de presentatie

JGZ-richtlijn depressie
Concept
Trimbosinstituut 2016
Disclosure Elise Buiting
• Potentiële belangenverstrengeling: geen
• Relevante Functies
– Voorzitter JGZ-richtlijn commissie depressie
– Vice-voorzitter NCJ (tot 2016)
– Coördinator ABSG
– Medisch adviseur GGD HvB
Auteurs Trimbosinstituut
•
•
•
•
Matthijs Oud
Rianne van der Zanden
Ilona Cronenberg
Henny Sinnema (projectleider)
Werkgroep
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Corine Bosch (GGD Amsterdam)
Elise Buiting (voorzitter)
Bert Derkx (NVK)
Manje Dijkema (AJN)
Maarten Jacobs (NHG)
Herman Kief (Depressie Vereniging)
Marijke Polderman (GGD Amsterdam)
Catrien Reichart (NVvP)
Margreet de Ruiter (V&VN)
Uitgangsvragen
1.
2.
3.
4.
Wat is een depressie en hoe is beloop?
Bijkomende problematiek
Risico- en beschermende factoren
Signaleren, ernst vaststellen, toeleiden naar
zorg
5. Interventies
6. Samenwerken en
ketenafspraken
Prevalentie depressie bij jeugdigen
•
•
•
•
•
•
•
Baby’s; onbekend
< 5 jaar 0,9-2%
<13 jaar 2,8
8-15 jaar 3,7%
13-18 jaar 5,6% (M:V = 1:2)
Subklinisch/lichte klachten jongeren10-20%
Zelfscore formulier jongeren 20-50%
Risicofactoren
•
•
•
•
•
Negatieve ingrijpende levensgebeurtenis
Kindfactoren
Ouders
School
Leefomgeving
Kindfactoren
introvert/extravert, puberteit, psychische
comorbiditeit, chronisch ziek, genetische
factoren, beperkte cognitieve vaardigheden,
leerproblemen, onveilige hechting
Ouderfactoren
Ouders; een of beide ouders
angststoornis/depressie, opvoedstijl,
relatieproblemen, chronische ziek
Risicofactoren school
• School; uitsluiting, gepest worden,
leerproblemen, problemen met leerkracht,
ondervraagd/overvraagd
Risicofactoren leefomgeving
• laag inkomen, slechte
buurt/behuizing, twee
culturen, weinig
sociale steun
Hoogrisicogroepen
•
•
•
•
Mishandelde jongeren
Delinquente jongeren
AMA’s
Pubers: meisjes die zich melden in de zorg,
prikkelbare jongens, VMBO leerlingen
Beschermende factoren
• Kind: veilige hechting, sociale competentie, communicatieve
vaardigheden, zelfinzicht, plannen van/deelnemen aan
plezierige activiteiten, lichamelijke gezondheid, veerkracht,
intelligentie
• Ouders: steunende ouder(s), goed gezinsklimaat, goede
relatie ouders
• Leefomgeving: steun omgeving, positieve
schoolervaringen, sport/club/vereniging
Signaleren, ernst vaststellen en
toeleiden naar zorg
Stroomdiagram depressieve klachten bij jeugdigen
Signaleren, begeleiden en toeleiden naar diagnostiek en behandeling
Stap 1. Signalen en/of
risicofactoren?
ja
nee
Stap 2. Weging signalen en risico- en
beschermende factoren mbv de brede
anamnese
Verhoogde kans op
psychische aandoening en/
of (psychosociale)
problemen
Geen verhoogde kans
op psychische aandoening
en/of (psychosociale)
problemen
Stap 3. Leeftijdsspecifieke
signalen en symptomen
uitvragen
Vermoeden
depressieve
klachten
nee
Stap 4. Specifieke
anamnese afnemen,
eventueel aangevuld
met afname CDI of
CES-D
Positief
Blijvend verhoogd risico
op psychische problemen
Monitoren
Niet- Positief
Stap 5. Ernst vaststellen
Lichte depressieve
klachten
Stap 6:
 Aanbieden interventies
 Monitoren
Bij twijfel:
 Consulteren Jeugd-GGZ
Ernstige depressieve
klachten
Stap 6:
 Toeleiden naar Jeugd-GGZ
voor verdere diagnostiek en
behandeling
 Monitoren
nee
Aanwezigheid
andere (psychosociale) problemen
Monitoren en indien
nodig ander traject in
gang zetten
nee
Geen specifieke
actie vereist
Normaliseren
Van signalen/risico’s naar verhoogde
kans
Stroomdiagram depressieve klachten bij jeugdigen
Signaleren, begeleiden en toeleiden naar diagnostiek en behandeling
Stap 1. Signalen en/of
risicofactoren?
ja
nee
Stap 2. Weging signalen en risico- en
beschermende factoren mbv de brede
anamnese
Verhoogde kans op
psychische aandoening en/
of (psychosociale)
problemen
Geen verhoogde kans
op psychische aandoening
en/of (psychosociale)
problemen
Stap 3. Leeftijdsspecifieke
signalen en symptomen
uitvragen
Vermoeden
depressieve
klachten
nee
Blijvend verhoogd risico
op psychische problemen
nee
Aanwezigheid
andere (psychosociale) problemen
nee
Geen specifieke
actie vereist
Normaliseren
Signalen opvangen
•
•
•
•
Contactmoment
Vragenlijsten SDQ et al.
Schoolverzuim
Netwerkpartner; ZAT, zorgteam, sociaal
