheepvaart in dit
gebied?
e Als het noordpoolijs verder smelt, zal ook de visserij in
dit gebied toenemen. Wat zijn de risico’s van zo’n toename?
1
2 Gebruik bron 4 en 7.
a Het natuurgebied van de Noordpool kent een kwetsbaar
evenwicht. Wat wil dat zeggen?
2
5 Lees bron 4.
a Wat is de oorzaak van het smelten van het noordpoolijs?
b De Inuit tasten het natuurgebied met hun jacht niet aan.
Waarom niet?
b Niet alleen het noordpoolijs smelt. Welk ijs smelt nog
meer?
c Het smelten van landijs heeft ook wereldwijde gevolgen.
Welke?
3
Gebruik bron 3 en 4. De Noordpool is langzaam aan het
smelten.
a Het volume aan ijs neemt langzaam af. Als het ijs in dit
tempo blijft smelten, wanneer is de ijskap dan volledig
verdwenen?
b Bespreek klassikaal waarom het een probleem is dat de
ijskap van de Noordpool smelt. Noem twee redenen.
108
6 Bekijk bron 5.
a In de Beaufortzee wordt al olie en gas gewonnen door de
Canadezen. Wat is het grootste gevaar?
Hoofdstuk 9 Grenzen en conflicten in Rusland
b Waarom willen veel landen graag de grondstoffen in het
b Welk argument hebben de landen die de grondstoffen
noordpoolgebied winnen?
willen winnen?
c Waarom is het behoud van het natuurlijk milieu van de
Noordelijke IJszee belangrijk?
7 Gebruik bron 4. Maatschappelijke organisaties
maken zich ernstig zorgen over de situatie in het
noordpoolgebied.
a Een van die organisaties is Greenpeace. Zij voert
bijvoorbeeld actie tegen
d Noem een politiek argument om de grondstoffen in de
b Wat wil Greenpeace met haar acties bereiken?
Noordelijke IJszee niet te gaan winnen?
e Wat is je eigen conclusie over de vraag of er grondstoffen
c Welke andere bekende natuurorganisatie houdt zich
gewonnen moeten worden in het noordpoolgebied? Wat
bezig met de bescherming van het noordpoolgebied?
vind je het belangrijkste argument?
8 Gebruik bron 6.
a Waarom zullen Nederlanders vooral het klimaat en het
smeltende ijs als bedreiging zien, als het gaat over de
Noordpool?
b Wat vinden de Nederlanders buiten klimaat en smeltend
ijs de belangrijkste twee bedreigingen?
9 Geef antwoord op de vraag van deze casusparagraaf:
moeten de grondstoffen in de Noordelijke IJszee
gewonnen worden? Maak gebruik van de informatie die je
in opdracht 1 tot en met 8 hebt verzameld.
a Noem een argument dat winning van grondstoffen in het
noordpoolgebied noodzakelijk maakt.
109
Casus (gt)
6
Koude oorlog in de Noordelijke IJszee
1 Gebruik bron 1 en 2.
a Veel landen willen een stuk van de Noordpool claimen.
Waarom?
b Hoe heeft Rusland te kennen gegeven dat het de
Noordpool claimt?
4 Bekijk bron 5.
a Rusland claimt bijna de helft van het noordpoolgebied.
Vind jij dit terecht?
Ja / Nee, want
2 Gebruik bron 1 tot en met 4. De zeerechten zijn vastgelegd
in het VN-Zeerechtverdrag.
a Wat zijn territoriale wateren?
b Kijk eens naar de claims van Noorwegen en Groenland
(Denemarken). Leg uit waarom deze claims een conflict
kunnen veroorzaken.
b Wat is de exclusief economische zone?
c Op grond waarvan leggen Noorwegen en Groenland een
claim op die gebieden?
d De claims van Canada en Groenland komen in conflict
met de claim van
.
e De claim van de VS komt wel / niet in conflict met die van
c Wat is het continentaal plat?
d Het continentaal plat speelt een rol bij het claimen van
een gebied bij de VN. Wat moet aangetoond worden?
andere landen.
5 Gebruik bron 5.
a Over welke grensgebieden zullen geen conflicten
ontstaan?
b In welk gebied liggen die grenzen vooral?
