Wat als uw werknemer een minder goede dag heeft?

Wat als uw werknemer een minder
goede dag heeft?
Ziektebeeld in relatie tot gedrag: signalering tijdens het werk
Hetopnemenvannieuwewerknemersmetpsychischeproblemenofwerknemersdieeenverleden
vanpsychischeproblemenhebbenkanuwellichtvooreendilemmastellen.Welkrisicolooptmijn
bedrijf,watisdekansopuitvaldoordatdepsychischeproblementerugkeren,hoemaakikdit
onderwerpbespreekbaarindeorganisatieenmisschiennogwelhetmeestuitdagend,hoegaik
ermeeomalswerkgever?
Doorvooroordelenofgebrekkigekennisvanpsychischeziektebeeldenontstaatvaakhetbeelddat
mensenmetpsychischeproblematiekniet(goedkunnen)functioneren.Vaakishetslechtsnodig
rekeningtehoudenmetwaariniemandbelemmerdwordtenkanhijofzijmetwataanpassingenals
volwaardigmedewerkerfunctionerenineenorganisatie.Echterishetonderwerppsychische
problemeninhetbedrijfsleveneennietveelbesprokenonderwerpensomsishetzelfseenbeetje
eentaboe.Nietalleenkandewerkgeverhiermoeitemeehebben,maarookdewerknemervindt
hetvaakmoeilijkhieropenheidovertegevenuitangstofsomsschaamte.Tochleidtopenheidover
psychischeproblematiekentotmeerbegrip.
CliëntendiebijTwomorroweentrajectrichting(betaald)werkvolgenzijnomzeeruiteenlopende
redeneninhetverledenuithetwerkprocesgevallen.Somszijnhetwerkgerelateerde(stress)
factoren,somsheefthettemakenmetiemandsprivésituatie,maarhetkanookzijndatersprakeis
vaneenstoornis.Indatlaatstegevalkanersprakezijnvaneenvanonderstaandestoornissen.Let
wel,ditisslechtseenopsommingvaneenaantalvandemeestvoorkomendestoornissen.Voor
exactesymptomenverwijzenwijugraagnaardeDMS-5.Daarnaastishetnietzodateenwerknemer
metonderstaandegedragingenookperdefinitieeenstoornisheeft.
Ommeerinzichttegeveninditonderwerpenmeeropenheidtecreërenhebbenwijeenaantal
feitenentipsopeenrijgezet.Hieronderzijndemeestvoorkomendestoornissenbeschreven,plus
daarbijvooru,teherkennengedragwaardoorubijonstijdigaandebelkunttrekkeninhetgevalu
vermoeddathetnietgoedgaatmetuwwerknemer.
Psychose
Eenpsychosekomtbij2%vandeNederlandsebevolkingvoor.Alsiemandeenpsychoseheeftdanis
diegenehetcontactmetdewerkelijkheidkwijtis.Dituitzichinangstiggedrag,vaakisdiepersoon
indewar,heefthijhallucinatiesen/ofwaandenkbeeldenenishetzeermoeilijkommensenvan
dezegedachtenaftekrijgen.Vaakhorenzestemmen,hebbenzijhetideedatzeachtervolgd
wordenofzijnzeachterdochtig,zelfsnaarpersonentoediezenormalitervertrouwen.Daarnaastis
ersprakevangeheugenproblemen,ishetdenkproceslangzaam,snelofjuistchaotischenishet
moeilijkomverbandenteleggentussengedachten.Alslaatstehebbenmensenmeteenpsychose
nietdoordaterietsmetzeaandehandisenishetlastigzehiervanteovertuigen.Ongeveer20%
vandemensendieeeneerstpsychosehebbengehad,krijgenditnooitweer.Dekansopvolledig
herstelnaeenpyschoseisheelgroot.Pasnaeenderdeofvierdepsychosewordtdekansopvolledig
herstelsteedskleiner.
