GREEN DEAL DUURZAAM GWW 2.0 WATERPLEIN ALS

Special duurzaamheid | Ledenmagazine van Bouwend Nederland | Februari 2017
GREEN DEAL DUURZAAM GWW 2.0
SAMENWERKING VOOR
MEER DUURZAAMHEID BINNEN DE GWW
WATERPLEIN ALS WATERBERGING
KLIMAATADAPTIEF BOUWEN
HERGEBRUIK, RECYCLEN EN DELEN
DUURZAAM MATERIAAL EN MATERIEEL VOOR DE GWW
2 | BOUWENDNL | Februari 2017 |
SPECIAL DUURZAAMHEID
in dit nummer
12
DUURZAAM EN
OPZIENBAREND
INNOVATIES UITGELICHT
Van eco-aquaduct over de Rijksweg tot zonnepanelen
in de weg. Meer ...>
14
"84 PROCENT
AANBESTEDINGEN
NIET DUURZAAM"
ONTWIKKELINGEN IN DE GWW
Meer ...>
EN VERDER ...
BouwendNL is het verenigings­
4
In het magazine is informatie te vinden over
Meest duurzame tunnel van Nederland
magazine van Bouwend Nederland.
activiteiten van de vereniging, ontwikkelingen
in de sector en onderwerpen die van belang zijn
voor de bedrijfsvoering van de leden.
De inhoud geeft invulling aan de missie van
de vereniging, namelijk het binden, boeien en
verenigen van de leden.
BOUW IN BEELD
6
GREEN DEAL DUURZAAM GWW 2.0
Duurzame samenwerking binnen GWW
8
KLIMAATADAPTIEF BOUWEN
Waterplein in Rotterdam
10
DUURZAAM MATERIEEL EN MATERIAAL
Hergebruik, recyclen en delen
16
GWW DUURZAAM IN HET NIEUWS
SPECIAL DUURZAAMHEID | Februari 2017 | BOUWENDNL | 3
COLUMN MAXIME VERHAGEN
"VAN WOORDEN
NAAR DADEN"
Duurzaamheidsambities zijn er genoeg. Maar hoe zet je die mooie
woorden om in concrete projecten? Die vertaalslag is noodzake­
lijk. De Green Deal DGWW 1.0. was er al. Maar tot voor kort zag
en hoorde ik niet dat de markt op grote schaal om duurzaamheid
vraagt, in grondwerk, weg- en/of waterbouw. Onze infrabedrijven
kunnen zich dus met duurzaamheid nog (te) beperkt onder­
scheiden. Dat zien we ook terug in de analyses van het Aanbe­
stedingsinstituut. De nadruk in openbare aanbe­stedingen ligt op
bedrijfsvoerings­certificaten, zoals ISO 14001 en de CO2-Presta­
tieladder. Niet of nauwelijks op duurzaamheidskansen in projecten.
Dat was de basis voor de Green Deal Duurzaam GWW 2.0, die
we net op de Infratech-beurs getekend hebben. Deze Green
Deal heeft als ambitie om duurzaamheid in 2020 een integraal
onderdeel te laten zijn van spoor-, grond-, water- en wegenbouw
-projecten en borduurt voort op de Green Deal GWW uit 2013.
De focus ligt nu op ‘doen’, dus in de uitvraag en in toepassing van
duurzaamheid in projecten. Ook individuele bedrijven kunnen
meedoen. Met de Green Deal spreken de ondertekenaars af lang­
durig samen te werken aan duurzaamheid en mede daardoor de
klimaatdoelstellingen van Nederland te behalen, door bijvoor­
beeld in 2030 50% minder gebruik te maken van primaire grond­
stoffen en een CO2-reductie te bewerkstelligen in 2020 van 20%
t.o.v. 1990. Als we deze mooie woorden in echte daden omzetten,
dan is duurzaamheid in 2020 een integraal onderdeel van alle
spoor-, grond-, water- en wegenbouwprojecten. Duurzaamheid is
tegen die tijd ‘business as usual’.
Hoe komen we daar? Het gaat om ruimte voor ontwikkeling en
toepassing van duurzame innovaties en diensten ín de projecten.
Als we die ruimte mét elkaar maken, dan lukt het. Duurzaam­
heid mag geen wollig begrip blijven. Daarom moeten we goede
maatstaven opstellen en gebruiken. Zo kun je ook duurzaam­
heidsprestaties monitoren. Want we willen weten wát er welke
waarde oplevert, op termijn. Duurzaamheid moet ook vertaald
worden in betere EMVI selectie- en gunningscriteria. Belangrijk is
dat infrabedrijven daarbij betrokken worden. Want de focus moet
blijven liggen op het ‘doen’.
BOUW IN BEELD
Aanleg Rotterdamsebaan
Den Haag krijgt in 2020 de meest duurzame tunnel van Nederland. De Victory Boogie Woogietunnel,
vernoemd naar het beroemde schilderij van Mondriaan, maakt onderdeel uit van de Rotterdamsebaan,
de nieuwe verbindingsweg tussen knooppunt Ypenburg (A4/A13) en de Centrumring van Den Haag.
In het ontwerp is veel aandacht besteed aan verschillende duurzaamheidsaspecten, zoals vormgeving
en inpassing in het landschap, luchtkwaliteit, CO2-reductie en energiegebruik.
