Ouderen en GGZ

De ouderenpsychiatrie
van de toekomst
Oostende, 30.3.2011
Dr. An Haekens
P.K. Broeders Alexianen, Tienen
Ouderenpsychiatrie




‘Jonge’ wetenschap
Groeiend besef dat gevolgen van
veroudering van invloed zijn op het
ontstaan, aard en uitingsvorm en
behandeling van psychiatrische
stoornissen op ouderen leeftijd
Groeiend besef van belang van opsporing,
goede diagnostiek en adequate
behandeling van psychiatrische
stoornissen op oudere leeftijd
Groeiende wetenschappelijke literatuur –
meer ‘evidentie’ voor handelen…
1
Kenmerkend voor
ouderenpsychiatrie






Hoge prevalentie van syndromen met bijkomende cognitieve
stoornissen
Co-morbiditeit (somatische aandoeningen)
Groot gebruik van medicatie (interacties)
Functionele veranderingen
Levensfaseproblemen
Grote interindividuele variabiliteit
Bio-psycho-sociaal model
Belang van multidisciplinaire sectoroverschrijdende
samenwerking (+ expertise terzake!)
Psychische stoornissen op
oudere leeftijd

Cognitieve stoornissen (dementie en andere)

Psychosociale problemen (eenzaamheid)
Angst en depressie
Slecht verwerkte rouw
Middelenmisbruik: alcohol (late onset – early onset) &
medicatie
Psychotische problemen (oud geworden psychotici én
nieuw ontstane psychotische stoornissen)
Suïcide





Prevalentie: in het algemeen (buiten de cognitieve
stoornissen) niet echt verschillend van rest van bevolking
2
Toekomst?
Zorgvraag zal toenemen!






Als prevalentie hetzelfde blijft zal de vraag
alleen al toenemen omwille van vergrijzing
Vroegtijdige herkenning en betere diagnostiek
Hogere opleiding: vaker geïndiceerd voor GGZ
Drempel lager voor nieuwere generatie ouderen
Mondiger worden van ouderen
Toename van alcoholgebruik bij ouderen boven
65 jaar zal wellicht tot hogere zorgconsumptie
leiden
OZ naar factoren die zorggebruik voorspellen (LASA,
NEMESIS)
Uitdagingen voor de
toekomst


Wat doen we maatschappelijk om GGZ problemen te
voorkomen?
Wordt iedereen gevonden en gediagnosticeerd?



Preventie
Ondersteuning 1° lijn
Vroegdetectie -Toeleiding van patiënten naar GGZ

Leidt diagnose ook effectief tot behandeling?
Heeft die behandeling het verhoopte/voldoende
resultaat?

Specifieke noden van specifieke doelgroepen

3
1. Preventie en
vroegtijdige herkenning
Stigma en beeldvorming


Beeldvorming over ouderen
 Dogma van het ‘succesvol ouder worden’
 Zwakke, afhankelijke, kwetsbare oudere verdwijnt
uit het beeld! Discriminatie van vierde leeftijd door
derde leeftijd?
 Beeldvorming rond dementie eenzijdig negatief en
zeer bedreigend
Beeldvorming over psychische stoornissen
 Vermaatschappelijking
 Groter accent op individuele verantwoordelijkheid
om ‘succesvol’ te zijn
 Tolerantie voor vreemd en ‘afwijkend’ gedrag
neemt af
4
Preventieprogramma’s

Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg –
ouderenteams


Multidisciplinair
Inhoudelijk

(Verdere) uitbouw van reeds bestaande
programma’s
•
•
•
•
Depressie
Suïcide
Alcoholafhankelijkheid
…

Onderzoek naar voorspellende
factoren/ risicofactoren

Verdere afbakening van
• risicogroepen (alleenstaanden,
mantelzorgers,…)
• risicoperiodes (bv. overgangsfase
naar rusthuis)
5
Versterken nulde en eerste lijn

Ouderen en mantelzorgers
Psycho - educatie
 Psychologische counseling - ondersteuning
 Combinatie van interventies – aangepast aan individuele
noden (individueel + in groep)
Gezinshulp & Thuisverpleegkundigen
 Opleiding – bijscholing – intervisie – coaching
 Werken met systemen (contextueel denkkader)
Huisarts (Nl. OZ, Ten Have, 2007): Huisarts stelt bij 18%
van de ouderen psychische diagnose vast
 Grootste deel depressiegerelateerde of angstgerelateerde
klachten (respectievelijk 22,5% en 20,8%).
 Bij ruim 6% van de ouderen met psychische klachten komt
dementie voor.



