Ontwerpatelier Ocean Farming

STT
Stichting
Toekomstbeeld
der Techniek
STT
Michiel van Well
Technologie en Religie
t: 070 3029838
e: [email protected]
STT over technologie en religie
• Niet: wat is waar? Geen debat over
evolutie, creationisme of ID.
• Niet: wat is goed? Ethiek is niet
hetzelfde als religie.
• Wel op zoek naar wisselwerkingen
tussen technologie en religie als twee
onderdelen van één en dezelfde cultuur
Bartje bidt niet voor GM-soja-bonen
Voeding en Religie
• Verhalen
• Rituelen
• Ontmoeting
• Spijswetten
Vroeger en nu
Vroeger:
Leven zonder religie was onvoorstelbaar
Nu:
Leven zonder technologie is
onvoorstelbaar
Technologie tegen Religie?
Technologisering = Secularisering?
• NL is uniek in zijn secularisatiesnelheid
• Verlichting en Industriële Revolutie
• Japan, USA
• China en India
Voeding en Religie vandaag
• In religieuze praktijken
• Bij religieuze mensen
• Moeilijk te ontdekken in de samenleving
of in voedselontwikkeling en gebruik.
Er wordt nog maar weinig gebeden voor
GM-soja-bonen
Naar een nieuwe blik
Nieuwe blik op –oude- tradities en novel
foods:
• Focus op het debat ‘Eten en Genen’
• Op zoek naar orde door te focussen op
wanorde, onreinheid en ‘monsters’
Spijswetten
Medisch materialistische interpretatie:
‘Even if some of Moses’ dietary rules were
hygienically beneficial, it is a pity to treat
him as an enlightened public health
administrator, rather than as a spiritual
leader’.
Spijswetten
Symbolische ritualistische interpretatie:
‘One can not state that our modern
practises are solidly based on hygiene,
and theirs are symbolic: we kill germs,
they ward off spirits.’
Spijswetten, gruwelen en
monsters
Orde en onreinheid:
‘dirt is matter out of place’
• Israëlieten en het varken en de aal
• Lele en de pangolin (geschubde
miereneter)
Monsters!
•
•
•
•
Ongrijpbaar
Angst en fascinatie
Onrein maar ook ongekende kracht
Grensoverschrijdend en
grensverleggend
 Monsters zijn het resultaat van het
wereldbeeld. Monsters bestaan in elke
cultuur.
Technologische cultuur
Technologie als monster:
• Innovatie is vernieuwend en
grensverleggend: IVF, bio-tech
• Veelbelovend en beangstigend, utopia
en distopia, verlossing en verdoemenis
• Dubbelzinnig en ongrijpbaar
Frankensteinfood
Ontzagwekkend, ongeordend en
ongekend
Onduidelijke mogelijkheden en risico’s:
• Hoop: gezond, gemakkelijk, op-maatgemaakt, oplossing voor derde wereld
• Vrees: oncontroleerbaar, ongezond,
onnatuurlijk
Monstermangement
Vier stijlen:
• The dogmatic style – monster
exorcism: Cultural classification is in
the dogmatic style strict and
permanent. Knowledge and morals are
inflexible. Monsters are in the most
positive case ignored, more often will
they be handled as aberrations and
therefore exorcised.
Monstermangement
•
Ritualistic style – monster adaptation:
The cultural classification is less rigid and
more subtle, there are less straightforward
dichotomies. Instead there are rituals, a
complex structure of rules. When these are
closely followed it is normally possible to fit
in the monster. The monster is considered
nothing –fundamentally- new.
Monstermanagement
•
Pragmatic style – monster assimilation:
In this style both monsters and
classifications can be adapted. Cultural
boundaries are considered as human
conventions, and become more instrumental
than fundamental. Monsters are assimilated
and in the process of assimilation both the
monster and the cultural classification are
adapted.
Monstermanagement
•
Romantic style – monster embracement:
Fascination instead of fear is the leading
idea in this style. Contradictions are
considered to be of a higher order which can
not be reached with mundane rationality.
Cultural classification will be kept intact
since there is no urge to solve the
contradictions. Monsters are not refused but
accepted.
