Parkinson en niet motorische verschijnselen. Door mevr. B. van

Parkinson en niet motorische verschijnselen.
Door mevr. B. van Harten Neuroloog in MCL Leeuwarden.
De ziekte van Parkinson
Het onderzoek naar Parkinson was tot meer dan10 jaar geleden alleen gericht op motorische
problemen zoals,
•
•
•
•
Rigiditeit = spierstijfheid
Rusttremor – trillen van de handen als men rustig zit.
Houdingsinstabiliteit. –voorovergebogen houding en kans op vallen
Bradykinesia is altijd aanwezig als men denkt aan de diagnose Parkinson. Als er nog
twee andere verschijnselen aanwezig zijn kan men met vrij grote zekerheid denken
aan de Ziekte van Parkinson. Helemaal zeker is men nooit. Dit kan alleen na
onderzoek van de hersenen na het overlijden.
Als een van deze verschijnselen aanwezig is, denkt men aan Parkinson. Er zijn echter
meerdere verschijnselen die deze gedachte ondersteunen zoals,
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Bradykinesia = bewegingstraagheid
Maskergelaat – weinig mimiek in het gelaat
Micrografie – heel klein schrijven
Zachte spraak
Marche a Petit pas = met kleine pasjes lopen
Begin van de klachten aan een zijde van het lichaam
Eenzijdig rusttremor
Progressief beloop
Reactie op levodopa
Geen enkele Parkinson patiënt is gelijk en geen enkele patiënt heeft alle symptomen.
Niet motorische verschijnselen
• Slaap stoornissen zoals
slapeloosheid, doorslaapstoornissen,
o restless legs = onrustige benen, spierkrampen, jeuk
o levendige dromen/ nachtmerries
o Slaperig overdag
• Reukstoornissen
• Pijn
• Moeheid
Autonome dysfuncties – Dit zijn functies die onbewust plaats vinden. Zoals het zenuwstelsel.
lage bloeddruk bij overeind komen
• verstopping
• incontinentie/veel plassen
• erectie problemen
Neuro psychiatrische stoornissen
• Cognitieve stoornissen
• Depressie
• Impulscontrolestoornissen geen weerstand kunnen bieden aan bv. gokken, seks, door
het lint gaan, overmatig internet gebruik
• Angst en paniek
• Psychose (hallucinaties en wanen)
• Apathie (gebrek aan emotie ,motivatie om iets te doen of ondernemen. Zit doelloos op
de bank en heeft weinig plezier)
Hoe langer de ziekte van Parkinson duurt, hoe groter gebied in de hersenen aangedaan raakt.
Daardoor ook meer kans op stoornissen.
Neuro psychiatrische stoornissen worden vaak niet benoemd, terwijl dit van grote invloed is
op de kwaliteit van je leven.
Parkinson en cognitieve stoornissen.
Wat zijn cognitieve stoornissen?
Dat zijn problemen met denken, zoals logische planning, de aandacht of de concentratie en
het geheugen. Gevolg hiervan kan zijn dat men wat chaotisch wordt in doen en laten. Men
kan problemen hebben om meerdere taken tegelijk uit te voeren. Nieuwe informatie wordt
slecht opgenomen maar de herkenning van allerlei informatie blijft vaak intact.
Dino Muslimovic heeft in 2009 onderzoek naar niet motorische stoornissen gedaan.
Volgens deze studie denkt men dat 24 % ten tijde van de diagnose al cognitieve stoornissen
heeft.
• Aandacht en executieve functies geen twee dingen tegelijk kunnen doen.
• Psychomotorisch tempo; snel moe, moeite met volhouden van aandacht.
• Visio partiële stoornissen het verwerken van wat we zien en opslaan in ons geheugen
kan verstoord raken.
• Geheugen er is meer tijd nodig om informatie op te slaan
• Taalvaardigheden niet zo snel op woorden kunnen komen en als je het gevonden hebt
dan is het gesprek alweer verder.
Bij een vervolg studie van deze Parkinsonpatiënten bleek dat er sprake was van
• Achteruitgang op multipele domeinen (verschillende gebieden)
• Meest uitgesproken op mentaal tempo en aandacht kan leiden tot dementie.
