`Kere ke were!` Symposium Sen

‘KERE KE WERE!’
SYMPOSIUM SEN-SEO
4.12.2015
BUITENGEWOON ONDERWIJS:
SEN-SEO KLASSE!
SEN-SEO SYMPOSIUM – 4 DECEMBER 2015
An Van Wolvelaer – BuSO De Karwij
Leo Audenaert – OC St.Jozef
Joris Van de Velde – BuO De Vinderij
Leen De Neve – Outreach De Steiger-De Meander
INTRO
“Ik verwacht hoe dan ook excuses.”
 “Die leerling doet niet anders dan mijn aandacht
opeisen. Hij stelt ook steeds dezelfde vragen.”
 “Hij moet niet denken dat hij de regels hier kan
bepalen. Ik laat mijn gezag niet ondermijnen.”
 “Ik wil niet dat de jongeren hun mp3-speler
gebruiken op de bus.”
 “Hoe kunnen we ervoor zorgen dat hij een fase
hoger gaat functioneren?”

0 - 6 m.
6 - 18 m.
diep V.H.
diep V.H.
ADAPTATIE
SOCIALISATIE
EERSTE INDIVIDUATIE
EERSTE IDENTIFICATIE
REALITEITSBWW
homeostase
vertrouwen
autonomie
initiatief
zelfvertrouwen





disregulatie
wantrouwen
afhankelijkheid
geremdheid
minderwaardigheid
Z
I
W E -
18 m. - 3 j.
diep V.H.
J
ernstig V.H.
3 - 7 j.
ernstig V.H.
N
DENTITY
7 - 12 j.
matig V.H.
D
O
matig V.H. licht V.H.
E
N
I - DENTITY
fysiologische aanpassing
toegenomen soc. gerichth.
afstand (‘separatie-
meer initiatief en keuzes
eigen rol en plaats in
sensorische integratie
hechting; basale veiligheid
individuatie’)
vriendjes
omgeving
arousal-regulatie
symbiose
interesse leeftijdsgenoten
ontstaan van normbesef
introspectie / reflectie
integratie van ruimte en tijd
angst bij scheiding
begin IK (egocentr;“neen”);
identificeren met belangrijke
transitioneel object
invloed op omg. (almacht)
anderen
zelf-differentiatie
ego-ontwikkeling
nabijheid
nabij op afstand
begeleiding op afstand
uitnodigend en stimulerend
zowel groep als indiv.
prikkelarm
grenzen
regels en consequenties
vertrouwensrelatie met beg.
herinterpreteren van als
structuur
basale veiligheid
optimaal frustreren
dragen van verantwoordlh.
negatief beleefde
deelverantwoordelijkheid
o. b.v. succeservaringen
gebeurtenissen
rust
reguleren
cirkelen
spel
supernanny
vaardigheden
1. ADAPTATIEFASE (0 – 6M):
HOMEOSTASE VS. DISREGULATIE

Steeds weer aanpassen aan te veel of te weinig =
volle dagtaak en vraagt alle energie:
 Fysiologisch
 Sensorisch
 Arousal

Beginnend hechtingsgedrag

Kerntaak van de begeleider = REGULEREN
2. SOCIALISATIEFASE (6-18M):
VERTROUWEN VS. WANTROUWEN

Hechten – ‘plakken’ – symbiose (actieve rol van
kind)




Scheidingsangst, angst voor vreemden
Basale emotionele (on)veiligheid
Emotioneel bijtanken; veilige
haven; voorzichtig op exploratie
Kerntaak van de begeleider = CIRKELEN
3. EERSTE INDIVIDUATIEFASE (18M – 3J):
AUTONOMIE VS. AFHANKELIJKHEID

Separatie – Individuatie:
= ambivalentie



ikke
neen
zelf

Ego-centrisch

Sociaal-moreel: primitief

Eerst destructief, dan constructief

Kerntaak van de begeleider = SPEL
4. EERSTE IDENTIFICATIEFASE (3-7J):
INITITATIEF VS. GEREMDHEID
steeds meer afstand nemen van de zorgfiguren
 initiatief / keuzes
 hoe en waarom-vragen
 eerste vriendjes

‘het geweten’: verinnerlijking van de wet
 zich identificeren met belangrijke anderen en dus
ook vergelijken - wat en hoe ben ik (ipv wie) ?


