Psychiatrie

Psychiatrie
Samenvatting
FACULTEIT PSYCHOLOGIE EN PEDAGOGIE - UGENT
Academiejaar: 2016-2017
Opgesteld
door:Baele
Yanah
Opgesteld
door: Laurèl
& Franki
Yanah Franki
Psychiatrie
Samenvatting
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
ALGEMEEN OVER DEZE SAMENVATTING :
 Deze samenvatting is opgesteld aan de hand van
o Lesnotities
o Slides
 Opgesteld door
o Laurèl Baele
o Yanah Franki
 Geldig voor
o 2de bach psychologiestudenten - UGent
o Academiejaar 2016-2017
 Doel van deze samenvatting
o Deze samenvatting is opgesteld zodat men tijdens het leren van het examen maar 1 enkel document
moet raadplegen. Dit omwille van het feit dat zowel lesnotities en slides erin vervat zitten.
 Prof
o Kurt Audenaert – HF1-8
o Gunter Heylens – HF9-10
o Gwendoline Portzky – HF11
 Uitleg over de symbolen
o Ruit = belangrijk begrip
o Bolletje = uitleg over het belangrijk begrip
o Pijltje = verdere bijkomende uitleg over het begrip
o Vierkantje = voorbeelden
1
I NHOUDSOPGAVE
HISTORISCHE ACHTERGROND: DSM............................................................................... 10
DSM EN ICD: ONTWIKKELING ..................................................................................... 10
DSM-IV EN DSM 5 ................................................................................................... 10
VOORDELEN EN BEPERKINGEN VAN DE CATEGORIALE BENADERING .......................................... 10
GEBRUIK VAN DSM BIJ KLINISCHE BEOORDELING ................................................................ 11
HISTORISCH OVERZICHT ............................................................................................. 12
1.1. ASPECIFIEKE BEWARING: PEST-EN DOLHUIZEN ............................................................ 12
1.2. SPECIFIEKE BEWARING: ASYLUM ............................................................................. 12
1.3. PSYCHOSENZORG .............................................................................................. 12
1.4. ELEKTROSHOCK THERAPIE.................................................................................... 13
1.5. LOBOTOMIE ..................................................................................................... 13
1.6. ICE-PICK LOBOTOMIE .......................................................................................... 14
2. SYMPTOMEN ........................................................................................................... 14
2.1. DIDACTISCHE OPMERKING .................................................................................... 14
2.2. SCHIZOFRENIESPECTRUM-EN ANDERE PSYCHOTISCHE STOORNISSEN .................................. 14
2.2.1.
POSITIEVE SYMPTOMEN ................................................................................. 15
2.2.1.1.
WANEN ............................................................................................ 15
2.2.1.2.
HALLUCINATIES ................................................................................... 16
2.2.1.3.
GEDESORGANISEERD DENKEN (FORMELE DENKSTOORNISSEN) ............................ 17
2.2.2.
ERNSTIGE GEDESORGANISEERDE OF ABNORMALE PSYCHOMOTORIEK ........................... 17
2.2.3.
NEGATIEVE SYMPTOMEN ............................................................................... 18
2.2.3.1.
AFFECTIEVE VERVLAKKING ...................................................................... 18
2.2.3.2.
INITIATIEFVERLIES ................................................................................ 18
2.2.3.3.
ALOGIE ............................................................................................. 18
2.2.3.4.
ANHEDONIE ....................................................................................... 18
2.2.3.5.
SOCIAAL TERUGTREKGEDRAG .................................................................. 18
2.3. IMPACT VAN DE SYMPTOMEN OP HET FUNCTIONEREN VAN DE PATIËNTEN ............................ 19
3. CLASSIFICATIE EN ZIEKTEBELOOP ................................................................................... 19
3.1. EPIDEMIOLOGIE VAN SCHIZOFRENIE ........................................................................ 19
3.2. NATUURLIJK VERLOOP VAN SCHIZOFRENIE ................................................................ 19
4. ETIOLOGIE VAN SCHIZOFRENIE ..................................................................................... 20
5. BEHANDELING ......................................................................................................... 21
5.1. HISTORISCHE EVOLUTIE ....................................................................................... 21
5.2. MEDICAMENTEUZE BEHANDELING ........................................................................... 22
5.2.1.
NEUROBIOLOGISCH MODEL ........................................................................... 22
5.2.2.
TYPISCHE NEUROLEPTICA .............................................................................. 22
5.2.3.
HISTORISCH: CLOZAPINE .............................................................................. 23
5.2.4.
ATYPISCHE ANTI-PSYCHOTICA: SEROTONINE-DOPAMINE ANTAGONISTEN ..................... 24
5.2.5.
PROBLEEM VAN COMPLIANCE ......................................................................... 24
5.3. PSYCHO-EDUCATIE ............................................................................................ 24
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
1.
2.
3.
4.
5.
1.
2
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
3
5.4. COGNITIEVE GEDRAGSTHERAPIE (CBT) .................................................................... 25
5.4.1.
KENMERKEN EN PRINCIPES ............................................................................. 25
5.4.1.1.
VOORBEELD: WAAN ............................................................................. 25
5.5. FAMILIEZORG ................................................................................................... 25
5.5.1.
BEGELEIDING VAN FAMILIES ............................................................................ 25
5.6. REHABILITATIE/ FORENSISCHE ASPECTEN .................................................................. 25
5.6.1.
SOORTEN OPNAMES ..................................................................................... 25
5.6.1.1.
GEDWONGEN OPNAME - GEWONE PROCEDURE............................................. 26
5.6.1.2.
GEDWONGEN OPNAME - SPOEDPROCEDURE ................................................. 26
5.6.2.
FORENSISCHE ASPECTEN VAN SCHIZOFRENIE ........................................................ 26
1. INTRODUCTIE ......................................................................................................... 27
2. INLEIDING .............................................................................................................. 27
2.1. STEMMINGSEPISODES EN STEMMINGSSTOORNIS ............................................................ 27
2.2. DSM CRITERIA VAN DEPRESSIEVE EPISODE ................................................................. 28
3. KLINISCHE BEELDEN .................................................................................................. 29
3.1. DSM-5 INDELING VAN DEPRESSIEVE STOORNISSEN ........................................................ 29
3.1.1.
DISRUPTIVE MOOD DYSREGULATION DISORDER .................................................. 29
3.1.2.
(MAJEUR) DEPRESSIEVE STOORNIS.................................................................... 29
3.1.3.
PERSISTERENDE DEPRESSIEVE STOORNIS ............................................................. 29
3.1.4.
PREMENSTRUELE STEMMINGSSTOORNIS ............................................................. 29
3.1.5.
DEPRESSIEVE STOORNIS DOOR EEN MIDDEL/MEDICATIE .......................................... 29
3.1.6.
DEPRESSIEVE STOORNIS DOOR EN SOMATISCHE AANDOENING ................................... 30
4. DIAGNOSTIEK.......................................................................................................... 30
4.1. METHODE ....................................................................................................... 30
5. DIFFERENTIËLE DIAGNOSE/CO-MORBIDITEIT ..................................................................... 30
5.1. SOMATISCHE ZIEKTEN ......................................................................................... 30
5.2. ANDERE PSYCHIATRISCHE STOORNISSEN.................................................................... 31
6. EPIDEMIOLOGIE ....................................................................................................... 31
7. ETIOPATHOGENESE ................................................................................................... 32
7.1. NEUROBIOLOGISCHE FACTOREN............................................................................. 32
7.1.1.
ERFELIJKHEID ............................................................................................ 32
7.1.2.
NEURO-ENDOCRIEN EN NEUROTRANSMITTER ...................................................... 32
7.2. PSYCHOLOGISCHE FACTOREN ................................................................................ 33
7.3. SOCIALE FACTOREN ............................................................................................ 34
8. BELOOP ................................................................................................................ 34
8.1. MODEL VAN KUPFER .......................................................................................... 34
8.2. PSYCHO-EDUCATIEF MODEL (UGENT) ...................................................................... 34
9. BEHANDELING ......................................................................................................... 35
9.1. PSYCHO-EDUCATIE ............................................................................................ 35
9.2. NEUROBIOLOGISCHE BEHANDELING ........................................................................ 36
9.2.1.
ANTIDEPRESSIVA ......................................................................................... 36
9.2.1.1.
KLASSE 1: TRICYCLISCHE ANTIDEPRESSIVA ................................................... 36
9.2.1.2.
KLASSE 2: NIEUWE GENERATIE DEPRESSIVA .................................................. 37
9.3. NEUROBIOLOGISCHE NIET-FARMACOLOGISCHE BEHANDELING ......................................... 38
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
9.3.1.
ECT (ELECTRO-CONVULSION THERAPY)............................................................ 38
9.3.2.
RTMS (REPETITIVE TRANSCRANIAL MAGNETIC STIMULATION) .................................. 38
9.3.3.
VNS (VAGAL NERVE STIMULATION) .................................................................. 38
9.3.4.
DBS (DEEP BRAIN STIMULATION) .................................................................... 39
9.4. PSYCHOLOGISCHE BEHANDELING ............................................................................ 39
10.
BELOOP ............................................................................................................. 39
1. INLEIDING .............................................................................................................. 41
1.1. STEMMINGSEPISODE............................................................................................ 41
1.1.1.
MANISCHE EPISODE ..................................................................................... 41
1.1.2.
HYPOMANE FASE ........................................................................................ 41
1.1.3.
MANISCHE VS. HYPOMANE EPISODE .................................................................. 42
1.2. SPECTRUM VAN STEMMINGSSTOORNISSEN .................................................................. 42
2. KLINISCHE BEELDEN .................................................................................................. 42
2.1. DIAGNOSTIEK ................................................................................................... 42
2.2. DIAGNOSE VAN EEN BIPOLAIRE STOORNIS IN DSM 5 ...................................................... 43
2.2.1.
BIPOLAIRE I STOORNIS .................................................................................. 43
2.2.2.
BIPOLAIRE II STOORNIS ................................................................................. 43
2.2.3.
CYCLOTHYME STOORNIS ............................................................................... 43
2.2.4.
MIDDELEN/MEDICATIE GEÏNDUCEERDE BIPOLAIRE STOORNIS ................................... 43
2.2.5.
MEDISCHE CONDITIE GEÏNDUCEERDE BIPOLAIRE STOORNIS ...................................... 43
3. EPIDEMIOLOGIE ....................................................................................................... 44
3.1. NEMESIS STUDIE .............................................................................................. 44
4. DIAGNOSTIEK.......................................................................................................... 44
5. DIFFERENTIAAL DIAGNOSTIEK ...................................................................................... 44
6. ETIOPATHOGENESE ................................................................................................... 44
6.1. NEUROBIOLOGISCHE FACTOREN............................................................................. 44
6.2. PSYCHOLOGISCHE EN SOCIALE FACTOREN ................................................................. 45
7. BEHANDELING ......................................................................................................... 45
7.1. MEDICAMENTEUZE BEHANDELING ........................................................................... 45
7.1.1.
ACUTE FASE EN ONDERHOUDSBEHANDELING ....................................................... 45
7.2. PSYCHO-EDUCATIE ............................................................................................ 45
1. INLEIDING .............................................................................................................. 47
1.1. ANGST VERSUS PATHOLOGISCHE ANGST .................................................................... 47
1.2. ANGST ALS SYMPTOOM ........................................................................................ 47
1.3. CLASSIFICATIE VAN ANGSTSTOORNISSEN DSM-5 .......................................................... 48
2. SYNDROMEN ........................................................................................................... 49
2.1. PANIEKSTOORNIS MET OF ZONDER AGORAFOBIE .......................................................... 49
2.1.1.
CRITERIA VOOR EEN PANIEKAANVAL ................................................................. 49
2.1.2.
DIAGNOSTISCHE CRITERIA VAN PANIEKSTOORNIS ZONDER AGORAFOBIE ....................... 49
2.1.3.
DIAGNOSTISCHE CRITERIA VAN PANIEKSTOORNIS MET AGORAFOBIE ............................ 50
2.1.4.
AGORAFOBISCHE SITUATIES ............................................................................ 50
2.1.5.
EPIDEMIOLOGIE ......................................................................................... 50
2.2. SOCIALE ANGSTSTOORNIS..................................................................................... 50
2.2.1.
DSM-DIAGNOSTISCHE CRITERIA ...................................................................... 50
4
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
5
2.2.2.
SCREENING ............................................................................................... 51
2.3. SPECIFIEKE FOBIE ............................................................................................... 51
2.3.1.
DSM-DIAGNOSTISCHE CRITERIA ...................................................................... 51
2.3.2.
SUBTYPES ................................................................................................. 52
2.4. GEGENERALISEERDE ANGSTSTOORNIS (GAD) ............................................................. 52
2.4.1.
ANGSTIGE BEZORGDHEID .............................................................................. 52
3. DIAGNOSTIEK.......................................................................................................... 53
4. DIFFERENTIËLE DIAGNOSE ........................................................................................... 53
4.1. ANGSTSTOORNISSEN DIFFERENTIËLE DIAGNOSE (DD) EN ANDERE PSYCHIATRISCHE STOORNISSEN 53
5. EPIDEMIOLOGIE VAN ANGSTSTOORNISSEN ........................................................................ 53
6. ETIOPATHOGENESE VAN ANGSTSTOORNISSEN .................................................................... 53
6.1. NEUROBIOLOGISCHE FACTOREN............................................................................. 53
6.2. ANGSTSYSTEEM ................................................................................................. 54
6.2.1.
UNTHINKING RESPONS ................................................................................. 55
6.2.1.1.
HYPOTHALAMUS: ZENUWBANEN............................................................... 55
6.2.1.2.
HYPOTHALAMUS: HYPOFYSE .................................................................... 56
6.2.1.3.
OVERZICHT........................................................................................ 56
6.3. PSYCHOLOGISCHE FACTOREN ................................................................................ 56
7. BEHANDELING ......................................................................................................... 57
7.1. PSYCHO-EDUCATIE ............................................................................................ 57
7.2. FARMACOLOGISCHE BEHANDELING ......................................................................... 57
7.3. PSYCHOTHERAPEUTISCHE BEHANDELING ................................................................... 57
8. BELOOP ................................................................................................................ 57
1. OBSESSIEF-COMPULSIEVE EN VERWANTE STOORNISSEN ......................................................... 58
1.1. INDELING ........................................................................................................ 58
1.2. INLEIDING ....................................................................................................... 58
1.3. SYNDROOM ..................................................................................................... 58
1.3.1.
CRITERIA VOOR DE OBSESSIEF-COMPULSIEVE STOORNIS .......................................... 59
1.3.2.
SUBTYPES ................................................................................................. 59
1.4. DIAGNOSE EN DIFFERENTIËLE DIAGNOSE ................................................................... 59
1.5. EPIDEMIOLOGIE EN BELOOP .................................................................................. 60
1.6. ETIOPATHOGENESE ............................................................................................ 60
1.6.1.
NEUROBIOLOGISCHE FACTOREN ...................................................................... 60
1.6.2.
PSYCHOLOGISCHE FACTOREN ......................................................................... 60
1.7. BEHANDELING .................................................................................................. 61
1.7.1.
NEUROBIOLOGISCHE BEHANDELING.................................................................. 61
1.7.2.
PSYCHOLOGISCHE BEHANDELING ..................................................................... 61
1.8. BELOOP .......................................................................................................... 61
2. MORFODYSFORE STOORNIS ......................................................................................... 61
2.1. DSM-CRITERIA ................................................................................................. 61
2.2. EPIDEMIOLOGIE ................................................................................................ 61
3. VERZAMELSTOORNIS/ HOARDING DISORDER .................................................................... 62
3.1. DSM-CRITERIA ................................................................................................. 62
3.2. EPIDEMIOLOGIE ................................................................................................ 62
TRICHOTILLOMANIE/ HAARUITTREKSTOORNIS .................................................................. 63
4.1. DSM-CRITERIA ................................................................................................. 63
4.2. EPIDEMIOLOGIE ................................................................................................ 63
5. EXCORIATIESTOORNIS/ HUIDPULKSTOORNIS .................................................................... 63
5.1. DSM-CRITERIA ................................................................................................. 63
5.2. EPIDEMIOLOGIE ................................................................................................ 63
1. INLEIDING: TRAUMA EN STRESSGERELATEERDE STOORNISSEN ................................................. 64
2. KLINISCHE BEELDEN .................................................................................................. 64
2.1. REACTIEVE HECHTINGSSTOORNIS ........................................................................... 64
2.1.1.
DSM DIAGNOSTISCHE CRITERIA ....................................................................... 64
2.2. ONTREMD-SOCIAALCONTACTSTOORNIS ................................................................... 64
2.2.1.
DSM-DIAGNOSE CRITERIA ............................................................................. 64
2.2.2.
PREVALENTIE EN BELOOP .............................................................................. 65
2.3. POST-TRAUMATISCH STRESS STOORNIS = PTSD.......................................................... 65
2.3.1.
DSM DIAGNOSTISCHE CRITERIA ....................................................................... 65
2.3.1.1.
DSM DIAGNOSTISCHE CRITERIA: A-CRITERIUM .............................................. 65
2.3.1.2.
DSM DIAGNOSTISCHE CRITERIA: B-CRITERIUM .............................................. 66
2.3.1.1.
DSM DIAGNOSTISCHE CRITERIA: C-CRITERIUM .............................................. 66
2.3.1.2.
DSM DIAGNOSTISCHE CRITERIA: D-CRITERIUM .............................................. 66
2.3.1.1.
DSM DIAGNOSTISCHE CRITERIA: E-CRITERIUM .............................................. 67
2.3.1.2.
DSM DIAGNOSTISCHE CRITERIA: SPECIFICATIE ............................................... 67
2.3.1.3.
DSM DIAGNOSTISCHE CRITERIA: LEEFTIJD.................................................... 67
2.4. ACUTE STRESSSTOORNIS ...................................................................................... 68
2.4.1.
DSM-CRITERIA .......................................................................................... 68
2.4.2.
PREVALENTIE EN BELOOP .............................................................................. 68
2.4.3.
EPIDEMIOLOGIE ......................................................................................... 68
2.5. AANPASSINGSSTOORNISSEN ................................................................................... 68
2.5.1.
DSM-CLASSIFICATIE ..................................................................................... 68
2.5.2.
DSM-CLASSIFICATIE: SPECIFICATIES .................................................................. 69
2.5.3.
PREVALENTIE EN BELOOP .............................................................................. 69
3. DIAGNOSTIEK PTSD.................................................................................................. 69
3.1. CO-MORBIDITEIT ............................................................................................... 69
3.2. ETIOPATHOGENESE PTSD .................................................................................... 69
3.2.1.
TRAUMATISCHE GEBEURTENISSEN .................................................................... 69
3.3. NEUROBIOLOGISCHE MODEL ................................................................................. 70
3.4. PREVALENTIE EN BELOOP ..................................................................................... 70
3.5. BEHANDELING PTSD .......................................................................................... 70
3.6. COMPLEXE GEVOLGEN ........................................................................................ 71
3.6.1.
RELATIE MET GEWELDPLEGING ....................................................................... 71
1. INLEIDING .............................................................................................................. 72
1.1. ALGEMENE DIAGNOSTISCHE CRITERIA VOOR EEN PERSOONLIJKHEIDSSTOORNIS ..................... 72
1.2. SOORTEN PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN ............................................................... 73
1.3. EPIDEMIOLOGIE VAN PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN .................................................. 73
2. PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN: INDELING I ................................................................... 73
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
4.
6
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
7
2.1. CLUSTER A PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN.............................................................. 73
2.1.1.
PARANOÏDE PD .......................................................................................... 74
2.1.2.
SCHIZOÏDE PD ........................................................................................... 74
2.1.3.
SCHIZOTYPALE PD ...................................................................................... 74
3. PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN: INDELING II .................................................................. 74
3.1. CLUSTER B PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN .............................................................. 74
3.1.1.
ANTI-SOCIALE PD ....................................................................................... 74
3.1.2.
THEATRALE PD .......................................................................................... 75
3.1.3.
NARCISTISCHE PD ....................................................................................... 75
3.1.4.
BORDERLINE PD......................................................................................... 75
3.1.4.1.
KENMERK: INSTABIEL IN HET GEMOEDSLEVEN ............................................... 75
3.1.4.2.
KENMERK: INSTABIEL IN HET RELATIELEVEN.................................................. 76
3.1.4.3.
KENMERK: PSYCHOTISCHE SYMPTOMATOLOGIE............................................. 76
3.1.4.4.
KENMERK: NEUROTISCHE SYMPTOMATOLOGIE .............................................. 76
3.1.4.5.
HERKENNING VAN BORDERLINE PD ........................................................... 76
3.1.4.6.
BEHANDELING VAN BORDERLINE PD .......................................................... 77
3.2. PATHOGENESE CLUSTER B .................................................................................... 77
4. PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN: INDELING III.................................................................. 77
4.1. CLUSTER C PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN ............................................................. 77
4.1.1.
ONTWIJKENDE PD ...................................................................................... 77
4.1.2.
AFHANKELIJKE PD ...................................................................................... 77
4.1.3.
OBSESSIEF-COMPULSIEVE PD .......................................................................... 77
5. DISSOCIATIEVE STOORNISSEN ....................................................................................... 79
5.1. ONSCHULDIGE OF ALLEDAAGSE VORMEN .................................................................. 79
5.2. FREEZING ........................................................................................................ 79
5.3. DEFINITIE VAN DISSOCIATIEVE STOORNISSEN .............................................................. 79
5.4. DISSOCIATIEF FENOMEEN ..................................................................................... 79
6. EETSTOORNISSEN ..................................................................................................... 80
6.1. ANOREXIA NERVOSA ........................................................................................... 80
6.1.1.
SUBTYPES VAN ANOREXIA NERVOSA .................................................................. 80
6.2. BOULIMIA NERVOSA ........................................................................................... 80
6.3. BOULIMIA NERVOSA SUBTYPES ............................................................................... 80
7. SLAAPSTOORNISSEN .................................................................................................. 81
8. SEKSUELE STOORNISSEN EN GENDERIDENTITEIT STOORNISSEN ................................................ 81
9. SOMATOFORME STOORNISSEN ...................................................................................... 81
10.
NAGEBOOTSTE STOORNISSEN = PATHOMIMIE ................................................................ 81
10.1.
NAGEBOOTSTE STOORNIS NAO .......................................................................... 81
11.
STOORNISSEN IN DE IMPULSBEHEERSING ....................................................................... 81
1. INLEIDING .............................................................................................................. 82
2. HISTORISCHE VISIES ................................................................................................... 82
3. DSM-CRITERIA ........................................................................................................ 83
3.1. STOORNISSEN IN HET GEBRUIK VAN EEN MIDDEL .......................................................... 83
3.2. STOORNISSEN DOOR EEN MIDDEL/MEDICATIE............................................................. 84
3.2.1.
INTOXICATIE DOOR EEN MIDDEL...................................................................... 84
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
3.2.2.
ONTTREKKING VAN EEN MIDDEL ..................................................................... 84
3.2.3.
PSYCHISCHE STOORNISSEN DOOR EEN MIDDEL/MEDICATIE ...................................... 85
3.2.3.1.
DELIRIUM .......................................................................................... 85
4. NEUROBIOLOGIE ...................................................................................................... 85
4.1. HET DOPAMINERGE SYSTEEM ................................................................................. 85
4.2. DIRECTE EN INDIRECTE STIMULATIE ......................................................................... 87
4.2.1.
INDIRECTE STIMULATIE ................................................................................. 87
4.2.2.
DIRECTE STIMULATIE ................................................................................... 87
4.3. FYSIOLOGISCH FUNCTIE VAN HET BELONINGSSYSTEEM ................................................... 87
4.4. HET PRINCIPE VAN BEHAVIOURAL DYNAMICS .............................................................. 87
4.5. ACTIVATIE: DRUGS VS. LICHAAMSEIGEN SUBSTANTIES .................................................... 88
5. MIDDELEN EN MIDDEL SPECIFIEKE SYNDROMEN .................................................................. 88
5.1. STIMULANTIA ................................................................................................... 88
5.1.1.
COCAÏNE ................................................................................................. 88
5.1.2.
AMFETAMINES ........................................................................................... 89
5.2. CANNABINOÏDEN ............................................................................................... 90
5.2.1.
CANNABIS ................................................................................................ 90
5.3. HALLUCINOGENEN............................................................................................. 91
5.3.1.
HALLUCINOGENEN ...................................................................................... 91
5.3.1.1.
LSD ................................................................................................. 91
5.3.2.
OPMERKING BIJ GEBRUIK ............................................................................... 91
5.4. OPIATEN ......................................................................................................... 91
5.5. ALCOHOL EN SEDATIVA ....................................................................................... 92
1. INLEIDING .............................................................................................................. 94
1.1. SPECTRUMVISIE ................................................................................................. 94
1.2. SEKSUELE RESPONS CYCLUS ................................................................................... 95
2. CLASSIFICATIE VAN SEKSUELE DYSFUNCTIES....................................................................... 96
2.1. SEKSUELE DISFUNCTIES DSM-5............................................................................... 96
2.2. HOE BESPREEKBAAR STELLEN ................................................................................. 98
2.3. ETIOLOGIE ...................................................................................................... 98
3. PARAFILIEËN ........................................................................................................... 99
3.1. CLASSIFICATIE................................................................................................. 100
1. EERSTE HULP BIJ GENDERPROBLEMEN ........................................................................... 101
2. BEGRIPPENKADER ................................................................................................... 101
3. ETIOLOGIE ........................................................................................................... 101
4. RELATIE GENDERDYSFORIE EN PSYCHIATRIE .................................................................... 102
5. GENDERDYSFORIE BIJ KINDEREN.................................................................................. 102
1. INLEIDING ............................................................................................................ 105
1.1. DEFINITIES/TERMINOLOGIE ................................................................................ 105
1.2. PSYCHOLOGISCH AUTOPSIE ONDERZOEK................................................................. 106
2. EPIDEMIOLOGIE ..................................................................................................... 106
2.1. EPIDEMIOLOGIE: SUÏCIDE ................................................................................... 106
2.2. EPIDEMIOLOGIE: SUÏCIDEPOGINGEN ...................................................................... 107
2.3. EPIDEMIOLOGIE: SUÏCIDALE GEDACHTEN ................................................................ 108
8
OORZAKEN EN RISICOFACTOREN ................................................................................ 108
WAARSCHUWINGSSIGNALEN ...................................................................................... 110
HULPVERLENING .................................................................................................... 110
5.1. RISICO-INSCHATTING ........................................................................................ 110
5.2. BEHANDELING ................................................................................................ 114
5.3. AANPAK VAN SUÏCIDALITEIT ................................................................................ 114
6. PREVENTIE ........................................................................................................... 116
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
3.
4.
5.
9
CLASSIFICATIE IN DE PSYCHIATRIE
Hoofdstuk 1
1. Historische achtergrond: DSM
 Historische achtergrond
o Veel nomenclatuur = naamgeving
o Basis
 Fenomenologie  beschrijving en classificatie van verschijnselen
 Etiologie  leer der ziekte oorzaken
 Beloop van ziekte
o Kenmerken
 DSM = Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders
 Mental Disorders uit de ICD = International Classificaton of Diseases
2. DSM en ICD: ontwikkeling
 Ontwikkeling
o DSM I ontstond als gevolg van de drijfveer naar het inzicht in het ontstaan van ‘gekheid’
 Na WOII hadden veteranen psychische klachten = ze werden gek, verslaafd, getraumatiseerd
 Omwille van het feit dat iedere school een eigen definitie had voor een bepaald
ziektebeeld ontstond er een behoefte naar een universele definitie per ziektebeeld
 Oplossing hiervoor was een uniform, diagnostisch en statistisch manueel handboek =
DSM
o DSM is een indeling die ontstaan is uit Amerikaans psychiatrische associaties (APA)
 DSM I = lange lijst met termen en hun definities  ontbreken van een oorzaak en
gevolg
 DSM is een nosografie = een ziekteleer/ een beschrijving van ziekten
3. DSM-IV en DSM 5
Vanaf DSM 5 gebruikt men GEEN romeinse cijfers meer: DSM I,II, III, IV // DSM 5.
 DSM-IV en DSM 5
o Beide zijn gekenmerkt door een categorische classificatie
 Categorische classificatie
o Voordeel
 Organisatie en overdracht van info in het dagelijkse beroepsleven
 Analoog met medische wetenschappen
 Werkt het best indien alle individuen tot een categorie behoren een uniforme groep zouden
zijn en wanneer de verschillende categorieën elkaar mutueel zouden uitsluiten
o Nadeel/ kritiek
 Mensen worden ingedeeld in vakjes
o Kenmerken
 Categorieën zijn niet homogeen qua samenstelling
 Het is onmogelijk om een absolute grens te trekken tussen stoornis en normaliteit
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
4. Voordelen en beperkingen van de categoriale benadering
10
 Het is onmogelijk om een grens te trekken tussen verschillende categorieën
 Het is dus een probabilistisch instrument
 Categorieën zijn gebaseerd op de noodzakelijke aanwezigheid van een aantal criteria uit
een langere reeks die wordt weergegeven
 Voorbeeld: Borderline persoonlijkheidsstoornis = minimaal 5 van de 9 criteria. Als je 5 van
de 9 criteria hebt, dan wordt de diagnose gesteld
 De DSM deelt ziektes in categorieën die niet homogeen zijn  het maakt van een
dimensionele variabele een categoriale variabele = is niet een correcte manier!
 Dimensioneel systeem
o Voordeel
 Betrouwbaarheid van diagnoses neemt toe
 Sub threshold fenomenen detecteren
 Het heeft een groter realiteitsgehalte dan categorisch classificatie
o Nadeel
 Minder goed bruikbaar in de klinische praktijk
 Risico op verwarring bij wetenschappelijk onderzoek
 Fouten van de DSM in het algemeen
o Gebaseerd op een westers, Amerikaanse, Canadese wereld, terwijl het wordt toegepast op de rest
van de wereld
o Categoriaal systeem: mensen worden opgedeeld in hokjes (afkappunten ‘hier wordt de diagnose
wel gesteld en daar wordt ze dan weer niet gesteld’ -> ontstaan van de grensproblematiek)
 Psychologen hanteren veel liever een dimensionaal systeem
 Rechtbanken
o Autisme vormt hier een groot probleem
 Wordt op een continuüm geplaatst met als gevolg dat er discussies ontstaan (jury en experten)
 Goede diagnoses worden gesteld door psychiaters die categoriaal gaan denken en psychologen
die meer dimensionaal gaan denken
5. Gebruik van DSM bij klinische beoordeling
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Gebruik van DSM
o Moet gebruikt worden door individuen die klinisch training hebben gehad en ervaring hebben met
diagnostiek
11
PSYCHOSE
Hoofdstuk 2
1. Historisch overzicht
1.1.
