ROBECO FUND UPDATE #11 | Winter 2017 KWARTAALVISIE KEEP CALM AND STAY INVESTED WAT GAAT 207 ONS BRENGEN? EN VERDER: OPKOMENDE MARKTEN UIT DE RECESSIE • COLUMN LÉON CORNELISSEN • PASSIEF ÉN ACTIEF! • FISCAAL JAAROVERZICHT • FACTS & FIGURES • COLOFON WAT GAAT 2017 ONS BRENGEN? Wim Kan zei het al: voorspellen is moeilijk, vooral als het de toekomst betreft. Belangrijke voorspellingen kwamen in 2016 niet uit. Over Brexit, de Amerikaanse presidentsverkiezing, om er maar een paar te noemen. Samenloop van omstandigheden? Het valt ook kennelijk niet mee, want de voorspellingen van experts van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) dat de economie na de kredietcrisis snel zou herstellen, moeten al jarenlang worden herroepen. Een cruciale vraag is nu volgens Lukas Daalder, Robeco’s CIO Investment Solutions, of het IMF eerder had moeten inzien dat er meer structurele problemen waren, of was er sprake van een toevallige samenloop van conjuncturele omstandigheden die leidde tot een lange periode van tegenvallende groei? Structurele én tijdelijke factoren Het antwoord op die vraag is volgens Daalder: waarschijnlijk allebei. Structurele factoren, zoals de vergrijzing, oplopende schulden, de digitale revolutie en toenemende inkomensongelijkheid, hadden een negatief effect. Maar daarnaast speelden ook tijdelijke factoren een belangrijke rol. Door de ongewoon krachtige recessie kon bijvoorbeeld de bankensector nauwelijks zijn traditionele functie vervullen. Dit werd gevolgd door de eurocrisis, de ineenstorting van de grondstoffenmarkt en een teleurstellende groei in het complete blok opkomende landen. Het geheel werd nog eens versterkt door het overdreven vertrouwen in één enkele stimuleringsmotor: het monetaire beleid. We zeiden het vorig jaar al: het monetaire beleid is in een fase beland waarin het steeds minder oplevert en is niet meer in staat in zijn eentje de economie vlot te trekken. 2 VOORSPELLINGEN IMF WERELDWIJDE REËLE BBP-GROEI, 2010-2020 Gerealiseerde groei IMF najaar 2011 IMF najaar 2012 IMF najaar 2013 IMF najaar 2014 IMF najaar 2015 IMF najaar 2016 Bron: International Monetary Fund (IMF), World Economic Outlook Plan B Maar wat moet er dan gebeuren? Is het tijd voor Plan B? De Amerikaanse kiezer dacht kennelijk van wel, omdat verrassend genoeg – met heel wat minder stemmen dan zijn rivaal Hillary Clinton – Donald Trump gekozen werd als de nieuwe president. Belangrijk is dat ook de Europese Centrale Bank er inmiddels op aandringt, dat regeringen hun eigen verantwoordelijkheid nemen. Het sentiment is dus duidelijk gewijzigd. In combinatie met de over het algemeen krappere arbeidsmarkten in de meeste grote economieën betekent dit dat we kunnen wachten op de terugkeer van inflatie. Nu de groeiverwachtingen zo laag zijn, is er veel meer ruimte voor positieve verrassingen, juist omdat iedereen kennelijk denkt dat de groeivertraging een blijvertje is. Een paar positieve groeiverrassingen konden wel eens zorgen voor de zo broodnodige verbetering van het onderliggende sentiment en bovendien de investeringen aanjagen als een extra motor achter de groei. Trump is de wildcard De grootste onzekerheid is wat er gaat gebeuren in de VS als Trump eenmaal in het Witte Huis zit. Als hij erin slaagt zijn plannen door te voeren en de staatsschuld oploopt, worden Amerikaanse Treasuries kwetsbaarder. Het is nog moeilijk te bepalen of een dergelijke strategie succesvol zal zijn. We verwachten dat de rente en de volatiliteit per saldo wat zullen stijgen. 