Foto: René van den Burg
Opdrachtgever
Gemeente Den Haag
Hoofdaannemer
Combinatie Rotterdamsebaan
(BAM en Volker Wessels)
Architect
Benthem Crouwel Architekten,
Paul de Ruiter Architects en
Landschappartners
Start
2016
Oplevering
Juli 2020
6 | BOUWENDNL | Februari 2017 |
Tekst | Eva van Beveren
SPECIAL DUURZAAMHEID
MEER SAMENWERKING,
Tijdens de eerste beursdag van
InfraTech in Ahoy Rotterdam werd
op 17 januari onder grote belangstelling de Green Deal Duurzaam
GWW 2.0 onder­tekend. Vertegenwoordigers van onder
andere Rijks­waterstaat,
Unie van Waterschappen,
het ministerie van Infra­
“Als je ziet dat we
wordt geïnvesteerd in duurzame GWW. Hiermee
van Green Deal
leveren we een forse bijdrage aan het verduur­
1.0 met 23 partijen
naar de 2.0-versie zijn
gegaan met 80 partici­
panten, dan zie je dat er
in de maatschappij iets is
gebeurd. Het vibreert rond
Vier transitiethema’s
In de GD DGWW 2.0 zijn een aantal thema’s
benoemd die nodig zijn de gezamenlijke ambitie
te realiseren zodat duurzaamheid in 2020 een
dit thema. Iedereen beseft
integraal onderdeel is van alle spoor-, grond-,
dat ons doel moet zijn om de
water- en wegenbouwprojecten in Nederland.
planeet een beetje beter door te
geven dan toen we hem aantroffen. Met
onze kennis kunnen wij dat zeker bewerk­
structuur en Milieu,
stelligen, dus dat gaan we dan ook gewoon
Prorail en een aantal
doen. Dat is de essentie van deze Green Deal.”
bouwbedrijven
Een duurzame GWW-sector
plaatsten hun hand­
zamen van Nederland.”
Het gaat hierbij om een omslag van kosten naar
waarde, van alleen naar samen, van uniek naar
uniform en van reactief naar proactief.
Het is essentieel dat duurzaamheid moet
worden gezien als een meerwaarde. Vaak gaat
het over de kostprijs maar het moet juist gaan
Met de eerste Green Deal zijn al de nodige
over wat iets kan opleveren. Duurzaamheid kan
resultaten bereikt. Zo is het onderhoud van
leiden tot besparingen in ontwerp en uitvoering
veel wegen aangepast waardoor de levens­
van een project maar het kan ook waarde
duur van het wegdek wordt verlengd. In de
toevoegen doordat het ruimte creëert voor
duurzame samen-
provincie Gelderland, vlakbij Doesburg, is als
innovatieve duurzame oplossingen.
werking in de
eerste in Europa, een kilometer weg aangelegd
Alleen door samen te werken binnen de
die bestaat uit honderd procent hergebruikt
GWW-sector kan duurzaamheid een integraal
asfalt. En in het Westland is bijvoorbeeld een
onderdeel zijn van alle projecten. Het gaat hier
fietsviaduct voorzien van duurzamer vorstvrij
dan niet alleen om de samenwerking tussen
asfalt. Zo zijn er nog tal van andere duurzaam
opdrachtgevers en opdrachtnemers maar
Door te kiezen voor duurzaamheid draagt de
gerealiseerde projecten in Nederland van de
tussen alle partijen die bij een project betrokken
GWW-sector bij aan een gezond leefmilieu
grond gekomen. Maxime Verhagen, voorzitter
zijn. Daarnaast gaat het ook om het delen van
en het tegengaan van klimaatverandering. De
van Bouwend Nederland, is ook blij met de
kennis en ervaring.
Green Deal Duurzaam GWW 2.0 (GD DGWW
nieuwe Green Deal maar er is nog veel werk
2.0) is een vervolg op de Green Deal 1.0, die liep
aan de winkel: “De GWW-sector zet sterk in op
In plaats van allemaal afzonderlijk van elkaar
van 2013 tot 2015. In deze eerste Green Deal
reductie van CO2, duurzaam materiaalgebruik,
iets unieks te willen creëren, kunnen goede
zijn afspraken gemaakt over het verantwoord
optimaliseren van de leefomgeving, ecologie en
ideeën en producten ook onderling worden
omgaan met grondstoffen en materialen. Na
ruimtelijke kwaliteit. Er is technisch veel moge­
uitgewisseld. Op die manier worden pilots
Green Deal 1.0 waren alle partijen het erover
lijk in de markt. Opdrachtgevers en opdracht­
niet meer op één plek gedaan maar over het
eens dat er meer samenwerking nodig is om
nemers geven met de GD DGWW 2.0 aan dat zij
hele land uitgerold en wordt binnen de gehele
de ambities voor een duurzame GWW waar te
de ambitie: Duurzaamheid is in 2020 een inte­
GWW-sector op dezelfde manier invulling
maken. Alleen door nog meer als collectief op te
graal onderdeel van alle spoor-, grond-, water-
gegeven aan duurzaamheid. Zo weet iedereen
trekken, kunnen de klimaatdoelen van Neder­
en wegenbouwprojecten, onderschrijven. Een
vooraf ook waar men aan toe is.
land worden behaald. Het gaat dan bijvoorbeeld
mooi uitgangspunt! Maar dit vergt nog wel
Duurzaamheid moet ‘business-as-usual’ zijn.
om een CO2-reductie van 20 procent in 2020
een grote cultuuromslag. Bij 84 procent van de
Alle betrokken partijen moeten zich daarom
(ten opzichte van 1990) en de helft minder
aanbestedingen van de overheid zien wij helaas
proactief opstellen. Ook al ben je concurrenten
gebruik van primaire grondstoffen in 2030.
dat duurzaamheid nog geen enkele rol speelt.
van elkaar, je kan zeker van elkaar leren en
Dat moet veranderen!” En dat vindt ook Conny
samen optrekken in duurzame innovaties. Dat
Bieze, gedeputeerde van de provincie Gelder­
kan enorm veel opleveren.
tekening voor een
langjarige
GWW-sector.