Aspecifieke bewaring: Pest -en dolhuizen
 Aspecifieke bewaring
o Doel  Maatschappij beschermen tegen grensoverschrijdend gedrag van patiënten
o Hoe  Patiënten opsluiten in pest-en dolhuizen zodat ze werden afgesloten van de maatschappij
 Mensen werden vastgebonden aan palen tot men beter was. Mensen werden letterlijk
‘gevangen gezet’
 1539: “tot Eeuwige dagen in gevangenis geketent ende versekert te worden”
 Je kon ook als niet-geschoolde deze mensen opvangen (onderdak geven) en ‘bewaren’. In ruil
daarvoor kreeg je een vergoeding
 1593: wedde: 3 ponden en 20 schellingen “om miserabele crancksinnische” personen onderdak
te geven (+ per week 30 schellingen per patiënt)
1.2.
Specifieke bewaring: Asylum
1.3.
Psychosenzorg
 Residentieel verblijf
o Aangeleerde hulploosheid
 Je was afhankelijk van het ziekenhuis waarin je verbleef (het was een ‘mini’ maatschappij)
o Verlies aan gezonde mentale capaciteiten en coping skills
 Schizofrenie tast de intelligentie niet aan. Als gevolg dat je vaak niet naar school kan
gaan zullen de leermogelijkheden minder zijn, maar je blijft even begaafd.
o Therapieën  koude baden, ergotherapie, bewegingstherapie = bezig zijn
 Het bezig zijn, als therapie, was het gevolg van de onwetendheid van de oorzaak van
schizofrenie
 Guislan
o 1ste groot psychiatrisch ziekenhuis te Gent  het Guislan ziekhuis
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Specifieke bewaring
o Eerste instelling  Bedlam (Londen)
o Visie  Men ging ervanuit dat deze patiënten immoreel waren, het ziek zijn is het gevolg van
jezelf/ het feit dat je ziek bent ligt aan je eigen zelf. Opsluiting zou ervoor zorgen dat moraliteit
hen werd bijgedragen. Pas later werden ze als patiënten behandeld
 Pas in 1700 werd voor het eerst de term ‘patiënt’ gebruikt (wat deze mensen hadden ‘was
misschien wel een ziekte, waar ze niets aan konden doen’)
o Indeling
 Curable = mogelijkheid om terug te keren naar de maatschappij
 Incurable = ongeneselijk = opgesloten voor altijd = niet meer terugkeren naar de
maatschappij  maatschappij moest tegen jou worden beschermd
o Kenmerken
 De instelling kon bezocht worden door de ‘normale’ mens (een publiek). Men kon er zelfs
een stok huren om de patiënten te ‘poken’/ pesten. Men kwam met hen lachen
12
o
o
Taak van de artsen/allianisten was het zorgen voor de ‘aliëns’  ze werden (nog) geen psychiaters
genoemd
Opname in zo’n ziekenhuis was vaak levenslang
 Schizofrenie is een ziekte die start op 18-jarige leeftijd en is niet te genezen = chronische
ziekte. Wie zichzelf niet van het leven beroofde, leefde zoals een ‘normale’ mens tot de
leeftijd van 60-70 jaar. Schizofrene mensen werden daarom ook voor het leven gedwongen
opgenomen in zo’n instelling (dit om de maatschappij te beschermen tegen hen)
 Schizofrene mensen zagen nooit mensen van het andere geslacht, als gevolg van de indeling
van de instelling = geen heteroseksuele ontplooiing van de seksualiteit
 Toen: bij 1% v/d bevolking aanwezig vs. nu: ¼ v/h beddenaantal
 Uitleg bij foto’s
o Foto links: men dacht op een bepaald moment dat deze mensen verkeerd ‘gedraaid’ waren. Je werd
als patiënt vastgebonden op een stoel waarbij de therapeut je vervolgens ronddraaide
o Foto rechts: mensen werden in een winterslaap gebracht. Men paste deze techniek tot in de jaren 60
toe. Men legde de patiënt in een bad met ijs en daarover werd een deken gelegd. De gedachtegang
hierachter was dat men de patiënt op deze manier tot rust kon brengen
1.4.
Elektroshock therapie
 1926
o
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
Belang van insulten
 Ontdekking: wanneer een patiënt met schizofrenie een epileptisch insult kreeg werd hij beter
 Redenering hieruit = zou het opwekken van zo’n insult leiden tot genezing van schizofrenie?
 De techniek was ‘geniaal’, maar de uitvoering was dit niet = indien men de spieren van de
patiënten niet slap maakte is de kans groot dat de patiënt zijn tong afbijt, ruggenwervel breekt
 Gecontroleerde omstandigheden zijn van groot belang (!!) men moet mensen gaan
curariseren (1940): spieren laten ontspannen
 Vandaag de dag
o Elektroshocktherapie is vandaag de dag een werkzame behandelingsmethode in het
operatiekwartier, maar dan wel onder gecontroleerde omstandigheden (i.t.t. vroeger)
 Beroemde ECT patiënten
o Ernest Heminghway
o Vladimir Horowitz
o Lou Reed
13
1.5.
Lobotomie
 Egas Moniz
o Had het vermoeden dat schizofrenie iets te maken had met de verbinding tussen je frontale cortex
en je dieper gelegen kernen. Hij ging ervan uit dat wanneer deze verbinding verbroken zou zijn, het
beter zou gaan
o Gebruikte specifiek leukotoom via boorgat
 Leukotoom = ‘wisser’ = een mesje waarmee hij verbindingen in de hersenen kapot maakte
o Zijn techniek was effectief, maar had bijwerkingen
 Oncontroleerbare gedragingen (agressie)
 Hijzelf werd dood geschoten door een van zijn gelobotomiseerde patiënten
1.6.
Ice-pick lobotomie
 Ice-pick lobotomie
o Een sneller vorm van lobotomie waarbij men gebruik maakte van een ice-pick ipv een leukotoom
o Hier maakte men gebruik van een plaats boven de oogbol. De schedelstructuur is daar erg dun
waardoor men a.d.h.v. lokale anesthesie een boorgat maakte met een hamer (een tik van een
‘geoefende hand’)
o Ook deze techniek was efficiënt maar had bijwerkingen
 Het verliezen van spontaniteit
2. Symptomen
2.1.
Didactische opmerking
 Psychotisch symptoom vs. psychotische stoornis
o Psychotisch symptoom  komen meestal voor bij psychotische stoornissen maar kunnen ook
voorkomen bij stemmingsstoornissen, middelenmisbruik, persoonlijkheidsstoornissen,
dementie,…Het kan dus voorkomen bij meerdere ziektebeelden
o Psychotische stoornis  de meest voorkomende en prototypische psychotische stoornis is
schizofrenie
2.2.
Schizofreniespectrum -en andere psychotische stoornissen
 Symptoomdomeinen
o Schizofrenie heeft afwijkingen in één of meer van de volgende 5 symptoomdomeinen.
 Wanen
 Hallucinaties
positieve symptomen
 Gedesorganiseerd denken
 Gedesorganiseerd of abnormaal psychomotoriek
 Negatieve symptomen
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Overzicht schizofreniespectrumstoornis en psychose
o Schizofrenie is het bekendste voorbeeld en meest voorkomende in deze klasse
14
2.2.1.
Positieve symptomen
 Positieve symptomen
o Aan deze symptomen is niets ‘positief’
o Symptomen die iemand anders niet heeft  ze zijn erbij gekomen ‘plus’
o Voorbeeld  dat kunnen wanen, hallucinaties of gedesorganiseerd denken zijn
o Kortom: Gedrag + positieve symptomen
o Biochemie  Er is een te veel aan dopamine in ons mesolimbisch systeem
 Dopamine = neurotransmitter die toelaat dat zenuwcellen met elkaar communiceren
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
2.2.1.1.
15
Wanen
 Wanen
o Het is een denkstoornis
 Jullie zijn gestuurd van de staatsveiligheid (om mij (de prof) te controleren, jullie zijn geen studenten)
o Het is een vaststaande overtuiging die niet vatbaar zijn voor feiten die ermee in tegenspraak zijn
 Iemand met een waan is dus zeer overtuigd en NIET te corrigeren
o Niet passend binnen een cultuur of religie
 Religie mag niet beschouwd worden als een waan, hoe absurd ook!
o Zelden heeft de patiënt inzicht in zijn wanen
 Iemand met wanen wil geen behandeling = probleem om hen daadwerkelijk te behandelen
 Soorten wanen
 Achtervolgingswaan
Tekening:
o Iemand heeft de overtuiging dat hem of haar kwaad zal worden
berokkend, dat hij of zij zal worden aangevallen, door een persoon,
organisatie of andere groep mensen
o Wordt als bedreigend ervaren
o Mensen zijn bijzonder angstig tijdens het beleven van deze waan
o Meest voorkomende waan
 Film Hugo en Linda: Hugo denkt dat zijn moeder lid is van zijn
geheime dienst en hem iets wilt aandoen. Linda denkt dat mensen
haar bespioneren wanneer ze de zogezegde geheime plannen bij zich draagt en dat de buren
deze willen stelen
 Betrekkingswaan
o Iemand heeft de overtuiging dat bepaalde gebaren, opmerkingen, signalen uit de omgeving
aan de betrokkene zelf gericht zijn
 Licht op rood/staking bussen = ze willen mij tegenhouden zodat ik te laat zal komen in de
les!
 Film Hugo en Linda: boodschap op TV is specifiek naar Hugo gericht. Boodschap op pc is
naar haar gericht
 Grootheidswaan
o Iemand heeft de overtuiging dat hij of zij uitzonderlijke kwaliteiten, rijkdom of roem bezit.
o Vroeger was dit heel bekend door de ziekte van Syfilis (=geslachtsziekte).Vandaag de dag
is het makkelijk te behandelen met penicilline, maar vroeger was dit niet altijd voor
handen en moest het vanzelf genezen = gevolg  organen en hersenen werden aangetast
= grootheidswanen ontstaan
 Nietsche is een voorbeeld van een vroegere patiënt van Syfilis die op latere leeftijd
grootheidswanen kreeg als gevolg van de geslachtsziekte (denk aan Übermensch, dit werd
geschreven vanuit zijn pathologie)
 Film Hugo en Linda: Linda heeft waan dat ze de plannen van een atoombom moet bewaken
 Erotomane wanen
o Iemand is er onterecht van overtuigd dat iemand anders verliefd is op hem of haar
 Vrouw die denkt dat haar gynaecoloog verliefd op haar is
o
Synoniem = syndroom van clérambault
 Denken dat iemand anders op hen verliefd is en het niet durft te vertellen
Het is een voorbeeld van een mono symptomatische waan  er is maar 1 fout in het
denken
2.2.1.2.
Hallucinaties
 Hallucinaties
o Stoornis van de waarneming (=horen, zien, voelen, ruiken en smaken)
o Zintuigelijke ervaringen die plaatsvinden zonder dat er een externe stimulus is
o Zijn levendig en helder, hebben net zo veel kracht en maken net zo veel indruk als normale
waarnemingen. Het staat niet onder de controle van de wil (je kan het niet stoppen door een
wilskracht)
o Zelden heeft de patiënt hier inzicht in
 Soorten hallucinaties
 Auditieve hallucinaties
o Enkelvoudige: bellen, kraken, kauwgeluiden
o Stemmen:
 Woorden: moordenaar, hoer, …
 Zinnen en conversaties
 Komen uit radio, hoofd, darmen, stopcontact
o Bevelhallucinatie (! Belangrijk fenomeen)
 Men krijgt de opdracht iets te doen: aanzet tot zelfmoord of moord
 Dit is belangrijk in de rechtbank
 Wanneer je een stem in het hoofd hebt (aangetast oordeelsvermogen) die je zegt
wat te doen, op het moment van de feiten wordt je niet veroordeeld maar
geïnterneerd
 Wanneer je op het moment van de feiten wel stemmen had, maar tijdens het
onderzoek niet meer én als je alsook geen risico meer hebt om opnieuw
stemmen te horen wordt je nog veroordeeld, nog behandeld = je bent niet
toerekeningsvatbaar
o Komt voor bij schizofrenie, manie, depressie, dementie, delirium, …
o Fysiologisch in beeld brengen = tijdens hallucinaties is er activiteit ter hoogte van de
temporele cortex
 Via fysiologische metingen kan men op het moment zelf kijken of men wanen heeft,
maar men kan nooit achteraf zien of men tijdens het plegen van de feiten al dan niet
stemmen hoorde
 Visuele hallucinaties
o Minder voorkomend
o Enkelvoudig: lichtflitsen, schaduwen, kleurvervormingen
o Taferelen: vervormde gezichten, complexe scènes
o Komen voor bij schizofrenie, manie, depressie, dementie, delirium ,…
o Komt ook vaak op na druggebruik  LSD zorgt vaak voor kleurvervorming
 Tactiele hallucinaties
o Voorbeeld: krioelen van beestjes op de huid, gevoel van elektriciteit in de darmen
 Olfactorische hallucinaties
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
o
16
o Voorbeeld: rotten van darmen, geur van zwavel (duivel uit de hel)
 Gustatoire hallucinaties
o Voorbeeld: smaak van rot voedsel, denken dat men u wil vergiftigen
2.2.1.3.
Gedesorganiseerd denken (formele denkstoornissen)
 Formele denkstoornissen
o Vorm van denken is verkeerd/ verstoord
 Soorten formele denkstoornissen
 Ontsporing
o Vaak van onderwerp veranderen
 Tangentialiteit
o Antwoorden slechts zijdelings met vraag te maken
o Voorbeeld: “Heb je lekker gegeten vanmorgen?” – “Muesli is zeer gezond”
 Associatief denken
o Voorbeeld: The sun bestrides the mouse in the doctor, Hans en Grietje
 Neologismen
o Het uitvinden van nieuwe woorden (een woord die voor de patiënt duidelijkheid heeft,
maar vaak niet voor de therapeut)
o Projector als mars-verbinding zien, bufkuf in de zaal
 Versperring in het denken
o Gedachtenblokkering (Sperrung)
 Gestoord taalbegrip
o Metaforen
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
2.2.2.
17
Ernstige gedesorganiseerde of abnormale psychomotoriek
 Abnormale psychomotoriek
o Van gekkigheid tot onvoorspelbare agitatie
o Kan binnen elke vorm van doelgericht gedrag
o Specifieke vorm = katatoon gedrag
 Katatoon gedrag
o Opvallende afname van de reactiviteit op de omgeving  ze gaan stoppen met eten en drinken en
gaan dood
o Bestaat uit:
 Motorisch negativisme = verzet tegen instructies
 Katalepsie = volharden in een rigide, ongepaste of bizarre lichaamshouding
 Mutisme oen stupor = volledig gebrek aan verbale en motorische responsen
 Katatone opwinding = doelloze en buitensporige motorische activiteit zonder duidelijke
aanleiding
 Stereotype bewegingen = staren, grimassen, mutisme, echolalie
2.2.3.
Negatieve symptomen
 Negatieve symptomen
Tekening:
o Verlies aan dagdagelijkse activiteit, aan initiatief = resulteert in het niet
normaal kunnen werken
o Consequenties: verminderde hygiëne, niet meer poetsen, rekening niet
meer betalen,…
o Kortom: Gedrag- negatieve symptomen
o Biochemie  te weinig dopamine in frontaal cortex
o Vormen van negatieve symptomen: affectieve vervlakking, initiatiefverlies,
alogie, anhedonie en sociaal terugtrekgedrag
 Depressieve symptomen
o Zeer frequent depressieve symptomen
o Zeer hoge incidentie aan suïcide
 1/10 van de schizofrene patiënten overlijdt aan suïcide
 Vaak gewelddadige suïcides  zelfverbranding, springen van grote hoogtes
 Agressieve symptomen
o Veel agitatie en agressie bij psychotische patiënten
o Geen ziekte-inzicht, vooral bij aanvang van de ziekte
o Vaak ook middelenmisbruik
 Middelenmisbruik/drugsgebruik leidt tot het stijgen van dopamine in de hersenen
o Beperkte vatbaarheid voor toerekening
 Cognitieve symptomen
o Behoud van de intelligentie
 John Nash (film: ‘A Beautiful mind’)
2.2.3.1.
Affectieve vervlakking
 Affectieve vervlakking
o Vermindering in de expressie van emoties in het gezicht, het oogcontact, de intonatie bij het
spreken (prosodie) en in de beweging van handen, hoofd en gezicht, die normaal gesproken
emotionele kracht bijzetten aan de spraak
2.2.3.2.
Initiatiefverlies
2.2.3.3.
Alogie
 Alogie
o Verminderd vermogen om te genieten van positieve stimuli
2.2.3.4.
Anhedonie
 Anhedonie
o Verminderd vermogen om te genieten van positieve stimuli
2.2.3.5.
Sociaal terugtrekgedrag
 Sociaal terugtrekgedrag
o Schijnbaar gebrek aan belangstelling voor sociale interacties of gevolg van beperkte mogelijkheden
tot sociale interacties
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Initiatiefverlies
o Afname in de hoeveelheid en door de betrokkene zelf geïnitieerde doelgerichte activiteiten
18
2.3.
Impact van de symptomen op het functioneren van de patiënten
 Verschil in belang van behandeling van soort symptoom: er is een ander verlangen van de maatschappij als
van de patiënt
o Maatschappij  is gericht op het behandelen van positieve symptomen, omdat de maatschappij
daar last van heeft.
o Individu  is gericht op het behandelen van de negatieve symptomen. Zij hebben hier veel meer
last van dan de positieve symptomen, waar de maatschappij zich op richt. Thuis alleen zitten vinden
zij erger dan af en toe stemmen horen. De positieve symptomen (de wanen, de hallucinaties en het
gedesorganiseerd gedrag worden ingepast in hun leven)
3. Classificatie en ziektebeloop
3.1.
Epidemiologie van Schizofrenie
 Schizofrenie
o Het is een chronische ziekte  kans is klein dat je er van geneest. Het is wel behandelbaar (!)
o Kreaplin beschreef deze term, die toen anders werd genoemd = Dementia praecox. De term
gespleten persoonlijkheid is FOUT (!!)
o Prevalentie is 1%, als 1ste graadsverwant 10%
o Komt evenveel voor bij mannen als bij vrouwen
o Leeftijd van het krijgen van de eerste symptomen: 16-22 jaar
 Het is een periode waarin je veel keuzes moet maken, een kantelmoment
o Er is een wereldwijde gelijke incidentie = de aandacht die aan de ziekte wordt besteed varieert
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
3.2.
19
Natuurlijk verloop van schizofrenie
 Grafiek
o Premorbied  functioneren vóór het ziekteverloop
o Prodromaal  zijn de voortekenen, weet je vaak pas achteraf. Het functioneren is suboptimaal
maar het wordt niet gezien als een pathologie. Soms normale ontwikkeling, maar soms ook
vreemd: introvert, vreemde interesses, ‘is veranderd’. Prodomale tekenen worden nooit als
symptomen opgemerkt
o Progressie (plost ervaart die persoon een eerste opstoot)
 Bij iedere opstoot van positieve symptomen stijgen de negatieve symptomen = verlies van het
functioneren (op de eigen getekende grafiek gaat het telkens verder dalen). Hoe meer
opstoten, hoe meer verlies = op de leeftijd van 30 zit het niveau van functioneren zeer laag.
 Hierdoor is het van groot belang om de opstoten te voorkomen, door middel van
medicatie
 Na een eerste opstoot is er vaak ook een opname in het ziekenhuis, wat ook voor de
familie een eerste schok is met het bestaan van de ziekte bij hun dierbare
 Grafiek van de prof = daling hier staat voor de opstoot van positieve symptomen = ieder
opstoot gaat gepaard met een verlies van het functioneren
o Stabilisatie relapse  Een fase op het niveau van verlaagd functioneren
 Aanvang van de ziekte
o Late adolescentie en vroege volwassenheid
 Zeldzaam  begin op kinderleeftijd of na 60 jaar
o Eerste symptomen
 Vaak acuut  plotse psychotische symptomen (kan traumatisch zijn)
 Soms insidieus, met graduele veranderingen
 Meestal geen ziekte-inzicht
 Verloop van Schizofrenie
o Zeer zelden restitutio ad integrum = volledig herstel = altijd een verlies
o Opstoten
 Duur: variërend = dagen, weken, maanden
 Frequent (maar niet altijd) gerelateerd aan life-events
 Een overbezorgde of niet-bezorgde omgeving kan leiden tot vakere opstoten dan een
persoon die in een omgeving zit die hen zo normaal mogelijk behandelt
o Partiële remissie (‘schub’)
 Herstel is niet volledig, je bent iets kwijt geraakt
 Toename van negatieve symptomen
 In deze fase = ook frequent ‘post psychotische depressies’ en suïcidaal gedrag
o Zeer belangrijke invloed van behandelingen
 Medicamenteus
 Psycho-educatie
 Stabiele levenssituatie
 Oorzaken
o Predisponerende factoren
 Genetica
 Tweelingenonderzoek: 50% concordantie/overeenkomst bij monozygote en 10% bij
dizygote tweelingen voor het hebben van schizofrenie
 Aanwijzingen voor genetische defecten vb. Dysreguline-gen
 Schizofrenie is multi-genetisch bepaald = door meerdere genen gestuurd = niet
kunnen weten welk gen het precies is  de zoektocht naar wat de precieze
genetische bijdrage is loopt nog steeds
 Geschatte bijdrage genetica: 70-80%
 Dopaminerg systeem  het systeem is verstoord (te veel/te weinig)
o Uitlokkende factoren
 Biologische factoren: leeftijdsgebonden eerste symptomen
 Als het een genetische ziekte is, betekent het dat je het al hebt van bij je geboorte. Maar
geslachtshormonen kunnen een rol spelen alsook de rijping van het zenuwstelsel
 Psychosociale stressoren: draagkracht < draaglast
 In stresserende periode komt de ziekte vaker voor. Een stresserende situatie is daarom
dan niet de oorzaak, maar wel een uitlokker
o Onderhoudende factoren
 Sociale en familiale effecten
 Overbezorgd of totaal niet bezorgd zijn om iemand kan leiden tot veel opstoten.
 Geïmmigreerd (migratie) zijn leidt vaak ook tot meer kans op het uiten van schizofrenie
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
4. Etiologie van schizofrenie
20
 Kwestbaarheidsstress model
o Kwetsbaarheid  erfelijkheid, factoren voor en rond de
geboorte
 er ligt een heel belangrijke kwetsbaarheid in de
erfelijkheid
 Als de aanleg ontbreekt zal men schizofrenie niet
ontwikkelen, ook al doormaak je een stresserende periode
(i.t.t. tot personen die de ziekte genetische wel hebben)
o Stressoren  alcohol, drugs of psychosociale factoren
 Onderzoek: “The Dunedin Birth Cohort Study’
o Invloed van cannabis op schizofrenie
 Wie cannabis nam op de leeftijd van 15 jaar had meer kans op het uiten van schizofrenie dan
wanneer die persoon het op 18-jarige leeftijd nam
 De studie is vaak gerepliceerd  conclusie: verband blijft = komt in vele landen voor
5. Behandeling
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
5.1.
21
Historische evolutie
 Evolutie in de psychosenzorg: van residentieel verblijf tot rehabilitatie
o Residentieel verblijf
 Aangeleerde afhankelijkheid
 Verlies aan gezonde mentale capaciteiten en coping skills
o Grote ziekenhuizen werden kleinere instituten
o De maatschappij werd op deze manier beveiligd tegen mensen met schizofrenie
 Evolutie in het aantal opnames in psychiatrische ziekenhuizen
o Naarmate de zorg in de wet werd vastgelegd zagen we een stijging
 Hoogtepunt in de jaren 60
 Door De komst van de psychofarmaca zag men een daling
 Beschikbaarheid van neuroleptica/antipsychotica  desinstitutionalisatie
o Desinstitutionalisatie
 Grote psychiatrische instituten konen verlaten worden
o 2 fasen
 1950 = gebruik van typische neuroleptica
 Controle over positieve symptomen = mensen waren niet meer gevaarlijk, bevolking
was niet meer bang.
 Gevolg van het blokkeren van dopamine  toename negatieve symptomen
 1980 = Gebruik van atypische neuroleptica
 Controle over positieve én negatieve symptomen
 Probleem  Compliance/therapietrouw
 Mensen hebben geen inzicht in de ziekte én pillen hebben bijwerkingen = neiging
om de behandeling te stoppen  belang van psycho-educatie! (taak van de
psycholoog)
 WHO (1980-1990-heden): psychiatrische rehabilitatie
o Meer nadruk op zorg in familie en omgeving
o Organisatie van woonmogelijkheden buiten de instituten
o Inschakeling van patiënten in een arbeidscircuit
o Organisatie van ambulante en aangepaste klinische (crisis)behandeling
o Shift van klinische psychotherapie naar psycho-educatie
 Conclusie: Men evolueert naar een community-based treatment, outreaching care
 We wachten niet meer tot de patiënt tot bij ons komt, maar wij gaan naar de mensen thuis =
drempel tot zorg verlagen
5.2.
Medicamenteuze behandeling
5.2.1.
Neurobiologisch model
 Intermezzo
o Er is geen enkel ziektebeeld binnen de psychiatrie die meer nood heeft aan medicatie dan
schizofrenie. Bij deze ziekte hebben we niet enkel genoeg aan enkel psychotherapie of opvang
 Positieve symptomen
o Te veel aan dopamine = mesolimbisch
 Negatieve symptomen
o Te kort aan dopamine = frontaal (mesocorticaal)
 Gevolg van de aanwezigheid van dopamine op verschillende plaatsen
o Wanneer men dopamine moet verlagen zal dit leiden tot een te kort op de andere plaats en
wanneer men dopamine verhoogt zal dit leiden tot een te hoge concentratie op andere plaatsen
(dieper gelegen kernen). Één van beiden (ofwel de positieve symptomen ofwel de negatieve
symptomen) zullen eronder leiden
Typische neuroleptica
 Doel nummer 1 van de neuroleptica
o Doel van neuroleptica is het bestrijden van positieve
symptomen (meeste gevolgen voor de maatschappij)
 Dit doet men door middel van een blokkade van
dopamine receptoren (D2)
 Afbeelding
 Hersencellen communiceren met elkaar via neuronen aan de hand van een elektrisch signaal
 Normale werking: links zie je het eerste neuron. Daarin bevinden zich blaasjes met
neurotransmitters dopamine. De plaats tussen 2 neuronen wordt een synaps genoemd (daar
vindt de communicatie tussen neuron 1 en 2 plaats). Op het moment dat een elektrische
stroom toekomt, gaan die blaasjes dopamine vrijgeven. Op het tweede neuron bevinden zich
receptoren (plaatsen waar een stof kan binden). De vrijgekomen dopamine neurotransmitters
gaan zich vervolgens binden op deze receptoren. Dopamine stimuleert deze receptoren
(sleutelgatprincipe), waardoor de stroom (het elektrisch signaal) wordt doorgegeven (dit
desondanks de elektrische draad onderbroken werd)
 Het probleem bij positieve symptomen is dat er een te veel is aan de neurotransmitter
dopamine = agonist (dopamine)
 Oplossing voor het probleem bestaat eruit dat we de dopamine gaan remmen. Het remmen
kan enkel chemisch gebeuren.
 Het medicijn gaat ook gaan binden op die receptor, maar gaat die receptor gaan blokkeren
 Het remmen wordt dus veroorzaakt doordat een antagonist (= blokkerende stof) zich bindt op
de receptoren. Ze antagoneren de stoffen die wel een effect hebben, nl. de agonisten
o Type voorbeeld
 Haloperidol = Haldol  meest gebruikte psychotica in de wereld
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
5.2.2.
22
 D2-blokker
o Is een typische anti-psychotica
 Positieve symptomen kunnen onder controle worden gehouden
 De sleutelslotmetafoor
o De agonist, neurotransmitter dopamine, bindt op het sleutelgat. Deze kunnen binnen en draaien
om waardoor het slot opengaat. De antagonisten daarentegen kunnen wel binden, maar niet
draaien, waardoor het slot niet opengaat en dus vervolgens blokkeert. Antagonisten gaan over het
algemeen wel beter binden dan agonisten
 Bijwerking van blokkade van dopamine receptoren met typische anti-psychotica
o Dopamine speelt een belangrijke rol bij het bewegen
 Bijwerkingen (van de blokkade van dopamine). Bijwerking hebben daarom invloed op het
motorische systeem/bewegingsstelsel
 Bij Schizofrenie hebben we een normale hoeveelheid van dopamine in het
bewegingsstelsel. Als gevolg van de blokkade van dopamine zal de transmissie ervan
dalen, wat leidt tot bemoeilijken van de algemene spontane beweging = de patiënt krijgt
Parkinson verschijnselen (beven, pokerface en bewegingsonrust)
 Bijwerkingen van typische anti-psychotica
 Extra piramidale symptomen
o Je kan je lichaam niet stilhouden alsook kan men niet meer bewegen
 Tardieve dyskinesie
o Onmogelijkheid om tong onder controle te houden. Dit wordt jaren ná de inname van de
medicatie ontwikkeld (rabbitsyndroom, tong uit de mond laten hangen)
 Stijging van prolactine hormoon
o Prolactine hormoon zorgt ervoor dat er melkproductie is na de zwangerschap bij vrouwen
én zorgt ook voor de borstgroei
o Stijging van dit hormoon kan leiden tot borstopzetting en melksecretie bij beide geslachten
o Geen libido meer
o Geen menstruatiecyclus meer
 Conclusie
o Deze bijwerkingen zijn het gevolg van blokkering van dopamine in het mesolimbisch
systeem (=doel) maar ook in andere gebieden in de hersenen (= niet de bedoeling)
o Uitleg hiervoor = “Cost of doing business”
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
5.2.3.
23
Historisch: Clozapine
 Clozapine/leponex 1970
o Deze ontdekking werd een wonderproduct genoemd  het was efficiënt omdat het zowel
inwerkte op de dopamine blokkade alsook op de serotonine 2A blokkade
 Het maakte niet gebruik van de typische blokkade die enkel dopamine onderdrukte, iets wat
Haloperidol wel deed = benaming: atypische antipsychotica
 Effect: Het onderdrukte de positieve symptomen alsook de negatieve symptomen.
o Keerzijde: Sommige mensen stieren als gevolg van het gebruik van Clozapine
 Leponex was toxisch voor de witte bloedcellen = mensen moesten opnieuw Haldol
gebruiken.
o Vandaag
 Men gebruik Cozapine nog steeds, maar nu onder sterke begeleiding waarbij men de witte
bloedcellen controleert.