Belangrijk om te weten is dat:
• Soms cognitieve stoornissen veroorzaakt worden door een behandelbare aandoening.
Bv. door vitamine gebrek.
• Depressie
stemmingsstoornissen / depressie
Wanneer spreekt men van een depressie?
Als men geen plezier meer heeft last heeft van slapeloosheid en als men apathisch is of juist
heel erg opgewonden is.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Depressieve stemming
Verlies van plezier
Gewichtsverandering of verandering van eetlust
Insomnia of hypersomnia (geen slaap)
Psychomotorische remmingen of agitatie
Moeheid of verlies van energie
Gevoelens van waardeloosheid of schuld
Verminderde concentratie of besluiteloosheid
Terug kerende gedachte aan de dood
De behandeling van depressie bestaat uit
• Ondersteuning - gesprekken
• Medicamenteus
Wat zijn Impulscontrolestoornissen?
Het onvermogen om een bepaalde impuls, drang of neiging te weerstaan om een handeling uit
te voeren die in potentie schadelijk is voor de persoon of de omgeving.
Dit kan gaan om
•
•
•
•
•
•
•
Pathologisch gokken
Hyperseksualiteit
Compulsief kopen
Eetbuien
Compulsief internet gebruik
Dopamine afhankelijkheidssyndroom
Punding = een steeds terug kerende handeling
Wat zijn de risicofactoren om Impulscontrolestoornissen te krijgen?
• Mannen hebben meer kans dan vrouwen
• Op jonge leeftijd Parkinson te krijgen
• Impulsiviteit in de persoonlijkheidsstructuur
• Familiegeschiedenis of voorgeschiedenis van verslaving of Impulscontrolestoornissen
• Gebruik van dopaminerge medicatie, vooral dopamine agonisten
Ongeveer 15% van Parkinson patiënten heeft last van Impulscontrolestoornissen, belangrijk
is hierbij
• Signaleren
• Rapporteren
• Voorlichting
Wat zijn hallucinaties en wanen
Hallucinaties = vrienden, familieleden, baby’s, lichaamsdelen, dieren, machines (trein, bus,
vliegtuig,) zien die er in het echt niet zijn, maar jij ziet ze wel heel duidelijk.
Een derde van alle Parkinsonpatiënten heeft visuele hallucinaties.
Bij een vervolgonderzoek heeft 75% te maken met hallucinaties.
Er zijn ook audiotieve hallucinaties. Hierbij hoor je stemmen of sirenes of bepaalde
melodieën.
Verder zijn er ook nog illusies – dit is een vervorming van een beeld.
Behandeling van hallucinaties
• Visus: controle
• Leren er mee om te gaan door; naar iets anders kijken, meer focussen op het object,
probeer er dichterbij te komen.
• Overtuigen dat het niet echt is, natuurlijk beloop afwachten, licht aandoen.
• Spreken met iemand over het niet werkelijke karakter.
Verdere behandeling van hallucinaties door
Medicatie op nieuw te bekijken en zo nodig bijstellen.
De Parkinsonverpleegkundige. Mevr. H. Wedman .
Tijdens het spreekuur heeft de Parkinsonverpleegkundige aandacht voor
• Motorische klachten, slecht lopen, traagheid, enz.
• Non – motorische klachten zoals:
Mictie problemen (problemen met plassen)
Obstipatie (slechte stoelgang)
Voedingsproblemen
Slaapstoornissen
Vermoeidheid
Cognitieve problemen
Depressie
De Parkinsonverpleegkundige kan deze problemen bespreekbaar maken en in kaart brengen
door
• Uitvragen
• Meetinstrument het doel van dit meetinstrument is het probleem duidelijk te krijgen
zodat gerichte behandeling kan worden ingezet bijv. medicamenteus en zo nodig naar
de juiste hulpverleners kan worden door verwezen.
Meetinstrumenten die gebruikt worden zijn BDI ( Beck depresion inventory). Hiermee wordt
de mate van een depressie gemeten.
Bij cognitieve problemen wordt de scopa-cog test gebruikt. (te vinden op het internet.)