3 AANDELEN: HET DRAAIT ALLEMAAL OM WAARDERINGEN WEER GROOT? VERENIGDE STATEN, % STIJGING T.O.V. JAAR DAARVOOR 5 4 3 2 1 0 2006 2008 2010 2012 2014 2016 Kerninflatie (persoonlijke consumptieve bestedingen exclusief voedsel en energie) Lonen (gemiddelde stijging) Bron: BEA, Federal Reserve Bank of Atlanta Terugblik Sinds het tweede kwartaal van 2015 neemt de stijging van de winst per aandeel op de Amerikaanse markt geleidelijk af. Dit valt samen met een dalende winstgevendheid van Amerikaanse bedrijven en een verslechtering van de omzetgroei. In het verleden was een aanhoudende daling van de winstmarge altijd een goede voorspeller van recessies en van zware tijden voor de aandelenmarkt. Begin 2016 kreeg de angst voor recessie de markten in zijn greep. Velen dachten dat het wachten was op het moment dat de VS na zeven jaar herstel in een recessie zou belanden. Maar een groeifase stopt niet vanwege zijn hoge leeftijd. Dat hebben de tien jaren van economische groei die de VS doormaakte in 1991-2001 wel bewezen. Die periode eindigde door overdreven uitbundigheid. Tegenwoordig is overdreven uitbundigheid een zeldzaam fenomeen geworden op de aandelenmarkten. En dat zou inderdaad kunnen, maar het lot van die markten hangt wel sterk af van de uitkomst van diverse verkiezingen in Europa, de Brexit, het protectionisme van Trump en – het belangrijkste voor de opkomende markten – China. Verwachtingen De Amerikaanse markt is relatief duur en dat valt alleen te rechtvaardigen als er zicht is op winstgroei. Buiten de VS is de dynamiek op de aandelenmarkten duidelijk anders, omdat zowel de Europese als de opkomende markten goedkoop zijn. Je zou geneigd zijn te denken dat 2017 daarom een uitstekend jaar kan worden voor die markten. 4 OBLIGATIES: RENTE GAAT MOGELIJK STIJGEN Terugblik Door het opkoopprogramma van centrale banken hebben steeds meer uitstaande staatsobligaties een negatieve rente. Beleggers die obligaties kopen met een negatieve rente, geven in feite aan dat ze een premie willen betalen om hun geld ergens te kunnen stallen in plaats van dat ze een premie vragen ter compensatie van het risico. Hierdoor lijkt het erop dat staatsobligaties met een negatieve rente risicovrij zijn. Maar dat is zeker niet zo. Ze bieden weliswaar bescherming tegen deflatie op de korte termijn, maar je lijdt gegarandeerd verlies als je ze de hele looptijd aanhoudt. De rentegevoeligheid van deze obligaties is de laatste tijd ook toegenomen, omdat regeringen de looptijd van hun uitstaande schulden verlengen. Als alle andere omstandigheden hetzelfde zijn, reageren de obligatiekoersen nu dus sterker op rentebewegingen dan in het verleden. En ter waarschuwing voor indexgerichte obligatiebeleggers: een gebrek aan rendement betekent niet dat er geen volatiliteit is. Verwachtingen We verwachten dit jaar pas een correctie op de obligatiemarkt als het beleid van de centrale banken verandert, want dan keert de inflatie terug. Maar voorlopig houdt de ECB de rente laag, door nog het hele jaar door te gaan met het op grote schaal opkopen van obligaties (QE). De ECB zal ook ingrijpen als de markten te volatiel worden of te heftig reageren, maar we verwachten dat de verschillende Europese verkiezingen geen verrassingen zullen opleveren. 5 Kwartaalvisie: Ruud van Suijdam - Fondsmanager bij Robeco KEEP CALM AND STAY INVESTED Ongeveer een jaar geleden zat de beleggingswereld collectief in de put. In de eerste 3 weken van 2016 kelderde de AEX-index met ruim 10% en de meesten waren het er onmiddellijk over eens: het zou de rest van het jaar niet meer goedkomen. Maar zie daar: een Brexit, een olieprijs die alle kanten op ging, en een verkiezing van Trump verder, stond diezelfde AEX-index aan het eind van 2016 ‘gewoon’ 9,4% hoger. Al dat vooraf als slecht bestempelde nieuws was kennelijk toch zo slecht niet, of…? De focus bij beleggingsnieuws ligt over het algemeen op het benadrukken van het negatieve en angst voeden dat bepaalde markten (waar u misschien niet eens in belegd bent) misschien wel negatieve rendementen gaan halen. Rendement maximaliseren Zo aan het begin van het jaar is het een goed moment om eens na te gaan hoe u daar zelf