5.2.4.
Atypische anti -psychotica: Serotonine -Dopamine
antagonisten
 Positieve effecten
o Positieve symptomen verminderen
o Negatieve symptomen verbeteren
o Cognitieve symptomen verbeteren
o Affectieve symptomen verbeteren
o Minder/geen extrapiramidaal symptoom
o Geen tardieve dyskinesie
o Minder/geen prolactine stijging
 Negatieve effecten
o Metabool syndroom
 Verhoogde suiker
 Verhooge cholesterol
 Meer buikvet
 Niet goed voor cardiovasculaire werking
 Kan gecorrigeerd worden met andere medicamenten
o Hogere kostprijs
 Zorgt voor een probleem in ontwikkelingslanden = zij moeten het doen met haloperidol
 Algemeen
o De nieuwere atypische antipsychotica zijn minder dopamine blokkerend wat ervoor
zorgt dat ze ook minder negatieve symptomen induceren
 Maar desondanks deze eigenschap zijn ze wel antipsychotisch = ze verminderen positieve
symptomen  als gevolg van serotonine-2A blokkerende activiteit
 Het blokkeren van de serotonine 2A draagt bij tot de verbetering van de negatieve
symptomen
 Dit leidt tot betere resocialisatie: het terug functioneren in de maatschappij
Probleem van compliance
 Probleem
o Geen ziekte- inzicht
o Bijwerkingen
leidt tot non-compliance: stoppen met pillen
o Onvoldoende werking
 Remediëring
o Medicatie met zo weinig mogelijk bijwerkingen
o Depot medicatie = inspuitbaar  werkt voor 14 dagen, 1 maand of 3 maand
o Motivatie door alle betrokkenen = psycho-educatie
5.3.
Psycho-educatie
 Psycho-educatie
o Educatie van een persoon met psychopathologisch ziektebeeld over aspecten van de ziekte, met de
bedoeling de behandeling en de rehabilitatie te verbeteren
 Doel van psycho-educatie
o Verbeteren van medicatie-compliantie  belangrijkste reden voor het herval en hospitalisatie
o Voorkomen van herval (= toename negatieve symptomen)
o Verminderen van hospitalisaties
o Bereiken van een maximaal niveau aan gezondheid
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
5.2.5.
24
5.4.
Cognitieve gedragstherapie (CBT)
5.4.1.
Kenmerken en principes
 Kenmerken van CBT bij behandeling van psychosen
 Problem-oriented
 Eenduidige omschrijving van een probleem
 Solution-focused
 Leidend naar (persistente) oplossing
5.4.1.1.
Voorbeeld: Waan
 Cognitieve gedragstherapie bij een waan
o Resulteert in een veranderde visie: een irrationele overtuiging die niet tot rede te brengen is = een
sterk vastgehouden overtuiging die door vrienden niet wordt gedeeld.
o Niet zeggen dat wat patiënt zegt, niet kan
5.5.
Familiezorg
5.5.1.
Begeleiding van families
 Begeleiding van families
o Elk familie lid heeft een andere mening over hoe de patiënt dient behandeld dient te worden.
 Belang is dat men allemaal dezelfde mening heeft
 Zorgt voor minder verwarring bij de patiënt
 Leidt tot eenzelfde aanpak = affiliatie = co-therapeuten  samen een oplossing zoeken
o Begeleiding, in deze gevallen, is veel belangrijker dan psychotherapie
 Resultaten van behandelingen
o Geen behandeling = 65% van de patiënten hervalt binnen 1 jaar
o Behandeling en individuele therapie = 41% van de patiënten
hervalt binnen 1 jaar
o Behandeling en omgevingstherapie = 15% van de patiënten hervalt
binnen 1 jaar
5.6.
Rehabilitatie/ forensische aspecten
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
5.6.1.
25
Soorten opnames
 Soorten opnames
 Vrijwillige opname
 Patiënt geeft de toestemming om opgenomen te worden
 Flexibel hanteren van opnamevormen
 Patiënt kan altijd vrij weggaan, maar er is wel een drempel: eerst op gesprek.
 In merendeel van de gevallen
 Gedwongen opname =collocatie
 Opname van 24u (om zich in de eerste plaats tegen zichzelf te beschermen). Niet langer dan
24u want anders is er sprake van een ontvoering
 De patiënt kiest zelf niet voor de opname
 Gewone procedure
 Spoedprocedure
5.6.1.1.
Gedwongen opname - Gewone procedure
 Gewone procedure
o Voorzien om het vaakst gebruikt te worden = maar is maar in slecht voor 5% van de gevallen
 Dit omdat je een periode van 10 dagen moet overbruggen waarin veel fout kan gaan.
o Verzoekschrift door iedere belanghebbende omstandig geneeskundig verslag
 Uitspraak 10 dagen na indienen van verzoekschrift
o Vrederechter geeft arts opdracht tot onderzoek
 Geestesziekte
 Weigering van behandeling
 Een gevaar is voor zichzelf of anderen
o Observatie 40 dagen = herevaluatie  verlenging?
5.6.1.2.
Gedwongen opname - Spoedprocedure
 Gedwongen opname
o Wordt in 95% van de gevallen gebruikt
o In spoedeisende gevallen
o Procureur des Konings beslist tot observatie in minder dan 24 uur
o Procureur (parket) geeft arts opdracht tot onderzoek
 Geestesziekte
 Weigering van behandeling
 Een gevaar is voor zichtzelf of anderen
o Uitspraak door vrederechter maximum 10 dagen na het opstarten van de procedure
o Observatie 40 dagen = herevaluatie  verlenging?
Forensische aspecten van schizofrenie
 Risico is toegenomen bij
o Co-morbide persoonlijkheidsstoornis
o Non-compliance aan medicatie en behandeling
 Targets
o > thuis: moeders, familieleden, vrienden en aanverwanten
o < politie, hospitaal personeel
o << vreemden
 Timing
o Voorafgaan aan de opname
o Eerste 10 weken na ontslag
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
5.6.2.
26
STEMMINGSSTOORNISSEN
Hoofdstuk 2
1. Introductie
 Intermezo
o Het kernsymptoom bij een stemmingsstoornis is de stemming.
o Het kernsymptoom bij schizofrenie is de psychose
 Lifetime prevalantie van CNS stoornissen
o Een depressieve stoornis komt het meest voor (bij 14% van de bevolking) = hoge prevalentie
o Een variant daarop is de bipolaire stoornis (komt voor bij 4% van de bevolking)
 Stemming is afhankelijk van
 Persoonsgebonden factoren
o Biologisch  hormonen (vooral bij
vrouwen: menstruele cyclus)
o Psychologisch  stress, vakantie
 Omgevingsfactoren
o Gebeurtenissen  relatiebreuk
o Seizoenen  seizoensgebonden
depressie
o Middelen  cannabis
 Stemmingsschommelingen: continuüm
 We moeten aanvaarden dat er schommelingen kunnen aanwezig zijn in onze stemming
 Ziektebeelden  kernsymptoom = abnormaliteit in de stemming
2. Inleiding
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
2.1.
27
Stemmingsepisodes en stemmingsstoornis
 Vaststelling van een stemmingsepisode
o Vaststelling van een stemmingsepisode is belangrijk voor het stellen van een diagnose van een
stemmingsstoornis. Je kent de patiënt niet, je vraagt ook niet naar vroeger. Je kijkt naar welke
episode zie ik nu
 Soorten stemmingsepisodes
 Depressieve episode
 Manische episode
 Los van de wereld, niet te houden, vaak (gedwongen) opgenomen
 Hypomane episode
 Voeten niet meer op de grond, maar niet psychotisch en moeten meestal niet
worden opgenomen
 (( Gemengde episode)  niet meer in DSM-5
2.2.
DSM criteria van depressieve episode
 (1) DSM criteria van depressieve episode
o A = tenminste 5 symptomen (met 1 én/of 2), bijna elke dag, 2 weken lang, verandering ten
opzicht van vroeger functioneren
o Lijst
Stemming
Interesse
Gewicht
Slaap
Motoriek
Criteria
1. Depressieve stemming of irritabiliteit
 Somberheid
 Kind ervaart meer irritatie
2. Interesseverlies
 Geen plezier meer hebben in dingen die je vroeger leuk vond
3. Gewichtsverlies of gewichtstoename
 80% van de patiënten = gewichtsverlies
 20% van de patiënten = gewichtstoename
4. Insomnia of hypersomnia
 80% van de patiënten = insomnia = inslaapstoornis,
doorslaapstoornis, vroegtijdig ontwaken
 20% van de patiënten = hypersomnia = constant moe zijn
5. Psychomotore agitatie of retatrdatie
 80% van de patiënten = retardatie = in bed liggen
 20% van de mensen agitatie = ongedurig zijn
6. Energieverlies
7. Gevoelens van waardeloosheid of schuld, bijna elke dag
Energie
Waarde en
schuld
Cognitie
8. Concentratieverlies of besluitloosheid
Suïcidaliteit
9. Gedachten aan de dood
o B = niet het gevolg van somatische aandoening of middel
o C = niet toe te schrijven aan psychotische stoornis (bv. Schizoaffectieve stoornis)
 (2) Diagnose van een stemmingsstoornis
o Diagnose van een ziektebeeld
 Depressieve stoornis of unipolaire stoornis
 Enkel dalen naar beneden
 Enkel depressieve episodes
 Bipolaire stoornis (ups-and-downs)
 Combinatie van dalen en pieken
o Het is noodzakelijk dat de juiste diagnose wordt gesteld, want de behandeling van beide stoornissen
is anders
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
Algemeen
28
3. Klinische beelden
3.1.
DSM-5 indeling van depressieve stoornissen
 DSM-5 indeling van depressieve stoornissen
 Disruptive Mood Dysregulation Disorder = Kinder-en jeugd psychiatrie
 (Majeur) Depressieve stoornis
 Persisterende depressieve stoornis
 Premenstruele stemmingsstoornis
 Depressieve stoornis door een middel/medicatie
 Depressieve stoornis door en somatische aandoening
 Andere gespecifieerde depressieve-stemmingsstoornis
 Ongespecificeerde depressieve-stemmingsstoornis
3.1.1.
Disruptive Mood Dysregulation Disorder
Symptomen hiervan moet je niet kennen
3.1.2.
(Majeur) Depressieve stoornis
 Depressieve stoornis
o Eenmalige of recidiverend depressieve episodes
 Chronische aandoening
o Wordt vaak uitgelokt door real life events
o Laatste episode
 Licht/matig/ernstig
 Met psychotische kenmerken
 Belangrijk voor zelfdoding
 Gedachten van waardeloosheid/schuld worden schuldwanen = patiënt is ervan overtuigd
dat hij de oorzaak is van fouten
 Gedeeltelijk of volledig in remissie
 De meeste symptomen zijn verdwenen, maar er kan nog wat energieverlies zijn
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
3.1.3.
29
Persisterende depressieve stoornis
 Persisterende depressieve stoornis
o Aandoening van lange duur = 2 jaar = dysthyme stoornis
 De ernst ervan is minder erg, de duur is een groter probleem.
3.1.4.
Premenstruele stemmingsstoornis
 Premenstruele stemmingsstoornis
o Tijdens meeste menstruatiecycli, minstens 5 symptomen, in laatste week voor aanvang van de
menstruatie, afnemend na de menstruatie
3.1.5.
Depressieve stoornis door een middel/medicatie
 Depressieve stoornis door een middel
o Alcohol
o Sedativum, hypnoticum of anxiolyticum
o Cocaïne, amfetamine
o Fencyclidine, hallucionogenen, inhalantia
o Opiaten
 Depressieve stoornis door een medicatie
o Anticholinergica
o Antihypertensiva (= beta-blokkers)
o Corticosteroïden
o Orale anticonceptiva
o Antipsychotica
o Cytostatica
 Wanneer?
o Binnen een maand na de opstart of stopzetting
3.1.6.
Depressieve stoornis door en somatische aandoening
 Somatische aandoening
o Neurologisch  CVA, Huntington, Parkinson, Cerebraal trauma
o Neuro-endocrien  Hypothyreoïdie
 Te traag werkende schildklieren kunnen symptomen uitlokken die lijken op de symptomen
van een depressie.
 Verschillende oorzaak = andere behandeling
4. Diagnostiek
4.1.
Methode
 Anamnese
 Navragen van symptomen
 Kan via open vragen (training)
 Kan via gestandaardiseerd interview (MINI)
 Inschatting van de ernst
 Kan via open vragen (training)
 Kan via zelf-rapportage vragenlijsten
 Kan via vragenlijsten
 De patiënt gaat hierin zijn symptomatologie proberen te maskeren of net proberen te
verstoppen (drankprobleem)
 Via PET beeldvorming
5.1.
Somatische ziekten
 Zenuwstelsel
o Ziekte van Parkinson: toont zich in 20% van de gevallen
o Multipele sclerose
o Hersentumoren
o Trauma capitis
o CVA
 Betrokkenheid van schade aan de fronto-subcorticale circuits is belangrijk!
 Het gaat over veel maar dan depressie, uitgelokt door de ernst van de aandoening
 Stofwisselingsziekten
o Voedingsdeficiënties (B3/B12-tekort)
 Endocrien
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
5. Differentiële diagnose/co -morbiditeit
30
o Hyper-en hypothyreoïdie
o Hyper- en hypoadrenocorticisme
o Hyperparathyeoïdie
o Hypopituïtarisme
o Diabetes Mellitus
 Oncologische oorzaken
o Pancreascarcinoom
 Auto-Immuunziekten
o Lupus Erythematosus
o Reumatoïde Arthritis
 Infecties
o Influenza
o Toxoplasmose
o Hepatitis
o Monocleosis
o HIV
o Lues
5.2.
Andere psychiatrische stoornissen
 Angststoornissen
o Moeilijke DD
o Zeer grote co-morbiditeit
 Schizofrenie
o Belangrijk onderscheid met dementie. Een pseudo-dementie gaat lijken op een dementie, terwijl
het eigenlijk om een depressie gaat
 Dementie
o Zeer belangrijke DD
o Grote co-morbiditeit
 Persoonlijkheidsstoornissen
o Kan depressie maskeren
o Belangrijke co-morbiditeit
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
6. Epidemiologie
31
 NEMESIS
o Studie die in Nederland is gebeurd
o Prevalentie: depressieve stoornis 15,4% en dysthyme stoornis 6,3%
o Er is een groot verschil tussen mannen en vrouwen. Het ligt niet aan het consultatiegedrag
(vrouwen kiezen eerder voor een arts of psycholoog dan mannen) -> mogelijks is het hebben van
testosteron een verminderde aanleiding tot depressie, waardoor mannen dus minder vatbaar zijn
voor depressie
 Begin van de ziekte
o Adolescentie tot late leven (gemiddelde leeftijd: 28 jaar)
o 40%: eerste episode tussen 15-35 jaar
 Beloop
o Het is een chronische ziekte. De kans is groot dat het terugkeert
o Lichte depressies: <3 maanden, neiging tot spontaan opklaren
o Ernstige depressies: 25% komt niet tot volledige remissie (wordt noot meer zoals hij/ zijn
voordien was)
o >50% recidiveert; toenemend na iedere episode
 Prevalentie
o 6-maands prevalentie: 2,5%
o Life-time prevalentie: 10-20% (studies: 4-30%)
o Toename voor mensen geboren sinds 194 in geïndustrialiseerde landen
 Algemeen
o Geslacht
 Vrouwen 2x meer dan mannen (transcultureel: niet enkel in de westerse wereld)
o Leeftijd
 Piek beginleeftijd 20-40 jaar (gemiddeld 27 jaar)
o Familie
 1,5 tot 3 X als aanwezig in de familie
o Werk
 Meer bij werklozen
o Huwelijk
 Meer frequent bij gescheiden personen
 Grafiek
o Meest voorkomend: de unipolaire depressieve stoornis
o Je ziet een vergelijking tussen de ontwikkelde landen en
de ontwikkelingslanden in ontwikkeling: daar wordt er
minder aandacht aan besteed, men kijkt meer naar andere
ziektes
7. Etiopathogenese
 Etiopathogenese
o Het ontstaan van een ziekte
Neurobiologische factoren
7.1.1.
Erfelijkheid
 Erfelijkheid
o Duidelijke genetische voorbeschiktheid uit tweelingenonderzoek
o Eerstegraads familie lid met depressie  kans 2X hoger dat nakomeling dit ook heeft
 Kans op depressie is al 15% = verdubbelen daarvan doet de kans stijgen tot 30% op het
kunnen hebben van een depressieve stoornis.
 Een bipolaire stoornis is nog genetischer/ erfelijker over te dragen
7.1.2.
Neuro-endocrien en neurotransmitter
 Neuro-endocrien
o Heeft te maken met de hormonen (hormoonstelsel)
 HPA-as
o Hypothalame hypofysaire bijnieras = Hypothalame Pituitary Adrenal axis
 Er is een nauwe interactie tussen ons zenuwstelsel en ons hormoonstelsel
 De hypothalamus = kruispunt tussen het neurologische (zenuw) en endocriene stelsel
(hormoon)
 Hij heeft signalen door aan de hypofyse (belangrijkste klier in onze hersenen)
 De hypofyse gaat de bijnieren stimuleren (gelegen bij de nieren) = deze
produceren cortisol
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
7.1.
32
 Cortisol is een anti-stress hormoon (onze eigen aangemaakte
cortisone) -> dankzij dit hormoon kan men omgaan met stress
 Hongersnood: cortisol zal zorgen voor de huishouding van je zouten
 Examenperiode: verhoogde cortisol. Verschillen duidelijk meetbaar in
het bloed, het speeksel
 Depressie: stress is blijvend hoog
o Deze as leert ons omgaan met stress-ervaringen/periodes.
 Mono-amine hypothese
o Bij depressie is er sprake van de verstoring van de neurotransmitter serotonine en noradrenaline
 Schizofrenie = verstoring van de neurotransmitter dopamine – is dit de juist NT Laurèl?
o Er is sprake van een te kort aan serotonine en noradrenaline
 Antidepressiva heeft invloed hierop/ gaan hierop inwerken
 Immunologische factoren
o Immunologie = wetenschap van hoe ons lichaam reageert op bacteriën, virussen.
o Conclusie  Op momenten van griep/verkoudheid vertonen we symptomen zoals geen energie,
interesseverlies, geen eetlust. Deze symptomen komen ook voor bij depressie
o De etiopathogenese van griep en depressie is hetzelfde: m.a.w. overeenkomstige symptomen
tussen een griep en een depressie
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
7.2.
33
Psychologische factoren
 Cognitieve factoren (informatieverwerking ) die depressie in stand houdt of verergert
 Overgeneralsing memory
o Leuke en recente zaken worden niet herinnerd, men heeft er geen toegang toe
 Omschrijf jouw Kerstmis: ‘niet zo leuk’, ‘kinderen maakten veel lawaai’, …
o Iemand die geen depressie heeft: zal recente dingen opsommen zoals cinema, uit geweest,
zee, …
 Attentional bias
o Vooral aandacht voor ‘negatief’ beladen items
 Je krijgt 20 items (5 positieve, 5 negatieve, 10 neutrale). De psychiater vraagt aan een
persoon zonder depressie welke woorden werden herinnerd. Het antwoord zal een mix van alles
zijn. De depressieve patiënt zal zich bijna enkel de negatieve items herinneren
 Reduced future fluency
o Zeer moeilijk om te denken aan ‘leuke’ toekomstige zaken
 Impaired facial recognition
o Foto’s van aangezichten tonen (neutraal, positief, negatief). Hierbij zien ze positieve,
aangezichten als neutraal
 In het dagelijkse leven ervaren ze mensen die hen willen troosten, ondersteunen als neutraal.
Gaan hen niet aanzien als een troostend, aangenaam persoon
 Belangrijk aspect
 Persoonlijkheidsstoornis
o Cognitieve factoren houden de depressie in stand!
 Je telkens afgewezen voelen, ik ben een lozer, ze zijn allemaal tegen mij = leidt tot
het bemoeilijken van uit een depressie te geraken
7.3.
Sociale factoren
 Levensgebeurtenissen
o Kans om een depressieve stoornis te ontwikkelen in de eerste zes maanden na een ernstige
levensgebeurtenis: 6x verhoogd
o Stressoren zijn aspecifieke (subjectief)
 Rol van persoonlijkheid
 Rol van eerdere ervaringen
 Rol van sociale situatie
 Rol van sociale situatie
o Alleenstaand, werkloos, gebrekkig steunsysteem, marginaliteit = leidt tot verhoogde kans op
depressie.
8. Beloop
 Beloop van de depressieve episode
 Model van Kupfer (klassieke voorstelling)
 Psycho-educatief model (UGent)
8.1.
Model van Kupfer
 Model van Kupfer
 Dit model moet je niet kunnen reproduceren
Psycho-educatief model (UGent)
 Klinisch verloop van depressie in verschillende stadia
o Stadia 1 (groen)
 Euthymie of normale stemming
o Dagdagelijkse stemmingsschommelingen (je
stemming is niet de hele tijd constant)  soms
triestig, soms opgewekt, soms
seizoensgebonden, soms circadiaan gebonden
o Stadia 1a (groen)
 Er komt psychosociale stress bij kijken (werk, sociale omgeving)
o Er treden verandering op in ons affectief functioneren als gevolg van de psychosociale
stress.
o Stadia 2 (geel)
 Psychologische compensatie
o Je kan die psychosociale stress gaan oplossen door die te gaan compenseren
o Stress-coping  het slecht voelen als gevolg van een gebeurtenis willen we
tegengaan = er is nog GEEN sprake van een pathologie
 Naar de zee gaan, vissen, shoppen
o Defensiemechanisme  het slecht voelen als gevolg van een gebeurtenis willen we
vermijden
 Telefoon niet meer opnemen als het te druk is
o Stadia 3 (oranje)
 Decompensatie
o De stress wordt zo groot dat men het niet meer kan tegengaan de stemming gaat nog
meer naar beneden
o Er treden stress-gerelateerde symptomen op zoals angst en agitatie
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
8.2.
34
o
Er is nog steeds ruimte om te genieten van leuke momenten, maar het vermogen
hiertoe vermindert wel
o Huisartsen worden in dit stadia vaak gecontacteerd: hoofdpijn, nekklachten,
stresssymptomen worden ervaren
 Het endocrien systeem komt onder druk te staan. We zien neurobiologische
veranderingen  cortisol stijgt  dit vormt voor ons een alarmsymptoom,
MAAR er is nog geen sprake van depressie
 Om de persoon te helpen gaat men een op maat gemaakte oplossing voor de
patiënt uitwerken (bv. tijdelijk werkonbekwaam)
o Er treden neuroendocriene verandering op: oa CRF, cortisol
 Er is nog geen sprake van depressie maar de symptomen zijn wel alarmerend =
tijd om in te grijpen!
 Stadia 4 (rood)
 Depressie
o Decompensatie gaat verder
o CZS veranderingen
 Neurotransmitter (5-HT ‘serotonine’ , NOR)
 Receptorniveau (5-HT1a, 5-HT2a,…)
o Het vermogen om plezier te hebben is verdwenen! (vanaf dan is er nood aan medicatie)
 Vooral de omgeving heeft het hier moeilijk mee
o De patiënt is niet in staat om gelukkig te zijn, omdat het brein dat niet toelaat; het
brein is niet meer in staat om alternatieve, troostende gedachten te ontwikkelen
o Men wordt genoodzaakt tot cognitieve therapie, dit in combinatie met
medicamenteuze ingrepen alsook psycho-educatie = optimaal effect
o In stadia 3 kan men nog geen pillen geven (hierbij is het nog voldoende om rust en
ontspanning voor te schrijven), dit kan wel in dit stadium = omdat het vermogen tot
het beleven van plezier is verdwenen.
 Doel psycho-educatief model
o Uitleggen aan de patiënt en familie dat psychosociale stress altijd eindigt in neurobiologische
veranderingen
o We willen hen duidelijk maken dat daarom medicamenteuze behandelingen in combinatie met
psychotherapie het efficiëntst is.
o Inzicht in de pathologie voor patiënt en zijn omgeving
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
9. Behandeling
35
9.1.
Psycho-educatie
 Psycho-educatie
o Het is de belangrijkste behandelingsmethode!
 Doel
o Inzicht in de pathologie voor patiënt en zijn omgeving
o Inzicht geven in de manier waarop het behandeld zal worden
o Aanzetten tot correct gebruik van medicatie
Neurobiologische behandeling
9.2.1.
Antidepressiva
 Wanneer kiezen we voor medicamenteuze behandeling?
o Bij criterium
 Ernst
o Bij lichte tot matige depressie  medicatie even effectief als cognitieve
gedragstherapie (CGT).
 Voorkeur van de patiënt is hierbij van belang
 Op langer termijn heeft CGT langer effect
o Bij ernstige depressie  medicatie
o Bevindingen  Ervaren van meerwaarde bij combinatie van medicatie en CGT
 Suïcidaliteit (+)
o Er is een snelle behandeling nodig
o Medicatie is hierbij nodig
 Familiale anamnese (+)
o Depressie is genetisch bepaald
o Medicatie hierbij is effectief
 Vroegere succesvolle therapie met medicatie (+)
o Als medicatie al eerder werkte, kan dit opnieuw tot een gunstig effect leiden
o Wanneer de patiënt een goede sociaal-steunende omgeving heeft kunnen we zonder
medicatie een behandeling opstarten
 Verband met medische ziekte of middelen (+) of (-)
o Slecht werkende schildklier kan depressie uitlokken
o Iemand die lange tijd speed, cocaïne gebruikt en daarmee stopt kan depressief worden
= de neurotransmitters zijn uitgewerkt  gebruik van medicatie is essentieël
 Zeer gebrekkig leervermogen (+)
o Wanneer mensen moeilijk kunnen reflecteren
o Cognitieve gedragstherapie helpt hier niet bij
 Effect antidepressiva
o Het is een medicatie die serotonine en noradrenaline in de synaptische speelt verhoogt of effect
heeft op post-synaptische receptoren.
 Welke antidepressiva bestaat er
 Klasse 0: MAO-inhibitoren  nooit voorschrijven (gaan we ook nooit mee te maken krijgen)
 Klasse 1: Tricyclische antidepressiva
 Klasse 2: Nieuwe generatie
9.2.1.1.
Klasse 1: Tricyclische antidepressiva
 Tricyclische antidepressiva
o Oudere depressiva, één van de eerste die op de markt kwam
o Effect = medicatie die serotonine en noradrenaline in synaptische spleet verhoogt of effect heeft
op post-synaptische receptoren.
o Voordeel = ze zijn goedkoop en werkzaam
o Nadeel = ze hebben bewerkingen zoals vermoeidheid, wazig zicht, verdikken en stijging van de
bloeddruk, droge mond
o Soorten  Amitryptiline®, clomipramine®, imiprramine®, northyptiline®
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
9.2.
36
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
9.2.1.2.
37
Klasse 2: Nieuwe generatie depressiva
 Nieuwe generatie depressiva
o Wordt het meeste voorgeschreven
o Soorten  SSRI en SNRI
 SSRI
o Selectieve Serotonine Reuptake Inhibitoren
o Werking
 Legt de serotonine pomp stil waardoor er meer serotonine ter beschikking blijft in de postsynaptische receptoren
o Afbeelding
 SSRI verhoogt de neurotransmitter in het brein
 De pre-synaptische spleet maakt de neurotransmitter
(NT) serotonine aan.
 Wanneer de prikkel aankomt in de pre-synaptisch
neuronsynaptische spleet, komt de NT vrij en gaat het
naar de synaptische spleet waar het vervolgens zich
gaat binden op de receptoren van de post-synaptische
spleet.
 In de pre-synaptisch neuron zit er een pomp (in
normale situaties, bij een teveel aan serotonine wordt
serotonine door die pomp opnieuw naar binnen
geduwd en daar afgebroken door een enzym)  door
middel van SSRI leggen we die pomp stil
 Je gaat dus in tijden van schaarste (bij depressieve
patiënten) zorgen dat die pomp wordt stilgelegd
(want daar wordt nl. een teveel aan serotonine door dat enzym afgebroken). Gevolg:
serotonine gaat terug stijgen.
 Dus er wordt GEEN extra serotonine in het lichaam gebracht bij patiënten. Er wordt gewoon
minder in de vuilbak gegooid
o Soort
 Fluoxetine = Proza ®
 Afbeelding
 3 fases in verbetering
 Wanneer een persoon in het diepste punt van de depressie verkeerd en we hem dan
prozac geven nemen we 3 stadia’s in de verandering van zijn gedrag waar
o 1ste = motorische verandering
 Dit is het eerste waarop prozac werkzaam is. Gevaar hierbij is dat de
combinatie van verbeterde motoriek én wegnemen van angst
kan leiden tot een verhoogde kans op zelfmoord. We zien dit als
een risicoperiode
o 2de = cognitieve verandering
o 3de = emotionele verandering
o Kan men verslaafd geraken aan Prozac?
 Neen
 Een verslaving heeft altijd te maken met dopamine, dit is hier niet het geval
 Men moet wel rekening houden met ontwenning  dit kunnen we opvangen door het
gebruik van prozac af te geleidelijk af te bouwen (meestal een periode van een 2-tal weken)
o
o
Bijwerkingen
 Naast de werking zijn er ook bijwerkingen, dit omdat er op plaatsen waar er geen te kort van
serotonine was, er nu een overvloed is.
 Misselijkheid, diarree, maag-en darmkrampen, anorexie/gewichtstoename/ slapeloosheid,
zelden agitatie, tremor (trilling), hoofdpijn (deze symptomen duren meestal maar een 10-tal
dagen)
 Verlengde tijd tot ejaculatie bij de man = belangrijkste bijwerking
 Minder vochtig worden van de vrouw bij de geslachtsdaad
Duur van geven van Prozac
 Na de remissie (herstel) van de eerste depressieve episode geven we nog 6 maand de
medicatie
 Na de remissie van de tweede depressieve episode geven we nog 2 jaar de antidepressiva
 Na de remissie van meerdere depressieve episodes geven we voor een langere periode
antidepressiva. In sommige gevallen geven we zelf levenslang antidepressiva.
 SNRI
o
o
Serotonine Noradrenaline Reuptake Inhibitoren
Werking
 Legt de serotonine alsook de noradrenaline pomp stil waardoor er meer serotonine en
noradrenaline ter beschikking blijft in de post-synaptische receptoren
 Algemeen
o Depressies met angst = enkel op serotonine inwerken
o Depressie met vermoeidheid, leegheid = enkel op noradrenaline inwerken
Neurobiologische niet -farmacologische behandeling
9.3.1.
