Diagnostiek in de psychiatrie

Diagnostiek in de psychiatrie
Frans RJ Verhey
Opbouw lezing
Wat is een psychische stoornis ?
 Uit welke onderdelen bestaat een diagnose ?
 Psychiatrisch onderzoek, hulpmiddelen
 DSM-IV

Psychische stoornis: definitie
(APA)
Syndroom van psychologische en/of gedragssymptomen
 Klinisch relevant
 Leidend tot ongemak, handicap, en/of
toegenomen risico op dood, pijn, handicap, of
belangrijke mate van verlies van vrijheid

Psychische stoornis: definitie




Geen ‘normale’, cultureel gesanctioneerde reactie op
gebeurtenissen (bv rouw)
Grenzen tussen ‘psychisch’ en ‘lichamelijk’ arbitrair
Niet: afwijkend gedrag (politiek, relegieus of sexueel),
tenzij gebaseerd op psychische of gedragsststoornis
bij individu
Classificatie van stoornissen, niet van personen
Diagnostiek

Symptomen: (‘signs’ en ‘symptoms’)
– Bv: somberheid

Syndroom (geheel van symptomen, beloop)
– Bv: depressieve stoornis
Diagnostiek

Structuurdiagnose (bevat ook ‘verklaring’)
– Bv: depressie nav overlijden partner bij 70 jarige
vrouw met afhankelijke trekken

Differentiaal diagnose
– Bv: dd aanpassingsstoornis, angststoornis

Diagnostische hulpmiddelen
– Rating scales, zelfinvulijsten, tests

Classificatie
– DSM-IV, ICD
Diagnose in de psychiatrie
Dia-gnosin
Diagnose in de psychiatrie

Toestandsbeeld
– Anamnese, heteroanamnese, mentale status

Verklaring
– Stress-diathese-model (draaglast, -kracht)
Kwetsbaarheden

Genetisch
– Bv bij depressie, schizofrenie, dementie

Somatisch
– Bv geboortetrauma, hormonaal

Psychologisch
– Bv gebrek zelfvertrouwen, dwangmatigheid, traumata

Maatschappelijk
– Bv beperkt netwerk, relationele spanningen
Voorbeeld
psychiatrische diagnose

“Eerste periode van depressie, ontstaan na
conflict op werk bij 42 jarige gescheiden
matig begaafde en lichamelijk gezonde
vrouw, met persoonlijkheid met
afhankelijke trekken en met verschillende
sexuele psychotraumata in
voorgeschiedenis”
DSM-IV



Diagnostic and Statistical Manual of mental
Disorders, 4e editie
Standaard classificatie van psychische stoornissen
uitgegeven door APA
Toepasbaar voor verschillende situaties
– Kliniek/research; verschillende ‘richtingen; settings;
disciplines

Zoveel mogelijk gebaseerd op empirische
gegevens en/of consensus
– Daarom: geen ‘Neurose’, ‘Homosexualiteit’

Voortdurend in ontwikkeling
Diagnostic and Statistical Manual
of Mental Disorders
Versie 1: 1952
 Versie 2: 1968
 Versie 3: 1980
 Versie 3-revised: 1986
 Versie 4: 1994
 Versie 5: ± 2010

Diagnostic and Statistical Manual
of Mental Disorders

Omvat:
– Classificatie van psychische stoornissen met codes
– Diagnostische criteria
– Informatie over prevalentie, familiair voorkomen,
leeftijds-, sex- en cultuurspecifieke aspecten

Doel: bevorderen van communicatie tussen
professionals in GGZ (gemeenschappelijke
taal)
DSM-IV: uitganspunten
Descriptieve, atheoretische benadering
 Diagnostische criteria
 Systematische beschrijving
 Diagnostische regels als info niet toereikend
 Beslisbomen voor differentiaal diagnose

DSM-IV: 5 ‘assen’
As I:
 As II:


As III:
As IV:
 AS V:

klinische stoornis
persoonlijkheidsstoornis, mentale
retardatie
lichamelijke stoornis: oorzakelijk
of als gevolg
Psychosociale stressoren
Globaal sociaal functioneren
DSM as I
ALLE KLINISCHE STOORNISSEN
 ANDERE OMSTANDIGHEDEN DIE
KLINISCHE AANDACHT BEHOEVEN

