Spontane kopieerfoutjes belangrijke oorzaak van verstandelijke

Spontane kopieerfoutjes belangrijke oorzaak van verstandelijke handicap¹
Datum bericht: 15 november 2010
Veel verstandelijke handicaps worden veroorzaakt door een spontaan foutje (mutatie) in de
zaadcel of eicel van de ouders. Met die ontdekking lossen Nijmeegse onderzoekers een
raadsel op. Ze beschrijven hun onderzoek in het artikel ´A de novo paradigm for mental
retardation´ in het wetenschapsblad Nature Genetics.
Twee procent van de Nederlandse bevolking heeft een verstandelijke handicap. Er zijn
verschillende oorzaken voor verstandelijke handicaps gevonden, maar bij elkaar opgeteld
verklaren ze nog niet de helft van alle verstandelijke handicaps. Hoe kan dat? Wat is de nog
onbekende oorzaak van de meeste verstandelijke handicaps?
Onderzoekers van het UMC St Radboud, Joris Veltman en Han Brunner, schrijven in een artikel
dat nieuwe foutjes een groot deel van de handicaps verklaren. Deze verstandelijke handicaps
worden dus niet van ouder op kind doorgegeven, maar ontstaan door spontane kopieerfouten
in de eicel of zaadcel van de ouders. Het kind heeft een foutje in een gen dat bij beide ouders
nog in orde is.
Onderzoekers Han Brunner (links) en Joris Veltman (rechts)
Genetisch verschil tussen ouders en kind
De onderzoekers brachten van tien kinderen met een verstandelijke handicap alle 20.000 genen
in kaart. Dat gebeurde ook met de 20.000 genen van allebei de ouders. Door de resultaten met
elkaar te vergelijken is precies te zien óf en wáár er verschillen zijn ontstaan tussen de genen
van de ouders en de genen van hun kind.
Gegevens van de patiënt (het kind), de moeder en de vader met elkaar vergeleken
Bij negen van de tien kinderen vonden de onderzoekers een verschil in steeds een ander gen.
Bij drie kinderen had het gen niets met de aandoening te maken. Maar bij de overige zes
kinderen vonden ze twee genen die zeker en vier genen die zeer waarschijnlijk bij verstandelijke
handicaps betrokken zijn. Geneticus Joris Veltman: 'De verstandelijke handicap bij zes van de
tien kinderen ontstaat kennelijk door een nieuw foutje. Dat is meer dan de helft van de - tot nu
toe - onverklaarbare verstandelijke handicaps!'
Verschil in genen tussen ouders en kind
Geen verschil in genen
1
2
Verschil in genen heeft niets
te maken met de ziekte
3
4
Verschil in genen heeft bijna
zeker wel te maken met de
handicap
Verschil in genen heeft zeker
wel te maken met de
handicap
Raadsel opgelost!
Hoe verstandelijke handicaps precies ontstaan is een raadsel. Mensen met een verstandelijke
handicap krijgen (bijna) nooit kinderen. Ze geven hun handicap dus niet door. Toch is bijna
twee procent van de inwoners van Nederland verstandelijk gehandicapt. Hoe kan dat? Waar
komen de verstandelijke handicaps dan wél vandaan? Een goed antwoord was er niet.
Onderzoekers Veltman en Brunner hebben een oplossing gevonden voor dit raadsel. Veel
verstandelijke handicaps ontstaan per toeval, door nieuwe foutjes in de genen van de kinderen.
Waarschijnlijk spelen ongeveer 1000 van onze 20.000 genen een belangrijke rol bij het maken
van de hersenen en de hersenfuncties. Foutjes in die genen kunnen leiden tot een
verstandelijke handicap.
Meer zekerheid
Ouders die een verstandelijk gehandicapt kind krijgen, willen weten wat de oorzaak is. Ze willen
weten hoe groot de kans op herhaling is. Onderzoeker Han Brunner zegt: “Vaak konden wij
geen antwoord op deze vraag geven, omdat we de oorzaak niet kenden. Met het oplossen van
het raadsel van de kopieerfoutjes is ongeveer zestig procent van de onbekende oorzaken op te
lossen. Dat is een enorme stap vooruit. Ook weten we dat bij een verstandelijke handicap die
ontstaan is door een nieuw foutje, de kans dat het nog een keer gebeurt klein is. Voor ouders is
dat een geruststelling.”
Genoom sequencer
Onderzoeker Veltman zegt: “Tot nu toe werd bij verstandelijke handicaps vooral gezocht naar
meerdere genen die samen de ziekte veroorzaken. Maar in dit geval is maar één gen dat de
handicap veroorzaakt. Dat nieuwe foutje in het gen kun je vinden door de genen van de ouders
met de genen van het kind te vergelijken.”
De onderzoekers konden dit soort onderzoek niet eerder uitvoeren, omdat er geen apparaten
voor waren. Brunner zegt: “Wij hebben dit jaar een modern apparaat gekocht, namelijk de
genoom sequencer. Dit apparaat bekijkt voor duizenden genen razendsnel of een nieuw foutje
ontstaan is. Door dit apparaat kunnen we de genen van één persoon snel bekijken en hebben
we ontdekt dat sommige verstandelijke handicaps ontstaan door een kopieerfoutje.”
De genoom sequencer. Deze machine vindt alle genetische foutjes in je DNA, snel en goedkoop.
1
Radboud Universiteit, Spontane mutaties belangrijke oorzaak van verstandelijke handicap,
http://www.ru.nl/%40790494/spontane-mutaties/ (08-04-2015)