Van 1.0 naar 2.0
•
Hendrik Jan Dronkers, Directeur-generaal
land. “Wij kunnen als opdrachtgevers met elkaar
Rijkswaterstaat, ziet de ondertekening van de
het verschil maken omdat wij jaarlijks
Green Deal als een mooi moment waardoor
15 miljard euro aan opdrachten wegzetten
Meer informatie:
grootse ambities kunnen worden gerealiseerd:
in de infrasector en zodoende zorgen dat dit
www.duurzaamgww.nl/green-deal
SPECIAL DUURZAAMHEID | Februari 2017 | BOUWENDNL | 7
Foto's | Charles Batenburg
EEN STERKERE GWW
In de Green Deal 2.0 zijn de partijen zelf
verantwoordelijk voor het realiseren van
hun eigen gestelde doelen. Het virtuele
Jan Hendrik Dronkers - Rijkswaterstaat
loket Duurzaam GWW faciliteert de
Peter Blanken - voorzitter Green Deal Duurzaam GWW
ondertekenaars bij het realiseren van
de GD DGWW 2.0 en wordt bemand
door deelnemers van de Bouwcampus:
Building Changes, CROW, PIANOo en
SBRCURNET.
Maxime Verhagen - Bouwend Nederland
Conny Bieze - Provincie Gelderland
8 | BOUWENDNL | Februari 2017 |
Tekst | Anoeshka Maaskant
SPECIAL DUURZAAMHEID
ADAPTIEF BOUWEN BINNEN STADSMUREN
VAN TEGEL NAAR WATER
Nederland en het water hebben altijd al een
wordt goedgekeurd. Er moet iemand beslissen
opgave het beste aangepakt kan worden en
haat-liefde verhouding gehad. Zo liet het
over het afkoppelen van de riolering, de
welke maatregelen we kunnen nemen om de
water van ons geliefde strand, in 1953 ons
water­afvoer in de grond, etc. Om soortgelijke
knelpunten op te lossen,” vertelt Van Eck. “De
land overstromen. Om in de toekomst beter
oplossingen door te voeren moeten gemeenten
verschillende mogelijkheden bestaan fysiek
bestand te zijn tegen ongewenst water, zijn er
en het Waterschap helpen,” zegt Van Eck. “Maar
vaak uit een waterplein, tijdelijke waterberging,
veel innovatieve oplossingen bedacht: denk
in de steden komen het Waterschap en Rijks­
infiltratie voorzieningen of het vergroten van
maar aan de Afsluitdijk en de Deltawerken. In
waterstaat niet. In dit geval zijn de gemeentes
de riolering. Maar we moeten ook vaker buiten
de laatste jaren is duidelijk geworden dat er
of particuliere eigenaren aan zet.” Bij de regio­
de gebaande paden kijken. Het vergroenen van
niet alleen gevaar dreigt vanuit de zee.
nale instanties staat klimaatadaptief bouwen
daken behoort ook tot de opties, waarbij de
Het water uit de lucht is door de klimaat­
vaak nog niet zo hoog op de agenda. “Het is
daken zelf het water vasthouden tijdens de piek
verandering een nieuw gevaar geworden om
vaak een dilemma bij regionale instanties,
en met vertragend effect afleiden.”
rekening mee te houden. Nederland moet
want wie maakt de investering en wie heeft er
“Het is tijd dat we ons nu gaan realiseren dat
voorbereid zijn op hevige regenbuien en
precies de baten?” constateert Van Eck. “Her en
dit een belangrijke opgave is voor de toekomst,”
daarbij ook periodes van ernstige droogte.
der ontstaan gelukkig wel initiatieven, zoals in
stelt Van Eck. Klimaatadaptief bouwen is een
Met klimaatadaptief bouwen kan de bouw-
Rotterdam. Maar naar mijn mening moet het
steeds groter wordend onderdeel van het
sector zijn steentje bijdragen aan een klimaat-
overal gaan gebeuren en zeker op kwetsbare
werken binnen de bebouwde omgeving. “Dat we
bestendig Nederland.
plekken met waar de gevolgen groot zijn.”
nu al kennis kunnen vergaren over de mogelijk­
De meest zichtbare effecten van klimaat­
Zichtbaar regenwater
verandering zijn de heftige regenbuien die de
In de Gemeente Rotterdam is op verschil­
kunnen we het met elkaar integreren in onze
afgelopen jaren vallen, waarbij alles in een
lende locaties zichtbaarheid aan regenwater
dagelijkse business. Het water komt en het
keer blank staat. Dit leidt tot veel waterschade
gegeven, door middel van multifunctionele
komt dit keer van boven!”
in onder andere huizen, parkeergarages en
pleinen. Op deze manier kunnen woonwijken
tunneltjes. Het water dat achterblijft zorgt voor
met een slimme inrichting zelf water opvangen
een verstopte infrastructuur en problemen op
en gecontroleerd afvoeren. Tegelijkertijd
belangrijke verkeerroutes. De verwachting voor
vormen deze waterpleinen een aantrekkelijke
de komende jaren is dat de overlast alleen maar
ontmoetings­plek voor de buurt.
groter gaat worden. “Ons hedendaags systeem
Het Benthemplein in Rotterdam-Noord is
is niet bestand tegen de piekbelasting van
het grootste Europese waterplein met een
regenval,” laat Tom van Eck, accountmanager
multifunctioneel karakter. Tijdens een heftige
Infra Midden bij Bouwend Nederland weten.
regenbui zorgen de boven- en ondergrondse
De regenpijpen van de gebouwen rond het
Maar ook de droogte laat zijn sporen achter,
bassins (waterberging) dat de straten niet over­
plein komen niet meer uit op de riolering, het
denk aan afgeleide funderingsproblemen,
stromen. Als het plein droog is, is er voldoende
water van de daken stroomt nu zichtbaar
verzakkingen en paalrot. “Reden genoeg om
plek voor sport, recreatie en ontspanning. Naast
over het plein naar de bassins.
samen te werken aan adaptieve oplossingen,”
het Benthemplein zijn nog een paar andere
concludeert Van Eck.
kleinschalige waterpleinprojecten in Rotterdam,
Klimaatproof
zoals het Bellamyplein in Spangen. Dit plein
heeft een waterpleingedeelte met 250 m3
In stedelijke gebieden is het vaak lastig om
bergingscapaciteit. Het waterplein onder het
ruimte te vinden voor regenwaterbuffering.