3 Gebruik bron 1, 2 en 5. Rusland wil (een deel van) de
Noordpool claimen.
c Als er in de toekomst een conflict zou ontstaan over
a De eerste claim is in 2002 door de VN afgewezen.
de Noordpool, welke landen zullen dan vooral in conflict
Waarom, denk je?
komen?
Noorwegen
Canada
IJsland
b De VS hebben de claim van Rusland in 2007 verworpen.
Rusland
Wat is het signaal naar Rusland?
Denemarken
Verenigde Staten
d Waarom denk je deze landen in conflict komen?
c In 2010 heeft de Russische regering uitsproken dat de
claim op de Noordpool eventueel met militair ingrijpen
afgedwongen zou worden. Wat willen de Russen daarmee
bereiken?
110
Hoofdstuk 9 Grenzen en conflicten in Rusland
e Zou hier een oorlog uit kunnen ontstaan? Ja / Nee, omdat
Figuur 1 Grote bezorgdheid om olieboringen op Noordpool.
Milieuorganisaties en wetenschappers bekijken de plannen
voor olieboringen in het noordpoolgebied met grote argwaan.
Het belangrijkste bezwaar tegen de boringen is de mogelijkheid van lekkages, die volgens experts niet of nauwelijks te
bestrijden zullen zijn. Dat meldde de krant Los Angeles Times
6 Gebruik bron 1 en 5.
a In 2010 hebben Noorwegen en Rusland hun conflict over
op basis van Canadees onderzoek naar de effecten van boorwerkzaamheden.
de verdeling van de Barentszzee bijgelegd door het gebied
Deskundigen stellen dat oliemaatschappijen de risico’s van
eenvoudigweg in tweeën te delen. Waarom hebben deze
olieboringen in de ijskoude wateren bagatelliseren. Vandaag
landen haast om de verdeling goed te regelen?
bleek dat oliemaatschappij Shell van het Amerikaanse ministerie van Binnenlandse Zaken toestemming heeft gekregen voor
proefboringen in het Arctisch gebied. Shell wil volgend jaar in
de Beaufortzee ten noorden van Alaska proefboringen doen.
Naast de Verenigde Staten overwegen ook Canada, Rusland en
b Wat is vreemd aan deze gang van zaken?
Noorwegen energiebedrijven contracten te geven voor oliewinning in de zeeën rond de Noordpool.
8 Maak gebruik van de informatie die je in opdracht 1 tot en
7 Lees figuur 1.
a Waar gaat deze bezorgdheid over?
met 8 hebt verzameld.
a Geef antwoord op de vraag van deze casusparagraaf:
kunnen landen de Noordpool claimen? Ja / Nee, omdat
b De VS geven toestemming om te boren naar olie, terwijl
er geen claim van de VS bij de VN ligt. Wat vind je hiervan?
b Houden de landen zich aan internationale afspraken over
de procedure bij de Noordpool? Ja / Nee, omdat
c Denk jij dat er nog gekozen gaat worden voor het belang
van de natuur? Ja / Nee, omdat
111
Eigen omgeving
Examentrainer
7
Examentrainer
Schrijf je antwoorden op een apart antwoordblad.
De cursief gedrukte opgaven zijn voor gt-niveau.
1p
1 Gebruik bron 1 en 2.
Ò Wat is geen reden waarom het lastig is om in Rusland een gezamenlijke identiteit te
ontwikkelen?
A De grootte van het land.
B De spanningen tussen bevolkingsgroepen.
C De val van het communisme.
D Het grote aantal volken.
2p
2 Ò Waarom is er al in de periode van de Sovjet-Unie een anti-Russische houding bij etnische minderheden
ontstaan?
1p
3 Gebruik bron 2.
Ò Welke uitspraak is juist?
I
Met het einde van de Sovjet-Unie in 1990 is ook een einde gekomen aan de macht van
nationalisten over minderheden.
II Met het einde van de Sovjet-Unie in 1990 is in de omliggende republieken het
separatisme in opkomst geraakt.
A Alleen I is juist.
B Alleen II is juist.
C Beide zijn juist.
D Beide zijn onjuist.
2p
4 Rusland kent een identiteitenprobleem.
Ò Leg uit waarom de nieuwe identiteit Rossijanin of Ruslander niet door alle inwoners werd
omarmd.