mee omgaat. In plaats van je blind staren op wat er zou kunnen gebeuren, is het belangrijker om het rendement te maximaliseren dat u redelijkerwijs met uw eigen portefeuille kunt verwachten. En hoe u omgaat met snelle stijgingen en dalingen in uw portefeuille als gevolg van heftige marktbewegingen, waarvan er jaarlijks meerdere zijn, zie ook 2016. De strategie om bij de eerste de beste daling uit te stappen en afwachten totdat ‘het weer rustig is’ om weer in te stappen kost beleggers over het algemeen veel rendement, los van de uit- en instapkosten. Bij Robeco hanteren we zo’n strategie uiteraard ook niet. We vinden op dit moment ontwikkelde markten zoals de VS en Europa aantrekkelijker dan opkomende markten, maar dat betekent niet dat we aandelen uit opkomende markten allemaal verkopen. Staatsobligaties gaan komend jaar waarschijnlijk last krijgen van een stijgende rente. Maar hoewel we de weging sterk hebben gereduceerd en hiervoor in de plaats vooral beleggen in bedrijfsobligaties, hebben we altijd wel een positie gehouden in staatsobligaties. 6 Periodiek onderhoud Daarnaast heeft iedere portefeuille – net als een auto – behoefte aan periodiek onderhoud. Want de oorspronkelijke verhouding tussen aandelen en obligaties kan na een goed aandelenjaar zijn ‘scheefgegroeid’. Dit heeft effect op het risicoprofiel en daar houden we in de portefeuilles rekening mee. Mogelijk moet u bij uw eigen portefeuille ook wat wijzigingen aanbrengen. Neem de maand januari als een ‘APK-maand’. Denk nog eens na over uw uitgangspunten en welk risico u accepteert. Op basis daarvan kijkt u of er nog voldoende balans tussen de diverse beleggingscategorieën is en of een aanpassing nodig is. Klaar voor 2017 Ook in 2017 zal er weer genoeg ‘slecht’ nieuws tot u komen: verkiezingen in Nederland en een aantal andere Europese landen, er komt vast wel weer onenigheid over de olieproductie en nog veel meer wat we nu nog niet kunnen voorzien. Bent u en is uw portefeuille daar klaar voor? Goed om dan ook te denken aan een variant van de Britse ‘Keep Calm’-campagne (oorspronkelijk uit 1939), die je met alles en ook in tijden van heftige beursbewegingen vaak meteen terugziet: “Keep Calm and stay invested”. Met een gespreide portefeuille die past bij uw risicohouding, zou ik daar aan willen toevoegen. ROBECO’S VOORKEUREN: • • • • Aandelen zijn neutraal gewogen. Binnen aandelen een voorkeur voor ontwikkelde markten. Door een verwachte stijging van inflatie en rente zijn we negatief over staatsobligaties. Mede door het beleid van de ECB hebben we een voorkeur voor bedrijfsobligaties. Deze visie is uitgegeven op 18-01-2017 7 Door Léon Cornelissen - Hoofdeconoom bij Robeco TRUMPFLATION? De onverwachte verkiezingsoverwinning van Donald Trump leidde tot even onverwacht optimisme op de aandelenmarkten, hogere lange rentes en een aansterkende dollar. Met een Republikeinse meerderheid in zowel de Senaat als het Huis van Afgevaardigden in het achterhoofd hadden beleggers vooral waardering voor de door Trump beloofde drastische belastingverlagingen voor zowel ondernemingen als personen, voor grootschalige investeringen in infrastructuur en voor deregulering in de energie- en de financiële sector. Schouderophalend Zij gingen schouderophalend voorbij aan de beloftes • voor forse invoerrechten voor Chinese en Mexicaanse producten (wat ongetwijfeld vergeldingsmaatregelen zal uitlokken); • voor de beloofde muur te betalen door Mexico; • voor de onttakeling van Obamacare, dat inmiddels 20 miljoen Amerikanen een ziektekostenverzekering biedt en dus de consumptieve bestedingen niet ten goede zal komen; • voor de te verwachten oplopende geopolitieke spanningen, nu Trump de confrontatie lijkt te zoeken met China en toenadering tot Rusland. Ontnuchtering Begin januari hield Trump voor het eerst sinds zijn verkiezing een