Duits kan wel een zetje gebruiken

Duits kan wel een zetje gebruiken
Duits moet meer een cultuurvak
worden én hipper. Scholieren rappen in
het Duits in de Amsterdamse Melkweg ,
tijdens de jaarlijkse Hiphop-battle van
het Duitsland Instituut.
FOTO cHRISTIAAN KROP
Door het tekort aan leraren komt
Duits steeds meer in de knel op de
middelbare school. Wie wil er nog
docent Duits worden?
DITTY EIMERS
Leraar worden? Daar moest ik niet
aan denken, toen ik Duits ging
studeren", zegt Roman Bulder (30).
Om zijn kans op een baan te
vergroten, meldde hij zich vorig jaar
toch maar aan bij de ILO, de
universitaire lerarenopleiding van
de Universiteit van Amsterdam
(UvA). "Ik ontdekte dat werken met
jongeren gewoon leuk is. En het is
prachtig mijn passie voor de Duitse
taal en cultuur over te brengen."
Slechts 385 studenten volgen een
universitaire lerarenopleiding talen,
blijkt uit de meest recente cijfers
(2012) van de Vereniging
Samenwerkende Nederlandse
Universiteiten. Net zoveel als in
2003. Het aantal wil maar niet
groeien, terwijl het middelbaar
onderwijs schreeuwt om goed
opgeleide talendocenten. Komend
jaar trekt minister Jet Bussemaker
van onderwijs vier miljoen euro
extra uit voor de lerarenopleidingen
talen van de universiteiten.
Scholieren hebben recht op meer
academisch opgeleide
talendocenten, vindt ze. Duits is
een van de tekortvakken.
Kansen missen
Het bedrijfsleven roept al jaren dat
© Trouw
we kansen missen omdat de
beheersing van Duits achteruitholt.
"Dat begint ook door te dringen tot
scholieren", zegt Marrit van de
Guchte. Ze is docent Duits op een
middelbare school en doet
promotieonderzoek naar dat vak
aan de UvA. Op open dagen
stroomt haar lokaal weer vol met
geïnteresseerde leerlingen.
Jarenlang liepen ze er met een
boog omheen. Door de populariteit
van het Engels raakte Duits in de
jaren negentig in de versukkeling.
Het aantal leerlingen dat Duits als
examenvak koos, verminderde met
een derde. Als tweede taal kozen
ze liever Spaans: Duits was saai en
moeilijk.
Otto den Beste
Al is Otto den Beste, de
gefrustreerde leraar Duits die Wim
de Bie neerzette, een karikatuur,
germanisten zijn het erover eens
dat veel docenten Duits de
aansluiting met leerlingen hebben
gemist. "Leerlingen knappen af op
naamvallen leren", zegt Van de
Guchte. "Het rendement is ook
laag. Na twee jaar worstelen ze
nóg met de grammatica." Zij nodigt
Duitsers uit in de klas en laat
leerlingen virtuele rondleidingen
maken over Berlijn. Of ze geeft
opdracht om twee skivakanties met
elkaar te vergelijken.
Scholieren vinden Duits nog altijd
minder sexy dan Engels of Spaans,
maar sinds de economische crisis
zit het vak wel weer in de lift.
Hoeks: "Dat Berlijn hip is en steeds
meer leerlingen op vakantie gaan
naar Duitsland, helpt ook mee.
Anti-Duitse sentimenten zijn de
huidige generatie scholieren
vreemd."
Juist daarom is het zo jammer dat
weinig studenten kiezen voor het
leraarsvak, vindt docent
vakdidactiek Duits Arjan Krijgsman
van de ILO. Zijn klas telt 15
studenten. Soms springen de
tranen hem in de ogen als hij
middelbare scholen bezoekt. Hij
komt docenten Duits tegen die
woensdag 22 januari 2014
steenkolenduits spreken en niets
van de cultuur en literatuur weten.
Krijgsman: "Scholen lossen het
tekort aan docenten op door
onbevoegde leraren in te zetten."
Op twee Amsterdamse middelbare
scholen wordt helemaal geen Duits
meer aangeboden. Een vicieuze
cirkel, zegt Krijgsman. "Zo wordt
het niet alleen lastiger om
voldoende vwo'ers te interesseren
voor een studie Duits, de
vakgroepen op universiteiten
worden ook kleiner. Daardoor wordt
de studie minder aantrekkelijk voor
nieuwe studenten."
Keukentafel
Toen Krijgsman in de jaren zestig
Duits ging studeren, puilden drie
lokalen uit met negentig
eerstejaarsstudenten. "Bij mijn
lichting was dat anders", vertelt
Bulder, die in 2004 begon. Hij
kreeg college in de werkkamer van
de docenten. "Met vijf eerstejaarsDuits pasten we met gemak aan
een flinke keukentafel."