Publiek debat: ‘Eten en Genen’
• Motie CDA
• Opdracht voor Kok II
• LNV: Brinkhorst  cie. Terlouw (D66)
Vertrekpunt
Kok II:
‘…ziet het kabinet de moderne biotechnologie als een
sleuteltechnologie die verantwoord en zorgvuldig
moet worden toegepast. De marktintroductie van
genetisch gemodificeerde maïs en soja enige jaren
geleden … Deze introductie heeft aanleiding gegeven
tot de nodige discussie in de samenleving. Verwacht
wordt dat nieuwe toepassingen van moderne
biotechnologie in de toekomst leiden tot
voedingsmiddelen met herkenbare voordelen voor de
consument, zoals gezondheidsvoordelen. De
opinievorming over de genoemde toepassingen is tot
nu toe niet gestructureerd verlopen… Veel van deze
discussies zijn weinig toegankelijk voor het brede
publiek.’
Hoofddoel voor het debat
‘Als hoofddoel van het publieke debat vermeldt de INB
het verhelderen onder welke randvoorwaarden
biotechnologie met betrekking tot voedsel
maatschappelijk acceptabel is. Dit betekent niet dat
het kabinet met het debat beoogt de acceptatie in de
samenleving van het gebruik van moderne
biotechnologie in voeding als zodanig te bevorderen.
Om dit te accentueren komt de regie van het debat op
afstand van de overheid te liggen. Dit bevordert een
onafhankelijke informatievoorziening en faciliteert op
een objectieve wijze de publieke discussie’
Geen religie, weinig ethiek
Terlouw
• ‘Louter ethische of levensbeschouwelijke
discussies zijn niet of nauwelijks gevoerd. Wel
maakt men gedurende de debatten
voortdurend ethische afwegingen. Een
overgrote meerderheid van de deelnemers
redeneren vanuit het utilitair perspectief’
• ‘Een minderheid van de deelnemers
redeneert vanuit ‘principeregels’ zoals het in
stand houden van soortgrenzen. Een nog
kleinere minderheid redeneert vanuit
levensbeschouwelijke beginselen.’
Ethiek?
• ‘Dhr. Meijboom van het Centrum voor Bio-ethiek en
Gezondheidsrecht van de Universiteit van Utrecht
stelde in het eerste debat van deze serie dat de
regering in de Integrale Nota Biotechnologie ten
onrechte geen relatie legt tussen ethiek en
vraagstukken rond veiligheid, transparantie van
bestuur en keuzevrijheid van de consument. Ethiek
wordt als een apart domein neergezet; het domein
waar ingewikkelde, identiteitsbepalende vragen aan
de orde zijn. In werkelijkheid staan de discussie over
de aanvaardbaarheid van risico’s en de autonomie
van de consument (tot uitdrukking komend in zijn
keuzevrijheid) niet los van de moraal, vindt Meijboom;
in tegendeel.’
Een doosje zuivere ethiek
Conclusie van de commissie
• ‘Maar voor zover er tegen
biotechnologie in voedsel bezwaren
bestaan lijken deze slechts bij een
beperkt aantal mensen voort te komen
uit principiële of ethische bezwaren
tegen de biotechnologie op zich.’
Is GM-food wel een monster?
• Een minderheid van de deelnemers redeneert vanuit
‘principeregels’ zoals het in stand houden van
soortgrenzen.
• Vanuit de biologische sector klinkt vooral veel zorg
over ‘besmetting’ door het overwaaien van stuifmeel
afkomstig van planten die genetisch veranderd zijn.
• De toepassing van gentechnologie bij dieren ten
behoeve van voedselproductie, blijkt overigens hoe
dan ook bij veel mensen op grotere bezwaren te
stuiten dan toepassingen bij planten.
Advies van de commissie
-
-
-
-
Er moet een Nationale of Europese Voedsel Autoriteit komen die volstrekt
onafhankelijk kan opereren. Deze Autoriteit moet bevoegd zijn op het gebied van
toelating van voedingsmiddelen. Hij moet worden gefinancierd door de overheid.
Er mag van overheidswege geen inmenging bestaan in de werkwijze van deze
instantie.
De overheid moet betere methoden ontwikkelen om in een vroeg stadium in
dialoog te kunnen treden met het brede publiek over de mogelijke toepassingen
van de beschikbare kennis op het gebied van de levenswetenschappen. Voor de
toepassing van een nieuwe technologie dient immers maatschappelijk draagvlak
te bestaan. Daarom is het van belang dat het publiek tijdig beschikt over
objectieve, evenwichtige en begrijpelijke informatie, op grond waarvan het
zich een mening kan vormen over de voorwaarden waaronder toepassingen
aanvaardbaar zijn.