wijkteam, jeugdteam, leerkracht, HA etc.
Brede anamnese kind (en ouders)
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Probleem
Aanleiding
Andere klachten
Gezin
School
Vrije tijd
Stemming
Stress/ingrijpende gebeurtenissen
Beschermende factoren
Sociaal netwerk
Wat zelf al geprobeerd?
Hulp gevraagd?
Hetero-anamnese
DD
• Wel/niet verhoogde kans op psychische
aandoening
risicofactoren?
Van verhoogde kans naar vermoeden
depressie
ja
nee
Stap 2. Weging signalen en risico- en
beschermende factoren mbv de brede
anamnese
Verhoogde kans op
psychische aandoening en/
of (psychosociale)
problemen
Geen verhoogde kans
op psychische aandoening
en/of (psychosociale)
problemen
Stap 3. Leeftijdsspecifieke
signalen en symptomen
uitvragen
Vermoeden
depressieve
klachten
nee
Stap 4. Specifieke
anamnese afnemen,
eventueel aangevuld
met afname CDI of
CES-D
Positief
Niet- Positief
Blijvend verhoogd risico
op psychische problemen
Monitoren
nee
Aanwezigheid
andere (psychosociale) problemen
Monitoren en indien
nodig ander traject in
gang zetten
nee
Geen specifieke
actie vereist
Normaliseren
Leeftijdsspecifieke symptomen
Babyfase (0-1 jaar)
voedings- en slaapproblemen
achterstand in de ontwikkeling
groeiachterstand
frequent en ontroostbaar huilen
sombere of prikkelbare stemming (let op
interactie en gelaatsexpressie)
verlies van interesse en plezier
Peuter en kleutertijd (1-4 jaar)
voedings- en slaapproblemen
functionele klachten (o.a. hoofdpijn, buikpijn)
angsten en driftig gedrag
sombere of prikkelbare stemming uiting in
gelaatsexpressie en lichaamshouding
geen plezier in spelen
niet speels
geen symbolisch spel
lusteloosheid
‘magische’ schuldgevoelens
gevoel benadeeld te zijn
Basisschoolleeftijd (4-12 jaar)
voedings- en slaapproblemen
functionele klachten (o.a. hoofdpijn, buikpijn)
niet speels
concentratieproblemen
leerremming
lusteloosheid, verlies van interesse
zich aanhoudend vervelen
pesten of gepest worden
uitingen van boosheid en drift
niet genieten, geen plezier
sociaal geremd en niet weerbaar
(verbale uitingen van) sombere of prikkelbare stemming, huilerig
depressieve gevoelens worden afgeweerd en overdekt met stoer gedrag of opstandigheid2)
extreem gevoelig voor afwijzing en falen
suïcidale gedachten, plannen en daden
depressieve cognities1) betreffende eigenwaarde, school, slechtheid, schuld, toekomstperspectief
Adolescentie (12-18 jaar)
•
•
•
•
voedings- en slaapproblemen
functionele klachten (o.a. hoofdpijn, buikpijn)
lusteloosheid, vermoeidheid en hypo-activiteit
afnemende schoolprestaties
•
verhoogd ziekteverzuim
•
•
spijbelen
zich aanhoudend vervelen
•
pesten of gepest worden
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
stoer en agressief gedrag 2)
(pre-) delinquent gedrag
seksueel promiscue gedrag
drank- en drugsmisbruik
(verbale uitingen van) sombere of
prikkelbare stemming, huilerig
extreem gevoelig voor afwijzing en falen
piekeren
concentratieproblemen
verlies van interesse en plezier
isolement, verwaarlozen van sociale contacten
weglopen van huis, praten over weglopen
suïcidale gedachten, plannen en daden3)
schuld- en slechtheidgevoelens
depressieve cognities1) betreffende
uiterlijk, sociale relaties, intimiteit, opleiding en toekomst
DD
1.
2.
3.
4.
Vermoeden depressie
Andere psychosociale problemen
Verhoogd risico op psychische problemen
Geen problemen
Stap 3. Leeftijdsspecifieke
signalen en symptomen
uitvragen
Van vermoeden naar inschatten ernst
Vermoeden
depressieve
klachten
nee
Stap 4. Specifieke
anamnese afnemen,
eventueel aangevuld
met afname CDI of
CES-D
Positief
Blijvend verhoogd risico
op psychische problemen
Monitoren
Niet- Positief
Stap 5. Ernst vaststellen
Lichte depressieve
klachten
Ernstige depressieve
klachten
nee
Aanwezigh
andere (psy
sociale) probl
Monitoren en
nodig ander tra
gang zette
Specifieke anamnese
• Hoe afwijkend is gedrag?
• Welke beperkingen geeft het?
• Beschermende factoren
CDI of CES-D
Instrument
Leeftijd
Aantal items en schalen
Psychometrische
eigenschappen
Afnameduur in
minuten
Gebruik en
Bijzonderheden
CDI
7-18
jaar
27 items
Hoofdschalen
Cognitieve symptomen,
affectieve symptomen en gedragsmatige
symptomen
COTAN beoordeling (2004):