2p
5 Gebruik bron 1 en 3.
Ò Welk begrip is het meest van toepassing op de oorlog in Tsjetsjenië: separatisme of
nationalisme? Licht je antwoord toe.
1p
6 Gebruik bron 3.
Ò Wat willen de Tsjetsjeense rebellen met hun gijzelingsacties bereiken?
1p
7 Gebruik bron 3.
Ò Op welke twee manieren heeft de Russische Federatie geprobeerd na 1991 de minderheden,
waaronder de Tsjetsjenen, aan Rusland te binden?
A Door meer autonomie aan de deelrepublieken te geven.
B Door oliewinning in handen te geven van de deelrepublieken.
C Door regionale talen weer meer toe te staan.
D Door Tsjetsjenen een baan bij het Russische leger aan te bieden.
112
Hoofdstuk 9 Grenzen en conflicten in Rusland
1p
8 Gebruik bron 4.
Rusland wil graag controle over het gebied in de Kaukasus.
Ò Wat is op basis van de bron de belangrijkste reden waarom Rusland haar macht wil
handhaven in het Kaukasusgebied?
1p
9 Ò Noem nog een reden voor Rusland om grip te houden op het Kaukasusgebied.
2p
10 Gebruik bron 5 en 6.
Ò Leg uit dat de daling van het bevolkingsaantal zowel door migratie als door stijgende
sterftecijfers veroorzaakt is.
1p
11 Gebruik bron 6.
Aan tafel zit premier Poetin, een van de belangrijkste politieke leiders van Rusland van de
periode 2000-2012. Hij wordt vergeleken met Stalin, de communistische dictator van de
vroegere Sovjet-Unie.
Ò Welke uitspraak is juist?
I
Bron 6 is getekend vanuit de visie van Rusland over het conflict in Tsjetsjenië.
II Zowel Poetin als Stalin hebben actief bijgedragen aan de russificatie van Rusland en
omliggende deelrepublieken.
A Alleen I is juist.
B Alleen II is juist.
C Beide zijn juist.
D Beide zijn onjuist.
2p
12 Ò Noem twee geweldloze manieren waarop Rusland had kunnen reageren op de situatie in Tsjetsjenië.
2p
13 Een ander conflict waar Rusland bij betrokken was, vond plaats in 2008 in Zuid-Ossetië in Georgië.
Ò Waarom staat Rusland bemiddeling van de Verenigde Naties niet toe bij het conflict in
Tsjetjsenië, terwijl dat in 2008 in Georgië wel gebeurde?
2p
14 (gt)
5p
15 (gt) Rusland claimt delen van de Noordpool.
Ò Schrijf een korte tekst (tien regels) waarin je aangeeft waarom het jammer zou zijn als
Ò Leg uit dat in bron 6 ook ‘Noordpool’ getekend had kunnen staan op de tafel waar Poetin aan zit.
Rusland een deel van de Noordpool gaat gebruiken voor economische activiteiten. Gebruik in je
tekst de volgende begrippen: zee-ijs • noordelijke doorvaart • maatschappelijke organisaties •
VN Zeerechtverdrag • continentaal plat.
113
N
Eigen omgeving
Atlas
8
Grenzen en identiteit op kaarten
In deze atlasparagraaf herhaal je de stof uit deze module. Je
b Hoe is men aan de informatie gekomen over de twee
oefent kaartvaardigheden met behulp van de atlas. Ten slotte
onderdelen die overblijven?
oefen je in deze paragraaf een algemene aardrijkskundige
vaardigheid. In deze paragraaf gaat die vaardigheid over
c Kun je ook informatie over scholen krijgen door buiten te
gegevens verzamelen.
kijken? Verklaar je antwoord. Ja / Nee, want
1 Lees figuur 1. Je gaat in deze paragraaf de drie
voorbeeldlanden uit deze module classificeren.
a Wat is het doel van classificeren?
De identiteit van een land ontdekken.
Figuur 2 Gegevens verzamelen.
De overeenkomsten tussen landen/gebieden zien.
De makers van de Bosatlas moeten veel gegevens verzamelen
Verschillen tussen landen/gebieden ontdekken.
om een atlas te kunnen maken.
b Gebruik van het kaartblad Nederland - bevolking de kaart
Aardrijkskundige gegevens kun je op drie manieren verkrijgen:
Vergrijzing 1980-2025, deelkaart 2010.
