Kunnen we uit een onlangs ontdekt papyrusfragment afleiden dat

Kunnen we uit een onlangs ontdekt papyrusfragment afleiden dat Jezus
getrouwd was met Maria Magdalena?
Het zal weinigen zijn ontgaan dat onlangs in Egypte een fragmentje van een
Koptische papyrus is opgedoken waaruit zou kunnen worden afgeleid dat Jezus
getrouwd was. Het fragment, ongeveer ter grootte van een creditcard, bevat aan
de voor- en achterzijde enkele onvolledige en ten dele ook beschadigde passages
van een gesprek van Jezus met zijn leerlingen. Op de voorzijde lezen we onder
meer het volgende: ‘Jezus zei tot hen, “Mijn vrouw (…)”’. De rest van de zin
ontbreekt, maar het begin is opmerkelijk genoeg. Er is inmiddels een discussie op
gang gekomen over de vraag of het om een authentiek fragment van een
vroegchristelijke tekst gaat of om een (eventueel zelfs gebrekkige en doorzichtige)
vervalsing. De gerenommeerde Harvard-hoogleraar Karin King heeft de
ontdekking van het fragmentje bekendgemaakt en in een lang en gedetailleerd
artikel de authenticiteit ervan verdedigd (online beschikbaar:
http://news.hds.harvard.edu/files/King_JesusSaidToThem_draft_0917.pdf).
Door haar geraadpleegde papyrologen menen dat er aan de ouderdom van de
papyrus zelf (het beschreven materiaal) niet getwijfeld kan worden. Het wachten
is nog op de uitslag van het onderzoek van de inkt met de koolstof-14C methode.
Als het tekstfragment echt is, ligt het voor de hand dat het een restantje is van
een tweede- of derde-eeuws evangelie (King spreekt van het Het Evangelie van de
Vrouw van Jezus). In dat geval zal het voedsel geven aan de door Dan Browns
bestseller, De Da Vinci Code, aangezwengelde discussie over de vraag of Jezus
getrouwd was, al dan niet met Maria Magdalena. Kortheidshalve verwijs ik naar
mijn recensie van Browns boek in het tijdschrift Kunst en wetenschap (15e
jaargang nr. 1, 2006, blz. 31-33), “Jezus en Maria Magdalena. De geheime kennis
van Dan Brown”, ook te vinden op mijn website). Uiteraard heeft dit stukje
papyrus -- nog steeds aangenomen dat het geen vervalsing is -- veel meer
historische waarde dan de postmoderne fact-fiction van Dan Brown.
Maar hierbij moet worden opgemerkt dat we, als we op zoek zijn naar historisch
betrouwbare kennis over Jezus, niet zonder meer kunnen afgaan op uitspraken
die in een tekst uit de tweede of derde eeuw worden gedaan. Zoals ik in mijn De
veelvormigheid van het vroegste christendom (5e dr. 2008, Engelse vert. The
Diversity of Earliest Christianity, 2012) betoog, zijn al in de Bijbelse evangeliën
historische reminiscenties vermengd met vroege reflecties op de betekenis van de
persoon en de missie van Jezus. Dit geldt nog meer voor evangeliën die in de
tweede en derde eeuw geschreven zijn. Na de recente handschriftenvondsten in
Egypte is het nog duidelijker geworden dat volgelingen van Jezus al in de eerste
eeuwen heel verschillend over de meest cruciale dingen dachten. Er zijn goede
redenen om aan te nemen dat het christendom van de eerste eeuwen nog meer
diversiteit kende dan het pluriforme christendom van onze tijd.
De uitspraak van Jezus in het Evangelie van Thomas dat het Koninkrijk van God
niet ver weg is maar een realiteit in het innerlijk van mensen, kunnen we niet
zonder meer aan de historische Jezus toeschrijven. Wat deze uitspraak in eerste
instantie laat zien is hoe bepaalde christelijke kringen aan het begin van de
tweede eeuw over Gods Koninkrijk dachten. Zo is het ook met de uitspraak van
Jezus over zijn echtgenote in het pas ontdekte fragment. Blijkbaar was het al-danniet getrouwd zijn van Jezus een van de (vele) punten waarover christenen in de
tweede eeuw van mening verschilden, want in een andere tweede-eeuwse tekst
wordt expliciet ontkend dat Jezus getrouwd was.
Overigens is de ontdekking van deze fragmentarische tekst minder opzienbarend
dan de publicatie van een Evangelie van Judas (volgens de canonieke evangeliën
de “verrader” van Jezus) vlak voor Pasen 2005. Volgens dit geschrift was Judas de
enige leerling die Jezus enigszins begrepen heeft.
[email protected]
www.gerardluttikhuizen.nl