Woon- en zorgcentra



Positieve evolutie qua bewustwording van problematiek
van depressie (opgelet voor overbehandeling)
CGG: Outreach projecten – quid toekomst? eigen
psycholoog?
Adequate behandeling & Voorschrijfgedrag?
• Eén op twee bewoners: slaapmiddel
• KCE (2006): 44% nam antidepressiva, bijna één bewoner op de
vier kreeg antipsychotica.


Alcohol?
Overgang van thuis naar rusthuis beter voorbereiden,
zowel voor patiënt als voor familie (opnameproces)
Long-term Care Placement of Dementia Patients and Caregiver Health and Well-being, JAMA (2004 )
Partners: geen verschil in depressie en angst voor en na de plaatsing,
meer angst na plaatsing (48.3% depressief), na één jaar: geen verschil in
depressie, wel minder angst

Betrekken van families in de zorg?
6
2. Vinden de ouderen met
psychische moeilijkheden
de weg naar de GGZ?





Generatie baby-boomers: andere attitude
Maken toch nog (te) weinig gebruik van GGZ aanbod
Suïcide
 Psychologische autopsiestudies: 70% van ouderen
die zich gesuïcideerd hadden, hadden in de maand
voorafgaan aan hun suicide contact met een
‘primary’ care giver (8% de dag zelf) maar ze
werden minder doorverwezen naar de GGZ dan
jongeren
Huisarts
Spoedgevallen (alcoholafhankelijkheid,
medicatieverslaving, gemaskeerde depressies,
incidenten tgv geneesmiddeleninteracties…)
7
Ketens van zorg…. Zorgcircuits
(toeleiding naar geestelijke
gezondheidszorg)




Therapeutische projecten
Psychiatrische thuiszorg
 Verdere/aparte uitbouw voor ouderen?
Outreach projecten
 Psychotherapie aan huis
 Project Tienen: vroegdetectie dementie en
begeleiding mantelzorgers
 Dementieconsulent
Oudere vraagt vaak geen hulp
Bemoeizorg! wilsbekwaamheid
Families
GGZ aanbod voor ouderen
Streven naar vermaatschappelijking
 Streven naar extramuralisering
 Circuitvorming
 Samenwerking
 Zorg op maat

8
GGZ

Ambulant: CGG: oprichten / uitbreiden van
gespecialiseerde ouderenteams





Preventie
Outreach
Individuele + groeps + familietherapie
Coaching /intervisie
Poliklinische consultatievormen

Nieuwe nomenclatuurnummers voor
diagnostiek dementie
GGZ

Residentieel (seniorenkliniek)




Voldoende capaciteit!
Therapeutische setting, apart voor ouderen
Regionale werking
Gespecialiseerde modules
•
•
•
•
•
•
Verslaving op oudere leeftijd
Depressie
Persoonlijkheidsstoornissen
Dementie met gedragsstoornissen
Rouw
…
9

Crisisopnames

Werken met families – meerdere generaties
• Belang van het ‘goed kunnen afsluiten’
• (“finishing well”)

Inschakelen in breder netwerk / zorgcircuit
• Ontslagmanagement

Daghospitaal & nazorg
Een verhaal: Ter Linden, Tienen
Van oudsher: ‘ziekenboeg’
 Jaren 90: gerontopsychiatrie maar
sterk zorgafhankelijken en/of
chronische patiënten die ‘levenslang’
opgenomen bleven….
 2000: eigen psychiater
 Vechten tegen vooroordelen, ook in
eigen huis…

