Deel 2 1.Reliëfvormen in Vlaanderen Onder invloed van de wind

Deel 2
1.Reliëfvormen in Vlaanderen
Onder invloed van de wind
Stofstormen tijdens de laatste ijstijd.
Vooral tijdens de laatste ijstijd werd een massa zand en stof uit het zuidelijke deel van de Noordzee
door koude noordenwinden naar West-Europa geblazen (er was toen bijna geen begroeiing!).
Het zwaardere zand werd laag over de grond verplaatst (zoals nu nog op het strand) en kwam
grotendeels op de lage delen van Vlaanderen en Nederland terecht. Men noemt het pleistoceen
dekzand.
Het fijnere stof werd hoog in de lucht geblazen en kwam op de meer hogere reliëfdelen landinwaarts
terecht. Men spreekt van löss (of leem).
Tussen beide gebieden is een overgangszone met een mengeling van zand- en leemafzetting.
Door de selectieve afzetting van zand en leem is er nu een Zandstreek, Zandleemstreek en
Leemstreek in België en omgeving.
Zand en leem werden op het bestaande reliëf afgezet. Het oorspronkelijk vrij oneffen oppervlak van
Vlaanderen werd veel meer effen en ging meer op een vlakte lijken.
Als op zandgronden een begroeiing ontbreekt, heeft de wind er vrij spel. Het zand wordt dan
plaatselijk opgewaaid en verderop in duinen neergelegd. In de Zandstreek werden aldus
verschillende stuifzandruggen en landduinen gevormd.
Verspreiding van de grondsoorten in Vlaanderen
Onder invloed van rivieren
De ondergrond in Vlaanderen bestaat uit klei en zand, door de zee afgezet tussen 60 en 5 miljoen
jaar geleden. Daarin hebben eertijds snelstromende rivieren diepe en ruime valleien uitgeschuurd.
Vooral tijdens de ijstijden, met hun lage zeespiegelstand, was de erosiekracht van de Vlaamse
rivieren vrij groot.
Toen na een ijstijd de zeespiegel steeg, werden de rivieren in hun afvoer gestremd en werd veel
materiaal (zoals klei, zand en grind) in de valleien afgezet. Dit alluvium (= afzetting door het water)
vulde de valleien grotendeels op. Aldus werden brede opvullingsvlakten gevormd, waarin de rivieren
zich bij een volgende ijstijd weer gingen insnijden. Ook die nieuwe valleien werden na de laatste
ijstijd grotendeels opgevuld en vormen de huidige alluviale vlakten van IJzer, Leie, Schelde, Maas en
bijrivieren.
Rivieren zoals de Schelde stromen nu in een brede alluviale vlakte. De valleibodem is nagenoeg vlak.
De zwakverheven valleiwanden liggen ver uit elkaar.
Onder invloed van de zee
De zee aan onze kust vertoont een belangrijke getijdenwerking. Eb en vloed ontstaan onder invloed
van de aantrekkingskracht van de Maan en de Zon op de watermantel die de planeet Aarde omgeeft.
Die watermantel wordt het meest uitgerekt als Zon en Maan samen eraan trekken (springtij). Als de
aantrekkingen elkaar tegenwerken is er de minste uitrekking (dood tij). Het normale hoogteverschil
tussen hoog en laag water te Oostende bedraagt ± 4 meter.
De getijdenwerking van de zee veroorzaakt duidelijke processen van erosie en afzetting aan onze
kust. Dit is het best waarneembaar waar de zee nog het land binnendringt: Het Zwin. De huidige
Zwingeul is een beperkt overblijfsel van een veel grotere inbraakgeul van de zee (in de
Middeleeuwen). Het is nog steeds een dynamisch landschap.
Zwingeul in 1425
Zwingeul nu
Erosie door het zeewater is merkbaar in de geulvorming en de ondergraving van een steile oever
(geulverlegging). Een steile voorkant van het duin wijst eveneens op erosie (namelijk wegspoelen
van zand) door de zee.
Afzetting door het zeewater is merkbaar op de zandplaten in de geul en naast de geul (slik). De
ophoging van slik tot (begroeide) schor(re) is ook het gevolg van afzetting door de zee.
zwingeul
Door zeespiegelstijging in de laatste 10.000 jaar werd onze kustvlakte herhaaldelijk door de zee
bedreigd. Grote stormvloeden schuurden diepe kronkelende geulen uit, zodat bij elke vloed een vrij
groot deel van de kustvlakte kon overspoeld worden. Met het zeewater werd slib (zand en klei)
aangevoerd en afgezet. Op die manier werd de bodem langzaam opgehoogd en geraakten de
meeste geulen verzand. De begroeide schorren werden stelselmatig ingedijkt. Het resultaat is een
vlak polderlandschap, met hier en daar nog restanten van de voormalige stroomgeulen: kreken.
Polder in Friesland
platte kreek in Lapscheure
Bodemerosie als hellingproces
De bodem (de bovengrond waarin de planten wortelen, zie hierna) in Vlaanderen bestaat uit
fijnkorrelig materiaal (zand, leem en / of klei). Vooral in de winter, als de velden er kaal bij liggen,
spoelt het regenwater veel grond mee. Dit is bodemerosie. Hetzelfde gebeurt op een terrein dat
sterk belopen wordt.
Voorwaarden voor bodemafspoeling zijn: een losse bovengrond, een hellend terrein, ontbreken van
plantengroei en voldoende neerslag.
Vooral licht hellende leemgronden zijn zeer gevoelig aan
bodemerosie. Zo ontstaan diepe erosiegeulen in het veld.
De meegespoelde leem komt dan op de wegen of in het
afwateringssysteem terecht, dat daardoor verstopt
geraakt. Dit laatste kan een oorzaak zijn van plaatselijke
overstromingen.
(de voorbije jaren vaak in Haspengouw)
Heuvels worden afgevlakt en laagten geraken opgevuld.
Op de velden verdwijnt de vruchtbare grond.
Een minder sterke vorm van hellingproces treedt op als de losse bodem min of meer verzadigd
geraakt met water (vanwege overvloedige neerslag). Op een voldoende sterke helling ontstaan dan
modderstromen, die de helling langzaam afzwakken.
modderstroom in Zuid-Limburg
Een bijzondere vorm van hellingproces is bodemglijding. Op een sterke helling, die volop begroeid is,
schuift een beperkt deel van de bodem langzaam hellingafwaarts. Eventuele bomen of palen worden
meegetrokken en komen scheef te staan. In de helling ontstaan scheuren en kleine steilkantjes
(taluds).