Durf vragen te stellen als je in contact komt met iemand van een

Hanan Ben Abdeslam over diversiteit en zorg
Durf vragen te stellen
als je in contact komt
met iemand van een
andere cultuur
‘Er heerst racisme in onze gezondheidszorg’, lazen we in De Morgen
van 20 juni ll. Klopt dat? En zo ja,
wat ligt aan de oorsprong ervan? En
welke oplossingen zijn er voorhanden? Maczima stak haar licht op bij
Hanan Ben Abdeslam. Hanan heeft
een Marokkaans-Belgische achtergrond en heeft als vroedvrouw al in
diverse Belgische en Nederlandse
ziekenhuizen gewerkt. Hoe kijkt zij
aan tegen diversiteit en zorg?
“Racisme is misschien een zwaar woord”, steekt
Hanan Ben Abdeslam van wal. “Maar het artikel
in De Morgen bevestigt in elk geval dat er van alles mank
loopt. De zorgverstrekking in België houdt te weinig rekening met de ‘diversiteit’ in onze samenleving. Daar-
door ontstaan in artsenpraktijken, rusthuizen, ziekenhuizen, kraamklinieken, revalidatiecentra… misverstanden
en circuleren er misopvattingen allerhande”.
Waaraan zijn die misverstanden en misopvattingen te wijten?
Hanan Ben Abdeslam: “Volgens mij heeft dat in de eerste plaats te maken met onwetendheid, zowel bij de patiënten als bij de zorgverstrekkers. Sommige patiënten
van andere culturen begrijpen niet hoe het Belgische gezondheidssysteem functioneert omdat het sterk verschilt
van het gezondheidssysteem in hun thuisland. Voor welk
soort problemen ga je naar de huisarts? Wanneer is het
aangewezen om een specialist te raadplegen? In welke
gevallen ga je naar de spoedafdeling van een ziekenhuis? Wat is kraamzorg? Wat is thuishulp? Niet iedereen
vindt zomaar zijn weg in de gezondheidszorg”.
Ook aan de kant van de zorgverstrekkers heerst er
onwetendheid, hoe uit die zich?
Ik merk dat veel hulpverleners weinig afweten van an-
maczima september 2009
19
dere culturen. Uit gebrek aan ‘interculturele’ kennis vallen
ze terug op vooroordelen en stereotypen. Die zijn onder
invloed van de media en de politiek vrij negatief gekleurd.
Je hoort vooral over andere culturen spreken als er problemen zijn. Denk bijvoorbeeld aan het hoofddoekendebat. Of aan het voorval in Bree, waar een mannelijke
anesthesist die voor een dringende keizersnede was opgeroepen, zich door een mannelijke moslim de toegang
tot de verloskamer ontzegd zag. Doordat de media en
de politiek vooral de problemen met mensen van andere
culturen benadrukken, lijkt het alsof die mensen geen
meerwaarde kunnen bieden. Die negatieve beeldvorming heeft bewust en onbewust effect binnen de zorg.
Cultuur en religie
Je spreekt over verschillen tussen culturen, in hoeverre spelen de verschillen tussen godsdiensten
een rol?
Het is belangrijk om een onderscheid te maken tussen
culturele en godsdienstige verschillen. Je mag de twee
niet met elkaar vermengen, want dan ontstaan er onvermijdelijk misverstanden. Cultuurverschillen hebben te
maken met eigen verworven waarheden. Het zijn als het
ware ongeschreven wetten. Zo is het in Afrika bijvoorbeeld de gewoonte om de mama na de geboorte te verwennen met speciale gerechten. Familie en buren brengen die schotels mee. Verrassend voor zorgverleners die
dat voor het eerst meemaken. Een ander voorbeeld is
het gebruik van henna als lichaamsversiering. Een gebruik in Arabische, Afrikaanse en Indische culturen.
Wat met de religieuze verschillen?
Die zijn er natuurlijk ook. Ze hebben te maken met geschreven waarden en normen die eigen zijn aan elke
godsdienst. We weten bitter weinig van elkaars godsdienst. En er is een tendens van onterechte islamofobie. Het beeld dat de media ophangen van de islam is
onvolledig en niet altijd correct. Neem bijvoorbeeld de
voorkeur van vrouwelijke patiënten voor een vrouwelijke
arts. Die hangt samen met de schroom die een moslim
ervaart bij zaken die niet overeenstemmen met zijn waardigheid. Als er keuze is, gaat de voorkeur daarom naar
een vrouw, maar die ‘wet’ geldt niet in noodsituaties.
Hanan Ben Abdeslam: “De zorgverstrekking in België houdt te weinig
rekening met de ‘diversiteit’ in onze samenleving”.
20
maczima september 2009
Zijn er nog andere struikelblokken?
Je mag de taalbarrières niet onderschatten. Ik ben geboren en getogen in België en heb hier een Nederlands en
Frans taalbad gekregen. Maar mijn ouders zijn naar hier
gekomen als gastarbeiders. Zij hadden andere prioriteiten dan de taal te leren. Het beleid heeft toen niet ingezien hoe relevant het was om de gastarbeiders de taal te
doen leren, met alle gevolgen van dien. Als mensen van
de eerste generatie willen communiceren met bv. een
dokter, hebben ze dikwijls hulp nodig van anderen.
