het belang van taal

STERKE COMPETENTIES NEDERLANDS?
HET BELANG VAN TAAL- EN EVALUATIEBELEID AAN
HET BEGIN VAN HET SECUNDAIR ONDERWIJS
Koen Van Gorp
Centrum voor Taal en Onderwijs, KU Leuven
18 september 2014
Overzicht
Enkele krantenkoppen
Enkele cijfers
Enkele beelden over taalontwikkeling
Breed evalueren
Taal- en evaluatiebeleid
De Toolkit Breed Evalueren Competenties
Nederlands
Toets voor iedereen op einde basisschool
 Alle leerlingen worden op het einde van de lagere
school getoetst, zo wil de Vlaamse regering.
 “De toets kwam er omdat vanuit het secundair
onderwijs vraagtekens geplaatst worden bij de kennis
van de leerlingen die uit het basisonderwijs komen.”
(De Standaard, 26 augustus 2014)
 VRAAG: Wat zegt dit over de perceptie van het SO
m.b.t. het BaO? Zegt dit iets over de reële afstand
tussen eindniveau BaO en beginniveau SO? (Cfr.
peilingsonderzoeken) Of meer iets over hoe die
niveaus door respectieve leerkrachten worden
ingevuld?
Taalscreening Nederlands
 Verplichte taalscreening om anderstalige leerlingen
te helpen
 Alle 130.000 leerlingen die beginnen aan de lagere
school en de middelbare school worden vanaf dit
schooljaar in september onderworpen aan een
verplichte taalscreening. Indien nodig wordt de
talenkennis van de leerlingen bijgewerkt.
(De Standaard, 1 september 2014)
Valide en betrouwbaar screeningsinstrument
= Taaltoets?
Taalbad
Taaltraject
Realiteit: Niet iedereen is even succesvol
Onderzoek bevestigt keer op keer dat voor
bepaalde groepen kinderen schoolsucces geen
evidentie is.
De sociaal-economische thuissituatie (cfr.
kansarmoede) en de etnisch-culturele situatie
blijken een impact te hebben op de prestaties
van kinderen op school!
Begrijpend lezen in de basisschool
Piecewise groeicurve begrijpend lezen, opgesplitst naar al dan
niet GOKleerling + taal
60
Vaardigheidsscore
55
NL niet GOK
AT niet GOK
50
NL GOK
Turks GOK
45
Arber GOK
Overig AT GOK
40
35
L3
L4
L5
L6
Leerjaar
Sibo-data, 2011
Peiling Lezen en Luisteren 2013
91% haalt eindtermen lezen
Een verbetering van 2% tegenover de peilingen
van 2002 en 2007
87% haalt eindtermen luisteren
Gelijk aan peiling van 2007
Enkele onderzoeksgegevens SO
 15% van de Vlamingen tussen 15 en 65 is laaggeletterd,
19% scoort onvoldoende mbt digitale geletterdheid
(PIAAC 2013)
 PISA (2009, 2012): 13,5% van de 15-jarigen beschikt niet
over basisleesvaardigheden; grote kloof tussen sterk en
zwak
 De geletterheidsontwikkeling van bso-leerlingen
stagneert: tussen 3 en 6 bso wordt nauwelijks
vooruitgang vastgesteld (CTO, 2007)
 PIAAC: Programme for the International Assessment of Adult Competencies
 PISA: Programme for International Student Assessment
 CTO: Centrum voor Taal en Onderwijs KU Leuven
Zin en onzin van taalscreening
 Een kans om aan een echt taal- en evaluatiebeleid op school
te gaan werken, over de vakken en vakgroepen heen.
 Gevaar:
 Verenging tot een klassieke, makkelijk af te nemen test
spelling (als indicator voor schrijfvaardigheid?) of
woordenschat (als indicator voor (schoolse)
taalvaardigheid?).
 Screenen we de ‘juiste’ competenties? Bijv. geletterdheid voor
de 21ste eeuw, het kunnen omgaan met teksten en informatie
(= ook taalvaardigheid).
Zin en onzin van taalscreening
 Evalueren we ‘breed’ genoeg?
 “Het is belangrijk dat de school verder breed blijft
kijken naar die leerlingen en zich niet focust op één
screeningsinstrument en/of taaltoets” (VVKSO –
Mededeling, 31.03.2014, p. 1)
 Vraag naar het geheel van evaluatieinstrumenten dat
een schoolteam gebruikt om de talige competenties
van leerlingen in kaart te brengen?
Taalscreening is aanvullend op de al aanwezige
evaluatie, informatie uit BaO (Basofiche), van ouders,
van leerlingen zelf, …
Taalvaardigheid als ladder
Taalleren in actie
Geen trapsgewijze ontwikkeling
Schrijftaak:
Vehaal bij
prenten
Communicatieve
Effectiviteit
3de en 4de lj
6 momenten
(Verheyden e.a.,
2011)
(Taal)leren in actie
(Van den Branden, 2012)
De kern van evalueren
Naar cursisten kijken en je afvragen:
Hoe verloopt hun leerproces?
