Wat een leernetwerk ervaringswerkers kan bieden

Professionaliseer jezelf en
doe mee aan het leernetwerk
Het ideaal is mooi: help mensen met psychische problemen door het inzetten van
mensen die dezelfde ervaringen hebben gehad. In de praktijk worden deze
ervaringsdeskundigen echter minder serieus genomen dan reguliere
hulpverleners. Leernetwerken lijken bij uitstek te passen bij
ervaringsdeskundigen om hun competenties te vergroten en te
professionaliseren.
Herman Snijders, David Hidajattoellah
Inzet ervaringswerkers loont
Steeds meer ervaringsdeskundigen, vinden een betaalde baan. Dat de inzet van deze
ervaringswerkers loont, is wetenschappelijk aangetoond (Van Slooten Dorothé, 2009).
Het blijkt dat cliënten die naast de hulp van ‘reguliere’ hulpverleners ook hulp van
ervaringsdeskundigen krijgen, eerder herstellen. Ervaringswerkers betrekken cliënten
meer bij hun zorg en gaan uit van de eigen regie. Ervaringswerkers kunnen zich beter
inleven en zijn een rolmodel. Ze weten een sfeer van gelijkheid te creëren; minder vanuit
de hulpverleningscontext en meer vanuit het mens-zijn. Voor de ervaringsdeskundigen
zelf brengt het werken met eigen ervaring perspectief en groeimogelijkheden.
Problemen die ervaringswerkers tegenkomen
Vanuit het beleid is een goede richting uitgezet, maar in de praktijk is er nog veel
weerstand te overwinnen. Zo twijfelen reguliere hulpverleners vaak nog aan de
competenties van ervaringsdeskundigen (Van Slooten Dorothé, 2009). Zij zijn geschoold
in diagnostiek en therapeutische methodieken die zich kenmerken door van buitenaf
naar ziektebeelden te kijken. De opleiding van ervaringsdeskundigen is in veel gevallen
beperkter en zij varen meer op hun vermogen om anderen goed aan te voelen. Zij
kennen de ziekte en de hulpvraag van binnenuit.
Reguliere hulpverleners hebben echter hun twijfels over dit empathische vermogen en
vinden de omgang die ervaringswerkers hebben met hun cliënten soms te persoonlijk.
Daarnaast twijfelen zij aan de draagkracht van ervaringswerkers. Het feit dat de
taakomschrijving van ervaringswerker soms nog wat vaag is, maakt het er niet beter op.
Teamgenoten weten daardoor niet wat men aan de ervaringsdeskundige collega’s kan
vragen. In die situatie zien reguliere hulpverleners hun eigen methodieken als de beste
aanpak en de ervaringsdeskundige als een zorghulpje daarbij.
1
Zo ontstaat een situatie waarin ervaringsdeskundigen moeten opboksen tegen de
heersende organisatiecultuur. Simona Karbouniaris over haar toenmalige baan als
projectleider ervaringsdeskundigheid bij een centrum voor eetstoornissen: ‘Het
uitgangspunt van de sociotherapeuten en behandelaren was dat ervaringswerkers in
hun verlengde zouden functioneren. Zij zagen hun eigen normen als geldend. Deze
waren niet bespreekbaar.’
Als ervaringswerkers solo opereren in een team van professionele hulpverleners, is het
vaak moeilijk om intervisie te regelen met gelijkwaardigen. Waar psychiaters en
verplegers praktijksituaties vanuit nieuwe invalshoeken kunnen bekijken, blijven
ervaringswerkers zo in hun eigen gedachtekringetje ronddraaien. Soms gaan zij zich dan
aanpassen aan de heersende normen en raken hun unieke competenties op de
achtergrond.
Daarbij bieden de opleidingen ervaringsdeskundigheid soms geen goed vervolg op de
werkpraktijk. Uit een onderzoek van het Trimbos-instituut (Erp, 2008) blijkt een
discrepantie tussen de theoretische kennis die ervaringsdeskundigen opdoen in
opleidingen en het in de praktijk doorontwikkelen van deze kennis in stage en werk. De
stagebegeleider is doorgaans een niet-ervaringsdeskundige, en binnen een team van
uitsluitend reguliere hulpverleners is het voor de ervaringswerker dan moeilijk om de
eigenheid te behouden.
