Dys+ADHD - Nationale Dyslexie Conferentie

Dubbeldiagnoses, dubbele zorg!
Dyslexie, ADHD, angst
Manoushka Moesker, Spurt/ de Bascule
Comorbiditeit bij dyslexie
• Angst- en stemmingst.
• ADHD
25-30%
25-30%
• A. de Jong 2013:
40%!
ADHD, DSM-IV
• Aandachtstekort:
• Geen aandacht voor details, moeite aandacht vast te houden, lijkt
niet te luisteren, maakt taken niet af, kan taken niet organiseren,
vermijdt langdurige mentale inspanning, raakt dingen kwijt, afgeleid
door uitwendige prikkels, vergeetachtig.
• Hyperactiviteit/impulsiviteit:
• Beweegt onrustig met handen of voeten, staat vaak op in de klas,
rent vaak rond of klimt, heeft er moeite mee rustig te spelen, is
vaak in de weer, praat aan een stuk door, gooit er antwoorden uit,
kan niet op zijn beurt wachten, verstoort of onderbreekt anderen.
• 6 of meer symptomen, tenminste 6 maanden en in die mate dat het
ongepast is bij leeftijd en situatie. Enkele symptomen al voor het 7e
jaar, aanwezig op meer terreinen, beperken het sociale-, school- of
beroepsfunctioneren en niet toe te schrijven aan andere psychische
stoornis (angst, stemming,PDD, psychose).
ADHD
• Prevalentie: rond 5% bij kinderen, 2 a 4 % bij
volwassenen.
• Verhouding jongens/meisjes: 5:1
• Mannen/vrouwen: 2:1
• Chronisch en persistent, hyperactiviteit en impulsiviteit
nemen af, concentratieproblemen, ongeorganiseerdheid,
chaotisch gedrag en vergeetachtigheid meer op
voorgrond. Erfelijke factoren (tweeling- en adoptieonderzoek)
• Tekorten in werkgeheugen, planning respons inhibitie
Vigilantiehypothese:
Bente 1964
• Beweging helpt om het vigilantieniveau te
verhogen. Bij ADHD is beweging noodzakelijk
om de alertheid op peil te houden die nodig is
voor de taak.
Inhibitiezwakte
Barkley 1997
• Inhibitiezwakte veroorzaakt problemen in:
•
•
•
•
Werkgeheugen (verbaal en spatieel)
Zelfregulatie affect, motivatie en arousal
Internalisatie van spraak
Analyse en synthese van gedrag
afwijkend beloningssysteem bij adhd
Luman 2010
• Bij ADHD treedt dopaminereactie in de
“respons, beloning sequentie” niet of verlaat
op. Beloning moet dus explicieter!
• Afwijkende respons op bestraffing bij ADHD.
• Aversie tegen uitstel: voorkeur voor
onmiddellijke, kleine beloning.
Comorbiditeit
ontwikkelingen:
• Pennington 1993: ADHD kenmerken gevolg van leerprobleem
• De Jong, Oosterlaan en Sergeant 2005: Gezamenlijke etiologie
• Gooch, Snowling en Hulme 2011 vermoedden onderliggend
probleem in de temporele processing en tijdsbeleving bij
kinderen met dyslexie en ADHD
• De Jong, 2013: Dyslexie en ADHD hebben gemeenschappelijke
basis. Moeite met stoppen. Meer overlap? Een behandeling!
Theorie van Pennington:
• X veroorzaakt Y
• Y veroorzaakt X
• X en Y onafhankelijk van
elkaar
• X en Y worden door een
onderliggende gezamenlijke
factor veroorzaakt.
• ADHD >lees- en
spellingproblemen
• Dyslexie>ontmoediging,
onrust (druk gedrag)
• Toeval, pech
• Bijv. tekorten in werkgeheugen
en tijdsperceptie, begrip en
oriëntatie
1:ADHD solo, 2:dys. Solo,
3: ADHD+dys, 4: controlegroep
• De groep dys+adhd had
geen ernstiger
leesprobleem dan de dys
solo
• De dys solo vertoonde meer
symptomen van
onoplettendheid (op trf en
cbcl)
• De adhd solo presteerden
zwakker op spelling dan de
controle groep
• De dys solo en adhd solo
presteerde beide zwakker
op tijdsbeleving dan de
controlegroep
Tekorten in temporele ordening
• Hoe lang duurt iets?
• Hoeveel tijd moet ik hier
voor vrijmaken?
• Tijd niet overzien leidt tot
niet kunnen uitstellen en
dus geringe
frustratietolerantie
• Voelt als uren, ongeduldig
• Je kunt pas doorzetten als je
de taak overziet. Reden
voor geringe motivatie!