Deze test wordt gehouden in het beginstadium en verder bij problemen. De test bestaat uit de
volgende onderdelen
• Geheugen en leren
• Aandacht
• Vermogen tot organiseren /focussen (executieve functies)
• Ruimtelijk inzicht
Uit elk onderdeel komen punten die worden gecorrigeerd naar leeftijd. De totaal score geeft
aan hoe de behandeling het best kan worden voorgezet.
Het wordt besproken met de neuroloog en zo nodig doorverwijzing naar andere
hulpverleners.
Tips en adviezen
Slaap- waakritme vaste tijd naar bed, geen scherp tv licht op de slaapkamer
Structuur (inslijten)
Agenda/kalender/dagboek
Activiteiten lijstjes. Wat staat er op het programma en wat moet er het eerst klaar, dan dit ook
eerst doen. Lijstje maken met vragen bij afspraak met neuroloog, zodat er niets vergeten
wordt.
Leesliniaal
Notities maken
Geduld- alles duurt langer
Vermijd dubbel taken geen twee dingen tegelijk doen
• Schriftelijke vragen van de aanwezigen.
Hoe lang duurt de scopa- cog. test die afgenomen wordt? Dit is per patiënt verschillend.
Gemiddeld 20- tot 40 minuten. Het is wenselijk dat de partner tijdens de test op de gang
wacht, dit om afleiding te voorkomen.
Als er bij de diagnose geen test is afgenomen, hoe weet je dan dat je achteruit gaat, waar
gaat men dan van uit? De vragenlijst geeft veel duidelijkheid van de patiënt zelf maar ook
van de partner of mantelzorger.
Waarom worden er geen bloedonderzoeken gedaan om het vitamine gehalte te bepalen?
We moeten met elkaar het kostenplaatje in de gaten houden. Dus het wordt alleen gedaan als
het noodzakelijk is. Er wordt vaak gedacht dat vit. E de ziekte van Parkinson zou vertragen.
Door onderzoek is gebleken dat dit niet zo is. Vitamine B12 tekort geeft veel cognitieve
problemen. Wel is het bekend dat door slechte eenzijdige voeding vitamine gebrek kan
ontstaan. Hierdoor kunnen verschijnselen van verwardheid en vergeetachtigheid ontstaan die
lijken op Alzheimer .Zodra men goede voeding krijgt gaan deze verschijnselen weer weg. Dit
komt vaak voor bij alleenstaanden die niet meer de moeite doen om afwisselend te koken.
Heeft het zin om je hersenen te trainen? Puzzels en dergelijke hebben geen effect op de
scopa –test. Wel is het belangrijk om veel te bewegen. Actief zijn in denken en bewegen
helpt wel om je goed te voelen. Maakt het hormoon endorfine aan.
Wanneer komen de klachten vanuit de ziekte en wanneereen effect van de medicatie?
Naarmate de ziekte langer duurt raken het dopamine systeem en de cholinerga systeem steeds
meer aangedaan. Maar ook de medicatie kan er aan bijdragen. Verschijnselen en tijdstippen
op Meerwaldtkaart noteren en overleggen met uw neuroloog. Misschien moet de medicatie
worden aangepast.
Is dopamine altijd verslavend? Nee, maar dopamine kan wel verslavend zijn.
Is het zo erg om een hallucinatie te hebben? Ze zijn vaak leuk. Als er hallucinaties zijn is
het wel van belang dit te bespreken met de behandelaar, omdat het een uiting kan zijn
dat er cognitieve problemen zijn. Het betekent niet dat je alle hallucinaties moet behandelen.
Spierkrampen – wat is er aan te doen? Dit komt veel voor bij de ziekte van Parkinson. Dit
komt door dopamine tekort. Bespreek dit uw neuroloog. Medicatie zoals magnesium en
Rivotriel kunnen helpen. Wisselbaden, stukje zeep in bed (sunlight), voldoende drinken,
voeteneind van het bed omhoog, spieren ontspannen te leren door fysiotherapie.
Is het schadelijk voor mijn partner dat hij dagelijks de medicatie voor mij in zijn
handen heeft? Nee, de medicatie wordt niet door de huid opgenomen. Dit is wel het geval bij
Exelonpleister.