Kleinpolderplein bestaat uit een bak waarin
Dit terwijl juist het watersysteem in de stad
water kan overstromen vanuit het nabijgelegen
niet in staat is om grote hoeveelheden regen
oppervlaktewater (oermoeras). Deze bak doet
te verwerken. “Verschillende partijen zijn bezig
ook dienst als opslagplaats voor openbare
met het klimaatproof maken van onze bouw
beelden. en infrastructuur. Om de infrastructuur zo in
te richten dat het water wordt opgevangen
Voorbereiden op de toekomst
zijn er veel maatregelen nodig,” zegt Van Eck.
Bouwend Nederland probeert kennis bij te
“Bij waterbuffering komt veel kijken. Zo is er
brengen over klimaatadaptief bouwen en
een heel palet aan maatregelen dat eerst via
verschillende partijen bij elkaar brengen. “Wij
verschillende instanties moet, voordat het
kijken met elkaar hoe een klimaatadapatieve
heden is niet alleen prettig voor de bouw, maar
ook voor de opdrachtgevers. Op deze manier
•
Foto | Ossip van Duivenbode
SPECIAL DUURZAAMHEID | Februari 2017 | BOUWENDNL | 9
Illustraties | De Urbanisten.
PLEIN
“We moeten
ons gaan realiseren dat dit
een belangrijke opgave is voor de
toekomst.”
“Klimaatadaptief bouwen hoort
binnen de
bebouwde omgeving.”
Het Benthemplein
Sinds 2013 staat het grootste Europese waterplein
de bassins gebruikt worden als
in Rotterdam. Het Benthemplein is met zijn 1.800 m3
sportveld of theater, de hoogte­verschillen bieden
een dynamisch plein met plek voor activiteiten,
aan bergingscapaciteit letterlijk het grote voorbeeld­-
veel zitplekken. Bij zware regenval kunnen de
ontspanning en natuur. Florian Boer van de
project voor toekomstige waterpleinen.
bassins het regenwater van het plein en de daken
­Urbanisten: ”We hebben prima met de verschil­
Het plein, dat eerst bedekt was met grijze stoep-
opvangen. Bij elkaar is dat ongeveer 1,7 miljoen
lende sectoren en afdelingen samengewerkt, onder
­­­tegels, bestaat nu uit drie bekkens die het
liter water. Aangezien het water niet naar het riool
de bezielende leiding van een erg goede proces­
regenwater verzamelen: twee ondiepe bassins
loopt zal het minder snel overstromen. Verder bevat
manager. Wat ook hielp was het aanwezige budget
krijgen het water wanneer het regent uit de directe
het plein nog een watermuur en een fontein.
voor de realisatie, uit het beleidsplan van de stad
omgeving, een dieper bassin krijgt alleen water
De architecten van de Urbanisten hebben het
en het Waterschap.” Het plein draagt nu bij aan
als het ­consequent blijft regenen. Het water loopt
traject, in samenwerking met studenten, bewoners
de RCI-doelstelling ‘100 procent climate proof in
door grote glimmende goten (tevens geschikt voor
en ondernemers uit de buurt, begeleid. Alle partijen
2025’: Rotterdam is daarmee blijvend beschermd,
skaters) over het plein naar twee ondiepe bassins
kregen door middel van verschillende workshops,
­bereikbaar en opgewassen tegen extreme weers­
waar het water zich v­ erzamelt. Bij droogte kunnen
inbreng in hun nieuwe plein. De conclusie was:
omstandigheden.
10 | BOUWENDNL | Februari 2017 |
Tekst | Eva van Beveren
SPECIAL DUURZAAMHEID
6x DUURZAAM MATERIEEL
Terracaza
FLOOW2
BioBlocks
Terracaza is de marktplaats voor de grond-,
FLOOW2 is een B2B deelmarktplaats voor
BioBlocks zijn bouwblokken gemaakt van
weg- en waterbouw en aanverwante sectoren.
tijdelijk onbenut bedrijfsmaterieel en diensten .
plantenresten. De vraag en het aanbod van grondstoffen
Het gaat om bedrijfswagens, hoogwerkers,
Het product is honderd procent duurzaam,
en materialen worden met elkaar verbonden
vergaderruimtes, personeel en parkeerplekken.
honderd procent natuurlijk en honderd procent
door middel van advertenties op de website
Vanuit de gedachte van een deeleconomie,
recyclebaar en kan bijvoorbeeld worden
van Terracaza. Grondstoffen worden steeds
waarin efficiënter wordt omgegaan met alles
gebruikt om geluidswallen te bekleden. Deze
schaarser en de kosten hoger. Terracaza
wat we hebben, geeft FLOOW2 inhoud aan een
absorberen namelijk veel geluid en hebben een
gelooft in de noodzaak om anders te denken.
nieuw businessmodel: sharing assets. Het delen
natuurlijke uitstraling. Daarnaast wordt de
Waarom grondstoffen of halffabricaten ‘nieuw’
van assets past binnen de ontwikkeling richting
uitstoot van CO2 beperkt, doordat deze wordt
aanvoeren? Waarom niet gebruiken wat er al is?