ECT (Electro -convulsion Therapy)
 ECT
o
o
o
Er wordt een epileptisch insult/convultie uitgelokt terwijl iemand onder narcose is.
80% van de mensen zijn ‘genezen’  de werkingsduur is niet lang, ze hervallen snel.
Tijdens zo’n insult komt er een massale hoeveelheid van serotonine transmitters vrij waardoor
BDNF vrij komt die ervoor zorgt dat serotoninereceptoren actiever worden.
 Voorkeursbehandeling voor
o Psychotische patiënten
o Suïcidale patiënten
 Bijwerkingen
o Geheugenverlies
9.3.2.
rTMS (Repetitive Transcranial Magnetic Stimulation)
Werking moeten we niet kennen
9.3.3.
VNS (Vagal nerve Stimulation)
Werking moeten we niet kennen
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
9.3.
38
9.3.4.
 DBS
o
o
o
o
9.4.
DBS (Deep Brain Stimulation)
Het is een zeer invasieve ingreep
 In het brein wordt een elektrode ingebracht op plaatsen waarvan vermoed wordt dat ze een
centrale rol spelen in depressies. Continue stimulatie van deze electrode
Dit wordt weinig gedaan
Ook onderzoek bij Parkinson
 Je ziet mensen veranderen op moment dat batterij wordt ingeplaatst
Er is een risico op infecties, verlammingen, …
Psychologische behandeling
 Meest onderzoek is uitgevoerd met
o Cognitieve gedragstherapie (CGT)
 Opsporen en remediëren van denkfouten en gedragsproblemen
o Interpersoonlijke psychotherapie (IPT)
 Symptoomgerichte therapie met veel nadruk op verband tussen depressieve klachten en het
functioneren in relaties
 Nadruk ligt op het heden en niet op intrapsychische conflicten
10. Beloop
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Lichte depressie
o Meestal minder dan drie maanden
o 50% geneest spontaan
 Recidief risico
o 50% recidiveert
o Risico neemt toe met elke episode
 25% van de patiënten heeft geen volledige remissie
 Depressie
 Spontaan verloop
39
 Ideaal verloop
 Behandeling met medicatie
 Behandeling met placebo
 Placebo na anti-depressiva
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Continuering van anti-depressiva
40
BIPOLAIRE STOORNISSEN
Hoofdstuk 3
1. Inleiding
1.1.
Stemmingsepisode
 Algemeen
o Een stoornis waarbij de stemming centraal staat (net zoals bij
de depressieve stoornis
o Bipolair: depressieve en manische episodes
o unipolaire depressieve stoornis: enkel depressieve episodes
o Behandeling is volledig anders dan bij de depressieve stoornis
o Belangrijke personen met een bipolaire stoornis: bv. Winston Churchill
 Schema
o Men moet eerst vaststellen, dan pas kan men diagnosticeren
 Verschillende episodesa
 Depressieve episode
 Manische episode
 Hypomane episode
 Mixed feature specifieer  gekenmerkt door mix van depressie en manie op hetzelfde moment
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
1.1.1.
41
Manische episode
 Manische episode
o Het is de hoge berg  men kan dit niet vergeten
 Te kennen criteria
o Opgeblazen eigenwaarde of grootheidsideeën (bv. morgen de wereld verbeteren)
o Verminderde behoefte aan slaap
o Spraakzamer dan gebruikelijk of spreekdrang (springen van de hak op de tak)
o Gedachtevlucht of subjectief gejaagde gedachten
o Verhoogde afleidbaarheid
o Toename van doelgerichte activiteit (sociaal, werk, seks) of agitatie
o Overmatig bezig met aangename activiteiten (koopwoede, seksuele indiscreties, zakelijke
investeringen,…)
 Algemeen
o Hierbij zijn 3 of meer symptomen aanwezig (dan spreken we van een persoon met een manische
stoornis)
o De symptomen zijn voldoende ernstig met beperkingen op sociaal en professioneel vlak.
o Het is niet het gevolg van middelen (bv. cocaïne) of somatische aandoeningen
o Ten minste een week of ziekenhuisopname
1.1.2.
Hypomane fase
 Hypomane episode
o Komt nog vaker voor dan manische episode
 Algemeen
o Ten minste 4 dagen
o Onmiskenbare verandering in het functioneren
o
o
o
o
Door omgeving waargenomen
Niet ernstig voor sociaal/beroepsmatig functioneren ernstig te beperken
Geen ziekenhuisopname
Geen psychotische elementen (geen grootheidswaan)
1.1.3.
Manische vs. hypomane episode
Manie






Ernstig
Mogelijk psychotische symptomen
Ernstige dysfunctie
Gestoord oordeelsvermogen
Vaak hospitalisatie nodig
Noodzaak van acute behandeling met
stemmingsstabilisator/neuroleptica
1.2.
Hypomanie






Mild
Geen psychotische symptomen
Weinig tot milde dysfunctie
Intact oordeelsvermogen
Vraagt beperkte bijsturing
Slaapregulatie en/of benzo’s kunnen soms episode
onder controle brengen
Spectrum van stemmingsstoornissen
2. Klinische beelden
Diagnostiek
 Afbeelding
o Na het vaststellen kan men diagnosticeren
o Men heeft 2 mogelijkheden bij het vaststellen van een
depressieve episode
 Of de episode heeft te maken met een
(unipolaire) depressieve stoornis
 Of de episode heeft te maken met een bipolaire
stoornis
o Het onderscheid kunnen we maken door naar een ‘life-chart’ op te stellen  “Heb je deze
depressieve periode nog al gehad?”, “Heb je ook periodes ervaart waar je jezelf goed voelde?”
o Het is vooral de omgeving die dat opmerkt. Indien er een ziekhuisopname was, dan was er sprake
van een manie. Indien niet: hypomanie. Indien er geen sprake is van manieën of hypomanieën dan is
er sprake van een depressieve stoornis
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
2.1.
42
 DSM
o
o
2.2.
DSM IV
 Hier vielen de depressieve stoornis en de bipolaire stoornis onder de gemeenschappelijke
term ‘stemmingsstoornissen’
DSM 5
 Hier worden de zijn depressieve en bipolaire stoornissen uit elkaar getrokken. Vallen niet
meer onder de gemeenschappelijke term ‘stemmingsstoornissen’
Diagnose van een bipolaire stoornis in DSM 5
 Types bipolaire stoornissen
o Bipolaire I stoornis
o Bipolaire II stoornis
o Cyclothyme stoornis
o Middelen/medicatie geïnduceerd
o Medische conditie geïnduceerd
2.2.1.
Bipolaire I stoornis
 Bipolaire I stoornis
o Het is een depressie met minstens 1 manie (één volle manische episode)
 Geen hypomanie!
2.2.2.
Bipolaire II stoornis
 Bipolaire II stoornis
o Er moet minsten 1 hypomanische episode aanwezig zijn
 Nooit manie!
2.2.3.
Cyclothyme stoornis
 Cyclothyme stoornis
o Gekenmerkt door de afwisseling van lichte depressies en hypomane episodes
 De patiënt verkeerd altijd in een episode = mensen die nooit op ‘normaliteit’
zitten
o Dit moet meer dan 2 jaar aanhouden
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
2.2.4.
43
Middelen/medicatie geïnduceerde bipolaire stoornis
 Middelen/medicatie geïnduceerde bipolaire stoornis
o Sommige patiënten die antidepressiva krijgen, mensen met bipolaire stoornis
schieten door in (hypo)manie (in plaats van dat het tit remissie (herstel) komt)
2.2.5.
Medische conditie geïnduceerde bipolaire stoornis
 Medische conditie geïnduceerde bipolaire stoornis
o Mensen met schildklierproblemen
3. Epidemiologie
3.1.
NEMESIS studie
 Geslacht
o BIP I  Mannen = vrouwen
 Unipolair (depressie)  2x meer vrouwen dan mannen
o BIP II  Vrouwen > mannen
 Leeftijd
o Meestal voor 25 jaar (in de adolescentie)
 Depressie  27 jaar
 Depressie op vroege leeftijd = mogelijk dat het een bipolaire depressie is
o Soms nog boven de 65 jaar
 Duurtijd fase
o Acute manische fase  2 weken
o Depressieve fase  3 maand
4. Diagnostiek
 Diagnose
o Life chart
 Anamnestisch en heteroanamnestisch
o Probleem
 Vaak heeft het steunsysteem tijdens een manische episode afgehaakt
5. Differentiaal diagnostiek
 Algemeen
o Somatische oorzaken van stemmingsstoornissen
 Acute fase
o Onderscheid maken met schizofrenie  patiënten kunnen manisch zijn
o Bij manie  wanen zijn vaak stemmingscongruent
 Snel wisselende dysthymie en hypomanie
o Onderscheid tussen borderline persoonlijkheidsstoornis
6.1.
Neurobiologische factoren
 Meer erfelijkheid
o Monozygote tweelingen: 70%
o Dizygote tweelingen: 23%
 Het is een polygenetische ziekte = meerdere genen zijn aangetast = hierdoor kunnen we het
gen ook niet wegknippen.
 Neuroendocrien/neurotransmitter
o Neurotransmittersysteem en immuunsysteem
o Stressfactor speelt een minder belangrijke rol (alsook serotonine en dopamine): cortisol  HPA-as
o Episodes worden bijna nooit uitgelokt = het komt heel plots voor. Heeft dus niets te maken met
life-events
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
6. Etiopathogenese
44
6.2.
Psychologische en sociale factoren
 Minder psychologische en sociale factoren
o Algemeen  veel meer neurobiologisch bepaald dan de depressieve stoornis
o Geen duidelijke invloed van psychologische stressoren en vroegkinderlijke traumata
o Episodes kunnen wel geluxeerd worden door stresserende levensgebeurtenissen.
7. Behandeling
7.1.
Medicamenteuze behandeling
 Unipolair
 Psychotherapie
 Antidepressiva
 Bipolair
 Men gaat stemmingsstabilisatoren geven
 Lithium  oudste ‘all-round’ stabilisator: een zout waardoor je je hersencellen gaat
stabiliseren
 Anti-epileptica  middelen tegen epilepsie
 Antipsychotica  klassieke en atypische (zelfde als schizofrenie)
 Bipolaire stoornis heeft veel weg van de behandeling van schizofrenie
 Bipolaire stoornis wordt tussen schizofrenie en de depressieve
stoornis geplaats (zie afbeelding) -> vertoont gelijkenissen met
allebei de andere aandoeningen (schizofrenie en depressieve
stoornis)
 Men geeft heel uitzonderlijk antidepressiva
 Antidepressiva = niet geven!
 Men geeft heel uitzonderlijk hulpmiddelen
 Benzodiazepine = kalmeer-en slaapmiddelen
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
7.1.1.
45
7.2.
Acute fase en onderhoudsbehandeling
Psycho-educatie
 Aan patiënt én aan familie
o Herkennen van risico factoren
 Activiteiten
 Niet innemen van medicatie
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Gebruik van drugs
 Wijzigen van levensritme
 Situaties
 Grote drukte op het werk
 Gebeurtenisen
 Verhuizen
 Relatie
o Deze factoren lijken soms banaal maar kunnen bij mensen met een bipolaire kwetsbaarheid leiden
tot het optreden van manische of hypomane episodes
 Detectie van vroeg-symptomen van episodes
o Lijstjes
46
ANGST
Hoofdstuk 4
1. Inleiding
 Angststoornissen
o Kernsymptoom  angst
 DSM
o DSM IV
 Dwang en trauma vormden samen één groep
o DSM 5
 Dwang en trauma worden als apart gezien, maar angst ligt wel bij beiden aan de basis
1.1.
Angst versus pathologische angst
 Angst
o Normale reactie op een angstopwekkende prikkel
o Iedereen maakt het mee (bv. alleen thuis zijn en geluiden horen, eerste optreden in een grote zaal)
o De lichamelijke symptomen die gepaard gaan bij het ervaren van angst zijn de kernsymptomen van
een paniekaanval
o Kenmerken van angst
 Hartkloppingen, zweten, beven, kortademig, pijn op de borst, koude rillingen of warmte-golf, droge
mond, tintelingen, misselijk, ijlhoofdig, bang om de controle te verliezen, bang om dood te gaan, verlies
aan realiteitsbesef
 Angst wordt pathologische angst
o Ongewoon intense angst (niet in verhouding met angstopwekkende prikkel)
o Buitengewoon langdurig (niet in verhouding met angstopwekkende prikkel)
o Angst zonder angstprikkel
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
1.2.
47
Angst als symptoom
 Angst als symptoom
o Komt frequent voor in psychiatrische ziektebeelden
o Angst is pathologisch als (een symptoom van een ziektebeeld) wanneer de angst die je ervaart zeer
intens is in vergelijking met de prikkel (bv. een muis zien  de prikkel is minimaal, maar de
patiënt heeft er erg veel angst voor)
 Klachten gerelateerd aan angst
 Psychologisch
o Angstige anticipatie, piekeren, gevoelig voor geluid, rusteloosheid, slechte concentratie
 Autonoom = zenuwstelsel dat wilsonafhankelijk is (bv. de werking van het hart (gebeurt vanzelf)
 Gastro-Intestinaal
o Droge mond, slikproblemen, buikpijn, diarree, …
 Respiratoir
o Constrictie thorax (gevoel van samentrekken van de borstkas), moeilijke ademhaling
 Cardiovasculair
o Hartkloppingen, ongemak in de borst
 Genito urinair
o
1.3.
Classificatie van angststoornissen DSM -5
 Classificatie volgens DSM-5
 Paniekstoornis met agorafobie
 Paniekstoornis zonder agorafobie
 Agorafobie zonder paniekstoornis in de voorgeschiedenis
 Sociale fobie (sociale angststoornis) (SAD)
 Specifieke fobie
 Gegeneraliseerde angststoornis (GAD)
 Classificatie
o De eerste 3 kunnen we zien als 1 groep
o De 6 soorten hebben een gelijkaardige behandeling
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
Frequente mictie (frequent moeten plassen) , erectiestoornissen, amenorroe (geen
menstruatie: in stresssituaties menstrueren vrouwen niet meer = biologische
bescherming– vb. joden kamp)
 Spierspanning
o Tremor, hoofdpijn, spierpijn
 Hyperventilatie
o Draaierigheid, kortademigheid, tintelingen
o Zuurstofregeling
 Normaal
o Zuurstof inademen, CO2 uitademen
o CO2 bindt zich aan water in lichaam  vormt H2CO3 (koolzuurgas) 
splitst op in H+ en HCO3  Hyperventilatie
o Wanneer je snel en oppervlakkig ademt  CO2 wordt afgevoerd uit het
lichaam  er gebeurt een linkerverschuiving: reactie gaat van rechts naar
links in plaats van van links naar rechts.
o CO2 wordt afgevoerd, zonder binding aan water  H+ concentratie in
lichaam gaat veranderen = pH (zuurtegraad)
o Zuurtegraad in bloed moet zeer nauwkeurig geregeld worden (pH = 7,4)
o pH-staat: meet constant pH-waarden  regelt pH-waarde (mag variëren
tussen 7,1 en 7,7)  lager = alarm  lichaam wordt angstig, slaat in
paniek  hyperventilatie = te veel CO2 uitgeblazen op een korte tijd,
wel genoeg zuurstof voelt aan alsof je niet voldoende zuurstof hebt)
o Mensen die angstig zijn kunnen niet stoppen
 Oplossing
o De bedoeling is dat je je eigen CO2 opnieuw inademt
1. In zakje ademen. Uitgeblazen lucht die rijk is aan CO2 terug
inademen  pH gaat normaliseren = angst verdwijnt
2. Handen tegen elkaar dat als kampje moet dienen die je tegen je
mond zet
3. Flesje water bijhebben en drinken met hele kleine slokjes, continu.
Want wanneer men drinkt kan men niet ademen
 Slaapstoornis
o Insomnia (inslaap stoornis  Depressie: inslaap-en doorslaapstoornis), nachtmerries
48
2. Syndromen
2.1.
Paniekstoornis met of zonder agorafobie
2.1.1.
Criteria voor een paniekaanval
 Criteria voor een paniekaanval
o Een periode van intense angst en ongemak, met 4 of meer van volgende symptomen, acuut
opgekomen, met een piek binnen de 10 minuten
o Het is geen pathologie
o Afbeelding symptomen
 Paniekstoornis (vs. één paniekaanval)
o Meerdere paniekaanvallen na elkaar wordt gezien als een pathologie
o Één paniekaanval is GEEN pathologie! We spreken pas van pathologie als het gaat om een
paniekstoornis
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
2.1.2.
49
Diagnostische criteria van paniekstoornis zonder
agorafobie
 Criteria voor paniekstoornis zonder agorafobie
 Criterium A
o Recidiverende/na elkaar komende onverwachte paniekaanvallen
 Criterium B
o Na tenminste één van de aanvallen was er >1 maand >1 van de volgende symptomen
 Voortdurende ongerustheid over het krijgen van een volgende aanval
(=anticipatie-angst)
 Bezorgdheid over de verwikkelingen of consequenties van een aanval
 Hartaanval, gek worden,…
 Belangrijke gedragsveranderingen in samenhang met de aanvallen
 Aanval gehad in de les = nooit meer naar de les gaan  vermijdingsgedrag vertonen
in samenhang met de aanval
 Criterium C
o Afwezigheid van agorafobie
 Criterium D
o Niet het gevolg van een middel of somatische aandoening (hyperthyreoïdie)
 Hoge dosis cocaïne, amfetamine = paniekaanval
 Stoppen met valium of alcoholverslaving = paniekaanval
2.1.3.
Diagnostische criteria van paniekstoornis met agorafobie
 Criteria voor paniekstoornis met agorafobie
 Criterium A (wordt gevraagd op het examen)
o Agorafobie = Angst op een plaats of in een situatie te zijn waaruit ontsnappen moeilijk
(of gênant) kan zijn of waar geen hulp beschikbaar zou kunnen zijn in het geval dat men
een paniekaanval of paniekachtige verschijnselen krijgt
o Het is géén pleinvrees!
 Criterium B
o De situatie wordt vermeden f alleen doorstaan met duidelijk lijden of angst
 Criterium C
o De angst of fobische vermijding is niet toe te schrijven aan een andere psychische stoornis
zoals sociale fobie, specifieke fobie, OCD of PTSD
2.1.4.
Agorafobische situaties
 Agorafobische situaties
o Alleen buitenhuis zijn
o Zich te midden van een massa bevinden
o In een rij wachten
o Op een brug staan
o Reizen met een bus, trein, auto  geen controle over deze situatie
 Algemeen
o Een paniekstoornis mag niet enkel op 1 plaats zijn
 Enkel paniekstoornis in bus krijgen = dit is geen paniekstoornis
Epidemiologie
 Epidemiologie
 Lifetime prevalentie van paniekstoornis (met of zonder agorafobie) = 3,5%
 Beginleeftijd = 15-34 jaar
 Geslacht = vrouwen minimaal 2x meer dan mannen
 Eerste graadsverwanten = 8x meer kans
 Brede verspreiding in geneeskundige praktijk
 Cardiologische kliniek = mensen gaan voor een ‘check-up’ van het hart. Er is niets aan de
hand, wel is het een paniekstoornis maar dit wordt vaak niet opgemerkt door de cardioloog.
 Vestibulaire (binnenoor = draai-en duizeligheid) en Neurologische kliniek = ik wankel als ik
stap is niet altijd een pathologie van iets lichamelijks, maar kan ook een pathologie van een
paniekstoornis zijn.
 Opmerkelijk = 10% van de bevolking maakt tijdens het leven een paniekaanval door
2.2.
Sociale angststoornis
2.2.1.
DSM-diagnostische criteria
 DSM-diagnostische criteria
 Criterium A
o Een duidelijke en aanhoudende angst voor één of meer situaties waarin men sociaal
moet functioneren of iets moet presteren en waarbij men blootgesteld wordt aan
onbekenden of een mogelijke kritische beoordeling door anderen. De betrokkene is bang dat
hij/zij zich op een manier zal gedragen die vernederend of beschamend is.
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
2.1.5.
50
 Criterium B
o Blootstelling aan de gevreesde sociale situatie lokt bijna zonder uitzondering angst uit, die de
vorm kan krijgen van een situatie gebonden angst of situationele gepredisponeerde
paniekaanval. Betrokkene is er zich van bewust dat de overdreven of onredelijk is. De
gevreesde sociale situaties worden vermeden dan wel doorstaan met intense angst of
lijden.
 Criterium C
o De vermijding, de angstige verwachting of het lijden belemmeren in significante mate de
normale dagdagelijkse routine, beroepsmatig functioneren of activiteiten met anderen
 Illustratie
o Patiënten met SAD hebben angst voor en vermijden van sociale situaties
o Dit kan gecompenseerd worden door alcoholgebruik
 Het is het beste angst werende middel dat er bestaat = remt acuut de angst en is overal
beschikbaar
 Alcohol bindt op de receptoren in het brein = maakt rustig
 Deze mensen gaan niet naar de AA = sociale bijeenkomst
2.2.2.
Screening
 Algemeen
o Patiënten met SAD durven niet beoordeeld te worden = ze zullen dus niet in de wachtzaal van de
dokter te vinden zijn.
 Overweeg screening van patiënten die
o Schuchter, teruggetrokken en zwijgzaam zijn
o Zich presteren met psychologische symptomen: angst, schrik, verlegenheid, gespannen en
vermijdend
o Zich presenteren met fysiologische symptomen: blozen, zweten, tremors, hartkloppingen, GI last
o Alcohol, geneesmiddelen of drugs gebruik
o Depressieve symptomen hebben
 Screeningsvragen
o Voelt u zich oncomfortabel of lastig wanneer u het middelpunt van de aandacht bent?
o Vindt u het lastig om met andere menen in interactie te gaan?
2.3.
Specifieke fobie
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
2.3.1.
51
DSM-diagnostische criteria
 DSM-diagnostische criteria
 Criterium A
o Duidelijke en aanhoudende angst die overdreven en onredelijk is, uitgelokt door de
aanwezigheid van of het anticiperen op een specifiek voorwerp of situatie (vliegen,
hoogten, dieren, injectie krijgen, bloed zijn). Bloostelling aan de fobische prikkel
veroorzaakt bijna zonder uitzondering een onmiddellijke angstreactie en soms een
paniekaanval
 Criterium B
o Betrokkene is er zich van bewust dat de angst overdreven of onredelijk is. De fobische
situatie(s) worden vermeden of anders doorstaan met intense angst of lijden
 Criterium C
o Belemmering van normale routine, beroepsmatig en sociaal functioneren
 Het is daarom heel belangrijk dat we dit behandelen = 10 sessies
 Dit is dus enkel nodig als het een grote impact heeft op het leven
2.3.2.
Subtypes
 Subtypes
 Diertype
o Honden, katten, muizen, insecten, slagen
o Slangen
 Situationele type
o Vrees voor autorijden, bruggen, tunnels, vliegen, liften, afgesloten ruimtes, grote hoogtes
 Bloed/injectie/verwondingstype
o Bang voor het zien van bloed of wonden, ondergaan van ingrepen
 Restcategorie
o Slikfobie, braakfobie
2.4.
Gegeneraliseerde angststoornis (G AD)
2.4.1.
Angstige bezorgdheid
 Angstige bezorgdheid
o Een toestand gekarakteriseerd door
 Negatief affect
 Chronische overbezorgdheid
 Gevoel van oncontroleerbaarheid
 Naar ‘bedreiging’ georiënteerde aandacht
 Screeningsvraag
o Maakt u zich vaak zorgen, ook over kleine dingen?
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 DSM-diagnostische criteria
 Criterium A
o Buitensporige angst en bezorgdheid (bange voorgevoelens) betreffende een aantal
verschillende levensdomeinen, vaker wel dan niet voorkomend, die niet in verhouding
staat tot de kans op of de gevolgen van de gevreesde gebeurtenissen
 Criterium B
o De bezorgdheid is overheersend en betrokkene vindt het moeilijk om de bezorgdheid in de
hand te houden
 Criterium C
o Bezorgdheid gaan samen met
 Symptomen van motorische verlamming (beven, spierspanning)
 Verhoogde autonome prikkelbaarheid (droge mond, hartkloppingen)
 Rusteloosheid (overdreven schrikreacties, insomnia)
 Criterium D
o Veroorzaken lijden of beperken in significante mate sociaal of beroepsmatig functioneren
 Criterium E
o Aandoening duurt minstens zes maand
 Voorbeeld
o Dochter nodigt moeder uit op etentje. Dit zal haar zagende moeder deugd doen. Maar de moeder
komt niet omdat ze heeft horen zeggen dat er de laatste tijd veel inbraken zijn in haar wijk en dat
het juist haar beurt zo zijn om bestolen te worden wanneer ze bij haar dochter zit.
52
3. Diagnostiek
 Diagnostiek
o Psychiatrische anamnese en exploratie
4. Differentiële diagnose
4.1.
Angststoornissen differentiële diagnose (DD) en andere
psychiatrische stoornissen
 Angststoornis DD en andere psychiatrische stoornissen
 Differentiële diagnose: Somatische aandoening
 Differentiële diagnose: Middelenmisbruik
 Differentiële diagnose: Stemmingsstoornissen
 Differentiële diagnose: Persoonlijkheidsstoornissen
 Opgelet!
o Er is co-morbiditeit mogelijk = 2 ziektebeelden die tegelijkertijd voorkomen
5. Epidemiologie van angststoornissen
 Illustratie: Nemesis studie
o 1/5 maakt in het leven een angststoornis door met sociale en professionele impact
 Helft gaat over een specifieke fobie
 10% andere stoornis: Nummer 1 = specifieke fobie/
Nummer 2 = sociale fobie = zij vragen nooit om hulp, ze
durven genaamd niet en dat is hun grote probleem.
o Angststoornissen zijn chronische aandoeningen
o Slechts 25% geneest spontaan
o Beloop = verbeteren en verslechteren, in relatie met
stressfactoren
o Goede prognose mits adequate behandeling
6. Etiopathogenese van angststoornissen
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
6.1.
53
Neurobiologische factoren
 Erfelijkheid: Familie en genetisch onderzoek
o Familie-onderzoek = verantwoordelijk voor 40%
o Rol van gedragsinhibitie bij nieuwe gebeurtenissen: erfelijk patroon alsook leerprocessen spelen
een belangrijke rol
 Neurobiologische aspecten
o Dysfunctie van angst-circuit
 Noradrenaline systeem is te actief
 NT spelen een rol  beïnvloeden
o Locus coeruleus (noradrenerge kern)
o Neurotransmitters: serotonine, noradrenaline, GABA
 GABA (= gamma amine boter zuur) werkt algemeen inhiberend/remmende NT
 GABA beïnvloeden  veel functies in het brein worden onderdrukt
 Alcohol werkt hierop in = cognities verminderen, motoriek verminderd
Angstsysteem
 Evolutionair
o Angst nodig om ons te beschermen tegen bedreigingen
o Bedreiging moet leiden tot alarm: angstsysteem
o Fout in het systeem
 Alarm zonder bedreiging = te snel alarm
 Te lang durend alarm = alarm staat niet af
 Angstsysteem
 1ste fase in het proces
o Informatie komt binnen en passeert de thalamus.
o De thalamus is het schakelstation in het brein voor
zintuigelijke info
de
 2 fase in het proces (1A)
o De informatie schakelt de thalamus door naar de
amygdala (high road)
o De amygdala ligt diep in het brein. Het is een oud
structuur  ieder dier heeft dit. Het is een angstkern
o De verbinding tussen de amygdala en de thalamus is zeer snel. Dit zodat we bij bedreiging
niet veel tijd verliezen en snel kunnen reageren. Het kan wanneer het hevig geprikkeld
wordt een reactie uitlokken zonder dat je nadenkt.
o Het zet verschillende reacties in gang = vluchten of vechten (Fight or flight-reactie)
 3de fase in het proces (1B)
o De amygdala genereert unthinking respons. Een respons waarover we niet hoeven
nadenken. Het is onbewust
 4de fase in het proces (2A)
o De amygdala stuurt ook info door naar de cortex. Dit gebeurt in situaties waarvoor meer
beoordeling nodig is. Men kan er traag en grondig nadenken over de repons.
de
 5 fase in het proces (2B)
o De cortex genereert een thinking respons. Een respons waarover we hebben
nagedacht.
 Standaardsituatie
o De thinking respons is in staat om de unthinking respons te
onderdrukken
 De prikkel of activiteit in de amygdala is niet groot genoeg
 Een kind kan dit nog niet
o Dit is het gevolg van het feit dat onze cortex groter en groter is
geworden
 Grote bedreigingssituatie
o Je bent in staat om de thinking respons te inhiberen
o Je mag er niet over nadenken, dit zou tijd verlies zijn  gevaar voor
leven
o Wanneer je overspoeld wordt door angst/emoties = je kan niet
denken, enkel doen
o Inhibitie van thinking respons
 Geen controle over wat je werkelijk wil
 Je weet niet wat je doet op dat moment
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
6.2.
54
 Amygdala controleren
o Onder controle kunnen houden door oefening
o Voorbeeld
 Vliegtuigturbulentie = passiegier gilt, piloot niet omdat hij getraind is
 Conditionering van de amygdala
o Na aantal succes verdwijnt de angst
o Voorbeeld
 Les geven
 Repetitie voor toneelstuk
 Onweerstaanbare drang
o Bepaalt dat er geen misdrijf is, wanneer de beschuldigde of de
beklaagde… gedwongen werd door een macht die hij niet heeft
kunnen weerstaan.
 Je kan alleen veroordeeld worden als je iets gewild hebt
o Neurobiologisch equivalent hiervoor is dus dat je op het moment van
de daad niet in staat was om na te denken. Men kon geen alternatief
bedenken als gevolg van het feit dat de thinking respons geïnhibeerd
werd.
o De wil is episodisch niet vrij
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
6.2.1.
55
Unthinking respons
 Wat gebeurt er tijdens een paniekaanval
o De amygdala zal bij bedreiging in een staat van
stress brengen. Dit doet hij door een prikkel naar
de hypothalamus te sturen.
o Taak hypothalamus
 De hypothalamus stuurt het autonome
zenuwstelsel en hormoonstelsel aan.
 De hypothalamus doet dit in connectie
met de thalamus en hippocampus =
vormen samen het limbisch systeem
o Doel hypothalamus
 Het ganse lichaam zeer snel ‘in alarm’ brengen = gebeurt door een elektrisch stroom
 Oh nee er is daar een leeuw
 Amai ik heb een grote honger
 Het lichaam voorbereiden op ‘periode van dreiging’ = gebeurt door de hypofyse
 Zou er nog een tweede leeuw komen
 Wanneer krijg ik nu eindelijk nog eens eten – hongersnood
6.2.1.1.