persconferentie en daar kwamen de belastingverlagingen en infrastructurele projecten niet meer ter sprake, zodat bij beleggers inmiddels sprake is van enige ontnuchtering. Het blijft onduidelijk waar de prioriteiten van de Amerikaanse regering onder Trump komen te liggen, en de invloed op de Amerikaanse economie is dus onmogelijk in te schatten. Inflatoire effecten Wel erft Trump een Amerikaanse economie die inmiddels vrijwel volledige werkgelegenheid kent en is een forse impuls via de begroting onnodig en in zijn effecten vooral inflatoir. Dat zal de Amerikaanse centrale bank tot meer renteverhoging dwingen en daarmee zou een kortstondige Trump-‘boom’ onvermijdelijk eindigen in een Trump-‘bust’. 8 Toegenomen onzekerheid, ook in Europa Vooralsnog is er vooral toegenomen onzekerheid bij een beurs die al redelijk aan de prijs is. De onzekerheid beperkt zich niet tot de Verenigde Staten. De Europese economieën ontwikkelen zich weliswaar ook gunstig, maar daar kunnen oprukkend protectionisme en oplopende geopolitieke spanningen eveneens roet in het eten gooien. Met als belangrijkste risico waarschijnlijk de presidentiële verkiezingen in Frankrijk. Daar haalt de zelf benoemde ‘madame Frexit’ waarschijnlijk de tweede ronde voor 7 mei, al wordt verwacht dat ze dan wordt uitgeschakeld door de pro-Russische, centrumrechtse François Fillon. Deze column is uitgegeven op 18-01-2017 Voorzichtig Al met al trekt de groei van de wereldeconomie wat aan in 2017, maar de risico’s zijn wel toegenomen. Hier past een voorzichtige houding van beleggers. 9 PASSIEF ÉN ACTIEF! Je kunt passief beleggen en actief beleggen. Passief beleggen zit de laatste tijd in de lift, want het is betrekkelijk eenvoudig en goedkoop. Robeco heeft onlangs een beleggingsfonds voor particulieren op de markt gebracht dat het beste van passief en actief beleggen verenigt. Passieve beleggers vinden dat je ‘de markt’ niet kunt verslaan. Zij kijken liever naar een gehele index en nemen genoegen met een rendement dat vanwege de kosten altijd wat lager is dan het rendement van die index. Maar liever dat dan onnodige risico’s nemen. Indexbeleggen Deze beleggers stoppen hun geld in indexfondsen of indextrackers, ook wel ETF’s genoemd. Het gaat dan om indexfondsen van aandelen, maar ook van obligaties en van grondstoffen. Er zijn inmiddels – mede door het vernuft van productbedenkers – al duizenden ETF’s. Deze fondsen zijn mede zo populair geworden, omdat ze eenvoudig zijn en relatief lage kosten met zich mee brengen. Kuddegedrag Ook zouden ETF’s het kuddegedrag onder de beleggers aanmoedigen. Hoe meer mensen passief beleggen, hoe minder mensen immers zelf nadenken over wat bijvoorbeeld een aandeel waard is. Zolang ETF’s echter nog geen 2% van de totale markt uitmaken, is dit niet iets waar we ons direct zorgen over moeten maken. Actief beheerde fondsen, zoals de meeste Robecofondsen, zijn weliswaar duurder, maar daarvoor in ruil kunt u gebruik maken van de expertise van ervaren fondsmanagers. Die selecteren en beheren beleggingen vaak beter dan particuliere beleggers en hebben een specialistische kijk op de markt. Toch is passief beleggen niet helemaal zonder risico’s. Sommige ETF’s volgen niet echt een index door een mandje aandelen te kopiëren, maar werken met afgeleide financiële waarden, zogenoemde derivaten. En die zijn niet zonder risico’s. 10 Actief of passief Stel nu dat je het beste van beide werelden kunt krijgen. Het Robeco QI Global Enhanced Index-fonds combineert de voordelen van ‘passief’ en ‘actief’. Dat fonds neemt als startpunt de belangrijkste wereldaandelenindex: de MSCI World Developed Index. Die index bevat zo’n 1.600 bedrijven uit met name Noord-Amerika, Europa en Japan. Beproefd selectiemodel Met ons beproefde selectiemodel kiezen we daaruit de bedrijven met de beste score. Daarmee filteren we