een circulaire economie, waarin kringlopen
vastgelegd in de BioBlocks zelf. BioBlocks
Grondstoffen die de één kwijt wil en de ander
gesloten worden en duurzame business­
worden in samenwerking met Staatsbosbeheer
nodig heeft. Op Terracaza.nl zijn herbruikbare
modellen de overhand nemen. Maar het delen
geproduceerd van restmateriaal uit Natio­
grondstoffen en materialen in heel Nederland
van assets gaat over meer dan alleen het
naal Park Weerribben-Wieden in Noordwest
in beeld gebracht. De handel gebeurt direct
simpelweg efficiënter gebruiken van bedrijfs­
Overijssel. Door het langzaam dichtgroeien
tussen de aanbieder en ontvanger. Terracaza
capaciteit. Het delen levert ook financiële
van open water door kraggen (bundels riet
beperkt zich niet alleen tot grond en zand, maar
voordelen op. Het is voor bedrijven een nieuwe
en waterplanten) wordt dit moerasgebied
ook in de GWW-sector toegepaste materialen
manier om extra omzet te realiseren door de
minder geschikt voor de aanwezige bijzondere
zoals granulaten, stortsteen, (stalen en houten)
tijdelijke verhuur of om kosten te besparen
planten en dieren. Om deze kenmerkende flora
damwand, straatstenen, rijplaten, dragline­
door tijdelijke inhuur in plaats van investering
en fauna te behouden, worden de kraggen
schotten en bouwplaatsinrichting. Naast het
in nieuwe aanschaf. Daarnaast betekent ‘asset
verwijderd en afgegraven om weer open water
terugbrengen van het gebruik van primaire
sharing’ ook vermindering van overcapaciteit
te creëren. Wat bij dit afplaggen en afgraven
grondstoffen leidt dit ook tot CO2-reductie.
en overproductie door meer te doen met wat
overblijft is plagsel. Wanneer dat ter plekke
Infrabedrijven kunnen hiermee kosten besparen
er al is. En door een intensievere levensduur
wordt achtergelaten, kan ongewenste vegetatie
op de aanschaf en afvoer van materialen en
van bedrijfscapaciteit worden grondstoffen en
ontstaan. Door dit restmateriaal te verwerken
transport en tussendepots minimaliseren.
energie efficiënter gebruikt.
in BioBlocks ontstaan duurzaam geproduceerde
bouwblokken en helpt het mee aan het behoud
www.terracaza.nl
www.floow2.com
van een bijzonder natuurgebied.
www.bioblocks.nl
SPECIAL DUURZAAMHEID | Februari 2017 | BOUWENDNL | 11
EN MATERIAAL IN DE GWW
Reduton
100 procent gerecycled kunststof
LE2AP
Cementloos beton met 80% CO2-reductie.
Producten voor weg-, water- en natuurbouw
LE2AP staat voor Low Emission2 Asphalt
uit 100 procent gerecycled kunststof.
Pavement
Omdat de cementindustrie verantwoordelijk is
Afval wat overblijft nadat plastic is gescheiden
Met LE2AP slaat BAM een nieuwe weg in voor
voor maar liefst 8 procent van de wereldwijde
en normaal gesproken in de verbrandingsoven
de recycling van asfalt. De 2 in LE2AP staat voor
CO2-uitstoot (meer dan alle logistiek in de
verdwijnt omdat ervan uit wordt gegaan dat
Low Emission2 Asphalt Pavement, dat aangeeft
wereld), heeft dit v.d. Bosch Beton* uitgedaagd
je er nauwelijks iets mee kan doen, gebruikt
dat het hierbij zowel om de emissie van geluid
op zoek te gaan naar een alternatief: Reduton®.
Gampet als grondstof voor kunststof licht­
als van milieubelastende stoffen gaat. Met
Met dit cementloze beton kan een CO2-reductie
masten, banken, bruggen, damwanden en
LE2AP worden grondstoffen uit oud asfalt
van zo’n 80 procent gerealiseerd worden
routeborden. Doordat het afval wordt gerecycled
teruggewonnen waarmee nieuw asfalt kan
evenals een lage MKI-score (Milieu Kosten
en niet wordt verbrand, is er ook geen sprake
worden geproduceerd. Twee proefvakken die
­Indicator). Reduton is het resultaat van de
van CO2-uitstoot waardoor deze kunststof­
onlangs zijn aangelegd op de N279 bij Veghel en
samenwerking tussen v.d. Bosch Beton en
producten bijdragen aan een beter milieu. Zo
N338 bij Doesburg bestaan uit maximaal
SQAPE Geopolymer Technology. Van het
is er ook het Gampet Recycle Systeem (GRS)
93 procent gerecycled materiaal; meer dan
­traditionele mengsel zand, grind en cement,
waarmee een gemeente ingezameld kunststof
een verdrievoudiging ten opzichte van de
wordt het cement vervangen door SQAPE-
ter beschikking stelt aan Gampet waarvan
huidige praktijk. Het innovatieve mengsel wordt
geopolymeer. Dit is een minder milieubelastend
beschoeiing of bermverharding wordt gepro­
­geproduceerd bij een temperatuur van circa
bindmiddelsysteem wat ontstaat door hoog­
duceerd. Deze wordt vervolgens door lokale
105˚C. Dat levert naast de hoge hergebruik­
waardige secundaire mineralen (uit reststoffen)
ondernemers binnen de gemeente toege­
waarde een energie- en CO2-reductie op van
te mengen met basische materialen (alkaliën). past. Met het GRS helpt Gampet-gemeenten
circa 30 procent. De deklagen in beide proef­
Het geopolymeer is een stabiel, vormvast
aan een zichtbaar recycleproces voor haar
vakken bestaan uit dubbellaags zoab (zeer open
materiaal dat optisch gelijk is aan cement­
inwoners. Door producten van kunststof te
asfalt beton) waarmee een geluidsreductie van
gebonden materiaal en dezelfde eigenschappen
ontwikkelen van kunststof die anders verbrand
ruim 8dB wordt behaald. De proefvakken zijn
heeft. Tevens is Reduton recyclebaar.
