ned. Eindex SAMENV. + IDEALE SAMENV Biologische

MINISTERIE VAN ONDERWIJS
EN VOLKSONTWIKKELING
EXAMENBUREAU
UNIFORM EINDEXAMEN MULO 2010
VAK
: NEDERLANDS – SAMENVATTING
DATUM: VRIJDAG 02 JULI 2010
TIJD
: 07.45 – 09.45 UUR
Hulpmiddel: woordenboek toegestaan
OPDRACHT:
Lees de tekst aandachtig over.
Bepaal voor jezelf de hoofdzaak van iedere alinea.
Geef dan, zoveel mogelijk in eigen woorden, de inhoud van iedere alinea kort weer.
Denk erom: de tekst moet tot de helft of minder teruggebracht worden.
N.B. Je krijgt een voorbedrukt kladblaadje met een schema zoals dat bij het onderdeel samenvatting
gehanteerd wordt. Je mag er gebruik van maken, maar dat hoeft ook niet, omdat het kladblaadje
slechts een hulpmiddel voor jou is.
Let op: • Werk op kladpapier wordt niet beoordeeld. (Niet inleveren!)
• Het uitwerkblad inleveren waarop alleen het examennummer vermeld wordt.
(dus geen naam!)
BIOLOGISCHE INVASIE IN SURINAME
I
II
III
,,Invasive Alien Species” (IAS) is de wetenschappelijke naam voor vreemde dier- en
plantensoorten die zich in een nieuwe woonomgeving cultiveren. Ze komen van overal
en nestelen zich in hun nieuwe situatie. Het ongecontroleerd importeren en
introduceren van niet in een land voorkomende planten en dieren blijkt een groot
gevaar te zijn voor de economie en de volksgezondheid. Eerst passen de nieuwe
planten en dieren zich aan hun nieuwe habitat aan, daarna domineren ze die met hun
eigen ontwikkeling. Vervolgens tasten ze niet alleen de bestaande biodiversiteit en hun
leefomgeving aan, maar ook het milieu. Uiteindelijk verdwijnt het oorspronkelijk
ecologische systeem permanent, beter gezegd de bestaande habitat van dieren en
planten wordt compleet uitgeroeid.
In Suriname waar er geen enkele regelgeving en controle is op de introductie van
nieuwe species, zijn er voldoende vreemde dier- en plantensoorten, die zich al hebben
aangepast aan een nieuwe cultuur en zelfs een eigen structuur hebben ontwikkeld.
Biologische aliens die in Suriname aanwezig zijn, zijn vissoorten zoals de tilapia; bij
plantensoorten zijn dat onder andere de Afrikaanse oliepalm, de acaciaplant en de
hyacint. Ook diersoorten zoals de kamrawentje worden genoemd. ,,Er is dus sprake
van IAS in het land,’’ zeggen twee biologen die een preventiesysteem tegen IAS
hebben geïntroduceerd in Suriname.
In de wereld komen tal van natuurlijke barrières voor, zoals oceanen, hoge
bergketens en klimaatgordels. Daardoor hebben de flora’s en fauna’s van
verschillende regio’s zich onafhankelijk van elkaar ontwikkeld en zijn zij sterk van
elkaar gaan verschillen. Mede daardoor is de biodiversiteit in de wereld hoog. Die
barrières worden echter steeds vaker overschreden als gevolg van de sterke groei van
het internationale verkeer en vervoer. Dat leidt tot invasies van planten en dieren. Een
andere oorzaak van bio-invasies is klimaatverandering.
113
woorden
93
woorden
80
woorden
IV
V
VI
VII
De gevolgen van bio-invasies zijn vaak gering, soms gunstig, maar meestal
schadelijk. Zo kan er schade zijn voor flora en fauna, doordat de indringers inheemse
soorten verdringen of uitroeien. Dat is nog niet gebeurd op continenten en in oceanen,
maar het scheelt weinig. Zo heeft een uit Japan ingevoerde schimmel de Amerikaanse
kastanje vrijwel compleet uitgeroeid. Uitroeien vindt vaak plaats op eilanden en in
meren. Ingevoerde ratten, geiten, katten en honden hebben op tal van eilanden
inheemse soorten uitgeroeid en dat proces is nog in volle gang. Zo ontstaat een
wereldwijde nivellering van flora en fauna. Ook de volksgezondheid ondervindt
schade van bio-invasies. De belangrijkste voorbeelden zijn het influenzavirus, het hivvirus en andere infectiesoorten zoals gele koorts, de gekkekoeienziekte en de
Mexicaanse griep. De schade voor de economie kan eveneens fors zijn. Het meest
kwetsbaar zijn de landbouw, de veehouderij, de bosbouw, de visserij en de
aquacultuur.
Heeft een soort zich eenmaal gevestigd, dan is zij doorgaans niet meer uit te roeien:
de meeste bio-invasies zijn onomkeerbaar. Daarom gaan er steeds meer stemmen op
om exotische soorten niet toe te laten, tenzij bewezen is dat ze niet gevaarlijk zijn.