Hypothalamus: zenuwbanen
 Doel hypothalamus = ganse lichaam zeer snel in alarm brengen
o Neuronaal = 2 zenuwstelsel
 Parasympathisch zenuwstelsel
o Activiteit in rest-and-digest fase
o Na het eten gaat er bloed naar je lichaam
o Je voelt je moe, rustig
o Tijd om eten te verteren
 Orthosympatisch zenuwstelsel
o Fight or flight fase
o
o
6.2.1.2.
Verhoogde stress = geen zware maaltijden gebruiken  verteert niet goed
Op het moment van bedreiging wordt het orthosympatisch zenuwstelsel actief
 Het parasympatisch zenuwstelsel valt weg
 Het wordt gestuurd vanuit de amygdala
 Verantwoordelijk voor ganse lichaam activatie
 Hart klopt sneller, snellere ademhaling, pupillen wijder, droge mond, geen
vertering, suikermetabolisme verandert
 BijnierMERGactivatie
o In merg wordt adrenaline gemaakt bij geval van angst, stress,…
o Adrenaline wordt verspreid over heel het lichaam in het bloed
o Effect op verschillende organen
o Gevolg hiervan
 Hartslag en bloeddruk stijgen, bloedsuiker stijgt, ademhaling neemt
toe, spieren krijgen meer energie, spijsvertering stopt
Hypothalamus: hypofyse
 Doel hypothalamus = lichaam voorbereiden op periode van dreiging
o Hypofyse bevindt zich onder de hypothalamus
 Maakt ACTH (hormoon) aan  dient om schors van de bijnier te
stimuleren = hormoon vrijzetten genaamd cortisol. Dit is een
eigen aangemaakte cortisone.
 Cortisol maakt lichaam klaar om gedurende periode klaar te zijn
op de initiële stress
 Gevolg van voorbereiden op langer termijn
 Metabolisme: verbranding
 Meer vocht in het lichaam houden
 Bloeddruk verhogen
6.2.1.3.
Overzicht
6.3.
Psychologische factoren
 Psychologische factoren
o Vermijdingsgedrag
o Angststoornis na significante stressfactor
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 De pathologie zit in het snelle systeem (werking van doelstelling 1)
o Vandaar het plots opkomend karakater
56
7. Behandeling
 Behandeling
 Psycho-educatie
 Farmacologische behandeling
 Psychotherapeutische behandeling
7.1.
Psycho-educatie
 Psycho-educatie
o Behandelbare aandoening
o Correctie van irrationele ideeën
o Rol van alcohol en psycho-actieve stoffen
o Behandelingsmogelijkheden
7.2.
Farmacologische behandeling
 Farmacologische behandeling
o 1ste keuze = antidepressieve (>SSRI’s)
 Dosering: vergelijkbaar met behandeling van depressie
 Opgelet = dosistitratie bij paniekstoornissen
 Bij non-respons = eventueel tricyclische antidepressivum zoals clomipramine
o Benzodiazepines
 Eerder uitzonderlijk, voor korte tijd en mits duidelijke instructies
 Werking = interactie met GABA receptor = meer inhibitie neuronaal
 Farmacologie is belangrijk
 Opmerking = in NL zijn er zo’n 1450 heupfracturen door BDZ
 BDZ-ontwenningsverschijnselen
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
7.3.
57
Psychotherapeutische behandeling
 Gedragstherapie
o Exposure in vivo (bij patiënten met (specifieke) fobieën)
o Responspreventie: verminderen van rituelen
 Cognitieve gedragstherapie
o Aanpak gericht op de denkpatronen
 Vaststellen van catastrofale interpretaties
 Oorzaken van denkfouten opzoeken
 Formuleren van meer realistische interpretaties
o Sociale vaardigheidstraining
o Relaxatie technieken
8. Beloop
 Beloop
o Chronisch beloop
o 80% heeft baat bij een evidence-based behandeling
o medicatie = 1 jaar na klachtenvrij continueren
o CBT = meestal 10-20 sessie met eventuele opfrismomenten
DWANGSTOORNISSEN
Hoofdstuk 5
1. Obsessief-compulsieve en verwante stoornissen
1.1.
Indeling
 Indeling
o Obsessieve-Compulsieve Stoornis = OCD (DSM-IV = angststoornissen)
o Morfodysfore stoornis
 (DSM-IV = somatoforme stoornis)
 Obsessie dat je lichaam niet goed genoeg is en veranderd moet worden
o Verzamelstoornis
 (DSM-IV = bijzondere vorm van OCD)
o Trichotillomania
 (DSM-IV = impulsivity related disorders)
 In stressperiodes haar per haar uittrekken
o Excoriatiestoornis = huidpulkstoornis
Inleiding
 Dwangverschijnselen
o Kind/Adolescent
 Niet op lijntje lopen tussen stoeptegels, anders toets op school
 Als de volgende 3 stoplichten op groen staan, dan ben ik geslaagd
 Zebrapad, enkel op de witte strepen lopen
o Volwassene
 Controle van gas of koffiezetapparaat
 Terugkeren om te zien of de deur gesloten is
o Is het normaal? Wanneer is het een pathologie?
 Gradueel/dimensioneel verloop
 Wanneer je per dag meer dan een uur verliest aan een ritueel, dan wordt het pathologisch
(‘de één-uur regel’)
 20 keer per dag je handen wassen
 8 keer controleren of je de deur wel gesloten hebt
1.3.
Syndroom
 Dwanggedachten (obsessies)
o Recidiverende en aanhoudende gedachten, impulsen of voorstellingen, die gedurende bepaalde
momenten van de stoornis als opgedrongen en misplaats beleefd worden (Dit moeten we vanbuiten
kennen).
(Dit moeten we vanbuiten kennen) (!!)
o Deze zijn niet eenvoudig een overdreven bezorgdheid over problemen uit het dagelijkse leven
o Betrokkene probeert deze te negeren of onderdrukken, of te neutraliseren met een andere
gedachte of handeling
o Betrokkene is zich ervan bewust dat deze het product is van zijn of haar eigen geest (niet van
buitenaf opgelegd zoals bij gedachteninbrenging)
o De mensen weten van zichzelf dat het overdreven is
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
1.2.
58
 Dwanghandelingen (compulsie)
o Zich herhalend gedrag (handenwassen, opruimen, controleren) of psychische activiteit
(bidden, tellen, in stilte woorden herhalen) waartoe betrokkene zich gedwongen voelt in reactie op
een dwanggedachte, of zich aan regels houden die rigide moeten worden toegepast
o De gedragingen of psychische activiteiten zijn gericht op het voorkomen of verminderen van
het lijden, of op het voorkomen van een bepaalde gevreesde gebeurtenis of situatie;
deze gedraging of psychische activiteiten tonen echter geen realistische samenhang met de
gebeurtenis die geneutraliseerd of voorkomen moeten worden, of zijn duidelijk overdreven
o Via dwanghandelingen ga je je angst bezweren
1.3.1.
Criteria voor de obsessief -compulsieve stoornis
 1 criterium
o Dwanggedachten (obsessies) en/of dwanghandelingen (compulsie)
de
 2 criterium
o De dwanggedachten en dwanghandelingen kosten veel tijd (>1u/d), veroorzaken klinisch
belangrijk lijden, of verstoren de dagelijkse routine en het beroepsmatige of sociale functioneren
van de betrokkene
ste
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
1.3.2.
59
Subtypes
 Subtypes
o Angst voor besmetting en wasdrang (meest voorkomende!)
 Iedere keer je naar het ziekenhuis gaat ben je bang dat je kanker zal krijgen
 Je durft niet naar het toilet te gaan omdat je bang bent besmet te worden
 Je durft een klinken van deuren vastnemen uit vrees dat je besmet zal raken
o Angst voor gevaarlijke gebeurtenis en controledwang
o Agressieve/seksuele/religieuze obsessies
 Thougt action fusion = de kans dat iets gebeurt is groter als hij/zij er een gedachte over heeft
 Agressieve obsessie: angst hebben voor scherpe voorwerpen – er ligt op tafel een mes; je bent bang dat
je op een onbewust moment iemand met dat mes zal snijden; dus geen scherpe voorwerpen in huis; eten
met plastic bestek
 Seksuele obsessie: man had de angst dat hij op straat uit het niets een vrouw zou aanranden; deed drie
lange broeken boven elkaar aan om dat op die manier te voorkomen
o Symmetrie-obsessies/tellen/ordenen en verzamelen
 Verzameldrang (hoarding) = zaken die geen economische waarde hebben.
 Teldwang: prof telt alle mensen die in het auditorium aanwezig zijn; als hij het exacte aantal weet,
dan pas zal zijn les goed verlopen
1.4.
Diagnose en differentiële diagnose
 Diagnostiek
o Op basis van anamnese en psychiatrische onderzoek
 Differentiële diagnostiek
o Obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis (=OCPD)
o Eetstoornis
o Hypochondrie  eerder een somatoforme stoornis
o Tic-stoornissen  Er is een neurobiologsich link tussen OCD en een mentale tic
 Stoornis die zowel een tic-stoornis bevat alsook OCD (wordt ook wel over ‘mentale’ tic
gesproken hier) = Gill de la tourette. 20% van de patiënten lijden aan vocale tics/coprolalie =
schuttingtaal vertellen (‘copro’= ‘uitwerpselen’) -> ze zeggen vuile woorden en kunnen dat
niet tegenhouden
o
o
1.5.
Parafilieën
 Seksueel ziektebeeld waarbij iemand bijvoorbeeld een obsessie heeft voor schoenen
Somatische aandoening
 Beschadiging cortico-stratio-thalamo-corticale circuit
 Zeer zeldzaam: streptokokkeninfectie en auto-immuunreactie tegen basale kernen (PANDAS)
 Kinderen met keelontsteking - lichaam gaat antilichamen maken daartegen  antilichamen
komen in je bloed terecht. Fenomeen van kruisimmuniteit: lichaamsstructuren gaan de basale
kernen aanvallen - mensen krijgen een acuut en zeer ernstige OCD. Ze kunnen niet meer
functioneren
Epidemiologie en beloop
 Epidemiologie en beloop
o NEMESIS
 Zesmaandsprevalantie = 0.5%
 Lifetime prevalentie = 0.9%
o Mannen = vrouwen
o Begin  adolescentie of jong-volwassenheid
o Patroon van gaan-en komen van de aandoening
o Duurtijd tot diagnose is gemiddeld 15 jaar
 Dit is het gevolg van schaamte die de mensen erbij ervaren, alsook omdat het zo een deel
uitmaakt van hun leven dat het moeilijk wordt om gedragstherapie toe te passen.
 Op die 15 jaar tijd raakt deze dwang zo sterk in hun leven geïnstalleerd dat het moeilijk is om
die gedachten en handelingen los te koppelen van elkaar
Etiopathogenese
1.6.1.
Neurobiologische factoren
 Familie-en genetische studies
o Overerfbare aandoening
o Concordantie eeneiige tweelingen: 40% bij dizygote, 70% bij monozygote
 Onderzoek
 Neuroimaging
o Orbitofrontaal – corpus cingulum ant – nuc caudatus: hyperactief in rust
 Neurotransmitters
o Serotonine, dopamine, niet: noradrenaline
 Neurochirurgie
o Letsels in cortico-striaot-thalamo-corticale gebied zijn succesvol
o Ieder jaar ongeveer 20 gevallen in Vlaanderen
o Gevolgen: minder spontaan en creatief
1.6.2.
 Niet
o
o
 Wel
o
Psychologische factoren
Niet dwangmatige persoonlijkheidsstoornis (vroeger OCPD)
 OCD wordt vaak fout gelinkt aan OCPD
Niet dwangneurose
Wel in stand houden van dwangklachten door dwangrituelen  angst verminderd door ritueel en
versterkt het ritueel
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
1.6.
60
1.7.
Behandeling
1.7.1.
Neurobiologische behandeling
 Medicamenteus
o SSRI’s  3X hogere doses, langer wachten
o TCA  3X hogere doses
o Na 1 jaar  eventueel halveren, niet stoppen!
o Adjuvante therapie  atypisch neurolepticum
 Neurochirurgie
o Europa = capsulotomie/ VS = cingulotomie
o Deep brain stimulation
1.7.2.
Psychologische behandeling
 Psychotherapie
 Cognitieve gedragstherapie
 Bij 70%: significante symptoomreductie
 Verbetering van afwijking op hersenbeeldvorming
 Gedragstherapie
1.8.
Beloop
 Beloop
o Gemiddeld 15 jaar tussen ontstaan en behandeling
o 50% geen OCD-diagnose meer (<1u/d) na behandeling
2. Morfodysfore stoornis
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
2.1.
61
DSM-criteria
 Criterium A
o Preoccupatie met één of meer vermeende misvormingen of onvolkomenheden in het
uiterlijk die door andere niet waarneembaar zijn, of door hen als onbeduidend worden beschouwd.
 Criterium B
o Tijdens het beloop heeft betrokkene in reactie op de ongerustheid over het uiterlijk
repetitieve handelingen verricht (controleren in spiegel, zich excessief uiterlijk verzorgen, aan
de huid pulken, om geruststelling vragen) of of psychologische activiteiten uitgevoerd (zoals
eigen uiterlijk vergelijken met dat van anderen.
 Criterium C
o Veroorzaakt klinische significante lijden beperkingen
 Criterium D
o Niet worden verklaard door ongerustheid over lichaamsvet of gewicht bij eetstoornis
2.2.
Epidemiologie
 Prevalentie
o Puntprevalentie  2,4% (US) = vrouwen 2,5% en mannen 2,2%
o In praktijk  dermatologie patiënten 9-15%, cosmetische ingrepen 7-8% (VS) en 3-16% (buiten
VS) alsook volwassen orthodontiepatiënten 8%
 Aanvang en beloop
o Mediane leeftijd = 15 jaar  bij 2/3 vóór 18 jaar, subklinisch 12-13 jaar
o
o
Chronisch beloop (maar behandelbaar)
Veel suïcidaal gedrag
3. Verzamelstoornis/ hoarding disorder
3.1.
DSM-criteria
 Criterium A
o Persisterende moeite om bezittingen weg te doen, ongeacht de werkelijke waarde
 Criterium B
o Sterk gevoelde behoefte om bepaald voorwerpen te bewaren, en lijdensdruk bij
wegdoen
 Criterium C
o Leidt tot verzameling van grote hoeveelheid bezittingen die in de weg staan en zo voor zo veel
rommel zorgen dat de woonruimtes nauwelijks voor hun eigenlijke functie kunnen worden benut.
Als er ruimtes zijn opgeruimd, is dat alleen dankzij de tussenkomst van derden.
 Criterium D
o Significante lijdensdruk
 Criterium E
o Niet toe te schrijven aan somatische aandoeningen (hersenbeschadiging, CVA, Prader-Willi
syndroom)
 Criterium F
o Niet te verklaren door andere psychische stoornis
 Specificaties
o Met excessief verwerven (80-90%)
 Zaken die bij huisvuil staan ook gaan sparen
o Met goed of redelijk realiteitsbesef
o Met gering realiteitsbesef
o Met ontbrekende realiteitsbesef/waanovertuigingen
 E-hoarding
o De dwang hebben om dingen van op het internet te verzamelen en op te slaan op je computer
Epidemiologie
 Prevalentie
o Schatting = 2-6%
o Gender
 Mannen > vrouwen (in epidemiologische studies)
 Vrouwen > mannen (in klinische populaties)
 Aanvang en beloop
o Eerste verschijnselen: 11-15 jaar
o Hinderend: 25 jaar
o Significante problemen: 35 jaar
o Verloop: chronisch
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
3.2.
62
4. Trichotillomanie/ haaruittrekstoornis
4.1.
DSM-criteria
 Criterium A
o Recidiverend uittrekken van eigen haar, met haarverlies als gevolg
 Criterium B
o Herhaaldelijke poging om te stoppen
 Criterium C
o Veroorzaakt klinisch significante lijdensdruk of beperkingen
 Criterium D
o Niet toe te schrijven aan somatische aandoeningen (dermathologisch)
 Criterium E
o Niet beter verklaard door andere psychiatrische stoornis
4.2.
Epidemiologie
 Prevalentie
o 12M prevalentie: 1-2%
o Vrouwen > mannen
 Aanvang en verloop
o Soms bij jonge kinderen = meestal spontaan verdwijnend
o Begin = puberteit of kort erna
o Chronisch als op volwassen leeftijd
o Soms erger = peri-menopauzaal
5. Excoriatiestoornis/ huidpulkstoornis
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
5.1.
63
DSM-criteria
 Criterium A
o Recidiverende huidpulken, met huidleasies als gevolg
 Criterium B
o Herhaaldelijke pogingen om te stoppen
 Criterium C
o Veroorzaakt klinisch significante lijdensdruk of beperkingen
 Criterium D
o Niet toe te schrijven aan somatische aandoening (scabiës) of als gevolg van een middel (cocaïne)
 Criterium E
o Niet beter verklaard door andere psychiatirsche stoornis
5.2.
Epidemiologie
 Prevalentie
o Life time prevalentie = 1,4%
o Vrouwen (3/4) > mannen (in behandelpopulatie)
 Aanvang en beloop
o Aanvang = meestal adolescentie
o Begint meestal met huidaandoening (acné)
o Beloop = chronisch
o Wisselende plaatsen
TRAUMA
Hoofdstuk 6
1. Inleiding: trauma en stressgerelateerde stoornissen
 Classificatie-criterium
o Bloostelling aan psycho-traumatische of stressvolle gebeurtenissen
o Het kernsymptoom is angst. Een noodzakelijk kenmerk hiervan is een stressor of een trauma. De
uitlokker is zonder meer gekend en goed gedefinieerd
 Indeling
o Reactieve hechtingsstoornis
o Ontremd-sociaalcontact stoornis
o Post-traumatische-stressstoornis (PTSS) (Posttraumatic Stress disorder – PTSD)
o Acute stressstoornis
o Aanpassingsstoornissen
2. Klinische beelden
2.1.
Reactieve hechtingsstoornis
2.1.1.
DSM diagnostische criteria
2.2.
Ontremd-sociaalcontactstoornis
2.2.1.
DSM-diagnose criteria
 Ontremd-sociaalcontactstoornis
o Het is een kinderpsychiatrische stoornis
 Ontwikkelingsniveau van minstens 9 maand
 Hoofdkenmerk
o Actief benaderen en omgaan met onbekende volwassenen
 Oorzaak
o Patroon van extreme ontoereikende verzorging (minstens 1)
 Sociaal verwaarlozing of deprivatie (emotionele basisbehoefte door volwassenen of verzorgers
veronachtzaamd)
 Herhaald wisselen van primaire verzorgers (geen stabiele hechting)
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Reactieve hechtingsstoornis
o Het is een kinderpsychiatrische stoornis
 Duidelijk aanwezig voor het 5de levensjaar en ontwikkelingsniveau van minstens 9 maand
 Hoofdkenmerk
o Afwezige of ernstig onderontwikkelde hechting tussen het kind en de veronderstelde verzorgende
volwassene
 Oorzaak
o Patroon van externe ontoereikende verzorging (minstens 1)
 Sociaal verwaarlozing of deprivatie (emotionele basisbehoeften door volwassenen of
verzorgers veronachtzaamd
 Herhaalde wisselen van primaire verzorgers (geen stabiele hechting)
 Opgroeien in ongebruikelijke omgevingen met beperkte hechting (zoals instellingen)
64
 Opgroeien in ongebruikelijke omgeving met beperkte hechting (zoals instellingen)
2.2.2.
Prevalentie en beloop
 Prevalentie
o Onbekend, zeldzaam (in 20% bij ernstige verwaarlozing, tehuizen)
 Ontwikkeling en beloop
o Verwaarlozing quasi altijd voor 2 jaar
o Manifestatie voorschools = opdringerig, aandacht-vragend gedrag
o Manifestatie adolescent = meer oppervlakkige relaties en conflicten
2.3.
Post-Traumatisch Stress Stoornis = PTSD
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
2.3.1.
65
DSM diagnostische criteria
 Algemene info
o Deze criteria moet je kennen alsook een voorbeeld bij kunnen geven op het examen (!!)
o A tot E = noodzakelijk om te spreken over PTSD
 Criterium A
o Blootstelling aan een feitelijke of dreigende dood, ernstige verwonding of seksueel geweld
 Criterium B
o De aanwezigheid van één of meer van de volgende intrusieve symptomen die samenhangen met
de psycho-traumatische gebeurtenis(sen)
 Criterium C
o Persisterende vermijding van prikkels die geassocieerd worden met de psycho-traumatische
gebeurtenissen
 Criterium D
o Negatieve verandering in arousal en reactiviteit die samenhangen met de psychotraumatische gebeurtenis(sen)
 Criterium E
o Duidelijke verandering in arousal en reactiviteit die samenhang met de psychotraumatische gebeurteniss(sen)
 Criterium F
o De duur van de stoornis is langer dan één maand
 Criterium G
o De stoornis veroorzaakt klinisch significante lijdensdruk of beperking in relaties met
ouders, broers en zussen, leeftijdsgenoten of andere verzorgers, of met gedrag op school
 Criterium H
o De stoornis kan niet worden toegeschreven aan de fysiologische effecten van een middel
(zoals medicatie, alcohol) of aan een somatische aandoening
2.3.1.1.
DSM diagnostische criteria: A -criterium
 Criterium A – blootstellingscriterium (BELANGRIJK)
o Blootstelling aan een feitelijke of dreigende dood, ernstige verwonding of seksueel geweld op
een (of meer) van de volgende manieren
 Zelf ondergaan van de psycho-traumatische gebeurtenis(sen)
 Was ook al aanwezig in DSM IV
 Persoonlijk getuige zijn geweest van de gebeurtenis(sen) terwijl deze andere
overkwam(en)
 Was ook al aanwezig in DSM IV
 Vernemen dat de psycho-traumatische gebeurtenis(sen) een naast familielid of goede
vriend(in) is (zijn) overkomen
 Dit is nieuw in DSM 5
 Ondergaan van herhaaldelijke of extreme blootstelling aan de afschuwwekkende
details van de psycho-traumatische gebeurtenis(sen)
 Dit is nieuw in DSM 5
2.3.1.2.
DSM diagnostische criteria: B -criterium
 Criterium B
o De aanwezigheid van één of meer van de volgende intrusieve symptomen (=geen weerstand
kunnen aan bieden) die samenhangen met de psycho-traumatische gebeurtenis(sen):
 Recidiverende onvrijwillige en intrusieve pijnlijke herinneringen aan de psychotraumatische gebeurtenis(sen).
 Recidiverende onaangename dromen waarin de inhoud en/of het affect van de droom
samenhangt met de psycho-traumatische gebeurtenis(sen).
 Dissociatieve reacties (zoals flashbacks) waarbij de betrokkenen het gevoel heeft of
handelt alsof de psycho-traumatische gebeurtenis(sen) opnieuw plaatsvindt (plaatsvinden).
 Intense of langdurige psychische lijdensdruk bij blootstelling aan interne of externe
prikkels die een aspect van de psycho-traumatische gebeurtenis(sen) symboliseren of erop
lijken
 Duidelijke fysiologische reacties op interne of externe prikkels die een aspect van de psychotraumatische gebeurtenis(sen) symboliseren of erop lijken.
 Algemeen
o Je moet uit bovenstaande lijst een voorbeeld kunnen geven
2.3.1.1.
DSM diagnostische criteria: C -criterium
2.3.1.2.
DSM diagnostische criteria: D -criterium
 Criterium D
o Negatieve verandering in arousal en reactiviteit die samenhangen met de psychotraumatische gebeurtenis(sen), zoals blijkt uit twee (of meer) van de volgende kenmerken:
 Onvermogen om zich een belangrijk aspect van de psycho-traumatische gebeurtenis(sen) te
herinneren (gewoonlijk door dissociatieve amnesie)
 Persisterende en overdreven negatieve overtuigingen of verwachtingen over
zichzelf, anderen of de wereld (bijvoorbeeld: 'Ik ben slecht', 'Je kunt niemand
vertrouwen’, ‘De wereld is door en door gevaarlijk', 'Mijn hele zenuwstelsel is voor altijd
verwoest’)
 Persisterende, vertekende cognities over de oorzaak en/of gevolgen van het trauma
waardoor betrokkene anderen of zichzelf de schuld geeft.
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Criterium C
o Persisterende vermijding van prikkels die geassocieerd worden met de psycho-traumatische
gebeurtenissen zoals blijkt uit één of beide van de volgende kenmerken
 Vermijdend of pogingen tot vermijding van pijnlijke herinneringen, gedachten
of gevoelens over, of sterk samenhangend met, de psycho-traumatische gebeurtenis(sen).
 Vermijding of pogingen tot vermijding van externe aspecten die aan de pscyhotraumatische gebeurtenis(sen) herinneren (mensen, plaatsen, gesprekken, activiteiten,
voorwerpen, situaties), die pijnlijke herinneringen, gedachten of gevoelens oproepen over of
sterk samenhangend met de psycho-trauamtische gebeurtenis(sen)
66
 Persisterende, negatieve gemoedstoestand = continu gevoel van depressie
 Duidelijke verminderde belangstelling voor, of deelname aan belangrijke
activiteiten
 Gevoelens van onthechting of vervreemding aan anderen
 Persisterend onvermogen om positieve emoties te ervaren (geluk, voldoening of
liefde) = ‘het zegt me allemaal niets meer.
 Algemeen
o Hier lijden ze het meest onder
2.3.1.1.
DSM diagnostische criteria: E-criterium
 Criterium E
o Duidelijke verandering in arousal en reactiviteit die samenhang met de psychotraumatische gebeurteniss(sen) wat blijkt uit twee (of meer) van de volgende kenmerken
 Prikkelbaar gedrag en woede-uitbarstingen (met weinig of geen aanleiding),
 Gewoonlijk tot uiting komend in verbale of fysieke agressie jegens mensen of
voorwerpen (waaronder extreme driftbuien).
 Roekeloos
 Hypervigilantie.
 Overdreven schrikreacties.
 Concentratieproblemen.
 Verstoring van de slaap (zoals moeite met in- of doorslapen of onrustige slaap).
2.3.1.2.
DSM diagnostische criteria: Specificatie
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Specificatie met dissociatieve symtpomen
 Depersonalisatie
o Persisterende of recidiverende ervaringen van gevoelens van vervreemding van de eigne
psychische processen of het eigen lichaam, alsof de betrokkene zichzelf van buienaf
waarneemt
 Zoals het gevoel in een droom te zitten = gevoel alsof het zelf of het lichaam
onwerkelijk is, of alsof de tijd langzaam gaat
 Derealisatie
o Persisterende of recidiverende ervaringen alsof de omgeving niet echt is
 Bijvoorbeeld de wereld rondom de betrokkene wordt ervaren als onecht, als in een
droom, veraf of vervormd
67
2.3.1.3.
DSM diagnostische criteria: Leeftijd
 Leeftijd
o Criteria zijn van toepassing op volwassenen, adolescenten en kinderen ouder dan 6 jaar
o Voor kinderen jonger dan 6 jaar = aparte criteria (kinderpsychiatrie)
2.4.
Acute stressstoornis
2.4.1.
DSM-criteria
 Criterium A
o Bloostelling
 Criterium B
o Negen of meer symptomen uit 5 categorieën
 Intrusieve symptomen (4)
 Negatieve stemmingen (1)
 Dissociatieve symtpomen (2)
 Vermijdingssymptomen (2)
 Arousalsymptomen (5)
 Criterium C
o Duur = 3 dagen tot 1 maand
 Criterium D
o Klinische significante lijdensdruk of beperkingen sociaal, professioneel, andere
belangrijke terreinen
 Criterium E
o Niet gevolg van fysiologische effecten van een middel of somatische aandoening
2.4.2.
Prevalentie en beloop
 Prevalentie
o Hoogst bij interpersoonlijke geweldpleging (20-50%) wanner ‘de aanval’ specifiek naar u gericht
was
o Auto-ongelukken (13-20%)
o Bedrijfsongevallen (6-12%)
 Ontwikkeling en beloop
o Vanaf 3 dagen na een trauma
o Kan na 1 maand overgaan in PTSS, kan ook verminderen
 Op je hoede zijn op lange termijn! Een acute stressstoornis kan over gaan in PTDS
2.4.3.
Epidemiologie
2.5.
Aanpassingsstoornissen
2.5.1.
DSM-classificatie
 Algemeen
o Moeten we niet echt kennen
 Criterium A
o Ontwikkeling van emotionele of gedragsmatige symptomen als reactie op een aanwijsbare
(stressor)en binnen de 2 maanden
 Criterium B
o Klinisch significant, blijkend uit één of beide
 Duidelijke lijdensdruk niet in verhouding met ernst of intensiteit van de stressor (rekening
houden met externe context en culturele invloeden)
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Gender
o Vrouwen > mannen (en dele door grotere kans op trauma bij vrouwen, maar ook door
neurobiologische verschillen in stressreacties)
68
 Significante beperkingen in sociale of beroepsmatige functioneren of functioneren op andere
belangrijke terreinen
 Criterium C
o Voldoet niet aan andere criteria van psychische stoornis en is niet slechts een exacerbatie van
reeds bestaande stoornis
 Criterium D
o Geen uiting van normale rouw
 Criterium E
o Zodra stressor of gevolgen verdwenen persisteren de symptomen niet langer dan nog eens
zes maand
2.5.2.
DSM-classificatie: specificaties
 Specificaties
o Met sombere stemming
o Met angst
o Met gemende angstige en sombere stemming
o Met stoornis in het gedrag
o Met een gemengde stoornis van emoties en gedrag
o Ongespecificeerd
2.5.3.
Prevalentie en beloop
 Prevalentie
o In ambulante GG = 5-20%
o In ziekenhuis GG: 50%
 Ontwikkeling en beloop
o Binnen drie maand na begin van een stressor
o Niet langer dan zes maanden nadat stressor verdwenen is
3. Diagnostiek PTSD
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Diagnostiek
o Diagnostisch interview
o Vragenlijsten
o Groot belang in forensische context om het trauma zo specifiek mogelijk te beschrijven
 Burgerlijke zaken
 Strafrechtelijke zaken
69
3.1.
Co-morbiditeit
 Co-morbiditeit (!!)
o Mensen met PTDS zullen ook andere stoornissen ontwikkelen: 80% hogere kans op depressie,
angst en middelen gebruik wanneer je ook al PTSD hebt
3.2.