Kerntaak van de begeleider = SUPERNANNY
5. REALITEITSBEWUSTWORDING (7-12J):
ZELFVERTROUWEN VS. MINDERWAARDIGHEID

eigen plaats en rol in de sociale omgeving
zelfvertrouwen & verantwoordelijkheid
zelf vulling geven aan vriendschap en vrije tijd
komen tot prestaties, ontwikkelen van eigen
mogelijkheden; balans tussen eigen mogelijkheden en
verwachtingen van de omgeving
introspectie en reflectie
geweten: volledig geïnternaliseerd

Kerntaak van de begeleider = VAARDIGHEDEN





1. OPLEIDING EN VORMING
Leo Audenaert
ORTHOPEDAGOGISCH CENTRUM SINT-JOZEF GENT
EBERGIST DE DEYNESTRAAT
STROPSSTRAAT
RERUM NOVARUMPLEIN
ORTHOPEDAGOGISCH CENTRUM SINT-JOZEF GENT

Multifunctioneel centrum


Verblijf, dagopvang, dagbesteding, mobiele en
ambulante begeleiding
Scholen voor buitengewoon onderwijs
Basisaanbod (type 1)
 Type 2
 Type 3
 Type 9

VERANDERINGSTRAJECT

Tijd

Energie

Volharding

1998 Dimensies van toenmalig AAMR

Intellectueel functioneren en adaptieve vaardigheden

Psychologie en emotie

Gezondheid en etiologie

Omgeving
Observatie, handelingsplannen, individuele
dienstverleningsovereenkomsten.
 MFC

CASUS
2009
 Vastlopen
 Kennismaking werk Došen
 Ontwerpen eigen schaal
 Casusbespreking

SCHOLEN OV 2 EN 1 EN LEEFGROEPEN

Studiedagen

Voordrachten Filip Morisse
2009 - 2011

Werkgroepen SEN

Opleiding trainers
2012


Coaching
Strategische werkgroep
Directies en vertegenwoordigers middenkader en
basismedewerkers.
 Acties: o.a. sensibilisering, planning opleiding, faciliteren
afnames, opvolgen visietekst,…


Operationeel werkgroep



Opleiding (+300)





Basismedewerkers en middenkader
Acties: o.a. “Format” VINO, SEO-café, opvolging
Scholen (pedagogische studiedagen),
MFC-medewerkers interne vorming
Directie
Alle medewerkers MFC
Het model naar de vloer brengen
Klemtonen per fase
Weinig * Af en toe **
Regelmatig ***
Veel ****
Samenvatting op basis van A. Došen, Psychische stoornissen, probleemgedrag en verstandelijke beperking, 2014
Interactionele aspecten
Fase 1
Fase 2
Fase 3
Fase 4
Fase 5
Sociale
beloning
Psychotherapie
Psycho therapie
Cognitieve
training
Gedragsverandering door
Medicatie/
omgevingsaanpassing
Medicatie/
omgevingsaanpassing
Ped.
Aanpak
Gedragstherapie
training
Individueel
****
****
***
**
*
Begrenzing
****
****
***
**
*
Nabijheid
***
****
****
**
*
Affectiviteit
*
**
**
***
***
Stimulering
*
*
**
***
****
Uitbreiding gedrag
*
*
**
***
****
Confrontatie
*
*
***
**
**
Verantwoordelijkheid
*
*
**
***
****



Specifieke afspraken leefgroep (indien van toepassing)

-

-
Specifieke afspraken klas (indien van toepassing)

-

-
Specifieke afspraken thuis (indien van toepassing)

-

-
DE LANGE ADEM
GEEF ONS 5 JAAR!
Neem je tijd
 Onzekerheid overwinnen
 Faciliteren








Beroep doen op mensen die de schaal goed kennen
(2 + 1)
Jaarlijkse herneming van opleiding
Inschrijven in handelingsplan (dimensies)
Visietekst als houvast
Workshops
SEO café
DE LANGE ADEM
GEEF ONS 5 JAAR!
Wat doen wij eigenlijk?
 Werkt het?
 Niet alleen inschatten maar ook ondersteuning

Verschil cronologische, verstandelijke en emotionele
leeftijd
 Kunnen en aankunnen
 Normale ontwikkeling en stoornis

DE LANGE ADEM
GEEF ONS 5 JAAR!

Van inschatten naar ondersteunen:





Meer over wijze van begeleiding dan over fases
In de klas
In de leefgroep
Ouders
Vertrekkend van wat aanwezig is
DE LANGE ADEM
GEEF ONS 5 JAAR!