Wat is een leernetwerk?
In het kort is een leernetwerk een mogelijkheid om werkproblemen op te lossen en te
leren. Men typt een vraag in op de pc en daaromheen ontstaat discussie en informatie.
Bijvoorbeeld: ‘Hoe organiseer ik een leuke activiteit?’ Via woorden in de zoekvraag
speurt het systeem naar relevante informatie en deskundige personen. Deze
deskundigheid is eerder gescoord aan de hand van de kwantiteit en kwaliteit van
discussiebijdragen.
Moderatoren structureren de informatie die loskomt. Discussieteksten breiden zich uit
tot puntenlijstjes en worden aangevuld met teksten en andere bijdragen. Dit wordt
vervolgens verder ontwikkeld tot cursusmateriaal. Zo ontstaan leerknooppunten over
deze en andere praktijkvragen, van ‘hoe maak ik notulen’ tot ‘wat vertel ik over mezelf’.
Elke deelnemer dient andere praktijkvragen in, waardoor nieuwe knooppunten
ontstaan. Nieuwkomers kiezen hun eigen route binnen dit puntenveld, afhankelijk van
hun behoefte. Kortom: leernetwerken groeien organisch en sluiten nauw aan op de
praktijk. Het leren verloopt zo informeler en vanzelfsprekender dan in klassikale
situaties. Er kan gebruik worden gemaakt van een vragenlijst die richting geeft aan een
leerroute. Dit is afhankelijk van een doel dat gesteld wordt; bijvoorbeeld een goede
voorlichter worden of zelfhulp kunnen organiseren.
2
Daarbij kunnen ook specifieke competenties worden aangeleerd. Met behulp van de
geboden informatie werkt iemand aan het ingediende probleem, bijvoorbeeld ‘het
organiseren van een leuke activiteit’. Dit kan als een leerervaring worden beschouwd.
Voor, tijdens en na het doorlopen van deze leergebeurtenis beantwoordt de deelnemer
vragen. Die worden gescoord volgens een aantal categorieën van het zogenaamde Tencompetencemodel. Hierin zijn competenties beschreven zoals communicatieve
vaardigheden en kunnen functioneren binnen een organisatie. Via het persoonlijke
profiel wordt bijgehouden welke vaardigheden men ontwikkelt en dit kan worden
beschreven in het eigen CV.
Een succesfactor van leernetwerken is de kruisbestuiving van verschillende
perspectieven. Waar een bedrijf of instelling vaak hiërarchisch is georganiseerd,
doorkruisen in een leernetwerk strategische, tactische en operationele niveaus.
Beleidsmensen, managers, mensen van de werkvloer, gaan met elkaar in discussie en
delen hun visie. Dit leidt vaak tot innovatieve oplossingen. Zo verbeteren de deelnemers
aan het netwerk hun beroep door van elkaar te leren via praktijksituaties: leren en beter
worden in je werk tijdens je werk.
Wat een leernetwerk ervaringswerkers kan bieden
Waar kennis, vaardigheden en werkpraktijken van reguliere hulpverleners goed
beschreven zijn, kunnen die van ervaringswerkers zich nog verder uitkristalliseren. In
Learning Network Services for Professional Development beschrijft Koper een aantal
mogelijkheden die een leernetwerk daarbij kan bieden:







het geven van ondersteuning in het beoordelen van al opgedane kennis, inclusief
kwalificatie, certificaten en diploma’s
mogelijkheden om persoonlijke ontwikkelingsplannen op te stellen,
vaardigheden bij te sturen en de voortgang bij te houden
het in de gaten houden en vaststellen van verandering in de praktijk en deze
vertalen naar veranderingen in beroepseisen
het krijgen van hulp bij verdere professionele ontwikkeling in de praktijk
elkaar ondersteunen bij leerproblemen
samenwerken in verbeteringen en onderzoek
het organiseren van workshops, discussies en conferenties.
