De rol van de leerkracht in de ontwikkeling van roddelen en

Panorama
De rol van de leerkracht in de
ontwikkeling van roddelen en
buitensluiten bij kinderen
TESSA W EYNS*, Prof. Dr. KARINE VERSCHUEREN,
1
Prof. Dr. HILDE COLPIN ,
Samenvatting
Relationele agressie, gedrag dat bewust bedoeld is om
andere kinderen te kwetsen door hun vriendschappen
te beschadigen, stijgt doorheen de lagere school.
Leerkrachten die hun leerlingen veel prijzen, kunnen de
toename van relationele agressie echter vertragen of
zelfs omkeren. Leerkrachten die veel negatieve
opmerkingen maken, kunnen de ontwikkeling van
relationele agressie bij hun leerlingen versnellen.
1
*TESSA WEYNS studeerde in 2015 af als master in de
Schoolpsychologie. Met haar masterproef won ze op 9 mei 2016 de
ETUDE-prijs, die jaarlijks wordt uitgereikt aan een talentvolle student
die een masterproef schreef over de schoolse of psychosociale
ontwikkeling van kinderen en jongeren. Momenteel werkt ze aan een
doctoraat bij de onderzoeksgroep ‘Schoolpsychologie en
Ontwikkelingspsychologie van Kind en Adolescent’ aan de KU Leuven
onder begeleiding van Prof. Dr. KARINE VERSCHUEREN en Prof. Dr.
HILDE COLPIN. In haar doctoraat onderzoekt ze verder de invloed van
leerkrachten, leerkracht-kind relaties en leeftijdgenoten op
verschillende domeinen van de ontwikkeling van kinderen.
Psychologos 3/2016
©2016 BFP-FBP – Alle rechten voorbehouden. Tous droits réservés
1
Panorama
Trefwoorden
Psychologie - schoolkinderen – agressie – uitsluiting leerkrachten
Résumé
L'agression relationnelle, comportement délibérément
destiné à nuire à d'autres enfants en les touchant dans
leurs amitiés, augmente à l'école primaire. Les
enseignants qui font les éloges de leurs élèves peuvent
ralentir l’augmentation de l’agression relationnelle et
même l’inverser. Les enseignants qui font beaucoup de
commentaires négatifs risquent d’accélérer le
développement de l'agression relationnelle chez leurs
élèves.
Mots clés
Psychologie - enfant – école – agression – exclusion enseigant
Psychologos 3/2016
©2016 BFP-FBP – Alle rechten voorbehouden. Tous droits réservés
2
Panorama
Summary
Relational aggression, behavior aimed at harming
others through purposeful manipulation or damage to
their peer relationships, increases during elementary
school. When teachers display more praise towards the
class, their students’ relational aggression increases at
a slower rate. However, when teachers display more
reprimands, their students’ relational aggression
increases at a faster rate.
Key words
Psychology - schoolchildren - aggression - exclusion teachers
Psychologos 3/2016
©2016 BFP-FBP – Alle rechten voorbehouden. Tous droits réservés
3
Panorama
B
ijna alle kinderen gaan elke dag naar school en
komen daar in contact met medeleerlingen.
Meestal verlopen deze contacten vlot en ontstaan
er fijne vriendschappen, maar soms verlopen deze
contacten ook minder goed. Een belangrijke manier
waarop kinderen negatief kunnen omgaan met elkaar is
door het stellen van relationele agressie. Relationele
agressie is gedrag dat bewust bedoeld is om andere
kinderen te kwetsen door hun vriendschappen te
beschadigen, bijvoorbeeld door te roddelen over
iemand of door hem/haar buiten te sluiten. Helaas komt
dit gedrag maar al te vaak voor in scholen en heeft het
langdurige, negatieve gevolgen voor de slachtoffers,
zoals lagere schoolse prestaties, een negatiever beeld
van de schoolomgeving en een verhoogde kans op
depressie en eenzaamheid. Kinderen komen op school,
naast leeftijdsgenoten, ook veelvuldig in contact met
leerkrachten. Verassend genoeg is de rol van
leerkrachten in de ontwikkeling van relationele agressie
tot op heden nauwelijks onderzocht.