Van inschatten naar ondersteunen:
Wijze van begeleiding
 Naar een meer aangepaste begeleiding

Nabijheid
 Structuur en grenzen
 Activiteiten
 Communicatie
 Probleemgedrag


Concreet met dit kind in mijn klas
NIET VERGETEN: AL DE REST…

Intellectueel functioneren en adaptieve
vaardigheden

Psychologie en emotie

Gezondheid en etiologie

Omgeving
FILMPJE

B 1310 Project Leo Audenaert.mp4
2. IN PRAKTIJK BRENGEN
An Van Wolvelaer
2. IN PRAKTIJK BRENGEN
2.1 Proces van Zorg- en Onderwijsgroep De Hagewinde en co
2.2 Inbedding van EO in organisatie
2.3 Het verhaal van De Karwij
2.1 PROCES VAN Z&O-GROEP DE HAGEWINDE EN CO


Vorming rond ‘Kader van Došen’ ~ mei 2012
Kandidatuur pilootproject ingediend, om
organisatie sterker te maken in het werken
rond ‘emotionele ontwikkeling’
‘Het gedrag dat sommige jongeren stellen, kan niet binnen het
secundair onderwijs (OV3). Het is maatschappelijk ongehoord en
het strookt ook niet met de vooropgestelde einddoelstellingen. Het
is dan ook vaak een reflex dat leerkrachten/opvoeders dit gedrag
bekijken als een uiting op zich, afgewogen tegenover de normen in
de maatschappij en de opleiding en afgetekend tegenover de
persoonlijke overtuiging.
Op deze manier heb je inderdaad een maatstaf tot ‘wat mag’ en
‘wat niet mag’, maar wordt er niet verder gekeken. Het kan onze
job zwaar maken, aangezien je maar blijft vaststellen hoe erg het
toch is.
De job als leerkracht binnen het type1-3-onderwijs zou
draaglijker kunnen zijn, indien men speurt naar de betekenis van
het gedrag van de leerling. Het zou interessant zijn de
problematiek van de leerling te kunnen omschrijven via het
niveau van het socio-emotionele functioneren van de leerling en
zijn/haar behoeften op dit gebied.’

Aanvraag goedgekeurd - Opstart pilootproject
september 2012

Heterogene samenstelling, 9 bijeenkomsten
(tijdens klassenraad) met coach

Inhoudelijk




Theorie EO door onze coach
Inoefenen inschaling met onze coach
Schoolfoto
Opmaak actieplan
SCHOOLFOTO

In welke mate heeft ‘emotionele ontwikkeling’ een
plaats in onze organisatie? Waar liggen de noden?

Opmaak aan de hand van zelfevaluatie-instrument


Evaluatie-instrument__verankering_van_EO_binnen_organisaties.xlsm
Van daaruit acties bepaald (macro – meso – micro –
natuurlijk netwerk)



Visie en missie
Beeldvorming
Ondersteuningsplanning
MACRO
MESO
MICRO
FAMILIE &
NETWERK
1. Erkennen van emotionele
ontwikkeling als fundamenteel
in de ondersteuningsplanning
1. Beeldvorming wordt
geïntegreerd in de
ondersteuningsplannen
1. Creatief omzetten van
ondersteuningsplannen in
dagelijkse ondersteuning
1. Samenspraak mbt
uitwerken van
ondersteuningsplannen
KAN BETER
VEEL WERK
VEEL WERK
VEEL WERK
2. Faciliteren van de
uitwerking/vertaling
2. Dynamisch en continu
proces
2. Constante reflectie en
afstemming van eigen
handelen
2. samenspraak/delen van
ervaringen ifv evaluatie
VEEL WERK
GOED
VEEL WERK
KAN BETER
3. Continue terugkoppeling
tussen beeldvorming en
dagelijks handelen
GOED
4. Taak – en
bevoegdheidsverdeling
KAN BETER

3 acties:

Opmaak visietekst

Opmaak fasefiches




Het mag niet louter bij zinvolle theorie blijven
Duidelijke vraag van de leerkrachten zelf: ‘Wat betekent dit voor
ons in de klas?’
Theorie samengebald in 5 fasefiches: ‘Van inschaling naar
ondersteuning’
Stimuleren van ‘zelf doen’ en ‘ervaren’ om op die manier
deskundigheid te verhogen
Fasefiche 1 151202.doc
Fasefiche 2 151202.doc

Inbedding EO in volledige organisatie
2.2 INBEDDING VAN EO IN ORGANISATIE

Overkoepelend:





Steun vanuit en gedragen door directie: “We gaan ervoor”
Opstart beleidsgroep: verankering in organisatie, afstemmingsorgaan,
gedragenheid – het is meer dan een hype
Welke partners betrekken we? Alle scholen buitengewoon onderwijs, MFC
en CLB
De trekkers?
 Tussentijdse overlegmomenten
 Input bepalen (organisatie vormingen, aanbrengen overkoepelende
thema’s, aandacht voor ieders eigen verhaal, uitwerking tools (filmpjes,
verslag SEO-R,…))
 Zorgen voor terugkoppeling naar directie
Per entiteit:


Actieplan per organisatie
Het verhaal van ‘De Karwij’
Organogram_november 2015.docx
2.3 HET VERHAAL VAN DE KARWIJ