-Normen: onvoldoende


Vooraf instructie van een
psychodiagnostisch medewerker

Kinderen/jongeren vullen
vragenlijst zelf in

Voorkeur voor individuele afname,
maar groepsafname ook mogelijk

Jongeren vullen lijst zelf in;

dit kan zonder deskundige
interviewers
-Afnameduur:

-Betrouwbaarheid: voldoende
10 à 15

-Scoring: 5

-Begripsvaliditeit: voldoende


-Criteriumvaliditeit: onvoldoende
-Interpretatie: 5
In 2008 is een herziening van de
CDI verschenen met o.a.
uitbreiding van normen naar 7jarigen.
CES-D
14 jaar
en
ouder
20 items
Hoofdschaal

Depressie-symptomatologie

Schaal loopt van 0
(geen depressieve symptomen) tot 60 (veel
depressieve symptomen)

Geen COTAN beoordeling
Nederlands onderzoek onder 1392
14-16 jarigen (Cuijpers et al.,
2007):

-Betrouwbaarheid: goed
-Validiteit: goed

-Afnameduur:
10
-Scoring: 5

-Interpretatie: 5
Inschatten ernst
•
•
•
•
•
•
Teneergeslagen, depressief, geprikkeld of hopeloos gevoel
Weinig belangstelling of plezier bij activiteiten
Moeite met in slaap vallen, doorslapen, of teveel slapen
Slechte eetlust, gewichtsverlies of teveel eten
Vermoeid gevoel of weinig energie
Slecht over zichzelf voelen – of het gevoel een mislukkeling
te zijn
• Moeite met concentreren bij studie, lezen of tv kijken
• Zo traag bewegen of praten dat het andere mensen opvalt,
of juist rusteloos meer bewegen dan anders
• Gevoel beter dood te kunnen zijn, of zichzelf pijn willen
doen of beschadigen
DD
• Lichte depressie/depressieve klachten
• Ernstige depressie
Altijd ernstig
• Kans op suïcide
• Bijkomende psychische problematiek
• Schoolverzuim
Stap 4. Specifieke
anamnese afnemen,
eventueel aangevuld
met afname CDI of
CES-D
Monitoren
Van inschatten ernst naar actie
Positief
Niet- Positief
Stap 5. Ernst vaststellen
Lichte depressieve
klachten
Stap 6:
 Aanbieden interventies
 Monitoren
Bij twijfel:
 Consulteren Jeugd-GGZ
CDI: Child Depression Inventory
CES-D: Center for Epidemiological Studies – Depression Scale
Ernstige depressieve
klachten
Stap 6:
 Toeleiden naar Jeugd-GGZ
voor verdere diagnostiek en
behandeling
 Monitoren
Monitoren
nodig ande
gang z
Lichte depressie
• Aanbieden interventies
• Monitoren
Bij twijfel
• Consult jeugd GGZ
Bij ernstige depressie
• Toeleiden GGZ
• Monitoren
Bij schoolverzuim
• Toeleiding GGZ
• M@zl
Interventies
• JGZ:
– Psycho-educatie; positieve benadering, fysieke
inspanning buitenlucht, prestatiedruk , regelmaat,
dag- en nachtritme, sociale contacten
– Triple P, www.opvoeden.nl, Jouw GGD.nl
• Netwerkpartners:
– Kopp-interventies GGZ
– Preventieve interventies: Head Up, Gripopjedip,
Happyles, Vrienden, Pak aan, de D(o)epressiecursus,
Pratenonline, Op Volle Kracht
Monitoring
• Gedurende hele traject
• Op maat, samen met netwerkpartners en
ouders/school
• Ná eerdere depressie extra aandacht
• Risicogroepen extra aandacht
Samenwerken en ketenzorg
• Kennis sociale kaart en begeleidings- en
behandelmogelijkheden regio
• Huisarts informeren
• Bijdragen samenwerking en afstemming
netwerk
– Afspraken rol JGZ in diagnose-/verwijstraject
– Afspraken casemanager