Driejarige studie
Mijn masterproef tracht deze leemte te vullen en
onderzoekt de invloed van leerkrachten op de
ontwikkeling van relationele agressie bij hun leerlingen.
Hiervoor werden 570 leerlingen, verspreid over 30
klassen, van het tweede tot het vierde leerjaar gevolgd.
In het begin van het tweede leerjaar werden de
leerkrachten in hun klas geobserveerd. Hierbij keken we
zowel naar positieve als negatieve gedragingen. Geeft
de leerkracht complimentjes? Steekt hij/zij een duim op
wanneer iemand iets goed doet? Of geeft de leerkracht
veel negatieve opmerkingen? Dreigt hij/zij bijvoorbeeld
met straffen of geeft hij/zij boze blikken? Verder werden
Psychologos 3/2016
©2016 BFP-FBP – Alle rechten voorbehouden. Tous droits réservés
4
Panorama
er vragenlijsten afgenomen van zowel de leerkracht als
de medeleerlingen op vijf momenten tijdens de
driejarige studie. Hierin werd de mate van relationele
agressie van elk kind bevraagd. Vervolgens werden er
multi-level analyses uitgevoerd op deze gegevens.
De leerkracht doet ertoe
Uit onze resultaten komt naar voor dat relationele
agressie stijgt tussen het tweede en vierde leerjaar. Het
gedrag dat de leerkracht in het begin van het tweede
leerjaar stelt, heeft echter een effect op deze stijging.
Leerkrachten die hun leerlingen veel prijzen, kunnen de
toename van relationele agressie vertragen of zelfs
omkeren. Leerkrachten die echter veel negatieve
opmerkingen maken, kunnen de ontwikkeling van
relationele agressie bij hun leerlingen versnellen. Een
mogelijke verklaring hiervoor is de voorbeeldfunctie die
leerkrachten vervullen.
Wat nu?
Om kinderen in hun ontwikkeling te ondersteunen, is het
noodzakelijk om met hun omgeving en meer bepaald
hun leerkrachten samen te werken. Dit gebeurt
bijvoorbeeld door een overleg tussen het Centrum voor
leerlingenbegeleiding (CLB) en de leerkracht op een
multidisciplinair overleg of door consultatieve
leerlingbegeleiding. De resultaten van mijn onderzoek
kunnen gebruikt worden om samen met leerkrachten de
negatieve interacties tussen de leerlingen in hun klas te
verminderen. Eerst en vooral is het belangrijk dat
leerkrachten weten hoe belangrijk hun omgang met de
klasgroep is voor het gedrag en de onderlinge relaties
Psychologos 3/2016
©2016 BFP-FBP – Alle rechten voorbehouden. Tous droits réservés
5
Panorama
van hun leerlingen. Dit effect blijft in ons onderzoek
bovendien gelden tot drie jaar na het gestelde gedrag
van de leerkracht. Wanneer leerkrachten correct
geïnformeerd zijn hierover, kan er samen met hen
gewerkt worden om hun gedrag aan te passen. Uit de
resultaten van mijn masterproef blijkt immers ook dat
leerkrachten gemiddeld genomen zeven tot acht keer
meer negatieve opmerkingen dan positieve
complimenten geven aan hun leerlingen. Hieruit blijkt
dat er zeker ruimte voor verbetering is, wanneer
leerkrachten voldoende ondersteund en begeleid
worden.
6
Leerkrachten die
hun leerlingen veel
prijzen, kunnen de
toename van
relationele agressie
vertragen of zelfs
omkeren.
Psychologos 3/2016
©2016 BFP-FBP – Alle rechten voorbehouden. Tous droits réservés