Etiopathogenese PTSD
3.2.1.
Traumatische gebeurtenissen
 Prevalentie van traumatische gebeurtenissen
o De kans dat je in je leven een trauma doormaakt = 51% voor
een vrouw en 60% voor een man.
o De kans dat je een PTSD ontwikkeld is dan weer hoger bij
vrouwen dan bij mannen
o
o
3.3.
Maar toch gaat maar 20% daadwerkelijke PTSD ontwikkelen die een trauma hebben mee gemaakt
= zegt iets over de veerkracht van de mens.
Hoe persoonlijker het trauma, hoe groter de kans op het ontwikkelen van PTSD
Neurobiologische model
 Model
o Zie neurobiologisch model van angst
o Reminder = afbeelding
3.4.
Prevalentie en beloop
3.5.
Behandeling PTSD
 Medicamenteus
o SSRI
 Psychotherapie
o CBT
o EMDR (Eye movement Desensitisation reprocessing): hier wordt gevraagd een vinger te volgen
met de ogen en ondertussen moet de patiënt vertellen over zijn trauma
o Betwistbare rol voor debriefing (= patiënt gevraagd hun trauma in geuren en kleuren beschrijven)
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Prevalentie
o VS = life-time prevalentie van 8,7% en een 12 maand prevalentie van 3,5%
o Beroepsrisico
o Gender
 Vrouwen > mannen (door grotere kans op blootstelling)
 Bij identiek trauma = niet significant verschil
 Ontwikkeling en beloop
 Aanvang
o Na 1e levensjaar
o Meestal binnen 3 maand na trauma (soms met uitgestelde expressie)
o Meestal: eerst acute stress stoornis
 Beloop
o 50% herstel binnen 3 maandag soms levenslang
o ongeveer 50% van alle PTSD gevallen zijn chronisch
70
3.6.
Complexe gevolgen
3.6.1.
Relatie met geweldpleging
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Grafiek
o Heel vaak stelt men de vraag: ligt de oorzaak van agressief gedrag en gedragsstoornissen aan de
genetica of wordt dat door de omgeving bepaald (opvoedingsvariabelen)?
o Heel wat onderzoeken die dat verband hebben dat aangetoond
 Men is tot het besluit gekomen dat het vooral de interactie is tussen de twee
 1+1= 3: ze gaan elkaar versterken
o Je wordt opgevoed door uw genen. De genen die uw vader en moeder hebben, geven zij door aan
jou. Maar zij voeden jou ook vanuit hun gedrag die gestuurd wordt door hun genen
 Dus d.w.z. als je ouders heel impulsief zijn, heel snel reageren en dan pas nadenken, dan
heb je dat gedrag geleerd, maar je hebt ook de genen door gekregen die impulsief gedrag
uitlokken
 Belangrijk is het additionele effect tussen die twee
o Goed gekend was dat agressief gedrag gecorreleerd was aan kindermishandeling. Een slechte jeugd
kon leiden tot agressief gedrag op latere leeftijd
 Men heeft lang gedacht dat daar een recht evenredig verband tussen is
 Men zag in studies dat geen rechte curve was, maar een wolk rond deze rechte
 Er waren mensen die mishandeld werden die geen agressief gedrag stelden en
omgekeerd, mensen die extreem gedrag stelden
 Men is dat gaan correleren aan de genetica
 Monoamineoxidase gen (MAO –gen): zorgt voor de aanwezigheid van
noradrenaline, dompamine en serotonine in ons brein
 Als je een lage activiteit van dat gen hebt (zo geboren) en je wordt misbruikt, dan
is de kans dat je agressief gedrag stelt veel groter
 Als je een hoge MAO activiteit hebt, dan is de kans dat je agressief gedrag stelt
lager
71
PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN
Hoofdstuk 7
1. Inleiding
Algemene diagnostische criteria voor een
persoonlijkheidsstoornis
 Algemeen
o Criteria moeten we kennen
o Het zijn algemene criteria die wel vaag zijn waardoor we er niet veel mee kunnen doen om een
diagnose te trekken.
o Verslaggeving voor justitie: ze kennen niet goed het verschil tussen een persoonlijkheid en een
persoonlijkheidsstoornis
 Iemand met een narcistische persoonlijkheid gaan zij vaak als een stoornis gaan bekijken terwijl je het
normaal kan zijn dat je in je persoonlijkheid wat narcistische trekken hebt
 Criterium A
o Een duurzaam patroon van innerlijke ervaringen en gedragingen die duidelijk afwijken van de
verwachtingen binnen de cultuur van betrokkene.
 Duurzaam: het is dus niet in een levensfase, maar het blijft duren
o Dit patroon wordt zichtbaar op twee (of meer) van de volgende terreinen
 Cognities
o Wijze van waarnemen en interpreteren van zichzelf, anderen en gebeurtenissen.
 Ik vind de wereld onbetrouwbaar
 Affecten
o De draagwijdte, intensiteit, labiliteit en de adequaatheid van de emotionele reacties
 Ik voel me afgewezen over zaken waarover iemand gewoon een opmerking over maakt
 Functioneren
o Functioneren in het contact met anderen.
 Beheersing
o Beheersing van impulsen
 Eerst doen en dan pas denken
 Criterium B
o Het duurzaam patroon is star en op een breed terrein van persoonlijke en sociale situaties
 Ze kunnen er niet van afwijken. Ze blijven dit gedrag stellen, bij iedereen.
 Criterium C
o Het duurzaam patroon leidt in significante mate lijden of beperkingen in het sociaal en
beroepsmatige functioneren of het functioneren op andere belangrijke terreinen.
 Criterium D
o Het patroon is stabiel en van lange duur en het begin kan worden teruggevoerd naar ten minste
de adolescentie of de vroege volwassenheid.
 Men kan niet spreken van een persoonlijkheidsstoornis voor de leeftijd van 18 jaar, maar als
we naar de voorgeschiedenis kijken van die persoon zien we vaak sporen hiervan terug.
 Criterium E
o Het duurzaam patroon is niet een ander psychische stoornis
 Criterium F
o Het duurzaam patroon is niet een middel of somatische aandoening
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
1.1.
72
1.2.
Soorten persoonlijkheidsstoo rnissen
 Opdelen van persoonlijkheidsstoornissen in 3 clusters
 Cluster A
o Predicaat = vreemd – psychotisch
o Mensen die onder deze cluster vallen wijken het meest af van het gemiddelde.
 Leven in een bos, geen vrienden, verwaarloosd, enkel met de hond spreken,
o Ze sluiten nauw aan bij het psychotische, maar ze hebben geen wanen of hallucinaties
(mochten ze die wel hebben dan zijn deze mensen psychotisch)
 Cluster B
o Predicaat = moeilijk/ impulsief
o Het zijn mensen waarmee de omgang moeilijk verloopt.
o Ze worden gekenmerkt door impulsiviteit  Eerst doen, dan pas denken = zorgt voor
problemen
 Cluster C
o Predicaat = angstig/ neurotisch
o Ze maken zelf een voorwaarde voor zichzelf
 Ik wil wel mee uitgaan, maar…
o Ze leunen aan bij de neurotische mensen
1.3.
Epidemiologie van persoonlijkheidsstoornissen
 Epidemiologie
o Prevalentie in de gemeenschap  13,5% in de bevolking voldoet aan de criteria van
persoonlijkheidsstoornis = komt dus vaak voor.
o Voornamelijk cluster B
o Voorbeeld
 Anti-sociaal = houden zich niet aan de norm, stellen gedrag zodat zij er enkel voordeel uit
halen.
 Normale populatie: 2,2%
 Psychiatrische populatie: 8,9% = ze komen overal in de problemen omdat ze moeilijk
zijn om mee samen te leven, ze doen geen werk,…
 Behandelde verslaafden: 22,9% = overtreden de normen
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
2. Persoonlijkheidsstoornissen: Indeling I
73
2.1.
Cluster A persoonlijkheidsstoornissen
 Cluster A
o Predicaat = vreemd – psychotisch
o PD = Personality Disorder
 Soorten
o Paranoïde PD
o Schizoïde PD
o Schizotypale PD
 Behandelen
o We kunnen de soorten, die onder criterium A vallen, behandelen via anti-psychotica =
middelen die ook gebruikt worden bij psychotische stoornissen.
2.1.1.
Paranoïde PD
 Paranoïde PD
o Wantrouwen en achterdocht  wereld is niet betrouwbaar
 Het zijn mensen die doordrongen zijn door wantrouwe en achterdocht, zonder psychotisch te
zijn (ze denken niet dat er een complot tegen hen is, ze vertrouwen de wereld gewoon niet).
 Als gevolg gaan ze niet in interactie met andere.
2.1.2.
Schizoïde PD
 Schizoïde PD
o Afstandelijkheid en geen behoefte aan relaties  eenzaat
 Ze hebben geen behoeftes aan sociale relaties
 Ze doen andere geen kwaad en zolang dat het geval is moeten ze niet opgenomen worden.
2.1.3.
Schizotypale PD
 Schizotypale PD
o Sociale beperkingen en eigenaardig  corrigeerbare schizofreen
 Ze hebben geen sociale relaties met andere omdat ze eigenaardigheden hebben. Ze hebben
soms autistische trekjes.
 Ze zijn niet psychotische maar de eigenaardig trekjes die ze hebben doet daar wel aan denken.
 Je kan hen corrigeren omdat zij inzicht hebben in hun cognitie.
 Ze hebben weinig grensoverschrijdend gedrag.
3. Persoonlijkheidsstoornissen: Indeling II
3.1.
Cluster B persoonlijkheidsstoornissen
3.1.1.
Anti-sociale PD
 Anti-sociale PD
o Niet conform, oneerlijk, onverschillig, geen spijtgevoelens  “1000-bommenengranaten
gevoel”
 Niet conform aan de normen
 Oneerlijk zijn om zo eigen voordeel eruit te halen
o Dit is moeilijk te behandelen. Prof zou zeggen: verhuis!
o Deze mensen komen vaak tot misdrijven
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Cluster B
o Predicaat = moeilijk – impulsief
o Dit is de grootste categorie
 Soorten
o Anti-sociale PD
o Theatrale PD
o Narcistische PD
o Borderline PD
74
3.1.2.
Theatrale PD
 Theatrale PD
o Verleidend, aandacht vragen, dramatiseren  middelpunt
 Niet enkel verleidend op de seksuele manier maar ook in de manier van aandacht trekken in de
interactie met andere. Ze zijn ervan overtuigd dat verleiden dé manier is om contact te leggen
met andere. Ze vragen de aandacht waardoor ze in het middelpunt van de belangstelling
komen te staan.
 Willen graag in het middelpunt staan
 Via psychotherapie kan je daar goede resultaten mee bereiken: deze mensen kan je leren ook
op een andere manier te communiceren met anderen
 Weet je wat ik nu mee gemaakt heb!
 In de gang op de grond vallen, doen alsof je flauwvalt
3.1.3.
Narcistische PD
 Narcistische PD
o Superieur, onbeperkt, verlangt bewondering  arrogante 1000-bommen en granatengevoel
 Ze voelen zich beter dan andere/superieur.
 In tegenstelling tot anti-sociale kunnen we psychotherapie hanteren om hun denken te
beïnvloeden.
3.1.4.
Borderline PD
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Afbeelding
75
 Borderline
o Kenmerken
 Instabiel in het gemoedsleven
 Instabiel in het relationeel leven
 Psychotische symptomatologie
 Neurotische symptomatologie
 Epidemiologie
o Populatie 1,7%
o Psychiatrische patiënten 35,7%
o Behandelde verslaafden: 17,7%
3.1.4.1.
Kenmerk: Instabiel in het gemoedsleven
 Instabiel in het gemoedsleven
o Gemoedsleven = komen vaak depressief over
 Maar ze voldoen (vaak) niet aan de criteria van depressieve stoornissen
o Niet in staat zich ok te voelen
 Ze hebben geen goede hechtingsrelaties = hechtingsstoornis
o
o
o
o
Sterke stemmingsschommelingen
 Van de brug springen – leven niet meer aankunnen omdat vriend je verlaten heeft – 2 weken later
trouwen met Eddy uit de instelling
Ontsporing naar woede
Zwakke impulscontrole
 Eerst doen, dan pas denken
Autodestructief gedrag
 Automutilatie: kerven (hesitation cuts = voorarmen met kleine sneedjes)
 Anorectische of boulemisch gedrag
 Misbruik van alcohol, drugs, pillen,…
3.1.4.2.
Kenmerk: instabiel in het relatieleven
 Instabiel in het relatieleven
o Veel shifts que relaties en veel mislukkingen = moeilijke hechting
o Woelig relationeel leven
 Zowel aangaan van homo-als hetrorelaties
o Relaties gekenmerkt door conflicten
o Aantrekken en afstoten
o In relatie tot gezondheidszorg: instabiel … shoppers
o Hulpverleners vallen in ongenade of worden geïndealiseerd
o Splitting van de afdeling van de hulpverleners
3.1.4.3.
Kenmerk: Psychotische symptomatologie
 Psychotische kenmerken: “micropsychosen”
o Vooral na langdurige stress
o Vaak paranoïde van aard (betrekking, achtervolging) = sensitief
o Magisch, bijgelovig denken
3.1.4.4.
Kenmerk: neurotische symptomatologie
3.1.4.5.
Herkenning van Borderline PD
 Herkenning
o Enkele herkenbare gevoelens vanuit de arts-patiënt relatie
 Gevoel van leeggezogen te worden
 Ten einde raad qua therapeutische strategie
 Arts wil niet te dicht komen maar wort enorm vastgezet
 Omwille van de patiënt geraakt men in moeilijkheden met collega’s of het team
o Het frequentste vignet: ‘de lastigste patiënt’
 Veel telefoons, veel klachten, veel dringende oproepen = er is altijd iets aan de hand.
 Veel ‘gefoefel’ met medicijnen en voorschriftjes
 Familiair naar de zorgverlener toe: privé bellen, voornaam, verleidingsgedrag
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Neurotische kenmerken: “angst”
o Somatoforme stoornissen en conversieverschijnselen: buikpijn, hoofdpijn, vaginale klachten,
dyspareunie
o Paniekaanvallen
o Vaak multifobisch of agorafobisch
76
3.1.4.6.
Behandeling van Borderline PD
 Behandeling = moeten we niet vanbuiten kennen!
 Short-term
o “Brandje blussen”
o Bijdragen tot crisis-stabiliteit met de bedoeling zelfdestructief gedrag te beperken en het
dagelijks functioneren te herstellen.
 Long-term
o Het verbeteren van het adaptieve psychosociale functioneren en het verhogen van de stress
tolerantie.
3.2.
Pathogenese cluster B
 Afbleeding
o Uitleg =
4. Persoonlijkheidsstoornissen: Indeling II I
4.1.
Cluster C persoonlijkheidsstoornissen
 Cluster C
o Predicaat = angstig – neurotisch
 Soorten
o Ontwijkende PD
o Afhankelijke PD
o Obsessief-Compulsieve PD
 Behandelen
o Mensen met persoonlijkheidsstoornissen, die vallen binnen cluster C, moeten behandeld worden
aan de hand van SSRI/anti-depressiva= angstwerend middel.
4.1.1.
Ontwijkende PD
 Ontwijkende PD
o Geremdheid, overgereserveerd  vermijder
 Ze ontwijken spanningen en willen anderen ook geen spanning bezorgen
 Sommige leven ’s nachts zodat ze niet gestoord worden.
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
4.1.2.
77
Afhankelijke PD
 Afhankelijke PD
o Onderworpen, angst voor verlaten te worden  afhankelijk
 Ze zijn zeer afhankelijk en zoeken een dominante persoon
 Zijn weinig zelfsturend
 Mishandeld, vernederd worden door man = vaak keren ze nog terug naar die man omdat ze dat
minder erg vinden dan verlaten worden door hem.
 Voorbeeld van zijn oma die haar opa zag als de baas in huis. Zij kon niets omdat hij alles voor
hen deed. Met als gevolg dat, wanneer hij stierf, zij niets konden/zelfstandig waren.
4.1.3.
Obsessief -Compulsieve PD
 Obsessief-Compulsieve PD
o Ordelijk, beheersing, perfectionisme  Piet precies
 Dit is niet hetzelfde als OCD waarbij er sprake is van obsessie en compulsie
(=dwanghandelingen-en gedachten)
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Hier gaat het over OCPD waarbij de mensen geen obsessie en compulsies hebben. Hun leven
is enkel gekenmerkt door ordelijkheid, beheersing, controle.
 Alles moet gebeuren volgens strikte regels/afspraak
 Afgesproken om 19u. Deze mensen zullen stipt m 19u aanwezig zijn
78
OVERIGE STOORNISSEN
Hoofdstuk 8
5. Dissociatieve stoornissen
5.1.
Onschuldige of alledaagse vormen
 Onschuldige of alledaagse vormen
o Autorit (routine)
 Je rijdt van Gent naar Brussel maar je vraagt je af of je Aalst al bent gepasseerd
o Hypnose: suggestie van analgesie
 Analgesie = pijndrempel verhogen.
5.2.
Freezing
 Dieren
o Fenomeen van freezing
 Freezing
o Het is een reactie op extreme bedreiging, die optreedt als fight or flight niet mogelijk is
 Verstijving van angst
 Gerapporteerd bij 50% van slachtoffers van verkrachting
 Kenmerken
 Immobiliteit
 Analgesie
 Onvermogen tot hulp roepen
o Lijkt een zekere bescherming te bieden, in eerste instantie
 Gaat echter gepaard met psychiatrische stoornissen
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
5.3.
79
Definitie van dissociatieve stoornissen
 Definitie
o Aandoeningen waarbij psychische functies
 Geheugen
 Identiteit
 Waarneming
o Die onder normale omstandigheden geïntegreerd zijn in het BWZ nu afgesplitst of gedissocieerd
zijn
5.4.
Dissociatief fenomeen
 Verandering
o Meestal geactiveerd door ene psychosociale trigger
o Komen plots naar voor
o Eindigen plots
 Indeling
 Depersonlisatie  perceptie en gewaarwording
 Dissociatieve amnesie  bewustzijn = declaratief geheugen
 Dissociatieve fugue  identiteit en motorisch gedrag
 Dissociatieve identiteits stoornis  geheugen, gedrag, bewustzijn van het zelf
6. Eetstoornissen
6.1.
Anorexia nervosa
 Algemeen onthouden
o BMI: > 20-25
o Onder de 85%, onder de 17: risico voor het lichaam
o Ondergewicht
o Angst
 Criterium A
o Weigerig het lichaamsgewicht te handhaven op of boven een voor de leeftijd en lengte minimaal
normaal gewicht (minder dan 85 procent).
 Criterium B
o Intense angst in gewicht toe te nemen of dik te worden, terwijl er juist sprake is van ondergewicht.
 Criterium C
o Stoornis in de manier waarop iemand zijn of haar lichaamsgewicht of lichaamsvorm beleeft,
onevenredig grote invloed ervan op het oordeel over zichzelf, of ontkenning van de ernst van het
huidige lage lichaamsgewicht
 Criterium D
o Bij meisjes, na de menarche, amenorroe, dat wil zeggen de afwezigheid van ten minste drie
achtereenvolgende menstruele cycli
 Een vrouw wordt geacht amenorroe te hebben als de menstruatie alleen volgt na toediening
van hormonen (bv. oestrogeen)
6.1.1.
Subtypes van anorexia nervosa
6.2.
Boulimia nervosa
 Algemeen onthouden
o Normaal gewicht
o Vreetbuien
o Compensatie
6.3.
Boulimia nervosa subtypes
 Purgerend type
o Tijdens de huidige episode van bulimia nervosa is betrokkene geregeld bezig met zelfopgewekt
braken of het misbruik van laxantia, diuretica of klysma’s)
 Niet-purgerend type
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Algemeen onthouden
o Ondergewicht
 Beperkende type
o Tijdens de huidige episode van anorexia nervosa is betrokkene niet geregeld bezig met vreetbuien
of laxeren (dat wil zeggen zelfopgewekt braken of het misbruik van laxantia, diuretica of klysma’s)
 Vreetbuien/purgerende type
o Tijdens de huidige episode van anorexia nervosa is betrokkene geregeld bezig met vreetbuien of
purgerende maatregelen (dat wil zeggen zelfopgewekt braken of het misbruik van laxantia,
diuretica of klysma’s)
 Het is dus niet omdat je braakt dat je dus boulimia hebt, want boulimia = normaal
lichaamsgewicht
80
o
Tijdens de huidige episode van boulimia nervosa heeft betrokkene andere inadequate
compensatoire gedragingen getoond zoals vasten of overmatige lichaamsbeweging, maar is niet
geregeld bezig met zelfopgewekt braken of het misbruik van laxantia, diuretica of klysma’s
7. Slaapstoornissen
Niet kennen?
8. Seksuele stoornissen en genderidentiteit stoornissen
Niet kennen?
9. Somatoforme stoornissen
Niet kennen?
10. Nagebootste stoornissen = pathomimie
 Criterium A
o Opzettelijk veroorzaken of voorwenden van lichamelijke of psychische verschijnselen of klachten
 Criterium B
o De motivatie voor het gedrag is de rol van ‘ziekte’ op zich te nemen.
 Criterium C
o Geen externe bekrachtiging voor het gedrag (zoals geldelijk gewin, uit de weg gaan van wettelijke
verplichtingen of verbeteren van het lichamelijk welzijn, zoals stimulatie
10.1.
Nagebootste stoornis NAO
 NAO
o
Deze categorie omvat de stoornissen met nagebootste symptomen die niet voldoen aan de criteria
van de nagebootste stoornis.
 Voorbeeld
o Een voorbeeld is de nagebootste stoornis ‘bij volmacht/’by proxy’
 Het opzettelijk veroorzaken of voorwenden van lichamelijke of psychische verschijnselen of
klachten bij een ander persoon die onder de zorg van betrokkene staat, met het doel de rol van
‘ziekte’ indirect op zich te nemen.
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
11. Stoornissen in de impulsbeheersing
81
Niet kennen?
MIDDELGERELATEERDE EN
VERSLAVINGSSTOORNISSEN
Hoofdstuk 7
1. Inleiding
 Duur van de behandeling
o Gemiddelde duurt een behandeling 18 jaar
 Redenen waarom patiënten geen hulp zoeken
o Niet klaar om te stoppen met roken
o Financiële barrière
o Sociaal stigma
o Toegankelijkheid
o Dacht geen therapie nodig te hebben
o Wist niet waar therapie kon
o Geen tijd
o Idee dat therapie niet helpt
o Andere barrière
 Morele model – (<20ste eeuw)
o Oorzaak  morele zwakte. Er is een probleem met het geweten/wil.
o Behandeling  in gevangenissen en heropvoedingsgestichten. De behandelingen zijn
orthopedagogisch/opvoedkundig getint.
o Huidige visie
 Geen wetenschappelijke steun voor het morele model
 Restant  Zorgboerderijen en opvangvoorzieningen voor verslaafden in strafinrichtingen
 Farmacologische model – (begin 20ste eeuw)
o Oorzaak  verslavende potentieel van de stof ligt aan de basis van de verslaving
o Aanpak  toegang tot deze stoffen minimaliseren (drooglegging,…) = is geen goede oplossing
want de problemen verschuiven.
o Huidige visie
 Geen wetenschappelijke steun voor farmacologische model
 Restant  War on Drugs tegen Heroïne en Cocaïne met een toename van de georganiseerde
criminaliteit als gevolg
 Psychoanalytisch model – (1930-1950)
o Oorzaak  verslaving is een symptoom van karakterneurose/persoonlijkheidsstoornis. Oorzaak
ligt bij de persoon zelf.
o Aanpak  langdurige psychotherapie voor de verslaafde
o Huidige visie
 Restant  psychotherapeutische gemeenschappen
 Ziektemodel van Jellinek – (1940-1960)
o Oorzaak
 Er zijn fundamentele premorbiede verschillen op biologische en psychologische vlak
tussen de verslaafde en de niet-verslaafde
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
2. Historische visies
82
 Verslaving is een ziekte met als symptoom het ongecontroleerd gebruik van middelen en
lichamelijke afhankelijkheid (tolerantie + onthouding)
o Aanpak  gematigd gebruik is niet mogelijk voor de verslaafd en totale abstinentie is de enige
behandelingsmogelijkheid
o Huidige visie
 Er is wetenschappelijke evidentie dat er geen absoluut verschil is tussen de verslaafde en de
niet-verslaafde
 Restant  AA voor patiënten met alcoholafhankelijkheid.
 Biopsychosociaal model – (1970-1980)
o Oorzaak  gebaseerd op een aantal observaties
 Gedragstherapie van verslaving gunstig beïnvloeden
 Viëtnam veteranen met heroïne-afhankelijkheid herstelden spontaan na hun terugkeer naar de
VS
 Er is een overgang tussen gebruik, overmatig gebruik, misbruik en verslaving
 De omgeving is al dan niet faciliterend voor een verslavingsprobleem.
o Aanpak
 Aangeboren kwetsbaarheid (neurobiologisch) = medicijnen
 Persoonlijke ontwikkeling (psychologisch) = psychotherapie
 Sociale omstandigheden = sociale zorg zoals huisvestiging, budgetbegeleiding
 Heden
o Oorzaak
 Het medisch-biologisch aandeel in het biopsychosociale model wordt sterker
 Verslaving wordt geconcipieerd als een ‘hersenziekte’ met aldus een aangeboren
kwetsbaarheid
 Hierbij leidt gebruik tot (partiële) onomkeerbare veranderingen (craving – herval)
o Aanpak
 Medicatie
 Gedragstherapie
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
3. DSM-criteria
83
 DSM-criteria
 DSM-IV
o Afhankelijkheid van een middel
o Middelenmisbruik
 Probleem = onderscheid was moeilijk te maken
 DSM-5
o Middelengerelateerd en verslavingsstoornissen
3.1.
Stoornissen in het gebruik van een middel
 11 criteria, geclusterd in 4 groepen
o Problematisch patroon van (middel)gebruik (min 2 kenmerken, binnen een jaar)
 Beperkte controle over middelgebruik (1-4)
 Sociale beperkingen (5-7)
 Risicogebruik (8-9)
 Farmacologische criteria (10-11)
o Het aantal criteria is de maat voor de ernst




 Licht = 2-3 criteria
 Matig = 4-5 criteria
 Ernstig = 6 of meer criteria
Beperkte controle over middelgebruik
1. Middelen in grotere hoeveelheden of langduriger dan de bedoeling was
2. Persisterende wens of vergeefse poging om te verminderen of in hand te houden
3. Veel tijd besteed om aan middelen te komen, te gebruiken of ervan te herstellen
4. Hunkering (craving) of sterke wens of drang tot gebruik van het middel
Sociale beperkingen
5. Recidiverend gebruik, met niet nakomen van verplichtingen op werk, school of thuis
6. Aanhoudend gebruik, ondanks sociale of interpersoonlijke problemen
7. Belangrijke sociale, beroepsmatige of vrijetijdsactiviteiten opgegeven
Risicogebruik
8. Recidiverend gebruik in situaties waar dit fysiek gevaar oplevert
9. Continueren ondanks kennis dat er door middel lichamelijk of psychisch probleem is
Farmacologische criteria
10. Tolerantie
 Behoefte aan een duidelijke toegenomen hoeveelheid alcohol om een intoxicatie of het
gewenste effect te bereiken
 Een duidelijk verminderd effect bij voortgezet gebruik van dezelfde hoeveelheid alcohol
11. Ontrekkingssymptomen
 Het kenmerkende ontrekkingssymtoom van alcohol
 Alcohol (of een zeer verwante stof zoals een benzodiazepine) wordt gebruikt om
ontrekkingssymptomen te verlichten of te voorkomen
3.2.
Stoornissen door een middel/medicatie
3.2.1.
Intoxicatie door een middel
3.2.2.
Onttrekking van een middel
 Algemeen = moeten wij dit kennen of is dit enkel ter info? Examenleerstof of niet? 
o Middelspecifieke problematische gedragsverandering (met bijhorende somatische en cognitieve
verschijnselen) als gevolg van staken of afbouwen na langdurig en intensief gebruik
o Klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in sociale of beroepsmatige functioneren of in het
functioneren op ander belangrijke terreinen
o Niet toe te schrijven aan een somatische aandoening
o Niet beter door een andere psychische stoornis verklaard
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Algemeen = moeten wij dit kenne of is dit enkel ter info? Examenleerstof of niet? 
o Omkeerbaar middelspecifiek syndroom als gevolg van recente inname
o Klinisch significant problematisch gedrag of psychische veranderingen door effecten van middel op
CZS tijdens of kort na het gebruik van het middel
o Niet toe te schrijven aan een somatische aandoening
o Niet beter door een andere psychische stoornis verklaard
84
3.2.3.
Psychische stoornissen door een middel/medicatie
 Ter info
o Elke psychisch stoornis door een middel/medicatie is in dit hoofdstuk beschreven
 Zie Delirium ( puntje 3.2.3.1)
 Zie depressieve stemmingsstoornissen
 Gemeenschappelijke kenmerken
o Klinisch significante symptomatische presentatie van een psychische stoornis
o Aanwijzingen uit anamnese, lichamelijk onderzoek of labo-uitslagen
 Ontstaan tijdens of binnen een maand na intoxicatie of onttrekking
 Vanuit het betreffende middel (of medicatie) is dit bekend
o Stoornis kan niet beter worden verklaard door een onafhankelijke psychische stoornis
 Stoornis ging vooraf aan het begin van de intoxicatie of onttrekking of blootstelling
 Persisterende stoornis (minstens één maand) (niet voor neurocognitieve stoornissen)
3.2.3.1.
Delirium
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Definitie Delirium door
o Bewustzijnsstoornissen (verminderde helderheid) met verminderd vermogen om de aandacht
te richten, vast te houden of te verplaatsen
o Verandering in cognitieve functie (geheugen, desoriëntatie, taalstoornis) of ontwikkeling van
een waarnemingsstoornis, niet toe te schrijven aan dementie
o De stoornis stelt zich in korte tijd (uren tot dagen) in en neigt ertoe in het verloop van de dag te
fluctueren
o Er zijn aanwijzingen vanuit anamnese, lichamelijk onderzoek of labo dat de stoornis veroorzaakt is
door een somatische aandoening
 Beloop van een delirium
85
 Soorten delirium
o Delirium door intoxicatie met een middel
 “Moet erger zijn dan de verschijnselen die gewoonlijk samengaan met een intoxicatiesyndroom”.
 Alcohol, cannabis, cocaïne, hallucinogenen, opioïden, sedativum,…
o Delirium zich ontwikkelend kort na een onthoudingssyndroom
 Alcohol, sedativum,…
4. Neurobiologie
4.1.