dus al binnen de MSCI World Developed Index. Vervolgens kopen we binnen deze selectie iets meer van de aantrekkelijke bedrijven en iets minder van de minder aantrekkelijke. Wie het dichtst bij de index blijft, heeft de kleinste kans op meer rendement. Door het aanbrengen van een bepaald accent willen wij het rendement vergroten. Deze methode leidt tot een portefeuille van circa 700 aandelen. Daarmee is het momenteel ook ons meest gespreide aandelenfonds. Met dit alternatief voor passief beleggen heb je lage kosten én kun je de index verslaan. Wat het vergelijkbare fonds voor institutionele beleggers in de afgelopen zeven jaar ieder jaar is gelukt! DE INDEX VERSLAAN EN EEN MOOI RENDEMENT BEHALEN? Kies nu voor het Robeco QI Global Enhanced Index-fonds. https://www.robeco.nl/beleggen/enhancedindex-beleggen/?CMP=em-911 11 OPKOMENDE MARKTEN UIT DE RECESSIE 2016 was het jaar waarin opkomende markten na vijf jaar eindelijk de negatieve trend hebben doorbroken. Begin 2016 waren opkomende markten nog impopulair, maar deze beleggingscategorie werd al snel de plek waar veel beleggers hun heil zochten. Optimisme Er is reden genoeg voor optimisme. Belangrijke opkomende landen als Brazilië en Rusland komen uit een recessie en de inflatiepercentages namen daar sterk af. India en Indonesië hebben hervormingen doorgevoerd en komen waarschijnlijk in gezonde groeicijfers terecht. Drie jaar geleden behoorden beide landen nog tot de zwakkere broeders onder de opkomende markten, maar ze hebben hun les geleerd. Nieuwe, daadkrachtige presidenten Niet in het minst dankzij nieuwe, daadkrachtige presidenten. De heren Modi (India) en Widodo (Indonesië) gingen niet voor snelle populistische maatregelen, maar voerden grondige en impopulaire hervormingen door waar hun landen voor langere tijd profijt van hebben. Politieke bereidheid “Economische hervorming kan snel plaatsvinden als de politiek bereid is om diepgaande en soms pijnlijke maatregelen te nemen. Dat bewijzen India en Indonesië”, concluderen Wim-Hein Pals en Karnail Sangha, portefeuillemanagers van Robeco Emerging Markets Equities. “Deze landen hebben hun begrotingstekort, inflatie en munt weer onder controle.” Indonesië en India hebben een enorme interne markt van respectievelijk 250 miljoen en 1,2 miljard inwoners en een relatief jonge bevolking. De voorkeur van Pals en Sangha gaat dan ook uit naar bedrijven die producten leveren aan deze aantrekkelijke thuismarkt met een steeds welvarender middenklasse. 12 Sterke comeback Aandelen uit opkomende landen zijn over de hele linie met een sterke comeback bezig. “Hervormingen, waarderingen, winstverwachtingen en monetair beleid pakken positief uit en we verwachten dat aandelen uit opkomende markten op korte en lange termijn die uit ontwikkelde markten verslaan”, zegt Pals. “In het verleden groeide het bbp van opkomende landen, maar bleven de bedrijfswinsten achter”, aldus Pals. “Die nemen nu ook toe. Aandelenkoersen bevinden zich op de bodem, waardoor aantrekkelijke koerswinsten in het verschiet liggen.” Startsein voor herstel De eerste rentestijging in de Verenigde Staten in tien jaar was een jaar geleden het startsein voor het herstel van aandelen uit opkomende markten. En de gedoseerde renteverhogingen gaan door, zoals onlangs in december. Pals: “De Fed verhoogt de rente nu vanwege het aantrekken van de Amerikaanse economie. Dat is gunstig voor de export van opkomende markten. India exporteert vooral IT-diensten, generieke geneesmiddelen en autoonderdelen naar de VS. Voor Indonesië zijn dat rubber, palmolie en elektronica.” WILT U OOK BELEGGEN IN OPKOMENDE MARKTEN? Robeco heeft verschillende fondsen waarmee u in opkomende markten kunt beleggen. U kunt kiezen uit zowel aandelenfondsen als obligatiefondsen. Bekijk de emerging markets-fondsen van Robeco: https://www.robeco.nl/beleggen/beleggingsfondsen/?sort=selectedPerformance&reverse=true&limit=10&perfid=5&region=7 Inhaalslag Omdat de productiviteitsgroei in opkomende landen nog steeds een inhaalslag maakt, blijft de winstgroei aantrekkelijk ten opzichte van die in ontwikkelde markten. Wel moet echter rekening worden gehouden met perioden van volatiliteit, bijvoorbeeld door de kracht van de dollar, de volatiele olieprijs, de dreiging dat Trump handelsakkoorden opzegt en (geo)politieke onrust. 