DSM-IV: as 1
Stoornissen voor het eerst gediagnosticeerd
in kinder of jeugdperiode
 Cognitieve stoornissen
 Psychische stoornissen gerelateerd aan
lichamelijke aandoening
 Stoornissen gerelateerd aan
middelengebruik

DSM-IV: as 1: vervolg
Schizofrenie en andere psychotische
stoornissen
 Stemmingsstoornissen
 Angststoornissen
 Somatoforme stoornissen
 Nagebootste stoornissen
 Dissociatieve stoornissen

DSM-IV: as 1: vervolg
Sexuele en gender-identiteitsstoornissen
 Eetstoornissen
 Slaapstoornissen
 Impulscontrole-stoornissen
 Aanpassingsstoornissen
 Andere omstandigheden die klinische
aandacht vereisen

DSM-IV: as II:

PERSOONLIJKHEIDSSTOORNIS:
– Langdurig patroon van waarnemen van,
omgaan met en denken over de omgeving,
– Tot uiting komend in reeks van sociale en
persoonlijke omstandigheden
– Leidend tot aanzienlijke mate van ongemak of
handicap in sociale, beroepsmatige of andere
belangrijke persoonlijke omstandigheden
– Stabiel en aanwezig vanaf adolescentie
– Niet als gevolg van as 1 stoornis
– Niet als gevolg van lichamelijke stoornis
DSM-IV: as II:











Paranoide persoonlijkheidsstoornis
Schizoide persoonlijkheidsstoornis
Schizotypische persoonlijkheidsstoornis
Antisociale persoonlijkheidsstoornis
Borderline persoonlijkheidsstoornis
Histrionische persoonlijkheidsstoornis
Narcistische persoonlijkheidsstoornis
Vermijdende persoonlijkheidsstoornis
Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis
Obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis
Mentale retardatie
DSM-IV: as III

LICHAMELIJKE STOORNIS OF
ANDERE LICHAMELIJKE TOESTAND
– Oorzakelijk (bv nierinsufficientie)
– Als gevolg (bv gastritis bij alcoholmisbruik)
DSM-IV: as IV



PSYCHOSOCIALE EN OMGEVINGSPROBLEMEN DIE BIJDRAGEN AAN
ONTSTAAN VAN STOORNIS
Gebaseerd op inschatting door ‘gemiddelde’
persoon onder zelfde omstandigheden
Criteria:
–
–
–
–
mate waarin leidend tot verandering,
wenselijkheid,
mate waarin onder controle,
aantal
DSM-IV: as V



GLOBALE INSCHATTING VAN
FUNCTIONEREN
Sociaal, beroepsmatig en psychologisch
Global Assessment of Functioning: schaal 1-100
DSM-IV: GAF score


100:
80:

60:
40:

20:

In alle opzichten goed functionerend
Voorbijgaande symptomen, te
verwachten reacties op psychosociale stressoren
Matig ernstige verschijnselen
Enige stoornissen in realitietszin of
communicatie, of enrstige tekorten
op werk gezin of sociaal
Gevaar zichzelf of andere te
beschadigen
DSM-IV diagnose, voorbeeld





As I:
296..23 depressieve stoornis, eerste episode,
ernstig, zonder psychotische kenmerken
305.00: alcohol afhankelijkheid
As II:
301.6
afhankelijke persoonlijkheidsstoornis
As III:
Lichte gastritis, vitamine B1 deficientie
As IV:
Scheiding
AS V:
GAF score 40
DSM-IV: opmerkingen




Niet alle patienten met dezelfde classificatie zijn
ook hetzelfde, of hebben baat bij dezelfde
behandeling
Geen classificatie betekent niet: geen
psychiatrische aandoening, wel: geen klassieke
presentatie (bv ouderen)
Vervangt psychiatrische diagnose niet helemaal
DSM-IV vooronderstelt kennis en ervaring met
vaststellen van verschijnselen: GEEN kookboek