Ineenwerksituatie:
Eenpsychosekanontstaanopdewerkvloer,maarwaaraankuntuditmogelijkherkennenenwat
moetudoen?Uwwerknemerkanzichvreemdgaangedragendoorbijvoorbeeldvreemde,nietbij
eensituatiepassende,uitsprakentedoen;zichzichtbaarterugtetrekken;nietlogischen
oninvoelbaartegaanlachen;kijktvreemdomzichheenalsoferietstezieniswaternietis;
lichamelijkofspraakgerichtreagerenopwaanbeeldenofstemmendieernietzijn.Alseen
werknemer,waarvanbekendisdatzeinhetverledenpsychotischzijngeweest,zichtbaar
bovengenoemdegedragingenvertoont,erinopgaatofzicherdoorlaatleiden,danbevelenwiju
aanomcontactoptenemenmeteenartsofmogelijkebegeleider.
Schizofrenie
Schizofreniekomtbijeenopde100mensenvoorentreftoverhetalgemeenietsmeermannendan
vrouwen.Vaakwordtgedachtdatschizofreniehetzelfdeisalseenpsychose,maarditisnietwaar.
Nietiedereendieeenpsychoseheeftofheeftgehadisschizofreen.Mensenmetschizofrenie
hebbenmeerderpsychosesgehad.Doorhethebbenvanmeerderepsychosesishuncognitieve
vermogenvaakverminderd,waardoordiegenenietgoedmeerkanfunctionerenophet
oorspronkelijkniveauinhetdagelijksleven.Indiendesymptomenzesmaandononderbroken
aanwezigzijn,isersprakevanschizofrenie.
Symptomenvanschizofreniezijnoptedeleninpositieveennegatievesymptomen.Positieve
symptomenzijnpsychotischeverschijnselenzoalshallucinaties,wanenenverwarddenken,maar
waardepersoonvaakwelvanherstelt.Negatievesymptomenbijschizofreniezijndaarentegen
persoonlijkeeigenschappendieverminderenofwegvallenenvaaknietterugkeren.Denkhierbijaan
hetafvlakkenvangevoelens,hetontbrekenvanenergie,weiniginitiatiefnemen,hetterugtrekken
uitsocialecontactenenverminderdconcentratievermogen.Schizofreniegaatgepaardmet
achteruitganginfunctionerenzowelprofessioneelalsopsociaalgebied.Stresskaneentrigger,
maarookgevoeligpuntzijn,echterisstressbijiedereenanders.
Ineenwerksituatie:
Degedragingenvaniemandmetschizofreniezijnhetzelfdealsbijiemanddiepsychotischis.Wij
verwijzenudaaromgraagnaardeinformatieoverpsychoses.Eenbelangrijkekanttekeningisdat
schizofrenieofficieelvastgesteldmoetwordendooreenpsychiater.
Persoonlijkheidsstoornis
Erissprakevaneenpersoonlijkheidsstoornisalsiemandstarisindisfunctioneledenk-,belevings-en
gedragspatronen.Alsdittotuitdrukkingkomtineengrootaantalpersoonlijkeensocialesituatiesen
dezewijkenduidelijkafvandeverwachtingenbinnendeomgevingvandepersoon,dankaner
sprakezijnvaneenpersoonlijkheidsstoornis.Ditduurzame,inflexibelepatroonleidttotomvangrijke
beperkingeninhetpersoonlijkeensocialefunctioneren.Erzijngrofweg11typen
persoonlijkheidsstoornissenteonderscheiden:
- Hetantisociale/psychopathischetype:arrogant,opgeblazengevoel,egocentrisch,maken
misbruikvananderen.
- Hetvermijdendetype:geremdinhetaangaanenonderhoudenvanrelatiesencontacten,
verlegenheidenangstvoorafwijzing,hypersensitiviteit.
- Hetborderlinetype:impulsief,gevoelvanleegte,angstvoorafwijzing,moeitemethet
tonenvanaffectie,zwart/witdenken.
-
Hetobsessiefcompulsievetype:extreemkoppig,detailgericht,moralistischenrigide.