10

Verdere professionalisering









Kennis versterken van medewerkers
Patiëntentoewijzing
Opleiding systeemdenken
Uitbreiding therapieprogramma voor aparte
doelgroepen
Werken met families…
Ontslagmanagement
Referentieverpleegkundigen
2002: aparte module voor ouderen met
verslavingsprobleem
2004: WZC en Dagverzorgingscentrum



Meer differentiatie in nazorg: daghospitaal –
dagopvang
Expertise-uitwisseling
Gezamenlijke projecten
• Vroegdetectie en begeleiding mantelzorgers
• Praatgroepen ouderen met dementie & voor
familieleden (ism CGG)

Uitbouw ambulante praktijk psychiater
11









Wetenschappelijk onderzoek
Neuropsychologisch testonderzoek
 Basisscreening + meer gespecialiseerde
screening
Hele team: opleiding contextueel denken
Benadering van ouderen met dementie:
belevingsgericht + Reisberg (+ structurerend)
Probleem van uitstroom (KATZ)
In samenwerking met ‘Beschut Wonen’:
doorgangshuis voor ouderen met psychische
moeilijkheden
Meer en meer inspanningen om intensiever
samen te werken met andere partners
 Geheugenkliniek
 CGG’s
 Huisartsen
 Rusthuizen in de regio
 Thuiszorgorganisaties
 Expertisecentra dementie
 Zorgnet Vlaanderen
 Praatcafé dementie
Gezamenlijke uitbouw van circuit
Woon en zorgwijk
12
3. Specifieke noden van
specifieke doelgroepen
(en het verhaal van de KATZ schaal…)
Oud geworden chronische
psychiatrische patiënten

Dementerenden met
gedragsstoornissen


Art. 107 --) oud geworden
psychiatrische patiënten?

Palliatieve zorgmodel binnen
psychiatrie: comfortzorg, totaalzorg

Vroegtijdige zorgplanning?
13
Oud geworden chronische psychiatrische
patiënten: waar naartoe?

Onderzoek van Depla (1999): vergelijking van
projecten onder regie van GGZ en onder regie van
verzorgingshuis: projecten onder regie van de GGZ
boeken betere resultaten dan die onder regie van een
verzorgingshuis


3 groepen haalden geen ‘profijt’ uit wonen in
verzorgingshuis: dementerenden, ouderen met
andere organische problematiek, schizofrenen
Grotere psychiatrische deskundigheid in huis: men
slaagt er beter in de voordelen van het
verzorgingshuis ten gunste van de bewoners aan te
wenden
Vertrekken vanuit zorgbehoeften

Bv. schizofrene ouderen: zorgbehoeften




Deskundigheid op gebied van medicatie
(ggz)
Observeren van psychisch functioneren,
signalen van terugval herkennen (ggz)
Voorspelbare omgeving & structuur (ggz +
ouderenzorg)
Rust en privacy (ouderenzorg)
14

Ondersteunt de vraag naar
‘geriatrische PVT’s’ voor langdurige
zorgafhankelijke psychiatrische
patiënten die ook zijn aangewezen op
somatische zorg

Beschut wonen met ‘outreach’ vanuit
ouderenzorg
Dementerenden met gedragsstoornissen

Samenwerkingsprojecten

Rusthuizen met extra psychiatrische
ondersteuning (psychiatrische VPK)

Joint venture WZC – Psychiatrisch ZH

PVT met extra geriatrische expertise
(extra verzorgenden…)
15
 Uitstroom!
Aanpassen van de
KATZ
 Meer
diversiteit in woonaanbod
 Meer samenwerking
 Slopen van de muren
Besluit




Zowel prevalentie van psychiatrisch
stoornissen als vraag naar zorg zal
toenemen - capaciteit voor deze doelgroep
zal moeten toenemen
GGZ meer in eerste lijn – preventie en
vroegdetectie
‘Ketens’ van problemen…‘ketens’ van zorg!
Samenwerking met andere sectoren verder
ontwikkelen en intensifiëren – Netwerken
organiseren!
16
De toekomst van de
ouderenpsychiatrie?
De ouderenpsychiatrie is dé
psychiatrie van de toekomst!
17