worden, behoort Gampet Products tot de top
het sluitstuk van het Europese demonstratie­
25 duurzaamste bedrijven van Nederland.
project LE2AP, waaraan BAM ruim drie jaar
www.reduton.nl
heeft gewerkt.
www.gampet.nl
•
www.bamle2ap.nl
12 | BOUWENDNL | Februari 2017 |
Tekst | Eva van Beveren
SPECIAL DUURZAAMHEID
OPZIENBARENDE DUUR
FIETSPAD VAN WC-PAPIER
In het Friese Jelsum, net boven Leeuwarden, ligt aan de Breedijk (N357)
een fietspad dat gedeeltelijk is gemaakt van gerecycled wc-papier. De
kleur en structuur van het kilometer lange stuk weg zijn identiek aan
‘gewoon’ asfalt.
Dit bijzondere fietspad is het resultaat van het project Van Afvalwater
naar Asfalt (VANA), een samenwerking tussen het waterschap Fryslân,
de provincie Fryslân, het kenniscentrum voor waterbeheerders (STOWA),
de civiele aannemers Roelofs en Jansma Drachten BV, Esha Infra
­Solutions en KNN Cellulose.
De 180.000 ton wc-papier die jaarlijks in de Nederlandse wc’s verdwijnt,
kan als bruikbare grondstof dienen. Van de papiervezels die uit een
rioolwaterzuiveringsinstallatie worden gewonnen, kan cellulose worden
gemaakt. Wanneer cellulose tijdens de productie van asfalt wordt
ECO-AQUADUCT
toegevoegd, zorgt dit voor een homogene verdeling van het bitumen
Op de A4 Delft-Schiedam is door Heijmans het grootste eco-aquaduct
voor een langere levensduur. in Nederland gerealiseerd. Zowel mens als dier kan nu gemakkelijk
Deze vorm van duurzaam hergebruik is uniek in de wereld en betekent
de snelweg oversteken. Hierdoor is het Midden-Delfland gebied ook
een belangrijke stap in het verduurzamen van de wegenbouw en een
weer een aaneengesloten natuur- en recreatiegebied geworden. Het
bijdrage aan de circulaire economie. Dit project kan nu landelijk worden
eco-aquaduct is een combinatie van een ecoduct, een natuurbrug voor
uitgezet bij andere waterschappen, wegbeheerders en de civiele sector.
(teer) waardoor tijdens opslag en transport het bitumen niet ontmengt
(afdruipt). Hierdoor wordt de kwaliteit van het asfalt verhoogd wat zorgt
dieren om een weg over te steken, en een aquaduct waar het riviertje de
Zweth en de Slinksloot doorheen stromen. Het eco-aquaduct kent
vier zones: en natte zone, een rietzone, een graslandzone en een zone
met beplanting. Omdat de zones in elkaar overlopen, ontstaan verschil­
lende soorten natuur dicht naast elkaar waardoor de diversiteit aan flora
en fauna groot is. Het gaat hierbij vooral om kleine reptielen, amfibieën
en zoogdieren zoals salamanders, padden, marters en woelmuizen.
Maar ook juist vissen, vleermuizen en vogels zijn in dit nieuwe stukje
natuur te vinden. Naast de diverse diersoorten vinden voetgangers en
kanoërs ook hun weg over dit 100 meter brede eco-aquaduct.
Wandelaars kunnen via vlonders en bruggen over het eco-aquaduct
wandelen.
Het eco-aquaduct is een toonaangevend voorbeeld van de land­
schappelijke inpassing van de nieuwe rijksweg in de omgeving van
Midden-Delfland. Het is onderdeel van het programma ‘Integrale
Ontwikkeling tussen Delft en Schiedam (IODS)’, waarmee naast de
aanleg van de A4 is geïnvesteerd in de kwaliteit van Midden-Delfland en
het stedelijk gebied tussen Schiedam en Vlaardingen.
www.heijmans.nl
www.wetterskipfryslan.nl
SPECIAL DUURZAAMHEID | Februari 2017 | BOUWENDNL | 13
ZAME INNOVATIES GWW
SOLAROAD KIT
In 2014 werd in Krommenie het eerste SolaRoad-fietspad van Nederland
aangelegd. Het 90 meter lange wegdek werkt als een zonnepaneel waar­
door zonlicht wordt omgezet in elektriciteit en op die manier duurzame
energie levert. Om SolaRoad verder te ontwikkelen en verbeteren, worden
er op dit speciale fietspad allerlei metingen en tests uitgevoerd. Onlangs
is er voor kleinere oppervlakten de SolaRoad Kit ontworpen waarvan
de provincie Groningen de eerste afnemer is. De provincie gaat de kit in
Blauwestad plaatsen, een natuurlijk woongebied in Oost Groningen en
inzetten voor een multifunctionele bank met oplaadpunten voor elektrische
fietsen, mobiele telefoons en tablets. De SolaRoad kit bestaat uit vier
KIS-PROJECT DIJKVERBETERING
elementen met pv-panelen van elk zo’n 10 vierkante meter. Deze panelen
Tussen Kinderdijk en Schoonhovenseveer versterkt Combinatie Dijk­
worden gekoppeld aan twee zeezoutbatterijen, die de opgewekte energie
verbetering Molenwaard (CDVM) op innovatieve wijze 10 kilometer
opslaan. Deze batterijen worden gemaakt met mineralen, koolstofsoorten
dijk in opdracht van Waterschap Rivierenland. Op en zelfs in deze dijk
en zouten die grotendeels uit de zee en natuurlijke materialen worden
staan zo’n 450 panden die tijdens de werkzaamheden geen schade
gewonnen. Ze zijn daardoor volledig recyclebaar. De batterijen worden in
mogen oplopen. Daarom worden circa 1.100 verankerde betonnen
Groningen aangesloten op een bankje van gerecycled materiaal, met vier
boorpalen aan de binnenkant van de dijk aangebracht wat zeer uniek is
stopcontacten.