Hoe kan ik hen dan het best ondersteunen?
John Hattie (2009): Visible learning
Naar je eigen onderwijs kijken en je afvragen:
Is mijn onderwijs effectief en duurzaam?
Hoe kan ik het bijsturen?
Nood aan brede evaluatie
Nood aan kwaliteitsvolle evaluatie
Wat betekent breed evalueren?
 Kennisconstructie, niet enkel kennisreproductie.
 Evalueren integreren in leer- en instructieproces
(permanent i.p.v. momentopname achteraf).
 Leerlingen actief betrekken bij ontwerp en uitvoering van
evaluatieprocedures.
 Gebruik van authentieke of levensechte situaties, niet
enkel schoolse contexten.
 Niet alleen het product, maar vooral ook het proces van
het leren is belangrijk.
 Competenties (dus kennis, én vaardigheden én attitudes)!
Breed evalueren is...
Uitgaan van wat leerlingen kunnen (sterktes
en zwaktes)
Groei(potentieel) in kaart brengen
Talenten, relevante competenties ontdekken
Via...
Zelfevaluatie
 Peerevaluatie
 Co-evaluatie
 Observeren
 Portfolio
Vele vragen, vele mogelijkheden
Waarom?
Wat?
Hoe?
Door
wie?
Wanneer?
Vaststellen
Rapporteren
Ingrijpen /
remediëren
Zelfreflecterende
houding
bevorderen
Onderwijsaanpak
evalueren
Vaardigheid
ontwikkelen
...
Product
Proces
Kennis
Vaardigheden
Strategieën
Attitudes
Competenties
Observatie
Portfolio
Toets
Zelfevaluatie
Peerevaluatie
Co-evaluatie
Leerkracht
Leerling
Zichzelf
(Ouders)
Eenmalig
Op
verschillende
momenten
Hoe past een evaluatiebeleid binnen taalbeleid?
“Taalbeleid is de structurele en strategische
poging van een schoolteam om de
onderwijspraktijk aan te passen aan de
taalleerbehoeften van de leerlingen met het
oog op het bevorderen van hun algehele
ontwikkeling en het verbeteren van hun
onderwijsresultaten”
(Uit: Bogaert, N. en Van den Branden, K. (2011). Handboek
taalbeleid secundair onderwijs. Leuven: Acco, p.13)
Een evaluatiebeleid binnen een taalbeleid
VOORBEREIDEN
Ontwikkeling
leerlingen
1/8
Huidig
taalbeleid
analyseren
Kwaliteit
taalbeleid
verhoogd?
2
7
Doelstellingen
VISIE
REALISEREN
Visie
ontwikkelen
Effect?
(Lln – Lk –
school)
(Lln - lk –
school)
3
6
Acties
Uitgevoerd?
4
5
EVALUEREN EN
INSTITUTIONALISEREN
Taalbeleidscirkel –
K. Van den Branden
Evaluatiebeleid op scholen SO
 Onderwijsspiegel 2012: uit de doorlichtingsverslagen
 Zelden ontwikkelen scholen een samenhangende visie op
evaluatie.
 De schoolleiding gaat er doorgaans stilzwijgend van uit
dat leerkrachten de evaluatie afstemmen op de
eindtermen en de leerplandoelstellingen.
 De evaluatie richt zich frequent te eenzijdig op het
cognitieve niveau. Men gebruikt vooral vraagvormen die
focussen op de reproductie van kennis.
 Er zijn aanzetten om de leerlingen te betrekken door
gebruik te maken van zelfevaluatie en peerevaluatie.
 Slechts een beperkt aantal scholen bewaakt de kwaliteit
van de evaluatie.
En wat met talenbeleid?
 Onderwijsspiegel 2012:
 Het beknopte onderzoek in 2010-2011 komt tot gelijksoortige
conclusies als het uitgebreidere onderzoek van 2009-2010.
 60 % van de Vlaamse scholen is een talenbeleid aan het
uitwerken.
 Ontwikkeling van een relevante visie.
 Een aantal ondersteunende initiatieven om deze visie in de
praktijk te kunnen omzetten.
 40 % van de scholen moeten nog belangrijke stappen zetten in
de uitwerking van een talenbeleid.
 Vooral bij het werken aan Nederlands als instructietaal
blijken afspraken vaak beperkt te zijn en blijftde opvolging
achterwege.
Naar een talenbeleid in het SO…
 Tegen de verwachting (uitdagingen en doelpubliek) in blijkt
het talenbeleid in met name centrumscholen minder
diepgaand en met een minder breed bereik te zijn uitgewerkt
dan in de niet-centrumscholen.
 Streven naar meer diepgang en een groter bereik.