13 FACTS & FIGURES 7.475.000.000 ___ De wereldbevolking per 1-1-2017 (Bron: Worldometer) 18% MEER IMPACT ___ Volgens Global Impact Investing Network (GIIN) zit impactbeleggen in de lift, met een groeivan 18% per jaar. 40% van de mensen met een vermogen van meer dan 500.000 euro heeftinteresse in impactbeleggen (Bron: ABN Amro & Maastricht University). Ook bij Robeco kunt u kiezen voor fondsen die een positieve impact op het milieu of op sociaal gebied willen bereiken. WERELDGROEI: + 3,4% ___ De verwachte gemiddelde toename van het bbp in 2017 wereldwijd (bron: FD, IMF) 14 9,36% ___ Ondanks een slechte start sloot de AEX het beleggingsjaar 2016 af met een stijging van 9,36%. De Dow Jones Index deed er nog een schepje bovenop met een stijging van 13,5%. 80/20 ___ Robeco beleggers hanteren, gemiddeld gezien, de 80-20 regel (beleggen/sparen). 1,2286 ___ Op 1 januari 2017 kreeg je voor een Brits pond ruim 1,2 dollar. Een jaar eerder was dat nog bijna 20% meer (1,4747 USD). Na het Brexit referendum beleefde het Britse pond de grootste tussentijdse val ten opzichte van de dollar in de geschiedenis. 15 FISCAAL JAAROVERZICHT In de loop van februari ontvangt u van ons een e-mail met de aankondiging dat uw Fiscaal Jaaroverzicht beschikbaar is in Mijn Robeco, uw persoonlijke pagina. Vanaf dat moment kunt u het overzicht eenvoudig downloaden en printen voor uw administratie en belastingaangifte. Op www.robeco.nl/jaaroverzicht leggen we nu al in een instructievideo stap voor stap uit hoe u inlogt op Mijn Robeco. Ook laat Patrick Damen, Senior medewerker Beleggingsservice, u in twee minuten zien hoe u het Fiscaal Jaaroverzicht kunt raadplegen en welke informatie u nodig heeft voor uw belastingaangifte. Zo beleggen anderen Al onze klanten zetten geld opzij. Voor later, voor hun kinderen of als appeltje voor de dorst. Maar hoe doen zij dat? Dat wil Robeco met u delen. Om u te inspireren. Zodat u nieuwe ideeën opdoet. Besluit u om extra te gaan beleggen voor 3 maart? Dan krijgt u van ons € 25,beleggingstegoed cadeau. https://www.robeco.nl/beleggen/zo-beleggenanderen/?CMP=em-909 16 TERUGKIJKEN OP 2016 • • • • • 95% van de Robecofondsen behaalde een positief rendement.* Klanten beoordeelden onze dienstverlening met gemiddeld 8,1 (bron: Klantenvertellen.nl). United Nations Principles for Responsible Investment gaf Robeco opnieuw de hoogst mogelijke A+score voor duurzaam beleggen. Verschillende fondsen en fondsmanagers van Robeco werden onderscheiden door instanties als Lipper en Morningstar. Na 25 jaar verhuisde Robeco van de Coolsingel naar een nieuw, duurzaam pand genaamd FIRST. * De waarde van uw beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde rendementen bieden geen garantie voor de toekomst. 17 COLOFON Robeco Fund Update is een uitgave van Robeco en verschijnt vier keer per jaar. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Robeco. Niets uit deze uitgave mag worden geproduceerd of overgenomen worden zonder schriftelijke toestemming van Robeco. Robeco Institutional Asset Management B.V. (handelsregister nummer 24123167) heeft een vergunning als beheerder van ICBE’s en ABI’s van de Autoriteit Financiële Markten te Amsterdam. De Essentiële Beleggersinformatie en het prospectus van de Robecofondsen zijn kosteloos te verkrijgen via www.robeco.nl. E-mail: [email protected] Chat: www.robeco.nl/service-contact 18