De commissie beveelt de regering aan op korte termijn een onderzoek te laten
uitvoeren, uitmondend in een advies, over de meest geëigende wijze waarop
over toepassingen van biotechnologie met het publiek kan worden
gecommuniceerd.
De keuzevrijheid van de consument moet optimaal worden gegarandeerd, door
goed toegankelijke, gedetailleerde productinformatie verplicht te stellen.
Rituele stijl en regelethiek
• Utilisme ofwel nut-optimalisatie: grootste
bijdrage aan het geluk van zoveel
mogelijk mensen. Regels voor het
samenleven.
• Regelethiek: handig voor beleid en
wetgeving
• Minder geschikt om vragen over het
goede leven te bespreken 
levensethiek: deugden, esthetiek
Monstermangement
•
Ritualistic style – monster adaptation:
The cultural classification is less rigid and
more subtle, there are less straightforward
dichotomies. Instead there are rituals, a
complex structure of rules. When these
are closely followed it is normally
possible to fit in the monster. The monster
is considered nothing –fundamentally- new.
Andere stijlen in het debat
• Het debat is ‘ritueel’ georganiseerd, en
gericht op de voorwaarden onder welke
we het monster accepteren. Dat schept
niet direct ruimte voor andere stijlen.
• Desondanks nog wel te ontdekken als
we wat beter kijken…
Maatschappelijke Organisaties
15 Maatschappelijke organisaties
(Greenpeace, dierenbescherming,
Novib) trekken zich terug uit het debat:
‘Het Publiek Debat behandelt
voorwaarden waaronder genetische
manipulatie acceptabel is en stelt
niet de vraag of genetische
manipulatie gewenst is. ‘
Dogmatisch monster exorcisme
Van deze vanzelfsprekend aselecte groep
Nederlanders gaf ruim 37 procent aan
dat deze gewassen helemaal niet
mogen worden verbouwd.
Monstermangement
Vier stijlen:
• The dogmatic style – monster
exorcism: Cultural classification is in
the dogmatic style strict and
permanent. Knowledge and morals are
inflexible. Monsters are in the most
positive case ignored, more often will
they be handled as aberrations and
therefore exorcised.
Kerk en Wereld
‘Daarnaast bepleit Kerk en Wereld dat ook aandacht besteed wordt
aan levensbeschouwelijke vooronderstellingen en vragen die
achter de ethische aspecten schuilgaan. Daarbij gaat het niet
zozeer om vragen als 'spelen we niet voor God?' of 'gaan we niet
in tegen de natuurlijke (scheppings)orde?', want dat zijn vragen
die onder kerkleden niet erg leven. Het gaat veeleer om vragen
als: hoe staan we eigenlijk tegenover onze eigen
kwetsbaarheid en tegenover de 'imperfecties' van de natuur,
blijven we daar tegen strijden of accepteren we bepaalde
grenzen? Kunnen we nog omgaan met de (onvermijdelijke)
tragische kanten van het leven? Waarop baseren we
uiteindelijk onze morele waarden en oordelen? Waarop
vertrouwen we ten diepste: op ons eigen kunnen, op de
wetenschap, op de natuur, op God? Deze vragen leiden ook
tot de fundamentele vraag of we hoe dan ook wel verder
willen met genetisch gemodificeerd voedsel.’
Monstermanagement
•
Pragmatic style – monster assimilation:
In this style both monsters and
classifications can be adapted. Cultural
boundaries are considered as human
conventions, and become more instrumental
than fundamental. Monsters are assimilated
and in the process of assimilation both the
monster and the cultural classification are
adapted.
Conclusies
• Weinig ethiek, nauwelijks
levensbeschouwing en geen religie, dat
alles is niet het resultaat van het debat,
maar resultaat van de rituele
vooronderstellingen achter de opzet en
doelstelling van het debat.
Conclusies
• Debatten over voedseltechnologie en
innovatieve voeding zijn niet te begrijpen
zonder aandacht te besteden aan de
religieuze lagen en ondertonen.
• Religie negeren kan, maar is niet erg
vruchtbaar. Want religie speelt onder of
bovengronds een rol. Elke cultuur drijft
op religieuze veronderstellingen en
creëert monsters
Conclusies
• Aandacht voor religie kan het debat
inhoudelijk verbeteren en beter doen
verlopen.
• Dat levert meer inzicht op in drijfveren
en vooronderstellingen. Daar kan
iedereen zijn voordeel mee doen.
• Religieuze organisaties kunnen vanuit
hun tradities en ervaring in debatten een
positieve rol spelen