1 buiten (bestuderen van stad of platteland);
– Wat stellen de kleuren op dit kaartje voor?
2 bij mensen (via interviews);
3 in informatiebronnen (websites, boeken, statistieken).
– Welk patroon herken je op de kaart? Beschrijf dat
patroon.
3 Zoek in je atlas op de kaarten van Nederland twee
voorbeelden van:
a natuurlijke regio’s
b bestuurlijke regio’s
c culturele regio’s
Figuur 1 Classificeren.
Classificeren betekent: indelen, ordenen of rangschikken. In de
d economische regio’s
aardrijkskunde bedoelen we met kaarten classificeren dat je
patronen kunt herkennen en beschrijven.
Voorbeeld: zonneschijn in Nederland.
– Patroon herkennen: op de kaart kun je zien dat de kuststrook
het grootste aantal uren zonneschijn ontvangt. Naarmate je
verder naar het oosten gaat, neemt het aantal uren zonne-
4 Gebruik het kaartblad Nederland - multiculturele
samenleving.
a Kijk naar de spreiding van de allochtonen in Den Haag
over de verschillende woonwijken. In welke drie wijken is
de concentratie van allochtonen het hoogst?
schijn in Nederland af.
– Patroon beschrijven: de gebieden direct aan de kust ontvangen jaarlijks 620 uren zonneschijn of meer. Verder naar het
b Mag je hier spreken over ruimtelijke segregatie? Verklaar
je antwoord. Ja / Nee, omdat
oosten neem het aantal uren zonneschijn af naar gemiddeld
520 tot 540 uren zon per jaar.
2 Lees figuur 2 en gebruik van het kaartblad Nederland leefbaarheid van wijken de kaart Onderwijs. Hier is het
onderwijs in Amsterdam geclassificeerd. Deze classificatie
gebied.
leerproblemen.
a Waaraan is te zien dat de leefbaarheid in de Bijlmer
a Welk onderdeel van de classificatie is uit geschreven
slecht was tot 1990?
informatiebronnen gehaald?
114
5 Gebruik het kaartblad Nederland - herinrichting stedelijk
is gebaseerd op schoolgrootte, leerachterstand en
Hoofdstuk 9 Grenzen en conflicten in Rusland
b Wat heeft de gemeente Amsterdam gedaan om de
f Hoe wil je Rusland op grond van de kaartgegevens als
leefbaarheid van de Bijlmer te verbeteren?
staat classificeren?
Als een gedeelde staat.
Als een land met identiteitsproblemen.
Als een land met een centrum en een randgebied.
Als een land met etnische minderheden.
Als een verdeelde staat.
6 Gebruik het kaartblad België en Luxemburg.
a Als je naar de talen kijkt is België verdeeld in Noord en
8
Kies samen met een klasgenoot een land. Je kunt
Zuid:
kiezen uit: Frankrijk • Verenigd Koninkrijk • Spanje •
b Leg uit hoe je die tweedeling terugziet in:
Turkije • Marokko.
– de bevolkingsdichtheid:
a Wij kiezen voor
b Bekijk alle kaarten over dit land en zet van elke kaart
– de industrie:
de typische kenmerken op een rij over de bevolking, de
economie, de grenzen en de identiteit.
– het grondgebruik:
Bevolking:
c Hoe kun je België op grond van de kaartgegevens als
Economie:
staat indelen of classificeren?
Als een gedeelde staat.
Als een land met identiteitsproblemen.
Als een land met een centrum en een randgebied.
Als een land met etnische minderheden.
Als een verdeelde staat.
Grenzen:
7 Gebruik het kaartblad Rusland en Centraal-Azië en vul de
volgende zinnen aan.
a Als je naar de volkeren in Rusland kijkt, dan
Identiteit:
b Als je kijkt naar de bevolkingsspreiding, dan valt op dat
c Hoe wil je jullie land op grond van de kaartgegevens als
staat classificeren?
Als een gedeelde staat.
c Als je kijkt naar de ligging van de industrie, dan zie je dat
Als een land met identiteitsproblemen.
Als een land met een centrum en een randgebied.
Als een land met etnische minderheden.
d De aardolieraffinage vindt vooral in
e De grondstofwinning vindt vooral in
Als een verdeelde staat.
9 Vul op bladzijde 118-121 de topografie van deze module
in.
115