Postpartum psychiatrie op de moeder

Oprichtingssymposium LKPZ
9 september 2010, Corpus, Oegstgeest
Postpartum psychiatrie
op de
moeder-baby unit
Kathelijne Koorengevel, psychiater
Monica Ouwens, dans- en bewegingstherapeut
Afdeling Psychiatrie
Erasmus MC Rotterdam
Postpartum psychiatrie op de moeder-baby unit
Kathelijne Koorengevel, psychiater
§ psychiatrie en zwangerschap in het Erasmus MC
§ moeder-baby unit
§ indicatie voor opname op moeder-baby unit
§ opname karakteristieken
§ postpartum psychose
§ postpartum depressie
Monica Ouwens, dans- en bewegingstherapeut
§ moederschap
§ beleving van moeder-kind relatie
§ gevolgen voor vroege moeder-kind relatie
§ behandeling ter ondersteuning van de moeder kind relatie
Psychiatrie en zwangerschap in het Erasmus MC
§ Polikliniek zwangerschapsgerelateerde psychiatrie
§ Klinisch kraambed op psychiatrische indicatie
§ Dagbehandeling zwangeren
§ Dagbehandeling postpartum
§ Samenwerking met Kinder- en Jeugdpsychiatrie:
“combi-poli”
§ Kliniek: sinds 1966 Moeder-baby unit
§ Samenwerking met Gynaecologie/Obstetrie
§ Psychofarmaca protocol i.s.m. Psychiatrie,
Gynaecologie/Obstetrie en Pediatrie/Neonatologie
Moeder-baby unit Erasmus MC (I)
Doel:
behandeling psychiatrische stoornis moeder,
optimaliseren van de relatie tussen moeder en kind,
opdat moeder in staat is adequaat voor haar kind te zorgen
Moeder-baby unit Erasmus MC (II)
Babykamer:
§ Bereikbaar vanuit gesloten en open unit van
de afdeling
§ Ingericht voor verblijf en verzorging van de
baby
§ Moeder door verpleging ondersteund in zorg
§ Alleen baby’s jonger dan 6 maanden
Moeder-baby unit Erasmus MC (III)
§ Behandeling psychiatrische stoornis moeders
§ Specifieke therapieën om de relatie tussen
moeder en kind te optimaliseren:
§ babymassage
§ moeder-kind therapie
§ video-interventie begeleiding
§ Partnerbetrokkenheid
§ Betrokken disciplines:
verpleegkundigen, arts, psychiater,
systeemtherapeut, activiteitentherapeut,
dans- en bewegingstherapeut, maatschappelijk werk
Indicatie voor opname moeder-baby unit (I)
§ Frequent aanbevolen in literatuur bij postpartum psychose en
ernstige postpartum depressie
§ Echter:
§ dure zorg
§ kosten effectiviteit onzeker
§ geen wetenschappelijk onderzoek naar effectiviteit
Irving CB, Saylan M. Mother and baby units for schizophrenia. Cochrane
Database of Systematic Reviews 2007, Issue 1.
§ Klinische ervaring Erasmus MC: patiënt tevreden. Moederkind interactie en hechting goed.
Indicatie voor opname moeder-baby unit (II)
Beoordeling:
§ verblijfplaats/woonplaats van patiënte, partner en baby
§ ouderlijk gezag
§ psychiatrische voorgeschiedenis moeder
§ huidige toestandsbeeld moeder
§ geboortedatum baby
§ medische conditie van de baby
§ borstvoeding
§ speelt er een AMK melding of wordt deze overwogen
§ steunsysteem
Opname karakteristieken (I)
As I diagnosen 2005-2010
Postpartum psychose
48.1 %
Aanpassingsstoornis
18.6 %
Depressie
16.0 %
Schizofrenie
8.3 %
Obsessief compulsieve stoornis
1.9 %
Paniekstoornis
1.3 %
Overige, incl. geen diagnose
5.7 %
Data V. Bergink, Erasmus MC
Opname karakteristieken (II)
Gemiddelde opnameduur 2005-2010: 55 dagen
Data V. Bergink, Erasmus MC
Postpartum psychose (I)
Onset <1 week postpartum
Verschijnselen
§ Vroeg: slaapstoornissen, onrust, prikkelbaarheid,
opgewonden of juist sombere stemming, verhoogde
spraakzaamheid, achterdocht
§ Na enkele dagen: verwardheid, kenmerken van manie of
depressie, wanen, hallucinaties, het gevoel het contact met
zichzelf en/of de omgeving kwijt te zijn, gedachten aan
zelfdoding of de baby iets aan te doen
Behandeling
§ Uitsluiten somatische oorzaak
§ Structuur, herstel slaap/waakritme
§ Medicatie: Benzodiazepines, Antipsychotica, Lithium, (ECT)
Postpartum psychose (II)
Relatie met manisch-depressieve (bipolaire) stoornis
Echter:
psychiatrische voorgeschiedenis veelal blanco
40
35
blanco
30
postpartum psychose
25
bipolaire stoornis
20
schizoaffectieve
stoornis
kortdurende
psychotische stoornis
drugs
15
10
5
0