Hetschizotypischetype:merkwaardigegedachtenenspraak,eigenaardigeovertuigingen,
zonderlingen
Hetparanoïdetype:wantrouwig,achterdochtig
Hetschizoïdetype:beperktscalavanemoties,afstandelijkheid
Hettheatrale/histrionischetype:extreemaandachtvragen
Hetnarcistischtype:grootheidswaanzin,gebrekaanempathie
Hetafhankelijketype:aanhankelijkenextreemafhankelijkgedrag,onderdanig.
Hetdwangmatigetype:dwangmatigbezigzijnmetordelijkheid,perfectionismeencontrole
willenhouden.
Persoonlijkheidsveranderingdooreenfysiekeaandoening:bijvoorbeeldalsgevolgvaneen
ongeluk.
Ineenwerksituatie:
Eenwerknemermetpersoonlijkheidsproblematiekkanveelhinderondervindenvanzijn
persoonlijkheidsproblematiek.Hoekuntuditherkennenenwatkuntuhieraandoen?Ondanksde
veleverschillendetypenpersoonlijkheidsstoornissen,zijneralgemenekenmerkenwaaraanukunt
herkennenofhetnietgoedgaatmetuwwerknemer.Hetgedragisineigenlijkallegevallenzeer
extreem.Denkhierbijaanextreme(emotionele)reactiesengedragwaarbijiemandnietvoorreden
vatbaarisenvooralooknietlogischis.Alsumerktdatiemandhierhindervanondervindt,probeer
daniemandgeenlogicaintewillenpratenenvathetvooralnietpersoonlijkopalsreactiesopuals
persoongerichtzijn.Hetisverstandigbijextremeuitingenvangedrageentrajectbegeleiderofarts
teraadplegen.
Depressie
Depressieskomenvakervoorbijvrouwendanbijmannenen5%vandeNederlandsebevolking
heefthierweleensmeetemaken(gehad).Mensenmeteendepressiehebbeneenlangeretijden
periodeeengevoelvansomberheid,neerslachtigheid,abnormalelusteloosheid,verliesvan
interesseenkunnenheelmoeilijkergensvangenieten.Somsheeftdepersoonzelfmoordgedachten
hierbij.Erzijnverschillendevormenvandepressieseninmeerenminderematevanernst.Ineen
kleinaantalgevallen,komthetvoordateenwerknemertijdenseendepressiepsychotischkan
raken.Ziehiervoordeinformatietekstoverpsychoses.
Ineenwerksituatie:
Vermoedtudatuwwerknemerdepressiefisdoordatbovengenoemdesymptomenaanwezigzijn,
watkuntuerdanaandoen?Inhetgevaliemanddepressiefis,kuntubestesteunenbegripvol
reagerennaaruwwerknemertoe.Probeeruwwerknemernietoptebeurenofgoedbedoelde
adviezentegeven,ditwerktvaakalleenmaaraverechts.
Somberheidenneerslachtigheidhoeftnietaltijdteleidentotdepressiviteit,maarisereen
merkbareveranderinginhetgedragvanuwwerknemer,dankanhetverstandigzijndit
bespreekbaartemakenenindiengewenstennodighulpinteschakelen.Bijhetuitenvan
doodswensenofsuïcidalegedachten,trekdanmeteenaandebelbijeenartsoftrajectbegeleider.
Angststoornis
Alsangstvoorietsofbepaaldesituatiesiemandslevengaatleidenofalsdoorangstiemandinzijn
dagelijkslevennietmeergoedkanfunctionerenenhetdaarnaastooknogdenaasteomgeving
aantast,dankanersprakezijnvaneenangststoornis.Eenangststoorniskanzichopverschillende
manieruiten,vanhevigepaniekaanvallentoteenvoortdurendgevolgvanrusteloosheid.Daarnaast
zijnerverschillendeangststoornissen,waarondergegeneraliseerdeangststoornissen(voortdurend
gevoelvanangst),dwangstoornissen,socialeofspecifiekefobieën(bv.spinnen,hoogte),
posttraumatischestressstoornisalsgevolgvaneenheftigegebeurtenisofpaniekaanvallenmet
allerleilichamelijkeuitingenenklachtentotgevolg.