Leernetwerken bieden daarbij maatwerk. Ervaringsdeskundigen verschillen enorm in
opleiding en ervaring en wat nodig is om bij te spijkeren. Opleidingen voor
ervaringsdeskundigen kunnen een goede basis leggen, maar de praktijk ontwikkelt zich
door. Daarnaast beklijft kennis die wordt opgedaan buiten de werkplek minder. Soms is
het niet toepasbaar op de specifieke omstandigheden op het werk. Deelnemers aan het
leernetwerk leren vanuit hun praktijk. In combinatie met eerder verworven
3
competenties kan de nieuw verworven kennis bijgehouden worden in een persoonlijk
profiel. Dit kan vervolgens vertaald worden in een CV, certificaten en diploma’s.
Leernetwerken zijn niet gebonden aan plaats. Ervaringswerkers kunnen daardoor
makkelijker in contact komen met collega’s buiten de instelling. Mette Lansen,
ervaringsdeskundige verpleger: ‘Ik leer beter in een veilige digitale omgeving met
andere ervaringswerkers. Dan kan ik mijn leerpunten bespreken met gelijkgezinden en
nieuwe inzichten inzetten op mijn werkplek.’ Ervaringswerkers kunnen zo de eigen
unieke competenties aanscherpen, waardoor deze beter tot uiting komen ten opzichte
van de reguliere behandelaars in het team. Daarnaast biedt het leernetwerk ook meer
vrijheid in tijd. Deelnemers kunnen inloggen wanneer het hen uitkomt. Ze kunnen hun
leertempo afstemmen op het eigen levensritme en draagkracht.
Leernetwerken sluiten nauw aan bij de uitgangspunten van cliëntsturing, omdat het
mensen meer mogelijkheden tot zelfregie biedt. Met behulp van het leernetwerk kunnen
beginnende ervaringswerkers de vaardigheden ontwikkelen die nodig zijn om een
project te runnen en kunnen good practices in kaart worden gebracht. Het leren sluit
nauw aan op probleemsituaties die zij tegenkomen op het werk, waardoor
ervaringswerkers worden gestimuleerd om zelf oplossingen te bedenken.
Leernetwerken hebben ondertussen internationaal belangstelling. Bedrijven als Toyota
en IBM maken er gebruik van, vanwege het innovatieve vermogen. Gespecialiseerde
teams werken aan het verbeteren van toepassingen binnen leernetwerken en mensen
promoveren op onderdelen van deze toepassingen. In Nederland is de Open Universiteit
toonaangevend. Zij stellen graag het door hen ontwikkelde leernetwerk beschikbaar om
het professionaliseren van ervaringswerkers te ondersteunen. Meer informatie over
leernetwerken vind je op hun website http://www.ou.nl/web/celstec/samen-leren-inleernetwerken en op http://ervaringswijzer.nl/werken/ervaringsdeskundig/index.php
Via http://portal.ou.nl/ kun je het leernetwerk bekijken, je moet dan inloggen als
nieuwe gebruiker.
Hoe doe je mee aan het leernetwerk?
Op de site www.ervaringswijzer.nl willen we dit jaar een experiment starten met het
opzetten van een leernetwerk. Hiervoor worden vijftig actieve deelnemers gezocht.
Onderzocht wordt het gebruiksgemak van het leernetwerk en welke functionaliteiten
geschikt zijn voor ervaringswerkers. Daarnaast wordt gekeken of het gebruik van het
leernetwerk inderdaad leidt tot het oplossen van problemen die ervaringswerkers
tegenkomen en het vergroten van hun competenties. Het experiment zal een looptijd
hebben van een jaar. Ervaringswerkers die hieraan mee willen doen kunnen zich
opgeven via [email protected] Voorwaarde is dat je als ervaringsdeskundige
werkzaam bent. Beschrijf in het kort (max. een half A-4) je achtergrond en motivatie.
Verder roepen we je op om te reageren op onze keuzehulp over de winst en
4
weerstanden die ervaringswerkers ondervinden. Je vindt die op de site onder inspiratie
– werken - ervaringsdeskundig en via de link
http://www.ervaringswijzer.nl/werken/ervaringsdeskundig/index.php
Onze organisatie
Het initiatief voor het leernetwerk is afkomstig van het cliëntgestuurde project
NetCliënten in Amsterdam. Dit is een project dat wordt aangestuurd door cliënten van
de GGZ. NetCliënten wil de kennispositie van cliënten verbeteren door gebruik te maken
van onderzoek en internet. NetCliënten is onderdeel van de Stichting Cliëntgestuurde
Initiatieven en Projecten (SCIP). De doelstellingen van SCIP:
 Maatschappelijke participatie en zelfsturing van cliënten van de GGZ bevorderen.