Data 2005-2009, V. Bergink, Erasmus MC
Postpartum psychose (III)
§ Risicofactoren:
§ een eerdere postpartum psychose
§ gediagnosticeerd zijn met een bipolaire stoornis
§ bloedverwanten met een bipolaire stoornis
§ het krijgen van een eerste kind
§ Hoge recidiefkans
§Advies bij volgende zwangerschap:
start direct postpartum profylactische behandeling
§ Anticonceptie
Postpartum depressie (I)
§ “Klassieke” postpartum depressie: sluipend ontstaan in 2-3
maanden
§ Depressieve en angstklachten met sub-acute onset
§ klinische ervaring:
veelal perfectionistische persoonlijkheidstrekken
§ differentiaal diagnose:
§ depressieve stoornis
§ angststoornis
§ aanpassingsstoornis
§ persoonlijkheid
Postpartum depressie (II)
Pas op met antidepressiva bij depressie met
§ acuut begin
§ psychotische kenmerken
§ hypomanie in voorgeschiedenis
-> “stemmingsstabiliserende” medicatie
§ Vraag altijd naar:
§ voorgeschiedenis (hypomanie)
§ bloedverwanten met bipolaire stoornis en postpartum
problemen
Moeder-kind relatie
Post partum problematiek vraagt om behandeling psychische
problematiek én ondersteuning van moederschap
1. Ervaringen van patiënten
§ moederschap
§ beleving van moeder-kind relatie
§ gevolgen voor vroege moeder-kind relatie
2. behandeling ter ondersteuning van de
moeder kind relatie
§ video fragmenten
“The motherhood constellation” – D. Stern, 1995
Een tijdelijke psychische organisatie die ontstaat bij de vrouw die moeder wordt
§ Drie pre-occupaties worden in haar belevingswereld van belang:
1. De relatie met haar moeder
2. De relatie met haarzelf
3. De relatie met haar kind
§ Zij ziet zich voor vier taken gesteld:
1. Is ze in staat haar baby in leven te houden en te doen groeien?
2. Kan zij zich emotioneel verbinden met haar kind?
3. Kan ze haar noodzakelijke steun systeem goed laten functioneren?
4. Kan zij haar identiteit van dochter naar moeder volbrengen?
Beleving van de moeder-kind relatie
Moederschap kan onder invloed van postpartum psychiatrie in
verschillende gradaties een nachtmerrie zijn met angst voor stigma;
“ik ben een slechte moeder”
§
patiënte met postpartum psychose in acute fase:
“dit is mijn kind niet, jullie hebben haar verwisseld!”
§
patiënte met postpartum depressie in herstel fase:
“zie je wel je kijkt niet naar me, je wilt mij niet als
moeder”
§
patiënte met persoonlijkheidsproblematiek:
“laat maar huilen hoor, als ik huil komt er ook
niemand”
Gevolgen voor de vroege moeder-kind relatie
§ Moeder:
§ verminderde sensitiviteit naar signalen en behoefte van haar kind
§ moeite met structureren van b.v. dagelijkse verzorging
§ mate van vijandigheid
§ mate van intrusiviteit
§ Kind:
§ verminderde responsiviteit
§ verminderde behoefte om moeder in contact te betrekken
§ Leeftijd:
0-2.5 mnd
problemen met voeding, slapen, huilen
§
2.5-6 mnd
problemen in sociale en affectieve
interactie
Behandeling moeder-kind relatie
1. Behandel doel: vroegtijdige interventie
§
1.
Acute fase
§ observatie, steunen en structureren
§ doel: continuïteit en veiligheid van de relatie waarborgen
§
2.
Herstel fase
§ interventie op maat
§ doel: toewerken naar dagelijkse verzorging en kwaliteit van de
relatie ondersteunen
§
3.
Resocialisatie fase
§ thuis situatie, mogelijke doorverwijzing
§ doel: relatie bestendigen
Video fragment 1
Interactie is een continue opeenvolging van actie en reactie
Vrouw
Moeder
Kind
Kind
Moeder
Welke acties/ reacties matchen?
Welke acties/ reacties mismatchen?
§
Is er mogelijk sprake van een negatief
interactie patroon?
Vrouw
Video fragment 2
§ Wat valt op?
§ Hoe is de verhouding match en mismatch?
§ 70 % mismatch is te verwachten!
§ Is er sprake van
§ wederzijds contact?
§ plezier?
§ communicatie?
§ emotionele beschikbaarheid?
§
§ van een positief interactie patroon?
Conclusie
§ Moeder-baby unit:
§ Behandeling ernstige psychiatrie moeder
in postpartum periode
§ Vroegtijdige interventie moeder-kind
relatie
Dank voor uw aandacht
Vragen?????
Kathelijne Koorengevel en Monica Ouwens
[email protected], [email protected]