Ineenwerksituatie:
Waaraankuntualswerkgeversmerkendatuwwerknemerbelemmerdwordtinzijnfunctioneren,
enmisschiennogbelangrijkerwatkuntudandoen?Alsiemandlastheeftvanzijnofhaar
angstklachten,danvertoontdezevaakvermijdendgedragbvhetwegblijvenvanafsprakenofwerk
zonderzichaftemeldenofzonderreden.Ookkanhetzijndatiemanddantelefonischookniette
bereikenis.Inhetgevaluwwerknemereenpaniekaanvalkrijgtkanhetzijndatiemandzich
volledigafsluit,heelangstigkijktenheelergineensituatieblijfthangen.Indatgevalishetvan
belangdatunietmeergaatindepaniek,maarookdiegenennietprobeerttesussen.Probeergeen
logicaintepratenofdiegene,maarjuistfysiekuiteensituatiehalen.Dituiteraardafhankelijkvan
deangstdieiemandervaart.Aanrakingenkunneninsommigegevallendeangstverergeren.Ook
kanhethelpeniemandopeenstoeltezetteneneenglaswatertegeven.
Merktudatuwwerknemerdergelijkeklachtenheeftendathemofhaarbelemmertinhet
dagelijkswerkenfunctioneren,danishetverstandigomcontactoptenemenmeteen
trajectbegeleiderofarts.
ASS(AutismeSpectrumStoornis)
Autismeofeenverwantdaarvanisaangeborenendaaromisdezestoornisernieteendiekan
ontstaanopdewerkvloer.Welkandematewaarineenmedewerkerhinderondervindtvanzijnof
haarASSproblematiekbepaaldwordendoordearbeidsomstandighedenwaariniemandwerkt.
Indienuwwerkgevereenstoornisinhetautistischspectrumheeftzultuhierwaarschijnlijkwelvan
opdehoogtezijn.
MensenmetASShebbenvooralmoeitemethetsocialebegripendesocialeintuïtie.Bijautisme
komenonderstaandekenmerkenhetvaakstvoor:
- Kwalitatievebeperkingenophetgebiedvansocialeinteracties:deinteractieoogtsoms
‘onhandig’,geentotweinigoogcontact,geenofmoeilijkrelatiesopkunnenbouwen,weinig
spontanereacties,ofjuistgemaakteofaangeleerdereactiesopsocialeinteractie.
- Kwalitatievebeperkingenophetgebiedvancommunicatie:hierbijkunjedenkenaanweinig
ofherhaaldelijketaalgebruik,vastzittenenvasthoudenaandezelfdehandelingenof
onderwerpenentypischeofherhalendelichamelijkehandelingen.
Ineenwerksituatie:
Opdewerkvloerzijnhetdearbeidsomstandighedenwaaronderuwwerknemertewerkworden
gesteld,dievanbelangzijninhetgevaluwwerknemerASSheeft.Debeste
arbeidsomstandighedencreërenwaariemandonderkanwerken.Denkhierbijaaneenprikkelarme
werkomgeving,zowelvoorgeluidenlicht,gestructureerdwerk,somsmaareenoftwee
opdrachtentegelijk,repetitievewerkzaamheden,duidelijkedagindelingenhetruimvantevoren
aangevenvanveranderingen.Indecommunicatieishetbelangrijkomzoconcreetenduidelijk
mogelijktezijn.WerknemersmetASSvattenvaakallesheelletterlijkopenkunnendaardoor
dingenandersinterpreterendanzewellichtbedoeldzijn.
Ookautismekomtinverschillendegradatiesvoorenmaatwerkishiervanhetgrootstebelang.
Bespreekmetuwwerknemerendienstrajectbegeleideronderwelkearbeidsomstandighedenhij
ofzijhetbestewerkt.