• Concreet maken (zo lang als
de kleine pauze, het
jeugdjournaal)
• Tijd structureren met
overzicht en aftekenen
• Tijd zichtbaar maken
(tramborden, zandloper,
timetimer)
Reviewstudy
Mugniana 2009
• Leerproblemen
• 7 jarigen
• 8 jarigen
• 8/11 jarigen
• 12 jarigen
• universiteit
 Verhoogd risico depressie
 Probl. Sociale integratie
 Meer angstgevoelens,
minder `happiness`
 Beoordelen relatie ouders
minder positief
 Onzeker eigen intelligentie
 Hoger risico soc. en
schoolangst
• Meer somatische klachten
• 3 * zo hoog % suïcidegedachten
• 6* zoveel kans om vroegtijdig school te
verlaten
• Meer gevoelens van onbegrip bij de
leerkracht, voelen zich vaker afgewezen
Angststoornissen, DSM- IV
belangrijke kenmerken:
• Hartkloppingen, transpireren, gevoel van
ademnood, misselijk, buikpijn, duizeligheid
• Angst bij k.k. kan naar voren komen in huilen,
woede-uitbarstingen, verstijven, terugtrekken,
vermijding van gevreesde situatie of activiteit
Verklaringsmodellen
•
•
•
•
Genetische basis voor angst
Neurobiologische factoren
Omgevingsfactoren
Informatieverwerking
Attributietheorie van Seligman
• Als een kind het gevoel heeft dat de situatie
onveranderlijk is, bijvoorbeeld bij hardnekkige
en onbehandelde dyslexie ontstaat
`aangeleerde hulpeloosheid`
• Het kind geeft de moed op. Schrijft falen toe
aan interne factoren en succes aan externe
factoren.
Externe locus of control
Pepler et.al.
• Onderzoek bij kinderen met angststoornissen.
Zij vonden soortgelijk proces rond het
toeschrijven van falen en succes
• Onvoldoende: `omdat ik er niets van kan`
• Voldoende: `omdat de juf een goeie bui had`
Basisprincipes:
Inzicht,
overzicht,
uitzicht.
RDI, resource development and
installation
• Samen met het kind op zoek naar
hulpbronnen om een moeilijke situatie aan te
kunnen. Door te zoeken naar situaties waarin
die hulpbron (eigenschap of dat vermogen)
aanwezig was. Dat moment wordt weer
beleefd en met een symbool verankerd en
meegenomen naar de lastige situatie.
BEHANDELADVIEZEN
• Dyslexie en angst
• Algemeen
• Doen!
• Onvoorwaardelijke
grondhouding, socratische
opstelling, vertrouwen
• Denkfouten
• Uitdagen, gggg schema
• Gebrek aan zelfvertrouwen
• RDI, motivatie trainen! alert op
externe locus of control
• progressie zichtbaar maken en
uitvergroten
• Angsthiërarchie
• Psycho-educatie ouders en school
• Ontmoediging
• Vermijding
• Interactief onderwijs, stimuleren
probleemoplossend vermogen
BEHANDELADVIEZEN
Dys+ADHD=
• Algemeen
•
•
•
•
Korte aandachtspanne
Executieve tekorten
Tijdsbeleving gebrekkig
Motivationeel tekort
•
•
•
•
Visuele waarneming
Intern beloningssyst. gebrekkig
Bewegingsbehoefte
Responsinhibitie zwak
Doen!
• Connectie > correctie, directief
benoemen van doelgedrag
• 2 ipv 3 rondes flitsen
• Visueel behandeloverzicht
• Tijdlijn en afbakenen
• Groei zichtbaar maken
• Externe beloning!
• Duidelijk en voorspelbaar
• Nadruk op nauwkeurigheid, risico
radend lezen
• Aftekenen, coole moves
• Werktijd - praattijd
Taakoverzicht
1
Inhoud
Flitskaartjes
Letterdictee
Structuurrijtjes
Hakken en
plakken
Woordflitsen
Boekje lezen
v-l-i-e-g
vlieg
2
3
4
5
6
7
AVI 9
De groene trap van……….
AVI 8
AVI 7
AVI 6
AVI 5
4 hoog
4 laag
3 hoog
3 laag
2 hoog
2 laag
1 hoog
1 laag
© J.Vieijra 1
T
2
F
3
4
5
6
7
8
9
Algemene tips:
•
•
•
•
•
Erkenning geven!
Geen valse hoop maar concrete hulp en tips
Afspraken over minimum cijfer voor vreemde talen
Extra boekenpakket in VO
Vroeg starten met hulpmiddelen! Misverstand dat kinderen
hier lui van zouden worden.
• Hulpmiddelen moet je leren gebruiken!! Dat vergt veel tijd en
geduld
• Oefen vaak, kort en teken af!
Dank voor uw aandacht
[email protected]
[email protected]