Christian Demoulin "De psychoanalyse, een therapie?"

TEN GELEIDE
Christian Demoulin (1942-2008) engageerde zich hartstochtelijk in
de debatten van zijn tijd. Als analyticus liet hij zich interpelleren
door de vragen, symptomen en impasses waarmee het
(post)moderne subject worstelt. Hij nam daarbij niet alleen de
positie in van clinicus, niet wijkend voor het onbehagen in de
cultuur, maar rekende het ook tot zijn verantwoordelijkheid om dit
onbehagen te theoretiseren. Deze klinische en theoretische arbeid
ondernam Demoulin in een volgehouden dialoog met anderen:
analysanten, collega’s, wetenschappers uit andere velden … Hij
maakte daarbij gebruik van de conceptuele instrumenten die Freud,
Lacan en enkele anderen hem aanreikten. Het was een dialoog in
zijn eigen typische stijl, waarbij vrolijke lichtheid samenging met
een besliste gestrengheid in zijn zoekende formuleringen. Christian
Demoulin was dus zonder twijfel “een analyticus die verbonden
was met de subjectiviteit van zijn tijd” om even te verwijzen naar de
uitdrukking van Lacan.
Ondertussen zijn er enkele jaren verlopen sinds zijn overlijden
in 2008, hoewel hij voortleeft in de herinnering van wie het geluk
had hem te ontmoeten. Maar ook Demoulins teksten leven verder.
Vele ervan werden tijdens zijn leven als artikel gepubliceerd, maar
na zijn dood werd bovendien onder impuls van zijn kinderen een
manuscript van zijn hand geredigeerd en uitgegeven. In dat werk, Se
passer du père?, poogt Demoulin de logica van onze actuele
subjectiviteit te vatten, met als een van de centrale vragen welke
plaats de psychoanalyse en haar specifieke vertoog kan vrijwaren in
een wereld die wordt aangedreven door het kapitalistisch vertoog.1
De pertinentie van Demoulin moge daarmee duidelijk zijn.
Dit alles zorgde ervoor dat al enige tijd het verlangen broeide
om Demoulins bijdrage tot de psychoanalyse toegankelijk te maken
voor een Nederlandstalig publiek – mede wakker gehouden door de
warme herinnering aan de ontmoetingen en uitwisselingen tussen
Christian Demoulin en enkele leden van het Gezelschap voor
1
Ch. Demoulin, Se passer du père?, Erès, Paris, 2009.
Psychoanalyse en Psychotherapie. De actuele discussies in België
over een wettelijke erkenning van de psychotherapie gaven het
noodzakelijke duwtje om ons ook effectief aan het werk te zetten.
Vermits de vraag in welke mate de psychoanalyse al dan niet een
therapie is een van de heikele punten vormde in de discussies
hieromtrent, kwamen we als vanzelf uit bij Demoulins tekst De
psychoanalyse, een therapie? De oorspronkelijke tekst verscheen in
2001, maar de vragen die hij erin stelt, zijn nog steeds actueel. 2 In
de tekst verwoordt hij wat voor hem de inzet is van de
psychoanalyse: wat zijn haar mogelijkheden en wat haar limieten?
Hij doet dit in een sprekende stijl, rigoureus maar zonder in
dogmatisme te vervallen. Demoulin spreekt vanuit zichzelf, in eigen
naam – waar uiteraard Freud, Lacan … en enkele anderen doorheen
klinken. Hoe zou het ook anders kunnen? We horen een levendige
Christian Demoulin aan het woord, waarbij zijn spreken een weg
zoekt in een poging zo precies mogelijk te formuleren waar het in
de psychoanalyse om draait. Het is een sprekend zoeken dat zich
zowel in het ritme van zijn zinnen als in het hernemen van vragen
of bedenkingen uit – daardoor insisterend en telkens anders
oplichtend in een andere context. Het is een spreken waardoor men
zich aangesproken voelt. De dialoog is bij momenten heel tastbaar
aanwezig, vooral wanneer hij antwoordt op vragen die net bij de
toehoorder/lezer opdoken.
Is de psychoanalyse een therapie, of is ze louter didactisch?
Kan ze iets betekenen voor het subject, en wat is de
verantwoordelijkheid van de analyticus in dit alles? Kortom, wat is
precies de inzet van de psychoanalyse? We willen de lezer
uitnodigen om Demoulin hierover te horen spreken, met hem het
parcours te lopen, en de vragen te hernemen… om ze op zijn beurt
op zich te nemen in het bepalen van een eigen standpunt.
Wim Galle
Oorspronkelijk verschenen als: Ch. Demoulin, La psychanalyse, thérapeutique?,
Editions du Champ lacanien, Paris, 2001.
2