Wie
?
is
Hanan Ben Abdeslam
Hanan Ben Abdeslam (°1978) groeide op in Vilvoorde.
Ze studeerde in 1999 af aan de Erasmushogeschool
Brussel als vroedvrouw en daarna als acupuncturist
en werkte in Nederlandse en Brusselse ziekenhuizen.
Momenteel werkt ze halftijds voor het Expertisecentrum
Kraamzorg Volle Maan in Brussel, een centrum in de
schoot van Familiehulp waar ouders en professionelen
informatie en documentatie vinden over zwangerschap,
bevalling en kraamperiode. Daarnaast geeft Hanan lezingen over gezondheid voor kwetsbare groepen en
geeft ze vorming rond diversiteit en zorg aan hogescholen en instellingen.
Kunnen tolken de taalbarrières helpen wegwerken?
Omdat taal en cultuur met elkaar vervlochten zijn, schiet
een letterlijke vertaling vaak tekort. Je moet ook op de
juiste manier kunnen interpreteren wat de andere bedoelt.
Sinds 1999 kunnen ziekenhuizen een beroep doen op
interculturele bemiddelaars. Zij vervullen een brugfunctie
tussen de patiënten van diverse culturen en de zorgverleners. Ze hebben voeling met de cultuur van de patiënt
en die van de zorgverlener en hebben ook aandacht voor
de non-verbale communicatie. Zij helpen de zorgverlener
om de woorden en de lichaamstaal van de patiënt te begrijpen en omgekeerd.
Kracht van kennisoverdracht
Wil elke zorgverlener wel de inspanning doen om
met patiënten van een andere cultuur even respectvol om te gaan als met patiënten van de ‘eigen’
cultuur?
Volgens mij is er bij weinig mensen sprake van manifeste
onwil. Veel zorgverleners worden geconfronteerd met
een enorm hoge werkdruk door personeelsgebrek en
met een loon dat niet in verhouding staat tot hun inzet.
Ook miscommunicatie door taalbarrières en stereotypen
leidt tot frustraties, die naar boven komen in moeilijke
situaties. Als ze die frustraties uiten tegenover mensen
van andere culturen, kan de indruk ontstaan dat ze geen
moeite willen doen om die mensen een gelijke behandeling te geven, terwijl er eigenlijk een ander probleem
aan de orde is. Doordat het beleid binnen ziekenhuizen
en instellingen weinig rekening houdt met diversiteit, valt
die verantwoordelijkheid op de schouders van het personeel.
Welke andere manieren zijn er om de onwetendheid weg te werken?
Ik zie een belangrijke rol weggelegd voor het onderwijs.
De zorgverleners zouden tijdens hun opleiding moeten
leren hoe om te gaan met cultuurverschillen en taalbarrières. Ook interculturele kennis kan tijdens de opleiding
bijgebracht worden. Toen ik mijn opleiding als vroedvrouw volgde, kwamen die aspecten helemaal niet aan
bod in het lessenpakket. Leerkrachten, medestudenten
en stagebegeleiders hadden nochtans veel vragen over
dat onderwerp, vragen die ze aan mij stelden omdat ze
geen toegang hadden tot andere informatiebronnen. Intussen is er gelukkig meer aandacht voor diversiteit binnen de opleidingen verpleegkunde en vroedkunde, maar
het blijft nog al te vaak beperkt tot een gastspreker van
enkele uurtjes. Waarom maken ze van interculturele kennis en communicatie geen vast pakket binnen de opleiding? Dat zou volgens mij een enorme hulp zijn voor de
zorgverleners.
Hoe zie je de toekomst? Is het realistisch om te
denken dat alle misverstanden en misopvattingen
die samenhangen met diversiteit en zorg weggewerkt kunnen worden?
Ik ben optimistisch. Ik heb de voorbije tien jaar dingen in
positieve zin zien veranderen, weliswaar traag en geleidelijk. Ik merk bijvoorbeeld een mentaliteitsverandering
bij studenten en sommige leerkrachten. Meer en meer
mensen zijn zich bewust van de problemen die ontstaan
in de gezondheidssector door taal- en cultuurverschillen, maar als er geen concrete actieplannen zijn vanuit
Misverstanden ontstaan
meestal uit onwetendheid,
zowel bij de patiënten als bij
de zorgverstrekkers.
het beleid, dan zal er altijd ongelijkheid blijven bestaan
binnen de gezondheidszorg. Ik kan alleen maar hopen
dat scholen en werkgevers uit de zorgsector investeren
in kennisoverdracht over diversiteit zodat het wederzijds
begrip en respect toeneemt. En dat we met z’n allen een
inspanning doen om mensen van andere culturen beter
te begrijpen. We mogen mensen van andere culturen
niet als een last zien, maar als een verrijking. Maar dan
moeten we natuurlijk bereid zijn om onze vooroordelen
en stereotypen los te laten.
Wat wil je bij wijze van besluit meegeven aan de
lezers van Maczima?
Durf vragen te stellen in plaats van je te baseren op veronderstellingen als je in contact komt met iemand van
een andere cultuur. Zoek een manier om met elkaar
te communiceren in plaats van je vast te klampen aan
vooroordelen en stereotypen.
maczima september 2009
21