Zo dramatisch is het niet meer,
maar de studie Duitse Taal en
Cultuur trekt nog steeds weinig
studenten. Zo'n honderd nieuwe
studenten schrijven zich jaarlijks in
voor Duits. Ook hbo's leiden
eerstegraadsleraren op, maar met
85 werkzoekenden en 133
vacatures is er een jaarlijks tekort
van 48, blijkt uit cijfers over de
onderwijsarbeidsmarkt. Dat tekort
zal veel groter worden, is de
verwachting: een golf leraren Duits
gaat de komende jaren met
pensioen.
Hoe kan het gat worden gedicht?
"Haal docenten Duits uit Duitsland",
zegt Ton Nijhuis. Hij is directeur
van het Duitsland Instituut. In de
deelstaat Noord-Rijnland-Westfalen
is een overschot aan docenten
Duits. Nijhuis: "Zij kunnen
Nederlandse leerlingen weer
enthousiast maken voor de taal."
Het Duitsland Instituut onderzocht
in opdracht van het ministerie van
Onderwijs hoe scholieren over
Duits denken. Zij gaven aan dat ze
Pagina 9 (1)
een Duitse leraar willen die
enthousiast kan vertellen over het
land, de cultuur en actuele
kwesties. Ook wil een derde meer
Duits spreken in de les. De meeste
leraren Duits geven les in het
Nederlands, blijkt uit het
onderzoek.
Docenten van de ILO reizen deze
week af naar Essen om Duitse
leraren te interesseren voor een
baan in Nederland. "We moeten
alles proberen, maar ik verwacht er
geen wonderen van", zegt
Krijgsman. Hij vertelt over een
Duitse docente die aan de ILO
studeerde en in Nederland les
wilde geven. "Welke Duitse
woorden kennen jullie al?" vroeg ze
de eerste les aan haar leerlingen.
"Heil Hitler!" "Scheisshund!"
"Scheisse!", schreeuwden ze tot
haar ontzetting. Ze kwam huilend
terug op het instituut: "Nederland is
geen land voor mij. Iedereen is hier
anti-Duits."
Ewout van der Knaap, hoofddocent
Duits aan de lerarenopleiding van
de Universiteit Utrecht, denkt dat
het verschil in onderwijscultuur
tussen Nederland en Duitsland niet
moet worden onderschat. De
mondigheid van Nederlandse
leerlingen werkt niet bevorderend.
"Duitsers zijn vaak geschokt dat
Nederlandse scholieren zo weinig
ontzag voor de leraar hebben."
Van der Knaap pleit ervoor om
naast de voltijd academische
lerarenopleiding ook meer
deeltijdvarianten aan te bieden. In
Utrecht kloppen veel
tweedegraadsleraren aan die graag
een academische
eerstegraadsbevoegdheid willen
halen. "Ze haken vaak af omdat ze
het niet met hun baan kunnen
combineren. Ook scholen moeten
meer ruimte krijgen, zodat leraren
zich kunnen bijscholen aan de
universiteit."
handelsbelangen." Door meer
aandacht te besteden aan literatuur
en cultuur, zullen ze eerder door
het vak gegrepen worden. "Ze
willen geprikkeld worden, stof tot
nadenken krijgen."
Roman Bulder is het daar
hartgrondig mee eens. "Duits is
veel meer dan een mondje Duits
spreken. Welke rol speelt Duitsland
in Europa, hoe kijken ze tegen ons
aan? Wij kunnen leerlingen zoveel
meegeven."
De Duitse cultuur is een goudmijn,
vindt hij. "Duitsers maken
geweldige films en gedichten die
jongeren aanspreken. En waarom
zou je ze niet leren rappen in het
Duits?"
Meer talen staan onder druk
Naast Duits zijn ook voor
Nederlands, Engels, Frans en
klassieke talen te weinig leraren
beschikbaar. "Dat bedreigt de
kwaliteit van het onderwijs", vindt
onderwijsminister Bussemaker. Ze
wil dat vooral de universiteiten
beter hun best gaan doen om meer
leraren op te leiden. I In november
presenteerden die de
'Academische Lerarenagenda', een
plan om dat voor elkaar te krijgen.
Universiteiten vonden hun
lerarenopleidingen niet belangrijk
genoeg, erkennen ze zelf. Ze willen
de lerarenopleidingen flexibeler
maken, zodat studenten zich ook
voor losse vakken kunnen
inschrijven en al tijdens hun studie
kunnen kijken of ze lesgeven leuk
vinden. Ook komen er
'geschiktheidsonderzoeken' en
gaan universiteiten leraren
begeleiden tijdens hun eerste drie
jaar als docent. Nu stopt 30 procent
van de starters na enige tijd.
Handelsbelangen
Daarnaast zou Duits meer een
cultuurvak moeten worden, vindt
hij. "Scholieren laten hun
studiekeuze niet leiden door
© Trouw
woensdag 22 januari 2014
Pagina 9 (2)