 Stimuleren dat vernieuwing en verbetering van de zorg in handen van direct
betrokkenen komt te liggen.
 Vormgeven aan projecten en initiatieven die voortkomen uit de vraag van
cliënten.
SCIP is sinds een aantal jaren onderdeel van HVO-Querido, een organisatie voor
maatschappelijke opvang. Een aantal belangrijke uitgangspunten van HVO-Querido zijn:
 Eigen regie ‘Onze cliënten voeren zelf de regie over hun leven en dus ook over de
zorg en ondersteuning die zij ontvangen. We respecteren de wensen en
opvattingen van de cliënt, versterken zijn kwaliteiten en ondersteunen hem in
het verkrijgen van nieuwe vaardigheden en kennis. We stimuleren hem om
relaties aan te gaan en te versterken en om 'mee te doen' in de samenleving. In
onze zorgverlening werken we met het herstelconcept vanuit cliëntenperspectief:
iedere cliënt doorloopt een proces waarin hij (meer) regie neemt over zijn eigen
leven.’
 Kwaliteit van leven bevorderen ‘Ons aanbod moet een aantoonbare positieve
invloed hebben op de kwaliteit van leven van de individuele cliënt, op basis van
zijn wensen en behoeften. We streven naar tevreden cliënten én aantoonbare
positieve resultaten.’
 Bijdrage ervaringsdeskundigen ‘Ervaringsdeskundigen beschikken over
specifieke kennis die kan bijdragen aan betere, passende zorg. Daarom bieden we
cliënten de mogelijkheid om zich te laten scholen om zo hun kennis professioneel
(in de hulpverlening) in te zetten.’
Tot slot
5
Wij zijn ervan overtuigd dat reguliere hulpverleners en ervaringsdeskundigen elkaar
kunnen aanvullen. Daarvoor is dan wel wederzijdse waardering nodig van elkaars
sterke kanten. Aan de kant van de ervaringsdeskundigen lijkt het er op dat hun
competenties niet goed uit de verf komen en alles wijst erop dat een leernetwerken
daarbij een krachtig hulpmiddel kunnen zijn. Wij hopen dat door een landelijke netwerk
cliëntenorganisaties en ervaringswerkers elkaar beter leren kennen. Niet ‘kennis is
macht’, maar het delen van kennis leidt tot een vermenigvuldiging van de eigen
krachten.
Auteurs
David Hidajatoellah werkt onder andere voor Anoiksis en het IGPB als
ervaringsdeskundige en onderzoeker en zet daarbij zijn kennis als onderwijstechnoloog
in.
Herman Snijders werkt al tien jaar bij NetClienten, onderdeel van SCIP
(www.scipweb.nl) als ervaringsdeskundige en onderzoeker voor de website
ervaringswijzer.
Literatuur
Erp N. Van, Hendriksen-Favier A., Hoeve M., Boer M. Werken met Begeleiders in de GGz
met Ervaringsdeskundigheid Een onderzoek naar voordelen, valkuilen en belangrijke
condities voor de inzet en scholing van BGE-ers Trimbos-instuut, Utrecht, 2008
Joinson, The Oxford Handbook of Internet Psychology, Oxford University Press, New
York, 2010
Koper Rob (ed) Learning Network Services for Professional Development. SpringerVerlag, Berlin Heidelberg, 2009
Nanninga, Rob, Skepter 16(2), Het Dodo-effect Onderzoek naar psychotherapie, juni
2003
Sloep, Peter., Leernetwerken. Kennisdeling, kennisontwikkeling en de leerprocessen Bohn
Stafleu van Loghum, Springer Media, Houten, 2011
Slooten Dorothé Van, Ervaringsdeskundigheid in (F)ACT: de winst en de weerstand. In:
Mulder, N. Kroon, H. Assertive Community Treatment, Bemoeizorg voor patiënten met
complexe problemen. Amsterdam: Boom. p 223-241, 2009
6