Het dopaminerge systeem
 Het dopaminerge systeem - macrostructuur
o Dopamine is een neurotransmitter (NT) die door de cellichamen geproduceerd worden.
o Die cellichamen staan in verbinding door middel van banen met andere zones in de hersenen. Ze
zijn gelegen in de oudere hersenstructuren (middenhersenen).
o
De gebieden waarbij dopamine betrokken is zijn verantwoordelijk voor reward/motivatie,
plezier/euforie en motore functies/fine tuning.
 Bij mensen met een verslaving is het beloningsysteem/reward defect. Dit is genetisch bepaald.
Ze zijn minder snel tevreden met een beloning, de afhankelijkheid van een beloning ligt bij
hun anders.
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Het dopaminerge systeem – microstructuur
o In de uitlopers van de dendrieten komt de chemische prikkel toe. Deze uitlopers zorgen voor de
connectie tussen andere axonen = transmissie.
o Dopamine is pas actief als het zich in de ‘spleet’ bevindt tussen twee axonen in.
 Ze zullen dan inwerken op de receptoren volgens het sleutel-slot-principe
 De transmissie zit een chemische prikkel om in een elektrische prikkel
o Te veel aan dopamine in de spleet wordt voorkomen door middel van de transporter.
 De transporter brengt de overtollige dopamine terug in het axon, waar we ze terug gaan
opslaan in de blaasjes
o Bij verslaving
 Er is altijd een activatie in het dopaminerge systeem, maar bij verslaafden is er een hoge mate
van activatie
 De transporter bij een verslaafde is geblokkeerd door de drugs waardoor er een opstapeling is
van dopamine in de synaptische speelt = veel activatie.
86
4.2.
Directe en indirecte stimulatie
 Stimulatie van de DA nuclues Accumbens
o Indirecte stimulatie
o Directe stimulatie
 Nucleus accumbens = de zone waar er sprake is van een grootte concentratie aan transmissie
4.2.1.
Indirecte stimulatie
 Indirecte stimulatie
o = gebeurt via heterologe receptoren op het DA cellichaam
 Het is indirect omdat het niet rechtstreeks via de synaptische spleet
o
o
o
o
loopt, maar via de
De dendrieten zorgen voor de transmissie naar de hersenen. Hierop zitten
receptoren die reageren op middelen
Nicotine zal zich binden op de receptor acethylcholine
Alcohol zal zich binden op de onderdrukkende GABA-receptor  gevolg
hiervan is dat alcohol een onderdrukken effect heeft.
LDC bindt zich op hallucinogenen
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
4.2.2.
87
Directe stimulatie
 Directe stimulatie
o = gebeurt via directe stimulatie ter hoogte van de Nucleus Accumbens wat
zorgt voor een rechtstreeks effect op het dopaminerge neuron.
 Rechtstreekse werking van cocaïne
o De overschot van de dopamine in de synaptisch speelt wilt terug binnen
de axon, maar dit proces lukt niet omdat de drugs de transporter heeft
geblokkeerd.
o Gevolg hiervan is dat er meer dopamine in de spleet blijft zitten = meer
in de synaptische speelt = meer en krachtigere activatie.
 Rechtstreekse werking van Amfetamines
o De vrijlating van de NT uit de blaasjes neemt toe waardoor er meer wordt
uitgepompt in de synaptische spleet.
o Er is ook sprake van reverse transporter = dit is een proces dat tot stand
komt nadat amfetamines de werking ervan hebben ‘omgedraaid’ = De
transporter zorgt niet voor de heropname van dopamine die uit de
synaptische spleet komt, maar gaat nu ook zelf dienen als poort voor de
vrijgave van dopamine die vertrekt van binnenuit/vanuit de axon.
4.3.
Fysiologisch functie van het beloningssysteem
 Activiteit van de midbrain DA neuronen
o Midbrain DA neuronen = laag niveau van spontaan vuren
o Sterke toename van DA activiteit
 Onvoorspelbare gewenste stimuli
 Wanneer het leren toeneemt worden DA neuronen vroeger actief, gerelateerd aan
gebeurtenissen die de stimuli voorspellen
4.4.
Het principe van behavioural dynamics
Ik heb hier geen notities over, en vindt de slides ook onduidelijk. Heeft hij ze behandeld? Zouden we dit moeten
kennen?
4.5.
Activatie: drugs vs. lichaamseigen substanties
 Mesolimbische baan en lichaamseigen stimulatie
o Beloning ~ mesolimbisch dopaminerege pathway
o Input vanuit lichaamseigen substanties
 Endorfine (morfine/heroïne)
 Anandamide (marihuana)
 Acetylcholine (nicotine)
 Dopamine (cocaïne/amfetamine)
5. Middelen en middel specifieke syndromen
 Categorieën
Stimulantia
5.1.1.
Cocaïne
 Productbeschrijving
o Chloorhydraat poedervorm
 Wateroplosbaar
 Inhaleerbaar (lijtje)
 PO, IV
o Vrije base cocaïne (crack)
 Rookbaar in waterpijp
 Gebruik
o De wijze waarop je het gebruik is een factor die bepaalt hoe snel je afhankelijk wordt van het
middel.
 Werkingsmechanisme
o Stap 1  Inhibitor van momo-amine transporters
o Stap 2  release van DA
o Dit leidt tot een acute toename van dopamine
o Gevolg: euforie, verminderde moeiheid, mental alertheid
 Toediening
o Snuiven = na 30 minuten
o Roken van crack (na enkele seconden bij hoge concentraties)
 Intoxicatie
o Bij matige doses
 Gewenst effect = euforie, mentale scherpte, verminderde vermoeidheid
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
5.1.
88
 Ongewenst effect = tremor, emotionele labiliteit, rusteloosheid, irrabiliteit, stereotypieën
Bij hogere doses
 Intensere angst en paniek
 Gedesorganiseerd denken
 Paranoia/hallucinaties
 Hypertensieve crises
 Tachycardie
 Hyperthermie
 Respiratoire depressie
o Bij overdosis
 Epileptische insulten
 Arythmie en acuut hartfalen
 CVA: hemorhagie of infarct
o Bij chronisch gebruik
 Is er sprake van complexe adaptaties van het dopaminerge systeem alsook tolerantie
 Onttrekking
o Het staken of verminderen van cocaïne dat aanzienlijk en van langere duur is geweest
o Sombere stemming en twee of meer van de volgende in uren of dagen volgend op A
 Moeheid
 Levendige, onaangename dromen
 Insomnia of hypersomnia
 Verhoogde eetlust
 Psychomotorische vertraging of agitatie
o Symptomen van criterium B veroorzaken lijden of beperkingen in het sociale of professionele
functioneren
o
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
5.1.2.
89
Amfetamines
 Productbeschrijving
o Methamfetamines = meth
o Dexamfetamines = dexadrine
o Methylphenidate = rilatine
 Intoxicatie
o Bij matige doses
 Euforie, toegenomen mentale alertheid, zelfvertrouwen, engergie, irratabiliteit
o Bij matige tot hogere doses
 Fysieke complicaties
 Angina
 arthythmieën
 Psychische complicaties
 Convulsies
 Delirium en verwardheid
Cannabinoïden
5.2.1.
Cannabis
 Productbeschrijving
o Marihuana is de naam van de plant Cannabis sativa
 Hasjiesj = gedroogde en verpulverde hars van de plant
 Gerookt (joints) of gebeten (cake)
 Cannabis olie (hash oil) bevat 60-80% THC op sigaret
 Werkingsmechanisme
o Endogene substantie: anandamide
o Marihuana: THC
 Bindt aan High Affinity Cannabinoïde receptoren op zenuwcellen
 Intoxicatie
o Bij matige doses:
 Stemming
o Initiële euforie en welbehagen
o Alleen: relaxatie en slaap
o In groep; vaak lachbuien
 Cognitie
o Verminderd korte termijn geheugen
o Verminderde aandacht en leervermogen
o Verhoogde reactietijd
o Bemoeilijkte complexe taakuitvoering
 Motoriek
o Bemoeilijkte coördinatie (reeds na 1-2 sigaretten)
o Gedurende 4-8 uur (dus: ook na de euforische roes)
o Risico bij auto-rijden
 Perceptie
o Veranderde zintuiglijke functies (auditief/visueel)
o Veranderde tijds- en zelfperceptie
o Bij hoge dosis
 Fysieke complicaties
o Tachycardie
o Orthostatische hypotensie
o Rode conjunctiva
o Dilatatie bronchi
 Psychische complicaties
o Paniekaanvallen
o Paranoïde psychose
o Hallucinaties
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
5.2.
90
5.3.
Hallucinogenen
5.3.1.
Hallucinogenen
 Productbeschrijving
o Klasse I  Indol-Alkylamines
 LSD
o Klasse II  Phenyl-Alkylamines
 MDMA
5.3.1.1.
LSD
 Somatische effecten (vlug)
o Zwakte, Somnolentie, Misselijkheid, Paresthesieën, Pupilverwijding, Bloeddrukverhoging,
Tachycardie
 Psychische effecten
o Inwendige gespannenheid (na 30-60’)  eventueel “bad trip” = paniek
 Ontlading is gelach of tranen
o Psychotische belevenissen (na 2-3 u)
 Visuele illusies en hallucinaties (distorsies); zelden auditief
 Perceptuele veranderingen (vb. tijdsbesef)
o Gevoel van onthechting (na 4-5 u)
 Magische controle over allerlei zaken
 Gewenste effecten = euforie
o  zelfvertrouwen,  zelfaanvaarding, verminderde remmingen,  empathie
 Toxische effecten
o Misselijkheid, transpiratie, pupildilatatie, hypertensie, tachycardie, zelfoverschatting, irritatie,
hallucinaties
5.3.2.
Opmerking bij gebruik
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Risico op persisterende waarnemingsstoornissen
o De herbeleving, volgend op het staken van het gebruik van een hallucinogeen, van een of meer
zintuiglijke symptomen die beleefd worden tijdens de intoxicatie door het hallucinogeen (bvb
geometrisch hallucinaties, foutief waarnemen van bewegingen in de periferie van de gezichtsvelden,
kleurige flitsen, intensievere kleuren, reeksen van beelden van bewegende voorwerpen, halo’s rond
voorwerpen, macropsie of micropsie)
o Veroorzaken in significante mate lijden of beperkingen in het sociaal of beroepsmatig functioneren
91
5.4.
Opiaten
 Opiaten
 Heroïne = Bron  semisynthetisch uit morfine
 Morfine = Bron  natuurlijk (uit opium)
 Codeïne = Bron  morfine
 Werkingsmechanisme
o Geneesmiddelen = agonisten
 Sterk = morfine, methadone en heroïne
 Matig = codeine
 Intoxicatie
o Bij matige doses
 Medische reden van toediening = analgesie
 Gewenste effecten door gebruiker = euforie, sedatie, nodding
 Ongewenste effecten voor gebruiker = constipatie, urine retentie, miose
o Overdosis
 Bewusteloosheid
 Miosis (pinpoint pupils)
 Trage en oppervlakkige ademhaling
 Onttrekking
o Wanneer
 Staken (of vermindering) van het gebruik van opioïden dat aanzienljk en van langere duur is
geweest (neklee weken of mananden)
 Toediening van een opioïde-antagonist na een periode van opioïdengebruik
o Symptomen
 Drie of meer van de volgende
 Dysfore stemming, misselijkheid of braken, spierpijnen, tranenvloed of loopneus,
pupielverwijding, kippenvel, transpireren, diarree, geeuwen, koorts, insomnia
Alcohol en sedativa
 Werkingsmechanisme
o Stimulatie van GABA inhibitie
o Reductie van glutamaat excitatie
o Vrijzetting van opiaten
o Vrijzetting van endocannabinoïden
o Indirecte stimulatie van dopaminerg systeem
 Etiologie en risicofactoren
 Omgeving
o Beschikbaarheid van alcohol
o Opgedane ervaringen
o stress
 Genetica en fysiologie
o Familiale component = variantie voor 60% verklaar door genetica
o Dopamine D2 receptor gen allel is gelinkt aan voorbeschiktheid
o Acute alcohol gerelateerde bloosreactie = minder risico
 Intoxicatie
o Recent gebruik van alcohol
o Gedrags-en psychische veranderingen
o Één of meer van volgende
 Lallende spraak, coördinatiestoornissen, onzekere gang, nystagmus, stoornissen in de aandacht
of geheugen, stupor of coma
 Onthouding
o Staken of vermindering van het gebruik van alcohol dat aanzienlijk en van lange duur is geweest
o Twee of meer van volgende symptomen
 Autonome hyperactiviteit (transpireren of polsfrequentie >100)
 Toegenomen tremor aan de handen
 Insomnia
 Misselijkheid of braken
 Passagère visuele, tactiele of auditieve hallucinaties of illusies
 Psychomotorische agitatie
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
5.5.
92
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
o
93
 Angst
 Grand mal insulten
Symptomen in B veroorzaken significante beperkingen in sociaal of beroepsmatig functioneren
PSYCHOSEKSXUOLOGIE
Hoofdstuk 9
1. Inleiding
 Seksuologie
o Studie van de seksualiteit
o Interdisciplinair, hanteert biopsychosociaal model
o Bestudeert seksualiteit aan de hand van variabelen (sekse, seksuele oriëntatie, seksuele functie,
seksuele identiteit,…)
o Ze bestuderen ‘gezonde’ en ‘ongezonde’ seksualiteit
 Seks
o Is per definitie een biopsychosociaal samenspel
 We doen het met ons lijf  ons seksueel systeem dient dus adequaat te functioneren
 De meeste onder ons beleven het meestal met een vaste partner.
 Wat we denken, bepaalt hoe we situaties benaderen. Maar ook over welke vaardigheden we
beschikken, welke attitudes we erop nahouden,…
 Maar ook hoe de maatschappij ons bepaalde normen en waarden voorschotelt.
 Als seksuoloog vind ik het dan ook onze taak om bepaalde van deze normen, die soms
ook op minder waarheid gesteold zijn en mythes blijken, kritisch te beschouwen.
 Dient een man altijd initiatief te nemen om te vrijen
 Hebben mannen meer zin dan vrouwen
Spectrumvisie
 Wat is normale seksualiteit
o Er is een enorme variatie/onderscheid tussen ‘normale-gezonde’ vs. ‘abnormale-verstoorde’
seksualiteit(sbeleving)
o Men spreekt van een spectrumvisie
 Normaal = afhankelijk van de cultuur, persoon,…
 Seksuele onvrede = er is een verschil in het
verwachtingspatroon en in de realiteit. Hier is er wel
nog geen sprake van een objectief waarneembaar
medisch probleem = dit is iets wat de persoon zelf
percipieert. Dit komt bij iedereen ooit eens voor
 Dysfunctie = onvrede dat gepaard gaat met een blokkade waardoor lijden of
interpersoonlijke moeilijkheden ontstaan.
 Cijfers Sexpert: seksueel gedrag
o Nut van deze data
 Stelt ons in staat om een referentie te maken naar de normaliteit.
o
 Een steekproef werd bevraagd of ze seksueel actief zijn of niet
 Stel dat ze ‘ja’ antwoordden dan werd er doorgevraagd of ze problemen hadden
ondervonden
 Er was een groep die problemen had ondervonden. Aan deze groep werd gevraagd of men
daar last van had of niet
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
1.1.
94
 Hierdoor kon men een onderscheid maken tussen mensen met een seksuele
moeilijkheid en mensen met een seksuele dysfunctie. Bij deze laatste groep wordt
wel last ervaren
 Er is een zogenaamd B criterium: om van pathologie te kunnen spreken,
moet men ook last ervaren. Als er geen last is spreekt men niet over een
seksuele dysfunctie
 Seksuele dysfunctie: als gevolg van de verstoorde seksuele functie is er ook
sprake van distress
o
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
1.2.
95
Afbeelding
 Driehoek = hierin ziet men een onderscheid tussen
seksuele moeilijkheden en seksuele
functiestoornissen. Deze mensen ervaren het niet als
‘last’, ze aanvaarden het.
 Cirkel in de driehoek = hierin ziet men de mensen
die een disfunctie ervaren. Deze groep wordt
opgenomen in de DSM omdat hier spraken is van last,
langdurige impact. Hier is er sprake van een
pathologie.
 Als gevolg van de seksuele disfunctie ervaren
deze mensen distress.
Seksuele respons cyclus
 Seksuele respons cyclus
o Verloop van de seksuele activiteit.
 Niet iedere fase duurt even lang, maar men ziet wel een logische volgorde hierin die
grotendeels gelijkaardig verloopt bij mannen en vrouwen
o De pathologie is op de seksuele respons cyclus geënt.
o Stadia
 Desire: seksueel verlangen
o ♀: offline, vaak niet aanwezig, afhankelijk van context (tactiele prikkels).
o ♂: online, sterker aanwezig in fantasie en gedrag (masturbatie), prikkels (vaak visueel)
worden sneller als seksueel geïnterpreteerd. Niet zelden ongebruikelijke prikkels.
 Excitatie: opwinding
o ♀: Fysiologische respons (lubricatie en vasocongestie) hoeft niet altijd samen te gaan
met psychologische opwinding
o ♂: Fysiologische respons (erectie) en psychologische opwinding gaan haast altijd
samen.
 Orgasme: lustvolle climax
o ♀: kwalitatief verschillende types van orgastische respons, multipele orgasmen
mogelijk.
o ♂: een orgasme per ejaculatie per coïtus of masturbatie.
 Resolutie:
o ♀: veel minder uitgesproken aanwezig.
o
♂: altijd aanwezig met variabele duur: van minuten tot dagen. Indien geen orgasme is
de resolutie doorgaans veel minder uitgesproken
 Libido loskoppelen van het voortplantingsperspectief
o De loskoppeling is het gevolg van de cultuur/maatschappij.
 Men moet onze behoeftes controleren waardoor we seksuele activiteiten moeten ‘plannen’
 Als gevolg van die controle en het plannen ontstaan er meer seksuele problemen
2. Classificatie van seksuele dysfuncties
 Classificatie
o DSM 5
 Enkel bij mannen heeft men een opsplitsing gemaakt
 Seksuele dysfunctie-parafilieën-genderdysforie
 ICD-10
 Codering seksuele problemen (landelijk overleg polikllinieken seksuologie): verwerkt
voorstellen in functie van update DSM-ICD
Seksuele disfuncties DSM -5
 Seksuele disfuncties DSM-5
o Seksuele disfuncties, stoornissen m.b.t.:
 Seksueel verlangen (enkel mannen)
 Seksuele opwinding
 man: erectiestoornis
 vrouw: seksuele interesse/opwindingsstoornis
 Orgasme
 man: premature ejaculatie
 vrouw: vrouwelijke orgasme stoornis
 Genito-pelviene pijn-penetratie stoornis
 Wegens hoge comorbiditeit nemen we vaginisme en dyspareunie samen
o Seksuele stoornissen door medische aandoening/middel
o Parafiele stoornissen
 Voyeurisme
 Seksueel masochisme stoornis
 Seksueel sadisme stoornis
 Pedofiele stoornis
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
2.1.
96
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
o Genderdysforie (kinderen vs adolescenten/volwassenen)
 Diagnostiek
o Anamnese
o Psychologisch onderzoeken
o Vragenlijst
o Lichamelijk onderzoeken
o Technische onderzoeken
 De cijfers
o 34,8% van de mannen en 43,2% van de vrouwen ervaart seksuele functies (grote driehoek)
 8% van de mannen ervaart een disfunctie
 Vooral erectieproblemen, premature ejaculatie, verhoogd seksueel verlangen
 20% van de vrouwen ervaart een disfunctie
 Orgasmeproblemen, verminderd seksueel verlangen, lubricatieproblemen
o Weinig mensen zoeken hulp voor hun problemen
 Hoe groter de last, hoe meer hulpzoekend gedrag
 1/10 van de mannen zoekt hulp
 1/5 van de vrouwen zoekt hulp
 Prevalenties van functiestoornissen/disfuncties bij seksueel actieve vrouwen
o Grootst probleem = opwindingsproblemen en geen/traag orgasme
o Verschil tussen dyspareunie en vaginisme (= vandaag wordt dit gezien als 1 term)
 Beide heeft het te maken met problemen met het libido en orgasme.
 Verschil
 Dyspareunie = er wordt een pijn ervaren, wat als een disfunctie wordt gezien
 Vaginisme = het lage libido en/of geen orgasme wordt als eigen ervaren. Men
aanvaardt dat dit nu eenmaal is wie je bent.
o Grafiek
97
 Prevalenties van functiestoornissen/disfuncties bij seksueel actieve mannen
o Grootste probleem die ervaren wordt = te snel orgasme
2.2.
Hoe bespreekbaar stellen
 Toestemming vragen
o Men vraagt eerst toestemming door te bv. te vragen ‘is het ok als ik je nu enkele vragen rond
seksualiteit stel?’
 Hebben je huidige klachten een impact op je seksueel leven? – JA = heb je er last van?/ NEEN =
wens je hulp?
 Wanneer de patiënt strikt en weigert is dat geen probleem = impliciete boodschap voor de
hulpverlener dat die persoon een seksuele klacht zou kunnen hebben  doorsturen = helpen
 Informeren van de mensen
o Er heersen veel mythes, taboes en misverstanden die uitgeklaard horen te worden.
 Patiënten mogen die mythes,… niet hanteren als de realiteit, daarom is het belangrijk dat
ze de waarheid weten.
Etiologie
 Etiologie
o De seksuele functie verschilt van andere fysiologische responssystemen
 In de context van een relatie
 Socio-culturele factoren
 Niet enkel focus op de patiënt als individu
 Three widow approach
 1ste venster = Huidige situatie
o Situationele, proximale factoren
o Relationele problemen, onveiligheid, onvermogen om te genieten
o Gebrek aan communicatie
o Onvoorziene omstandigheden
 Werkdruk, vermoeidheid, zorgen over zwangerschap, SOA’s
o Huidige relatie/situatie
o Laag zelvertrouwen/zelfbeeld
o Reactieve inhibitie – dual control model
 Negatieve emotionele respons
 Transiënte reductie capaciteit excitatie
 Dual-control model
o We hebben een drift die vandaag, door cultuur en maatschappij,
losgekoppeld is van seksuele actief zijn.
o Men moet onze driften onder controle houden/uitstellen (bv. als je in de les
zit moet je het uitstellen).
o Men moet constant bezig zijn met het controleren van onze driften dat,
wanneer je wil en kan seksueel actief zijn je dit in zekere mate moet loslaten
= evenwicht tussen meer en minder controle uitschakelen  die balans
tussen controle en controle laten vakken leidt wel een tot moeilijkheden
o Sommige mensen hebben angst om die controle los te laten. Meer controle,
minder angst, minder onzekerheid
 2de venster = Individuele kwetsbaarheid
o Negatieve attitudes
o Behoud zelfcontrole/angst controleverlies
o Voorgeschiedenis misbruik/trauma = negatieve attitudes
o Neiging tot seksuele geremdheid
de
 3 venster = Gezondheid gerelateerde factoren
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
2.3.
98
o
Mentale en fysieke gezondheid
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
3. Parafilieën
99
 Parafilieën
o Hardnekkig, minstens 6 maanden durende associatie tussen hevige seksuele opwinding en
handelingen of fantasie door
 Niet-menselijke voorwerpen
 Echte of gesimuleerde pijn of vernedering
 Kinderen of volwassenen tegen hun wil
o Er is sprake van lijden; door de persoon zelf of door andere
o Seksuele handelingen zijn enkel parafiel wanneer ze gemotiveerd zijn door schadelijke seksuele
interesses
 Een individu met pedofilie kan handelen door te masturberen tijdens niet pornografische
kinderprogramma’s te zien; een persoon kan per ongeluk foto’s van kinderen van het internet halen
terwijl men eigenlijk volwassen pornografie wou – geen pedofiel
o Een enkele parafiele gedachte of handeling – vooral in ongewone omstandigheden is niet indicatief
voor parafilie
 Een vrouw die tijdens vakantie oiv ethyl haar lichaam toont aan vreemden in een bar – geen
exhibitionisme
o Exclusie: Opportunistische activiteit die niet seksueel gemotiveerd is
 Een pooier die vrouwen dwingt om seksuele activiteit te doen voor drugs en geld – geen seksueel
sadisme
 De motivatie is meer financieel dan seksueel
 Kliniek
o Definitie  Aanwezigheid van een persistente en/of recurrente seksuele interesse die schade met
zich meebrengt
 Interesse vs handelen
o Soms geen handelen – meerderheid enkel gedachten/fantasieën
o Motivatie – ‘schadelijke’ seksuele interesses
 Persistent vs opportunistisch
o Gekarakteriseerd door PERSISTENTIE
 Eenmalig in bepaalde omstandigheden
 Exclusie: Opportunistische activiteit die niet seksueel gemotiveerd is
 Inherente schade vs toevallig leed
o Criterium: HARMFUL
 Asphyxophilia: vrouw die enkel opgewonden kan worden wanneer ze verstikt
wordt – cerebrale anoxie en dood
 Voyeurisme, exhibitionisme, frotteurisme, seksueel sadisme, pedofilie – delict
 Travestie fetishisme – niet crimineel, problematisch wanneer geen emotionele
relatie behouden blijft
 Pathologisch vs onconventioneel
 Homoseksualiteit
o Primaire seksuele interesse in hetzelfde geslacht
o Geen kwaad, Sociaal onconventieel
 Sadomasochisme
o Sadisme: arousal door controle, masochisme: arousal door gecontroleerd
worden
o
3.1.
BDSM Bondage Dominance Submission Sadism Masochism
Classificatie
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Classificatie
o Er zijn meer dan 100 soorten parafilieën
 Meest frequent
 Exhibitionsime = zich naakt tonen in het openbaar aan anderen
o Je krijgt niet de kick van het blootgeven, wel van de reactie van anderen (afkeer,
kwaadheid)
 Fetisjisme = nood aan objecten in de seksuele activiteiten, zonder dit geraak je niet
opgewonden
 Transvestisch fetisjisme: zich omkleden als vrouw
 Frotteurisme = te dicht komen bij iemand, de persoon ongewenst aanraken. Spanning
en negatieve reacties: kick
 Pedofilie = zelf denken is pathologisch (bij andere parafilieën is denken eraan niet
pathologisch, maar wel als je het uitvoert. Bij pedofilie is het denken eraan als
pathologisch)
 Seksueel masochisme/seksueel sadisme = pijn doen van andere zonder
toestemming
 Voyeurisme = begluren zonder toestemming, de kick komt door de spanneing en de
reactie van de mensen, niet perse van wat de mensen doen
o Staat ook onder dwangstoornissen: spanning windt hun op
o De mensen kunnen ook opgewonden geraken door gewone prikkels, maar die zijn
minder krachtig
100
GENDERDYSTROFIE
Hoofdstuk 10
1. Eerste hulp bij genderproblemen
 Eerste hulp
o Wat elke psychiater moet weten
o Wat elke psychiater kan doen?
 Diagnostiek algemeen
 Psycho-educatie cliënt en omgeving
 Doorverwijzing algemeen en specifiek
 Bij genderproblemen
o Prevalentie = onderschat
o Toenemende hulpvraag
o Aanzienlijk lijden
o Wetenschappelijk onderbouwde behandeling met
voldoende bewijs gunstige outcome
 Aantallen voor België
o Er is een evolutie
o Niet alle patiënten zijn gekend
2. Begrippenkader
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Termen
o GIS  Genderidentiteit stoornis
o GID  Gender Identity Disorder
o TS  Transseksualiteit
o GD  Gender Dysphoria
o MtFs  Man-naar-vrouw
o FtMs  Vrouw-naar-man
o EO  Early onset
o LO  late onset
101
3. Etiologie
 Biopsychosociaal model ()typisch genderontwikkeling
o Beperkte evidentie psychosociale factoren
o Toenemende evidentie biologische factoren
 Spectrum
o Er is sprake van een spectrum  we zien het niet zwart-wit
o We doorlopen een aantal stadium naar het stabiel ervaren van onze genderstabiliteit
 De ene persoon is trager bij het ervaren van stabiliteit dan de andere. Degene twijfelde maar
toch de stabiliteit hebben bereikt neigen vaak naar de homoseksualiteit.
 Afbeelding
o Biologische mannen die zich vrouw voelen, hun hersenen
lijken meer op de hersenen van biologische vrouwen
o Biologische vrouwen die zich man voelen, hun hersenen
lijken meer op de hersenen van biologische mannen
4. Relatie genderdysforie en psychiatrie
 Relatie genderdysforie en psychiatrie
o De gedachten dat genderdysfore mensen ‘psychiatrische
gevallen’ waren is volledig weerlegt
 Relatie pscyhi(atri)sche problemen: relevante artikels
o De meeste genderdystrofe personen hebben primaire
psychiatrische ziektes.
 Suïcidepogingen, persoonlijkheidsstoornissen,
depressie, verslaving en schizofrenie
o Als gevolg dat de maatschappelijke aanvaarding van trans-vrouwen moeilijk verloopt ziet men meer
suicidepogingen en depressies.
 Effect behandeling op lange termijn
o Er is overtuigend bewijs gevonden voor een positief effect genderaanpassende behandeling met
betrekking tot
 Genderdysforie, algemeen welbevinden, psychi(atri)sche problemen, seksuele tevredenheid
o De kwaliteit studies zijn beperkt
 Geen gerandomiseerd onderzoek
 Weinig prospectief follow-up ondezoek
 Afwezigheid van controle groep
 Onduidelijkheid effect onderscheiden
 Behandelingsonderdelen
 Genderdysforie bij kinderen
o Een sterke en aanhoudende genderidentificatie met het andere geslacht( niet slechts een
verlangen naar een of ander verondersteld cultureel voordeel om tot de andere sekse te behoren)
o Bij kinderen wordt de stoornis zichtbaar door vier (of meer) van de volgende:
 Herhaaldelijke geuite wens om, of er op staan, tot de andere sekse te behoren
 Bij jongens: een voorkeur voor het dragen van vrouwenkleren of kleren die daarop lijken; bij
meisjes: er op staan alleen stereotiepe mannenkleding te dragen
 Sterke en blijvende voorkeur voor het in fantasie spelen van de rol van het andere geslacht of
aanhoudende fantasieën over het tot de andere sekse te behoren
 Intens verlangen om deel te nemen aan de stereotiepe spelletjes en vormen van tijdverdrijf van
de andere sekse
o Zich voortdurend niet op zijn/haar gemak voelen met zijn/haar sekse of het gevoel hebben dat het
niet juist is zich volgens de genderrol van deze sekse te gedragen.
o Bij kinderen wordt de stoornis zichtbaar door een van de volgende: bij jongens, de bewering dat
zijn penis of testes walgelijk zijn of zullen verdwijnen of de bewering dat het beter zou zijn geen
penis te hebben, of een afkeer van wilde spelletjes en afkeuring van stereotiep jongensspeelgoed,
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
5. Genderdysforie bij kinderen
102


Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017

103


spelletjes en activiteiten; bij meisjes, afwijzing van zittend urineren, de bewering dat zij een penis
heeft of dat deze zal aangroeien of de bewering dat ze niet wil menstrueren of duidelijke afkeer van
de voorgeschreven vrouwenkleding.