Directie en omkadering nemen duidelijk standpunt in
Naast EO ook aandacht voor Rots & Water, LSCI & Diversiteit
Caroussel (alle leerkrachten kiezen uit één van de 4 workshops)
SEO-café
EO is niets nieuws – verhaal van elke dag
Van ‘onbewust bekwaam’ naar ‘bewust bekwaam’
Leerkrachten ervan overtuigen dat aandacht voor EO antwoorden en biedt
en ondersteunend werkt.
 4x/schooljaar tijdens klassenraad – leerkrachten schuiven elk jaar door






Naast caroussel, ook een kernteam SEO (5 leden)
Kernteam denkt na over EO in de praktijk:
Hoe maken we het laagdrempelig? Hoe maken we leerkrachten
bewust bekwaam? Hoe kunnen we leerkrachten laten ervaren
dat het werkt, dat het iets oplevert?
 Hierbij moeten we rekening houden met enkele heikele punten
binnen onderwijscontext




We hebben zo weinig tijd…We komen niet tot inschalen en al zeker
niet tot het formuleren van concrete ondersteuningsadviezen
Doorheen de schoolweek weinig momenten mogelijk om alle
betrokkenen samen te brengen voor overleg
Verschillende snelheden onder collega’s
…
Uitwerking inschattingsfiche als antwoord…
 Inschatten i.p.v. inschalen
 Tijdens klassenraadmoment in februari
 Korte herhaling theorie aan de hand van de fasefiches
 Leerkrachten aan de slag:
Inschatten van EO van elke leerling waaraan ze les geven, vanuit
buikgevoel,...
 Fasefiches bij de hand
 Ruimte voor eigen bevindingen, do’s en don’ts, wat werkt wel/niet?
SEOinschatting_sjabloon.docx
SEOinschatting_ingevuld_leerling X.docx




Dossier van de leerling up-to-date en leerkracht kan dit steeds
raadplegen
Begin schooljaar wordt overdrachtsmoment ingepland (vb.
leerkrachten van 2de jaar geven info/tips door aan leerkrachten
van 3de jaar):
=> Positieve reacties van de leerkrachten
=> Voor herhaling vatbaar
Info zal ook plaats krijgen in IHP van de leerling, samen met
handelingsgerichte adviezen vanuit Rots&Water en LSCI, dit
per pijler.
Wat heeft de leerling nodig op vlak van…




Afstand – nabijheid
Communicatie
Structuur en grenzen
Activiteiten
3. INHOUDELIJKE VERANKERING
Joris Van de Velde
… EN DE LINK VAN INSCHATTING NAAR
ONDERSTEUNING
Geen eiland
 Niet: leerlingen een fase hoger brengen
 Wel: comfort brengen binnen huidige
ontwikkeling
 Wat na een inschaling/inschatting?
 Vertalen ondersteuning naar praktijk

WAT KUNNEN WIJ
DOEN!
Wat werkt al?
 Onbewust bekwaam naar bewust bekwaam
 Leerlingen veiligheid bieden door lerarengedrag
aan te passen
 Terugvallen op vertrouwde kaders voor
leerkrachten

Fasefiches
Pijlers
Orthodidactisch kader
OMSLAG NAAR DE KLAS
HET ORTHODIDACTISCH KADER
Veilige/gekende materie voor leraren
 Koppelen ondersteuning aan veilige kaders
 UDL

een korte verkenning…
ORIËNTATIE IN DE RUIMTE

Hoe stel ik mijn klas op?

Wie zit waar?
DIDACTISCHE WERKVORMEN

Groepswerk vs ontwikkeling
Opbouw
 Gradatie:

Samen-Alleen
 Samen-Naast elkaar
 Samen met elkaar


Stijl van de leerkracht
SPEELTIJD
Vrijheid/Chaos?
 Chaos
 Structuur
 Begeleiding:

PRIKKELS beperken/doseren
 Samen
 Zelf binnen veilig kader
 Versterken van verantwoordelijkheden.

OVERGANGSMOMENTEN
Duidelijk structureren
 Veiligheid
 Transitioneel object
 Eilandjes van rust voorzien: wennen aan situatie
 Transfer

STRAFFEN EN BELONEN

Strikte regels vs duidelijke afspraken
Wij vechten niet
 Uitleg over de regels

Onderhandelen van een aantal afspraken.
 Vooral begrenzen en minder inzetten op straf
 Overnemen van situatie
 Focus op belonen
 Klasafspraken (UDL)

BEGELEIDINGSSTIJL

Focus op:






Welbevinden
Betrokkenheid
Stevig staan
Communicatie
Hetzelfde anders doen
Jezelf in vraag stellen
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]