Mensenrechten komen zwaar onder druk

Mensenrechten komen
zwaar onder druk
De relatie tussen klimaatverandering en mensenrechten
staat nog niet bij iedereen op het netvlies. Onbegrijpelijk,
vindt Jan van de Venis, Human Rights Lawyer bij JustLaw.
“De gevolgen van de veranderingen in onze atmosfeer
raken nu al direct de levens van tientallen miljoenen
mensen. Dat mag je niet negeren. Bovendien voegen
mensenrechten een verfrissende, morele component toe
aan het klimaatdebat.”
Individuen kunnen hun rechten claimen.
Dit is ook gedaan in de Klimaatzaak tegen
de Nederlandse staat waarbij onder meer
een beroep werd gedaan op uitspraken
van het Europese Hof voor de Rechten van
de Mens. Vanuit de mensenrechten gezien
heeft een overheid gewoon de plicht om
zoveel mogelijk te doen om die rechten te
beschermen. Als de overheid bedreigingen
aan ziet komen en kan handelen, moet ze
handelen. De rechter in de Klimaatzaak
formuleerde terecht dat de Nederlandse
staat op grond van het billijkheidsbeginsel
rekening moet houden met de belangen van
Sinds bijna tien jaar zijn de mensenrechten-
gebieden waar het nu niet meer bestaat.
toekomstige generaties. En daarom ook nu
organen van de VN serieus met klimaatver-
Oorzaak: een milder klimaat.”
moet handelen.”
drukt Jan van de Venis. “De verandering van
Krachtige resolutie
Daarnaast spelen diplomatieke, politieke
het klimaat heeft invloed op de basisbe-
Dankzij diverse VN-onderzoeken is de afge-
en morele aspecten mee. “Mensenrechten
hoeften en de mensenrechten van vrijwel
lopen jaren over de relatie klimaat-mensen-
gaan over verbinding tussen mensen en zijn
ieder mens. Neem het recht op gezondheid,
rechten steeds meer bekend geworden. Dit
in feite een codificatie van ethiek. En in dat
op water en sanitatie, huisvesting, voedsel,
heeft sinds 2008 geleid tot een aantal krach-
licht heeft de VN-oproep eveneens zeggings-
een schoon leefmilieu en de mogelijkheid
tige resoluties van de Mensenrechtenraad.
kracht. Ook de speciale mandaathouders
tot ontwikkeling. Dat zijn allemaal erkende
In 2014 benadrukte de Raad dat alle staten
van de VN gaan zich steeds krachtiger
mensenrechten die steeds meer onder druk
de internationale dialoog en samenwerking
roeren in dit dossier.”
andering bezig. Geen dag te vroeg, bena-
komen.” Hij wijst erop dat de eerste
moeten oppakken om de negatieve
effecten al merkbaar zijn.
“Denk aan het verminderen
van het wateraanbod in
grote delen van Azië door
het smelten van gletsjers
in de Himalaya, overstromingen als gevolg van het
stijgende zeewaterniveau, de
impact aan te pakken. “Juist
‘Zonder
ingrijpende
klimaatmaatregelen
blijft het aantal
vluchtelingen
toenemen’
om zich heen grijpende verwoes-
Onderkant samenleving
Van de Venis noemt het navrant dat de
mensenrechten. Het hele
geschetste gevolgen vooral degenen treffen
raamwerk aan mensen-
die zich onderin de samenleving bevinden
rechtenverdragen dwingt
en al onder druk liggen. “De armen,
staten mondiaal tot
kinderen en vrouwen dus. Ook inheemse
samenwerking. Gezamenlijk
volkeren worden extra hard geraakt.” Hij
dienen zij te voorkomen dat de
vindt dat met name de rijkere landen een
schade groter wordt.”
tijning en de vernietiging van oogsten
8
dus vanuit de optiek van de
Is Van de Venis niet bang dat derge-
bijzondere verantwoordelijkheid hebben
om de slachtoffers bij te staan. “De klimaat-
door zowel lange periodes van droogte
lijke resoluties, hoe krachtig ook, vooral
verandering wordt vooral in het Westen
als extreem slecht weer.” Ook de kans op
papieren tijgers blijken te zijn? “Dat gevaar
veroorzaakt, terwijl de grootste impact zich
verspreiding van tropische ziektes neemt
bestaat zeker, maar het bijzondere van het
manifesteert in de ontwikkelingslanden.
volgens hem toe. “Zo ligt het in de verwach-
raamwerk van de mensenrechten is dat dit
Het is dus niet alleen een mensenrech-
ting dat malaria zich gaat uitbreiden naar
zich leent voor een gang naar de rechter.
tenthema voor nu en straks, maar door
Tijdschrift Milieu, november 2015
THEMA
Klimaatverandering
Dit artikel is verschenen in Tijdschrift Milieu 7-2015, www.vvm.info
Foto: Anders Aliosha Johnsson for WaterLex
menteel om. Dat kost tijd. Maar inmiddels hebben we het punt bereikt waarop
voor iedereen helder moet zijn dat voor
fossiele energie geen plek meer is. Plus dat
de gezondheidsschade, zowel hier als in
ontwikkelingslanden, meer en meer de
mensenrechten schenden.” Hij pleit voor een
actieve overheid die de basisvoorwaarden
creëert om de transitie te versnellen.