ADHD/ADD
ADHDstaatvoorAttentionDeficitHyperactivityDisorder.Erwordtookwelgezegddatersprakeis
vaneenaandachttekorten/ofhyperactiefofimpulsiefgedrag.ErwordenbinnendediagnoseADHD
drieverschillendesubtypesonderscheiden.Teneerstemensenmethetoverwegendinattentieve
subtype,d.w.z.datdezemensenvooralaandachts-enconcentratieproblemenhebben.Tentweede
mensenmethetoverwegendhyperactieve/impulsievetype,d.w.z.datdezemensenvooral
hyperactiefenimpulsiefzijn.Tenderdemensenmethetgecombineerdetype,d.w.z.datzezowel
aandachtsproblemenhebbenalshyperactiefenimpulsiefzijn.
EensubtypevanADHDisADD.HetwordtvaakverwardmetADHD,maarmensenmetADDzijnniet
druk(hyperactief)ofimpulsief.EencombinatiediagnosevanADDenADHDiswelmogelijk.ADDwil
zeggendatereengatistussenwaarmenalspersoontoeinstaatisenwatdiepersoonuiteindelijk
bereikt.MensenmetADDhebbenconcentratieproblemen.Datwilzeggendatjedromerigbent,je
hebtlastvanveelgedachtenenjehebtmoeilijkhedenhebtomdeaandachtvasttehouden.Jebent
snelafgeleidenchaotisch.ADDisonzichtbaarenwordtmeestalonbewustverborgengehouden
doordeADD-erzelf.Ophetwerkishetprestatievermogenergwisselvallig.Alsietsbinnende
interessesfeervaltdanbenjenietmeertestoppenenkaniemandmetADDzichwelheelgoed
concentreren.HierdoorwordterovermensenmetADDvaakgezegddathethenaandiscipline,
wilskrachtendoorzettingsvermogenontbreekt.
Ineenwerksituatie:
InhetgevaleenwerknemerADHDheeftkanhethelpenalshijofzijopdewerkvloereen
aangepasteofprikkelarmewerkplekkrijgt.Hethelptvaakookomstructuurtebieden,ordelijkheid
aantebrengeninwerkzaamhedenenomconcreteopdrachtentegeven.Ditisperpersoon
maatwerkenkanhetbestebesprokenwordenmetuwwerknemerendienstrajectbegeleider.
NetalsbijADHDkanhetmogelijkzijnomvooreenwerknemermetADDaanpassingentemaken
opdewerkvloerofinhetwerk.Inhetmeestextremegevaldatuwwerknemerzichnietmeerkan
concentrerenopzijnwerkkanhethelpendezenaarhuistesturen.Ditverschiltperpersoon,neem
hiervoorcontactopmetwerknemerendienstrajectbegeleider.
4. Tipsvoorwerkgevers
Openheideneerlijkheidoverdepsychiatrischeklachtenvandewerknemerhoudthetonderwerp
bespreekbaar.Geefbijuwwerknemersaandathetonderwerpaltijdbespreekbaaris.Ditistenslotte
inhetbelangvanuwwerknemerendecontinuïteitvanuwbedrijf.Tevensvermindertdithetrisico
opuitvaldoordatopkomendeklachtentijdigkunnenwordenondervangen.
Verdiepuinhetziektebeeldvanuwwerknemer.Ditleidtinsommigegevallentotmeerbegripvan
desituatiewaariniemandzit.Googleechternietteveel,ditkaneenvertekendbeeldgeven.Per
persoonisuitingvaneenstoornisanders,dusbekijkditperpersoon.Naastdealgemenekenmerken
ishetbelangrijkeromtewetenwatdespecifiekemogelijkheden,maarookbeperkingenzijnvanuw
werknemer.Somskunnenklachtenofbelemmeringenvanuwwerknemermetsimpele
aanpassingenverminderdworden.
Praatnietinetikettenofstempels,maarkijknaardatwatdewerknemernodigheeft.Deklachten
zijnvaakveelbelangrijkerdanomtewetenwelknaampjehetbeestjeheeft.
Maakallemedewerkersbewustvanpsychischeklachtenopdewerkvloerenmaakheteen
bespreekbaaronderwerp.Bewustzijncreëertvaakbegrip.Uiteraardkuntuookaltijdonsbellen!