omdat deze techniek niet eerder is gebruikt als dijkverbetering. Op deze
SolaRoad is een project van provincie Noord-Holland, TNO, Ooms Civiel
manier zullen grondlagen in de dijk stabiel blijven tijdens het aanbrengen
en Dynniq. Het uiteindelijke doel van SolaRoad is dat grote delen van het
van de palen en blijft de dijk dus stevig. De boorpalen kunnen vrijwel
Nederlandse wegennet maar ook daarbuiten zullen fungeren als enorm
zonder ­trillingen worden geplaatst waardoor overlast en schade aan
zonnepaneel. De opgewekte elektriciteit kan gebruikt worden voor
­omliggende panden wordt geminimaliseerd.
wegverlichting, verkeersinstallaties, huishoudens en elektrisch rijden.
worden onderdeel van het fietspad en wekken per jaar zo’n 3.500 kWh op,
vergelijkbaar met het verbruik van één huishouden per jaar. De panelen
Ook wordt, ter hoogte van Streefkerk, gewerkt aan een Klimaatdijk. Dit
is een dijk die 100 keer sterker is dan de andere dijken. Hiermee wordt
www.solaroad.nl
ingespeeld op klimaatverandering, stijging van de waterstanden en de
bodemdaling van het veengebied. Door die sterkte mogen op de dijk ook
woningen worden gebouwd. Daarnaast zijn er 58 woningen gesloopt,
die moesten wijken voor de ‘stabiliteitsbermen’. Bewoners krijgen de
mogelijkheid om opvijzelbaar terug te bouwen, rekening houdend met
een toekomstige dijkverbetering. Ter hoogte van Nieuw-Lekkerland is
een ‘barettenwand’ geplaatst. Dat zijn diepwandpanelen die een stukje
uit elkaar staan waardoor de hoge verticale belasting beter op te vangen
is. Andere innovatiemethodes die werden toegepast zijn augmented
reality en het inmeten met drones.
Met het KIS-project wonnen Waterschap Rivierenland, Mourik Infra
en Besix tijdens InfraTech de Project Innovatieprijs. De jury roemde ‘de
enorme combinatie van innovatieve concepten in een complex project
en optimaal omgevingsmanagement’. Eind 2017 is de dijk weer veilig.
www.mourik.com
www.besixnederland.nl
www.waterschaprivierenland.nl
•
14 | BOUWENDNL | Februari 2017 |
SPECIAL DUURZAAMHEID
Foto | Anke Bot Fotografie
JOEP RATS, BOUWEND NEDERLAND
"IN DE PRAKTIJK
BLIJKT DAT IN
84 PROCENT VAN ALLE
AANBESTEDINGEN
DUURZAAMHEID GEEN
ENKELE ROL SPEELT"
De duurzame ambities zijn groot. In 2050 moet de gebouwde omgeving
energieneutraal zijn en de Nederlandse economie circulair. En Nederland
moet in 2050 klimaatbestendig en waterrobuust zijn ingericht. Essentieel
is dat in alle GWW-aanbestedingen duurzaamheidscriteria serieus worden
meegenomen zodat infrabedrijven duurzaamheid in projecten optimaal
kunnen vormgeven. Het is een gemiste kans dat een aantal mooie duurzame
innovaties die al beschikbaar zijn niet worden toegepast.
SPECIAL DUURZAAMHEID | Februari 2017 | BOUWENDNL | 15
Tekst | Eva van Beveren
BouwendNL in gesprek met Joep Rats, Directeur Economische
verder worden ontwikkeld, en hiermee hebben opdracht­
Zaken & Verenigingszaken bij Bouwend Nederland over de
gevers handvatten om dit nog beter in aanbestedingen te
duurzaamheidsontwikkelingen in de GWW.
verwerken. We zijn erg blij dat veel partijen de Green Deal
hebben getekend maar onder gemeentes is het aandeel
“Om de ambities in de GWW daadwerkelijk te halen is half
dat meedoet helaas nog beperkt. Zij zijn een belangrijke
januari tijdens InfraTech de Green Deal Duurzaam GWW 2.0
opdrachtgever in de GWW en we hopen dat gemeenten
(GD DGWW 2.0) ondertekend door meer dan 60 stake­
die niet getekend hebben wel gebruik gaan maken van de
holders variërend van ministeries tot bouw­bedrijven en
kennis die ontwikkeld wordt die binnen de GD DGWW 2.0
van waterschappen tot provincies. De centrale ambitie
voorhanden is.”
van deze Green Deals: in 2020 is duurzaamheid integraal
onderdeel van alle spoor-, water- en wegenbouwprojecten.
Daarvoor moet er nog heel veel gebeuren. 2020 lijkt nog
Duurzame innovaties in de GWW
ver maar komt al snel dichtbij. Opdrachtgevers geven
met het ondertekenen van de Green Deal aan dat zij gaan
“Tijdens de Infratech werd weer duidelijk hoeveel interes­
­selecteren op duurzaamheid. Oftewel, duurzaamheid­
sante, bijzondere en opzienbarende duurzame innovaties
criteria zullen serieus worden meegenomen in hun
binnen de GWW worden ontwikkeld. En dat is fantastisch
aanbestedingen. Op die manier kunnen infrabedrijven
om te zien. Met de ondertekening van de Green Deal en
duurzaamheid optimaal toepassen in hun projecten en
eerder het Grondstoffenakkoord laat ook de overheid zien
zich ook onderscheiden van concurrenten op het gebied
duurzame materialen serieus te nemen. Omdat de rol van
van duurzame innovaties. Het loont dan voor bedrijven
de overheid groot is, kunnen zij met hun inkoopkracht een
om te innoveren in duurzaamheid. De focus ligt nu nog
grote stap zetten in het gebruik van duurzame materialen
op de bedrijfsvoering certificaten zoals ISO 14001 of de
in de GWW. En met het handvat Duurzaam Materiaal­
CO2-Prestatieladder terwijl het juist om de duurzaamheids­-
gebruik is voor het MKB de meeste informatie over duur­
kansen in projecten zelf moet gaan, daar worden de duur­
zame materialen overzichtelijk vormgegeven. Daarnaast
zame ambities daadwerkelijk gerealiseerd. Maar ook al zijn
is het belangrijk dat er een uniform kader komt over
de ambities hoog, in de praktijk blijkt dat in 84 procent van
wat circulaire economie precies inhoudt en wat c­ irculair
alle aanbestedingen duurzaamheid geen enkele rol speelt.