 Streven naar grotere investering en een sterker doelgericht
talenbeleid.
Hoe een veranderingsproces aansturen?
VOORBEREIDEN
(1)
Nood
(2)
(8)
Groep met
gewicht
Institutionaliseer
Visie
ontwikkelen
(3)
Ontwikkel
visie
(4)
Communiceer visie
VISIE
REALISEREN
(5)
Autonomie
en
verantwoor
-delijkheid
(7)
Vasthouden
en meer
vernieuwen
(6)
Succeservaringen
EVALUEREN EN
INSTITUTIONALISEREN
Leading change
J.P. Kotter (1996)
Evaluatiebeleid: hoe begin je eraan?
Toolkit Breed Evalueren
 Op zoek naar een handzaam instrument
 Ter ondersteuning van de klas- en schoolpraktijk
 evaluatiebeleid
 Taal-/talenbeleid
 Toolkit Secundair onderwijs:
http://www.ond.vlaanderen.be/toetsenvoorscholen/tool
kit_breed_evalueren
De Toolkit Breed Evalueren
De Toolkit
 Brengt alle bestaande taaltoetsen en evaluatie-instrumenten
Nederlands samen in een voor de school-/klaspraktijk
bruikbaar kader dat talige competenties binnen alle
leerdomeinen beschrijft.
 Stelt leerkrachten in staat de competenties Nederlands van
leerlingen zowel bij aanvang als gedurende het hele secundair
onderwijs nagaan.
! Competenties Nederlands = taalcompetenties,
leercompetenties, zelfsturende competenties, sociale
competenties = inherent aan taalverwerving
 wil schoolteams ondersteunen bij het vormgeven en/of
verder uitwerken van hun evaluatiebeleid en dit helpen
inpassen in het talenbeleid van de school.
Opzet van de Toolkit
cases
+
vormingsinstrumenten
implementatiescenario's
+
stappenplannen
inventaris
evaluatieinstrumenten
doelenkader
competentie
Nederlands
Inventarisatie evaluatie-instrumenten
 Overzicht van bestaande instrumenten
 Secundair: 22 evaluatie-instrumenten
 Secundair + Basis: 2 instrumenten
 Basis: 10-tal instrumenten
 Voor 6de lj BaO
Voor SO
 Diataal
 Evaluatiefiches leerplan NL
 Jongerenbeginbeeldinstrument
 Kijkwijzer SLO
 Klaar voor hoger onderwijs?
 Leeskaarten boekenjuf
 Observatie-instrument SGOK
 Paralleltoetsen
 Schoolfeedback KU Leuven
 TAS
 Cito Leerlingvolgsysteem
 Dossier Output en
Kwaliteitsbewaking (DOK)
 Interdiocesane proef
 LVS Spelling VCLB
 Europese taalportfolio
 OVSG-toets
 PI-dictee
 PI-einddictee
 VLOT
Identificatiefiche per instrument
 1 Praktische informatie
 Productinformatie, doelgroep, soort instrument,
afnameduur, aantal meetmomenten, …
 2 Omschrijving van de toets
 Wat doen de leerlingen?
 Waarvoor kan het instrument gebruikt
worden? (Screening, Diagnose, …)
 Laat het instrument toe leerlingen te vergelijken?
(Norm, criterium, …)
 3 Kwaliteitscriteria
 VRIP: validiteit, betrouwbaarheid, impact, praktische
haalbaarheid
Ontwikkelen van raamwerk
 Gebaseerd op
ET/OD Nederlands en PAV in 3 graden aso, tso, kso
en bso
ET Nederlands lager onderwijs
ET en leerplandoelen van andere vakken
(steekproefsgewijs)
 Aangevuld met VOET-en uit de gemeenschappelijke
stam van het SO die talig handelen ondersteunen.
Een handzaam kader
Instrumenten (stap 1) en taaldoelen (stap 2)
integreren in een handzaam kader
23 implementatiescenario's
Hoe breng je de competenties Nederlands in
kaart in de eerste/tweede/derde graad?
Hoe stel je een goed evaluatie-instrument op?
Wat is een goed schrijfportfolio?
Hoe ga je aan de slag met de resultaten van
breed evalueren?
Hoe past een evaluatiebeleid in een
taalbeleid?
…
Online toegankelijk maken van TBE
http://www.ond.vlaanderen.be/toetsenvoorscholen/toolkit_breed_evalueren/
Tot slot: accountability?
Om de concrete klaspraktijk aan te passen aan
de taalleerbehoeften is het evalueren en
opvolgen van de taalontwikkeling van
leerlingen cruciaal in een talenbeleid.
De Toolkit wil leerkrachten en teams
handvaten geven om na te denken over hun
evaluatiebeleid, over hun doelen, over hoe ze
aan die doelen met het volledige team willen
werken, over welke stappen ze in dat proces
willen en kunnen zetten...
Bedankt
VRAGEN?
[email protected]