Tegenhouden is onmogelijk bij invasies als gevolg van klimaatverandering. Een
gelukkige bijkomstigheid is dat deze indringers vaak vergezeld gaan van hun
natuurlijke vijanden. Daardoor kunnen zij zich niet snel explosief vermeerderen. Toch
zijn er gevaarlijke kandidaten, zoals het West Nile virus, dat wordt verspreid door
muggen. Het virus is al de Atlantische Oceaan overgestoken en heeft in NoordAmerika honderden dodelijke slachtoffers geëist.
Vreemde flora en fauna zijn voor een belangrijk deel te vermijden door goede
voorlichting, regels en controles. Tegen invasies van landbouwplagen bestaan al
strenge regels, maar dat is veel minder het geval voor plagen van visserij, bosbouw,
tuinen en aquaria. Het enige reguleringsmechanisme waarop we tegenwoordig kunnen
rekenen is het verbod op de import van bepaalde soorten, waarvan we weten dat ze een
schadelijk effect kunnen hebben op de landbouwproductie, het leefmilieu of de
volksgezondheid. Milieu-economen pleiten voor het opstellen van echte strategieën
voor biologische beveiliging, die verder gaan dan de gewone douane-inspectie. Deze
moeten berusten op de toepassing van het voorzorgsprincipe, dat inhoudt dat een
product als verdacht wordt beschouwd zolang niet bewezen is dat het onschadelijk is
en het principe dat de vervuiler betaalt, waarbij de kosten van de veroorzaakte schade
worden gedragen door degene die de commerciële activiteit ontplooit. Zo worden
bedrijven die exporteren wettelijk aansprakelijk gesteld voor de risico’s die hun
handelsactiviteit veroorzaakt.
De twee biologen hebben in een workshop niet alleen gewerkt aan het bewustmaken
van personen in de sectoren landbouw, milieu en klimaat via trainingen, maar
Suriname beter bekendgemaakt met het zogeheten N13-databasesysteem dat speciaal
is ontwikkeld voor de Amerika’s. ,,Er hoeft vooral geen paniek te ontstaan,” zeggen de
twee biologen, omdat van vrijwel alle bestaande soorten die voorkomen in de wereld
er informatie beschikbaar is over hun eigen omgeving, dus in welk land of ecosysteem
ze thuishoren, hoe en wanneer ze werden getransporteerd, met welk doel en wat de
kenmerken ervan zijn. Het is de bedoeling dat de Surinaamse overheid met de
uitkomst van deze workshop beleid gaat maken om de biodiversiteit in Suriname te
beschermen en te behouden.
814 woorden
MINISTERIE VAN ONDERWIJS
EN VOLKSONTWIKKELING
147
woorden
105
woorden
157
woorden
119
woorden
EXAMENBUREAU
UNIFORM EINDEXAMEN MULO 2010
VAK
: NEDERLANDS – SAMENVATTING
DATUM: VRIJDAG 02 JULI 2010
TIJD
: 07.45 – 09.45 UUR
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
IDEALE SAMENVATTING (VOOR CORRECTOREN)
BIOLOGISCHE INVASIE IN SURINAME
I
II
III
IV
V
VI
1
Vreemde dier- en plantensoorten die ongecontroleerd geïmporteerd worden,
2
3
4
zorgen voor ernstige problemen. Zij passen zich eerst aan, daarna domineren
5
ze hun nieuwe leefomgeving, waarna uiteindelijk het milieu wordt aangetast.
6
Tenslotte verdwijnt het oorspronkelijke ecologische systeem helemaal.(6)
7
8
Vanwege het ontbreken van regelgeving voor en controle op nieuwe species in
9
Suriname, hebben we hier ook te maken met IAS (3).
10
11
Door natuurlijke grenzen zijn er in de wereld verschillende flora’s en fauna’s.
12
13
14
Internationaal verkeer en vervoer en klimaatverandering leiden tot invasies van
vreemde planten en dieren. (5)
15
Bio-invasies kunnen inheemse soorten verdringen of uitroeien. Hierdoor ontstaan
16
over de hele wereld overeenkomsten in flora en fauna. Ze kunnen ook schadelijk
17
18
zijn voor de volksgezondheid en de economie. (4)
19
20
Bio-invasies zijn niet omkeerbaar en vanwege klimaat verandering ook niet tegen
21
te houden. Gelukkig hebben ze hun natuurlijke vijanden, waardoor ze zich niet
makkelijk kunnen vermenigvuldigen. (3)
22
We kunnen ervoor zorgen dat de IAS worden beperkt door voorlichting, regels en
23
controles. Tot nu toe is er alleen een importverbod van bepaalde soorten. Er zouden
24
strategieën voor biologische beveiliging moeten komen. Deze strategieën zouden
25
26
moeten berusten op twee principes: het voorzorgsprincipe en het principe dat de
vervuiler betaalt. (5)
VII
27
28
Middels trainingen zijn mensen bewustgemaakt van de IAS. Het N13-database29
systeem is ook hier geïntroduceerd. Hopelijk past de Surinaamse overheid haar
30
beleid zodanig aan dat de biodiversiteit beschermd en behouden blijft. (4)
223 woorden 30 kernwoorden