GD bij kinderen
o Gendervariantie frequenter aanwezig dan gedacht: 3,4% jongens en 5,2% meisjes van 7j
o Respectievelijk 1% en 1,7% wil ook effectief tot andere gender behoren
o Afname variantie met toenemende leeftijd (Van Beijsterveld, 2006)
o Slechts 2-27% GD persistentie in adolescentie
o 8 tot 15 maal meer homoseksualiteit op volwassen leeftijd bij gendervariante groep op
kinderleeftijd (Steensma, 2012)
o Persisteren geassocieerd met veranderingen sociale omgeving, fysieke veranderingen en
verliefdheid/seksuele aantrekking
Differentiaal diagnose GD bij kinderen
o Kinderen bij wie symptomen van GID acuut ontstaan en verdwijnen = stressantwoord op een
specifiek life-event (geboorte van broer of zus; tegenslag in groep van seksgenootjes)
o Crossdressing bij jongens (ondergoed) # crossdressing bij GID kinderen (bovenkleding)
o Juveniele vorm van ‘unmasculinity ’/ ’unfemininity’
o Niet accepteren van homoseksualiteit
o Interseksaandoening
o Reactieve Hechtingsstoornis
o Sexueel misbruik van een kind
o Autisme Spectrum Stoornis
Behandeling GD bij kinderen
o Puberteitsremmers
 Blokkeren geslachtskenmerken
 Omkeerbare behandeling! (‘ondersteunt de diagnostiek zonder definitief te zijn’)
 Vanaf Tanner 2 (mr! geen drukkingsmiddel)
 Teambeslissing
 Strikte voorwaarden! (diagnose - langdurig gekend – geen psychiatrische co-morbiditeit –
steunende omgeving -…)
o Cross-seks hormonen
 Onomkeerbaar
 Vanaf 16j mogelijk (oestrogenen/androgenen)
 Zelfde strikte voorwaarden
 Teambeslissing (kinderpsychiatrische herevaluatie!)
o Operaties
 Teambeslissing
 Grondige voorbereiding
 Samenwerking genderteam voor volwassenen
 Tijd nemen
 Ten vroegste vanaf 18 jaar
Outcome behandeling bij kinderen met GD
o Beperkte evidentie (recent protocol, beperkt aantal behandelcentra, weinig follow-up tijd)
o De Vries, 2014: 55 kinderen, T0 = voor puberteitsremmers, T1 = na cross-seks hormonen en T3
= 1 jaar na SRS
o Daling genderdysforie, psychologisch functioneren vergelijkbaar algemene populatie, geen spijt
Conclusie en aanbevelingen
o GID ≠ keuze: psycho-educatie patiënt en omgeving
o
o
o
o
o
o
o
Verdere destigmatisering door verbetering inzichten en maatschappelijke bewustwording
(↓ minority stress)
Sneller onderkennen GID waardoor sneller behandeling en minder “schade”
Blijvende aandacht voor én na behandeling psychische gezondheid
Repliceren bevindingen etiologisch onderzoek (“1 vogel maakt de lente niet”)
Gericht onderzoek beschermende factoren, interactie minority stress, psychische symptomen en
GID
Lange termijn onderzoek
Grootschalige, internationale onderzoeksprojecten (genoom, beeldvorming)
Samenwerking kinder-jeugd- en volwassenenhulpverlening (trajecten)
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
o
104
SUÏCIDE
Hoofdstuk 11
1. Inleiding
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
1.1.
105
Definities/terminologie
 Suïcide
o Zelfmoord/zelfdoding
 Het woord zelfmoord ligt soms moeilijk. Zelfdoding is beter. Suïcide is de wetenschappelijke
term
 Vooral de nabestaanden hebben het moeilijk met het woord zelfmoord
 Patiënt zelf gebruikt het woord zelfmoord
 Suïcidepoging
o Moet er een suïcidale intentie aanwezig/doodswens zijn om van een poging te spreken?
 Europa  niet
 VS  wel
o Definitie = het is opzettelijk, niet-fataal, niet habitueel gedrag, ongeacht de suïcidale intentie
o Wat is het verschil met automutilatie
 Multiple herhalende episode, maar er is geen sprake van een suïcidale intentie
o Belangrijk risicofactor van suïcide  hoe meer pogingen, hoe groter het risico
 Het is geen hulpkreet, het is iemand die echt in nood is, die aan het lijden is en die hulp nodig
heeft
o Heel veel zelfmoordpogingen worden vastgelegd op het spoed
o Mensen die pogingen ondernomen zitten vaak in een tweestrijd: de ene helft hoor je expliciet
zeggen dat ze dood willen, de andere helft geeft vaak aan dat ze de gevoelens op dat moment niet
langer willen ervaren, ze willen de pijn niet meer
 Suïcidale ideatie
o Gedachten aan zelfmoord
 Suïcidaal proces
o Er is evolutie mogelijk van suïcidaliteit
o Proces van eerste gedachte naar meer concrete plannen tot uitvoeren van de daad
 Het is belangrijk dat we de positie inschatten van waar iemand zich bevind in het suïcidaal
proces.
 Er is sprake van een evolutie (ontstaat niet van de een op de andere dag)
 Het is geen statisch proces = sommige dagen gaan beter, door bepaalde levensgebeurtenissen
gaat het weer wat slechter.
 Stippenlijn
 Eronder (=niet observeerbaar gedrag)  gedachten en
gevoelens over suïcide
 Erboven (=observeerbaar gedrag)  sociaal minder
aanwezig, somberheid,...
 Er zijn ook suïcidale processen waar de stippellijn
helemaal vanboven ligt en waarbij zelfdoding plots komt
1.2.
Psychologisch autopsie onderzoek
 Info uit Vlaams psychologisch-autopsie onderzoek omtrent suïcidaal proces bij jongeren?
o Psychologisch autopsie-onderzoek
 Nadat iemand gestorven is gaan we met familie, vrienden, … de levensgeschiedenis van de
persoon na gaan en kijken of een psychiatrische stoornis was
 Studie: aan de hand van dagboeken de start van het suïcidaal proces aanduiden
o Bevestiging suïcidaal proces (dat bij iedereen zo een proces was voorafgegaan)
o Gemiddelde tijdsduur: 29 maand (2,5 jaar): tijd tussen de eerste suïcidale gedachte en de
uiteindelijke suïcide
o Bij 60% was er nooit een poging ondernomen. De tijd tussen de eerste gedachte en de uiteindelijke
suïcide was ook veel korter, 16 maanden
o Een poging is een heel belangrijk signaal voor de omgeving. Er wordt een behandeling opgestart na
een poging en dat is ook de reden waarom het proces langer duurde
o 2 types
 Kort zonder voorgaande pogingen  tijdsduur: 16 maand
 Lang met voorgaande pogingen  tijdsduur: 46 maand
o Sommige suïcides gebeuren zonder enig signaal. Het werd pas achteraf duidelijk, bij het lezen van
de dagboeken, dat een beslissing was genomen
o Laatste maand voor suïcide geen duidelijk observeerbaar gedrag
o Kort en snel evoluerend suïcidaal proces bij aanpassingsstoornissen
 Diagnose gesteld na moeilijke levensgebeurtenis
 Patiënt vindt het moeilijk om ermee om te gaan
 20% van de jongeren hebben een aanpassingsstoornis
2. Epidemiologie
Epidemiologie: Suïcide
 Verschil in geslacht
o Hogere zelfmoordcijfers bij mannen
 Zij ‘hanteren’ gewelddadige methodes
 Mannen hebben meer risicofactoren omdat zij een andere manier hebben om om te gaan met
problemen dan vrouwen  vrouwen praten meer over problemen, zoeken hulp
 Mannen zijn gevoeliger voor socio-economische situaties
 Economische crisis = stijging van
zelfmoordneigingen, vooral bij mannen
o Vrouwen
 Pieken op de leeftijd van 45-55 jaar
 Verschil in leeftijd
o 0-10 jaar  niet
o 10-14 jaar  slechts enkele gevallen
o 15-19 jaar  ongeveer 30 jongeren
o 85+ grootste risicogroep
 Zelfmoord is een belangrijke doodsoorzaak alleen zijn mensen hier zich niet bewust van als
gevolg dat de media hier niet zo op inspringt.
 Suïcide in Vlaanderen
o Ongeveer 1000 per jaar = 3/dag
o ¾ van de suïcides zijn mannen
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
2.1.
106
o
o
2de doodsoorzaak bij jongeren en 1ste doodsoorzaak bij volwassenen
Belangrijkste risicogroep  oudere mannen = maar dit is suïcide proportioneel geen belangrijke
doodsoorzaak binnen deze groep gezien het vaker overlijden door ziektes
 Evolutie suïcidecijfers: Vlaanderen
o Jonge mannen (15-19 jaar) = 23% daling
o Jonge vrouwen (15-19 jaar) = 10% daling
o Oudere (mannen) = sterke daling  als gevolg van
alertheid huisarts
o Een leeftijdsgroep waar men zich vandaag de dag veel
zorgen om maakt is de leeftijdsgroep 40-65 jaar:
ondanks alle acties op vlak van suïcidepreventies
blijkt het geen effect te hebben
 Iemand van 52 die zijn werk verliest heeft het
zeer moeilijk om opnieuw werk te vinden i.p.v. iemand die 30 jaar en geen job meer heeft
 Belang van suïcide wereldwijd
o Meer mannen dan vrouwen
o Hoogste suïcide rates wereldwijd
 Hoogste: Litouwen, Rusland, Estland
 1e West-Europese land: Finland, daarna België
o Situering van Vlaamse cijfers binnen EU
 België bij de hoogste
o Situering van Vlaamse cijfers wereldwijd
 Mannen: 15de plaats in de wereld
 Vrouwen: 5de plaats in de wereld
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
2.2.
107
Epidemiologie: Suïcidepogingen
 Suïcidepogingen
o Zijn veel moeilijker te registreren dan suïcide zelf
o Vrouwen doen over het algemeen meer pogingen dan mannen
o Mannen doen meer geslaagde pogingen = suïcide
o Leeftijd 25-29 jaar = omgekeerd  mannen meer pogingen dan vrouwen
o Grootste risicogroep bij vrouwen is de leeftijd van 15-24 jaar
 Algemeen
o Pogingen = kenmerkend voor jongeren
o Fatale uitkomst = kenmerkend voor ouderen
 Suïcidepogingen in Vlaanderen
o Ongeveer 10.000 per jaar = 30/dag
o Vrouwen iets meer maar geen grote verschillen
o Grootste risicogroep = Voornamelijk jongere leeftijdsgroepen en vooral jonge meisje
 Zelfbeschadigend gedrag (ZBG) bij jongeren
o Verschil tussen Vlaanderen en Nederland
o Verklaring
 Vlaamse adolescenten (vs. Nederlandse adolescenten) rapporteerden 5 risicofactoren die
significante meer aanwezig zijn dan bij de Nederlandse adolescenten.
 Meer negatieve levensgebeurtenissen
 Meer angst = gevoel
 Meer alcohol en drugsgebruik
 Minder probleem-georiënteerde coping (=efficiënt omgaan met problemen)
 Minder communicatie over hun problemen met volwassenen
2.3.
Epidemiologie: Suïcidale gedachten
 Oorzaken
o Complex en multifactorieel bepaald probleem
 Het is een combinatie van oorzaken en risicofactoren
 Je moet het zien als een soort emmer die wordt gevuld met druppels
 Er zijn ook kwetsbaarheidsfactoren: de ene persoon heeft soms veel meer risico dan de andere
persoon. Er zijn ook mensen die deze kwetsbaarheid niet hebben
 Suïcidaal gedrag
o Resultaat van gelijktijdig voorkomende
 Permanent aanwezige factoren (trait)
 Kunnen neurologisch en psychologisch van aard zijn
 Emmer al meer gevuld bij sommigen
 Tijdelijke, toestandsgebonden factoren (state)
 De druppels die de emmer doen overlopen
 Afwezigheid beschermende factoren
 4 groepen van risicofactoren
 Neurobiologische factoren
o Invloed van serotonerge neurotransmissiesysteem
o Invloed neurobiologische systemen betrokken in respons stressvolle gebeurtenissen
(hyperactivatie van HPA-as)
o Het sympathisch systeem, samen met de HPA-as –die cortisone produceert, staat in voor
fight or flight reactie bij stress waarbij hartslag en bloeddruk stijgt, pupielen vergroten,
meer bloedtoevoer is. Dit proces is hyperactief bij mensen met suïcide
 Psychologische factoren
o Impulsiviteit (jongeren!)
 Deze persoonlijkheidsfactor is kenmerkend voor jongeren maar ook bij suïcidale
personen wat de kans tot het omzetten van zelfmoordgedachten in zelfmoordgedrag
vergroot.
 Dit leidt tot een verhoogd risico maar verklaard niet de oorsprong van je
zelfmoordgedachten
 Als gevolg dat jongeren vaak impulsiever zijn dan volwassen kunnen we hogere cijfers
bij zelfmoordpogingen rapporteren bij jongeren dan bij ouderen.
 Dit is het gevolg van de ontwikkeling van prefrontale cortex bij jongeren
(hersengebied die instaat voor planning van gedrag, controle,…)
o Stemmingsregulatie
o Pijninsensitiviteit
 Het minder sterk voelen van pijn = risicofactor voor suïcidaal gedrag
 Schrik voor de pijn is een beschermende factor, maar wie geen schrik heeft voor
pijn zal eerder de gedachten omzetten in een daad
 Hoe meer insensitief, hoe hoger het risico
o Overreactiviteit op negatieve sociale signalen (afwijzing)
 Hebben ze mij graag? Hoor ik erbij?
o Dichotoom denken, rigide denken
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
3. Oorzaken en risicofactoren
108
 Zwart-wit denken = zonder haar kan ik niet leven, alleen met deze job kan ik leven,..
Besluitvorming en probleemoplossend vermogen
 Suïcidale mensen kunnen niet in op lange termijn gaan kijken hoe ze zich zullen
voelen
 Ik voel mij nu slecht. Maar ze zien niet in dat het binnen een jaar beter kan gaan.
o Hopeloosheid
 De gedachten aan het einde maakt hen rustig
 Sociale factoren
o Gezinskenmerken
 Verlieservaring, alleen komen te staan, problemen, familiale psychopathologie
o Sociaal netwerk
o Traumatische/stressvolle factoren
o Maatschappelijke factoren
 Psychiatrische factoren
o 90% van de gevallen = suïcide zonder psychiatrische aandoening bestaat bijna niet!
 Depressieve stoornissen
 Middelenmisbruik
 Eetstoornissen
 Schizofrenie
 Persoonlijkheidsstoornissen
o Bij vrouwen vormt vooral borderline een groot risico tot suïcidaal gedrag
o Bij mannen vormt vooral anti-sociale depressie een groot risico tot suïcidaal
gedrag
 Verklarend integratief model suïcidaal gedrag
o Uitleg bij het schema
 Kwetsbaarheid wordt bepaald door neurobiologische en psychologische factoren die op hun
beurt bepaalt worden door genetische factoren en vroege levenservaringen.
 Levenservaring is epigenetisch bepaald
 Zwaar trauma mee gemaakt in de vroege levensjaren = mogelijkheid dat
serotonerge neurotransmissiesysteem door de verwoestende impact van de
gebeurtenis genetische verandering met zich meebrengt.
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
o
109
 Algemeen
o 60-75 heeft vooraf signalen gegeven
o Twee soorten
 Expliciete dreiging
o Vereisen onmiddellijke hulp of aandacht
 Waarschuwingssignalen
o Vereisen minder dringende hulp, maar toch aanleiding tot verder
onderzoek/bevragen
o Signalen verschillen sterk van persoon tot persoon
o Risico wordt groter wanneer meerdere signalen aanwezig zijn
o Betekent niet altijd dat er sprake is van suïcidaliteit  kan ook een teken zijn van
stemmingsstoornis, verlies van een dierbare,…
o Om juiste toedracht te kennen is het essentieel om het te bevragen = suïcidaliteit bespreekbaar
maken!
 Dreigingen
o Dreigen om zichzelf te verminken of te doden
o Methode zoeken om zichzelf te doden of toegang zoeken tot middelen om zelfmoord te plegen
o Praten of schrijven over de dood, sterven of zelfmoord
o Voorbeelden
 Directe uiting van dreigingen:
 Ik wil dood, Ik wil niet meer leven, Ik wil er een eind aan maken
 Indirecte uiting van dreigingen:
 Mijn leven is zinloos, ik zie het niet meer zitten, ik kan niet meer, ik ben jullie tot last, van mij
zal je geen last meer hebben, ik zou willen slapen en nooit meer wakker worden, ik wil bij mijn
vader zijn die overleden is,…
 Waarschuwingssignalen
o Hopeloosheid
 Het zal nooit meer beter gaan, ik zal voor altijd alleen zijn, ik heb niets meer om voor te leven
o Woede, boosheid of wraakzucht
o Roekeloos gedrag of het schijnbaar zonder nadenken ondernemen van risicovolle activiteiten
o Gevoel vast te zitten, geen uitweg te weten
o Toenemende alcohol-of druggebruik
o Zich terugtrekken van familie, vrienden of de samenleving
o Angst, agitatie of slaapproblemen
o Sterke stemmingswisselingen
o Geen reden zien om te leven, de zin van het leven niet zien
5. Hulpverlening
5.1.
Risico-inschatting
 Risico-bepaling
o Risicobepaling is cruciaal bij suïcidaliteit maar enorm moeilijk!
o Geen exact te voorspellen risico
o Inschatting op basis van aanwezige signalen, risicofactoren en op basis van bespreking met patiënt
o Hulpmiddel = stappenplan
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
4. Waarschuwingssignalen
110
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
111
 Stappenplan
 Stap 1 = eerste inventarisatie
 Klinische kenmerken
o Depressie, middelenmisbruik, persoonlijkheidsstoornissen, …
o Voorgeschiedenis van suïcidaal gedrag (persoonlijk en/of familiaal)
o Levensgebeurtenissen
 Is het een patiënt met een depressie? Heeft hij al reeds pogingen ondernomen? Job
verloren? Vrouw kanker?...
 Signalen
o Verbale signalen: duidelijk vs. vaag/onduidelijk
o Gedragsmatige signalen: verandering in gedrag (stiller, teruggetrokken, agressiever,
somber, minder presteren,…)
 Dit kan leiden tot vermoeden van suïcidaliteit
 Stap 2 = onderzoek/bevragen van suïcidaliteit (bij vermoeden van suïcidaliteit)
 Bij wie? In welke situatie?
 Actief vragen naar suïcidegedachten in volgende situaties
 Bij psychiatrische intake of crisissituatie
 Bij uitingen van wanhoop
 Bij belangrijke verlieservaringen
 Bij transitiemomenten in een lopende behandeling
 Bij gebrek aan verbetering/bij verslechtering van psychiatrische problematiek
 Bij elk vermoeden van suïcidaliteit
 Bij elke vage/duidelijke suïcidale uiting moet verder onderzoek gedaan worden naar
mogelijk risico suïcidaal gedrag.
 Na suïcidepoging moet verder risico ingeschat worden (=IPEO)
 Praten over suïcidaliteit is noodzakelijk
 Enige manier om suïciderisico te detecteren en tijdig hulp te kunnen bieden/inschakelen
 Noodzakelijk om ernst risico te kunnen inschatten
 Biedt suïcidale persoon mogelijkheid om open te spreken over zelfmoordgedachten en de
wanhoop
 Geeft erkenning, vaak enorme opluchting
 Helpt om gedachten te ordenen en isolement te breken
 Er is geen enkele evidentie dat ernaar vragen aanzet tot of gedachten uitlokt
 Hoe gesprek starten?
o Kan helpen om te vertrekken vanuit concrete observatie/signalen
 Je zegt dat je het niet meer ziet zitten, wat bedoel je hiermee…?
 Als je zegt dat het niet meer hoeft voor jou, bedoel je dan dat je liever dood wil zijn?
 Je zegt dat niets meer lukt, wat wil je hiermee zeggen?
 Heb je gedachten aan zelfdoding?
 Hoe lang speelt dit al? Hoe was dit in de laatste weken? Hoe vaak had u deze
gedachten? Heeft u terugkerende gedachten? Wat zijn aanleidingen voor u om zo te
denken? Hoeveel tijd per dag bent u bezig met deze gedachten?
o Bij niet zichtbare signalen maar wel een vermoeden
 hoe is situatie voor pt nu?
 Hoe ziet pt toekomst nu verder? Zijn er plannen voor de toekomst?
Bij uitingen van negatieve toekomstvisie  doorvragen of er nog hoop op is
veranderingen; of patiënt het nog mogelijk ziet dat er verbetering/verandering komt
 Bij verdere negatieve uitingen  doorvragen of patiënt soms idee heeft dat leven te
moeilijk is/niet meer de moeite waard is
 Bij verdere negatieve uitingen  vragen of pt aan zelfmoord denkt
 Hoe reageren? Wat werkt?
o Rustig en open praten over zelfdoding en over het verlangen om te sterven. Hierbij
kan je tegelijkertijd het acute risico inschatten (zie verder)
o Luisteren en proberen te begrijpen wat de suïcidale persoon beleeft
o Erkenning geven voor de gevoelens die de persoon op dat moment ervaart
o Inzicht geven door motieven te bevragen en ambivalentie te bespreken
o Zorgbehoeften bespreken en uitleg geven over welke hulp mogelijk is, aanmoedigen
om contact te zoeken met hulp
o Laten ventileren
o Nagaan of omgeving kan ingeschakeld worden om te ondersteunen
 Hoe reageren? Wat werkt niet?
o Veroordelen vd gedachten/gevoelens:
 “daar mag je niet aan denken”; “dat lijkt me wat overdreven, zelfmoord is geen
oplossing”
o Meteen positieve zaken aangeven
 “maar de laatste keer vertelde je nog zo enthousiast over…”
o Onmiddellijk oplossingen aandragen
 “ga er eens tussenuit, dan voel je je vast een stuk beter”
o Valse hoop geven
 Beloven dat je er met niemand zal over praten, beloven dat alle problemen
kunnen opgelost worden
o Proberen overtuigen om verder te leven
 “denk eens aan je ouders, dat kan je hen toch niet aandoen?”
o Minimaliseren
o In discussie gaan, het recht om te leven of te sterven,…
 Stap 3 = risico-inschatting
o Objectiveer hoe acuut de dreiging is op basis van
 Suïcidale en hopeloze gedachten
o Frequentie, intensiteit zelfmoordgedachten
 Hoe lang denk je eraan?, Hoe vaak denk je eraan? Hoe sterk zijn je
gedachten? Hoe ervaar je deze gedachten (beangstigend, geruststellend,
oncontroleerbaar)?, Ben je bang om de controle over jezelf te
verliezen?
o Concreetheid van plannen/gedachten
 Heb je er al aan gedacht hoe je het zou doen?, Hoe zien je plannen
eruit?, Heb je al voorbereidingen getroffen (treinuren genoteerd,
medicijnen gespaard, afscheidsbrief)
o Mate waarin bepaalde voorbereidingen zijn getroffen
 Afscheidsbrief, bezittingen weggeven
o Ambivalentie nog aanwezig of niet
 Bijkomende klinische factoren
o Ernst van depressiviteit
o Recent alcohol-of druggebruik
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017

112
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
113
 Bijkomende factoren
o Recente levensgebeurtenissen
o Isolement
 Ambivalentie
o Die tweestrijd
o Hoe heb je het tot nu toe volgehouden
o Welke dingen houden je nog tegen (twijfel, angst, familieleden, hoop op
verbetering, eerst nog zaken afwerken)
o Hoe schat je de gevolgen in voor anderen? (zullen ze verdriet hebben, ben
dan geen last meer voor hen, het laat je koud,…)
 Na een suïcidepoging: IPEO
o IPEO = instrument psychosociale evaluatie en opvang
 Dit instrument helpt hulpverleners een gesprek aan te gaan met mensen die een
poging hebben ondernomen
o Waarom
 Een suïcidepoging is een voorbode van zelfmoord; poging belangrijkste risicofactor
voor zelfdoding
 Buitenlands OZ: helft pogers ontslagen vanuit spoed zonder beoordeling mentale
toestand
 Inadequate opvang geassocieerd met herhaling van suïcidaal gedrag; psychosociale
evaluatie en opvang na poging –> minder risico herhaling suïcidaal gedrag (Kapur ea,
’02)
o Doel
 Adequaat opvangen van suïcidepogers
 Risico-inschatting
 Hulpmiddel opstarten vervolgzorg
 Registratie-instrument
o Opgelet
 Aan de hand van IPEO kan niet voorspeld worden wie opnieuw suïcidaal gedrag zal
stellen.
 Het is namelijk geen richtlijnig of predictief model!
 Het is wel een indentificatie model voor risicofactoren = optimaal voor
doorverwijzing en motiveringen
 IPEO 1
o Doel
 Empathisch opvangen van poger
 Inschatten van onmiddellijke behandelnoden
o Afname door spoedverpleegkundige-of arts
o Gegevens over poging en poger
o Risicofactoren op basis van IPEO1
 Levensbedreigende lichamelijke letsel
 Suïcidale ideatie/plan
 Hopeloosheid
 Eerdere pogingen
 Gebrek aan sociale steun
 Psychiatrische voorgeschiedenis
 Niet instemmen vervolgzorg
 IPEO 2
o Doel
 Verdere inschatting van risicofactoren
 Inschatten van behandelnoden
o Afnamen door psycholoog of psychiater
o Inventarisatie van problemen, motieven, intentie, persisterende suïcidale
gedachten en psychiatrische risicofactoren
o Analyse van zorgbehoefte van patiënten en omgevingen
o Opmaken van diagnose/probleemomschrijving en zorgtraject
o Risicofactoren op basis van IPEO2
 Traumatische gebeurtenissen
 Intern conflict als motief
 Doodswens
 Hoge suïcidale intentie
 Alcohol en drugmisbruik
 Suïcidale ideatie/planning na poging
5.2.
Behandeling
5.3.
Aanpak van suïcidaliteit
 Algemene principes
o Contact maken
 Voor suïcidale personen is het aanwezig zijn vd HV, valideren vd wanhoop en het bieden van
hoop belangrijker dan (te snel) zoeken naar oplossinge
 Als HV bewust zijn van eigen attitudes/angst/… en de invloed hiervan op patiënt. Intervisie
en supervisie zijn belangrijk voor HV.
 Voor patiënt belangrijk dat er open kan gepraat worden over suïcidale gedachten
o Veiligheid
 Informeren of er middelen aanwezig zijn en toegang tot middelen belemmeren
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Behandeling van suïcidaliteit
o Het belangrijkste is de bescherming van de patiënt
o Non-suïcide contract = geen evidentie of het werkt
o Safety plan: men gaat verschillende stappen ondernemen om de patiënt in veiligheid te brengen
114
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
o
115
 In noodsituaties kunnen rekenen op bijstand van andere professionals (100, HA, …)
 Veiligheid van de patiënt primeert boven alles
 Maatregelen om veiligheid van de patiënt te waarborgen hangen af van
 Suïcidale toestand vd pt (intenties, plannen)
 Psychiatrische toestand (angst, depressie, psychose)
 Aanwezigheid psychologische factoren zoals hopeloosheid en impulsiviteit
 Ernst van bijkomende symptomen (agitatie,…)
 Niveau van functioneren
 Beschikbaarheid van steun
 Aanwezigheid van overwegingen om te blijven leven (Reasons for living)
Continuïteit van zorg
 Continuïteit van zorg is uiterst cruciaal
 Ontslagbegeleiding/doorverwijzing moet goed georganiseerd worden
 Overgang naar ‘buitenwereld’ geleidelijk laten verlopen ambulant intake gesprek
tijdens opname of eerste contact plannen binnen 3 dagen
 Gedetailleerde info-overdracht. HA/psychiater/… informeren omtrent aanwezige
problematiek, ingestelde medicatie en opgestart nazorgbehandeling!!!
 HA verwittigen!! Voorname rol in nazorg. Toestand opvolgen + nieuwe signalen
opmerken.
 Sociale dienst: met akkoord vd patiënt, belangrijke derden inlichten  spelen
belangrijke rol in sociaal netwerk vd patiënt
 Werken met telefoonlijst:
 lijst met namen en telnr van belangrijke mensen voor moeilijke momenten.
 Voorzien voor 24u op 24!!
 Op voorhand aan deze mensen vragen.
 Standaard: Zelfmoordlijn1813
 Samen met patiënt ‘safety plan opstellen, wat gebruikt kan worden bij moeilijke
momenten
 Basiscomponenten van een safety plan
1. Herkennen van waarschuwingssignalen die aangeven dat een suïcidale crisis
zou kunnen ontstaan
2. Identificeren en hanteren van copingsstrategieën die zelf kunnen toegepast
worden zonder dat andere personen moeten gecontacteerd worden
3. Contacten met anderen gebruiken als een middel om afleiding te hebben van
suïcidale gedachten (naar gezonde sociale settings gaan, of naar familie die
steun kan geven zonder dat suïcidale gedachten besproken worden)
4. Familie of vrienden contacteren die kunnen helpen bij een crisis en met wie
de suïcidaliteit kan besproken worden
5. Contact opnemen met professionele hulpverleners
6. Mogelijkheid tot gevaarlijke middelen verminderen
6. Preventie
 3 verschillende preventies
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
 Preventiestrategieën met aangetoonde evidentie
116
 Overzicht van wat Kurt op het bord schreef bij het begin van iedere les
Schizofrenie
Psychotische wanen
Antipsychotica
Bipolaire stoornissen
Psychotische wanen en
stemming
Stemmingsstabilisatoren
Depressie
Stemming
Antidepressiva
Angst
Angst
Dwang
Angst
Trauma en
stressgerelateerde
stoornissen
Angst
Persoonlijkheidsstoornissen
Eetstoornissen
Middelengerelateerde
stoornissen
Seks en gendergerelateerde
stoornissen
Psychiatrie | Academiejaar: 2016-2017
Suïcide
117