“Belangrijk is onder meer dat per direct een
eind komt aan de omvangrijke subsidies op
fossiel. Dus stoppen met investeringen in
gasrotondes, hoogspanningsnetwerken en
andere infrastructuur die vooral het faciliteren van fossiele energie dient.” Ook pleit
Van de Venis voor het doorberekenen van de
miljarden aan jaarlijkse gezondheidskosten
als gevolg van fossiel energiegebruik. “Reken
je dit alles door, dan krijgt fossiele energie
een reëlere prijs en zal de transitie naar
Jan van de Venis, tevens voorzitter werkgroep Toekomstige Generaties van de
Worldconnectors: “Nu bewust doorgaan met fossiel is in feite misdadig”
hernieuwbaar als vanzelf gaan. Iedereen
die nu nog inzet op fossiele energie kijkt of
weg of is naïef. Met de kennis van nu ben je
de mondiale verspreiding van impact ook
voor de Rechten van de Mens, focussen zich
dan in feite dus misdadig bezig naar zowel
nog eens oneerlijk. De meest kwetsbaren
met name op civiele en politieke rechten
huidige als toekomstige generaties toe.”
ervaren immers de meeste gevolgen.”
zoals de verhouding man/vrouw, discriminatie en racisme. Op zich natuurlijk heel
Vluchtelingenstroom
Het mensenrechtenaspect direct betrekken
goed, maar wel beperkt. Zeker in deze tijd.
Het vluchtelingenvraagstuk bepaalt
bij het klimaatdebat, iets wat nu nog nauwe-
Thema’s als klimaatverandering, duurzaam-
momenteel het politieke klimaat in Europa.
lijks gebeurt, kan een stimulans geven,
heid en een eerlijke verdeling van wat de
Van de Venis wijst er op dat de kans groot is
daarvan is Van de Venis, recent tijdens
Aarde ons kan bieden moeten echt nog op
dat zonder ingrijpende klimaatmaatregelen
Springtij benoemd tot een ‘Ombudsman
het netvlies komen van de overheid en haar
die stroom de komende decennia alleen
voor Toekomstige Generaties’, overtuigd.
instituten. Iets waar bijvoorbeeld de nieuwe
maar toeneemt. “Er zijn nu al tientallen
“Mensenrechten voegen een verfrissende,
Sustainable Development Goals van de VN,
miljoenen mensen ontheemd vanwege
morele component toe aan het klimaat-
kortweg SDG 16, expliciet toe oproept.”
klimaatverandering. Zelfs in het Syrië-
debat. Het verbindt ons als mensheid en
conflict is aangetoond dat een veranderend
haalt de mondiale verbinding Noord-Zuid
Fossiele energie raakt overigens ook via
klimaat en gebrek aan water een belang-
naar boven. Ook legt het de relatie met onze
de verminderde gezondheid in ons land
rijke rol heeft gespeeld. Dat is eerder ook in
verantwoordelijkheid voor toekomstige
direct de mensenrechten. “Korter leven,
Soedan gebeurd. Als direct gevolg van de
generaties bloot. Dat is recent ook in de
astma en chronische longaandoeningen,
toenemende droogte zullen er meer van
troonrede bevestigd, maar moet in over-
de levensstandaard van vele duizenden
dergelijke conflicten ontstaan, met alle
heidsbeleid veel nadrukkelijker naar voren
mensen leidt hieronder. Het bestrijden van
gevolgen vandien voor mensen en mensen-
komen.” Wij creëren een erfenis die zij niet
die gezondheidsschade kost ons land nu al
rechten. Ik sprak laatst een oliebons en die
kunnen weigeren. Hoe langer we wachten,
miljarden per jaar. Een reden te meer voor
zei terecht dat schoon drinkwater de olie
hoe groter de impact zal zijn.”
onze overheid om sneller op dit punt actie te
van morgen is. Ze weten het gewoon al. Net
ondernemen.”
als nu bij fossiel, horen daar dan helaas ook
de nodige politieke en fysieke conflicten bij.
Te enge focus
Nederland heeft een naam hoog te houden
Misdadig
Om dat zoveel mogelijk te voorkomen, moet
op het gebied van de mensenrechten. Toch
Van de Venis is zich ervan bewust dat de
het roer snel om. Helemaal tegenhouden
is er in dit dossier ook bij ons nog veel werk
noodzakelijke veranderingen niet van
kunnen we de veranderingen al niet meer.”
aan de winkel. “De Nederlandse mensen-
vandaag op morgen zullen plaatsvinden.
rechtenorganisaties, waaronder het College
“Ons huidige energiesysteem moet funda-
Klimaatverandering
Dit artikel is verschenen in Tijdschrift Milieu 7-2015, www.vvm.info
Jan de Graaf
THEMA
Tijdschrift Milieu, november 2015
9