Is er behandeling mogelijk van plasproblemen, ten aanzien van frequentie en urgentie?
De neuroloog zal met u in gesprek gaan om het probleem duidelijk te krijgen en u
waarschijnlijk doorsturen naar de uroloog. Het kan zijn dat er problemen zijn bij het niet goed
uitplassen- gevolg is dat u snel weer moet. Dit kan zichtbaar worden gemaakt met een
Blatterscan. Na het plassen wordt met deze scan de inhoud die in uw blaas is achter gebleven
zichtbaar. Verder kan door spierspanning de blaas gekrompen zijn. Kan door blaastraining
weer groter worden. Dit is wel moeilijk voor Parkinsonpatiënten.
Autorijden – tot wanneer? Bij twijfel niet meer rijden of vraag een proefles aan. Ervaringen
die genoemd worden zijn, wel melden bij de verzekering, bij verlenging wel melden dat je
Parkinson hebt. Een goede test is ook vragen of de mede reizigers met een gerust hart bij je in
de auto zitten. Bij Parkinson wordt alles trager en in het drukke verkeer moet men soms snel
reageren.
Wanneer vertel je het aan je omgeving dat je Parkinson hebt i.v.m. begrip voor de
situatie. Dit lijkt me heel belangrijk Dit is natuurlijk heel persoonlijk en per situatie
verschillend. Maar vaak denken we zelf dat we goed functioneren terwijl een ander duidelijk
ziet dat er iets aan de hand. Het vertellen kan dan veel rust en begrip geven.
Wat wordt gedaan bij impotentie? Na inventarisatie door de neuroloog wordt u
doorgestuurd naar een seksuoloog.
Wat kun je doen aan het ontbreken van gevoel in de handen waardoorhij sturing mist?
Dit is geen verschijnsel die normaal bij Parkinson voorkomt. Onderzoek moet uitwijzen wat
het wel kan zijn. Bv. Carpaaltunnelsyndroom of neuropathie door suikerziekte.
Hoe kun je het praten optimaliseren Logopedie is het beste. Luid en laag. Veel oefenen
overdag . Zingen is ook een goede oefening.
Wordt rasagiline al verstrekt? Dit zou het Parkinsonproces vertragen volgens een
artikel in de krant. Rasagiline of te wel Azilect wordt nog niet vergoed door alle
ziektekostenverzekeringen. Het blijkt dat 1 mg. wel goed werkt maar twee mg. niet. Vraag
zelf even na bij uw verzekering of het wel of niet vergoed wordt. Het hangt ook van uw
aanvullend pakket af(gedeeltelijk vergoeding).
Ik slaap erg weinig, maartwee uur per nacht. Ik wil beslist geen medicijnen. Wat kan ik
wel doen? Geen spannende actiefilm kijken voor de nacht. Glas warme melk met honing
drinken. Valeriaan of melatonine nemen (homeopathisch) spierontspanningsoefeningen.
Is Parkinson erfelijk, niemand in de familie heeft het, behalve ik? Soms is het erfelijk,
heel vaak niet.
Mijn linkerarm trilt heel erg vaak, is er een oplossing zonder medicijnen? Soms helpt het
om de hand in broekzak te steken of met andere hand vast houden.
Kan het kwaad om een extra levodopa te nemen als ik me slecht voel en /of gedraag?
Advies is dit niet zomaar te doen. Vraag een consult aan bij uw neuroloog en overleg hier
mee. Er zijn medicatie in dysper vorm en deze worden snel opgenomen.
Welke vitamine zijn van invloed op depressie en cognitie? Dit zijn vitamine B -1, B-6 en
B-12.
Wordt Exelon nog gebruikt om Parkinson dementie te remmen. Ja.
Wat doet Exelon precies? Exelon remt de cholinetesterase, een stof die acetylcholine ( een
boodschapper heel erg belangrijk voor ons denken) afbreekt waardoor de acetylcholine weer
beter zijn werk kan doen. Voor verder uitleg; zie www.apotheek.nl
Wat zijn de nadelen van Excelon? Vaak misselijkheid, braken en weinig eetlust. Bij pleister
vaak huid allergie problemen.