­betekent.”
Dit onderstreept nogmaals dat er wereld te winnen valt in
de vertaling van de ambities naar concrete projecten. Wij
laten het A
­ anbestedingsinstituut halfjaarlijks analyseren
Klimaatadaptief bouwen
hoe duurzaamheid terugkomt in openbare aanbestedingen.”
“Om Nederland echt klimaatbestending te maken, moet
Green Deal Duurzaam GWW 2.0
er meer gebeuren dan wat aanpassingen aan bestaande
gebouwen, infrastructuur en gebieden. Er wordt al gewerkt
met waterpleinen, ondergrondse waterbergingen en
“Bouwend Nederland is blij met de GD DGWW 2.0 omdat
vergroening van de bebouwde omgeving zoals groene
de focus nu op het ‘doen’ ligt; de uitvraag en toepassing
daken, maar het moet veel breder en integraal worden
van duurzaamheid in projecten. Bouwend Nederland vindt
getrokken. Juist in de GWW liggen in de ontwerp- en
het erg belangrijk dat de kennis die binnen de GD is en
ontwikkelfase van een project kansen om grootschalig en
wordt opgedaan zo ontsloten wordt dat de sector er echt
integraal klimaatadaptatie mee te nemen. Belangrijk is dat
verder mee komt. Duurzaamheid moet worden gezien als
dit onderwerp in een vroegtijdig stadium wordt besproken
een meerwaarde in plaats van dat er alleen maar naar de
tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. En ook hiervoor
kostprijs wordt gekeken. Het is belangrijk dat bedrijven
geldt: neem het mee in de uitvraag zodat bedrijven zich
betrokken worden bij het opstellen van parameters en
hiermee kunnen onderscheiden.”
prestatie-indicatoren, om de waarde van duurzaamheid
in projecten meetbaar te maken. Daarnaast moet het
op te zetten monitoringssysteem inzicht geven in de
daadwerkelijk gerealiseerde duurzaamheid in projecten.
Ook is het van belang dat binnen de GD DGWW 2.0 de
EMVI-criteria (economisch meest voordelige investering)
•
44 | BOUWENDNL | Februari 2017 | SPECIAL DUURZAAMHEID
16
XXXXX
XX
xxxxxxxxxx
Tekst | Naam
Foto | Naam
GWW
duurzaam
in het nieuws
Biomakerij in abdij
van Trappisten
BNR Bouwmeesters
over toekomst­
bestendige dijken
Topkenniscentrum
klimaatadaptatie naar
Nederland
De abdij van Koningshoeven, in Berkel-Enschot,
Tijdens een uitzending van BNR Bouw-
Nederland wordt de thuisbasis van het Global
is het oudste en grootste trappistenklooster
meesters spraken dijkenexpert Ellen Tromp
Centre of Excellence on Climate Adaptation,
van Nederland. De abdij is bijzonder vanwege
(Arcadis) en Arjen Keuzekamp (Taskforce
een nieuw, internationaal kennisinstituut voor
zijn traditionele benadering, maar herbergt
Deltatechnologie) over het toekomst­bestendig
klimaatadaptatie. Staatssecretaris Dijksma
vanaf 2017 ook de allereerste Biomakerij van
maken van dijken. Tot 2028 moet er zo’n
van Infrastructuur en Milieu zette op 6 februari
Nederland. De abdij produceert veel afval en
1.100 kilometer aan dijken worden versterkt.
haar handtekening voor de oprichting van het
afvalwater, een bij­­product van de verschillende
Dit vraagt om slimme oplossingen en het
instituut. Het Global Centre of Excellence on
etenswaren en bier die de monniken produceren.
gebruikmaken van productinnovaties. Voor
Climate Adaptation gaat kennis bundelen en
De Biomakerij is een grote plantenkas, waarbij
innovatie is samenwerking heel belangrijk,
advies geven over klimaatadaptatie, manieren
al het afvalwater terecht komt in een bak onder
aldus de studiogasten. Keuzekamp:
om met de gevolgen van klimaat­verandering om
de planten, die met hun wortels in het water
“We proberen vanuit het bedrijfsleven in een
te gaan. De initiatiefnemers van het top­-
hangen. De micro-organismen daar zuiveren
vroeg stadium aan tafel te zitten met de over-
­­instituut geven aan dat er wereldwijd verhoogde
het water en maken het weer geschikt als
heden, waterschappen en kennis­instellingen.
risico’s zijn op natuurrampen en extreem weer.
bijvoorbeeld koelwater van de brouwerij of
De overheid geeft een enorme boost aan
Het kennisinstituut wil dat landen en organi­
irrigatiewater voor de boomgaarden.
innovatie.”
saties zich daar beter tegen kunnen wapenen.
Bekijk de Biomakerij op
Meer informatie op
Meer informatie op
debouwmaakthet.nl/
bouwendnederland.nl/
rijksoverheid.nl/actueel
nieuws
nieuws