semeiologie abdominale heelkunde

SEMEIOLOGIE ABDOMINALE HEELKUNDE
Prof. Dr. F. Penninckx
Aanbevolen lektuur
Browse NL. An introduction to the symptoms and signs of surgical disease. Arnold.
Clain A. Physical signs. Hamilton Bailey’s demonstrations of physical signs in clinical
surgery. Wright.
The Ciba collection of medical illustrations.
Christensen J. Bedside logic in diagnostic gastroenterology. Churchill Livingstone.
Overzicht
Inleiding
Symptomen: abdominale pijn, nausea en braken, diarrhee, obstipatie en incontinentie, bloed
op/bij de stoelgang, geelzucht
Het klinisch abdominaal onderzoek
Het klinisch anorectaal onderzoek
Het acuut abdomen
Het postoperatief abdomen
Inleiding
leer der afzonderlijke ziekteverschijnselen
symptomen – anamnese (luister, vraag, kijk)
tekens - klinisch onderzoek (kijk, voel, luister)
doel: problem-solving, diagnose van de ziekte (synthetiseer)
–ernst, uitgebreidheid
–incl. etiologie
BEDSIDE LOGICA: ANAMNESE en KLINISCH ONDERZOEK
begin en einde van het diagnostisch proces
initieert de volgende diagnostische stappen
de (uiteindelijke) diagnose moet de ‘kliniek’ volledig verklaren
VAN SYMPTOMEN EN TEKENS TOT DIAGNOSE
Symptomen  KOZ  TOZ  diagnose
Initiatie van het diagnostisch proces
symptomen en tekens wijzen het te onderzoeken orgaan of functie aan
sommige sympt. of tekens hebben meer gewicht (cfr. algoritmes)
cave i.v.m. variabiliteit in de
–interpretatie (definitie, wat is (ab)normaal ?)
–weergave
–verwachtingen
Symptomen en tekens wijzen het te onderzoeken orgaan of functie aan
rechter
hypoch.
epi-
flank
meso-
RFI
hypo-
ANAMNESE (luister, vraag, kijk, synthetiseer)
formeel, face-to-face, privaat
hoofdklacht, -probleem
huidige medicatie(s),
persoonlijke en familiale
allergie,
bloedgroep
samenvatting
antecedenten,
en check, uitleg en planning (na KOZ)
PROBLEEM ABDOMINALE ‘PIJN’:
ANAMNESE overzicht
aard en ernst
lokalisatie
chronologisch verloop
factoren die de pijn verergeren
factoren die de pijn verminderen
begeleidende symptomen
ANAMNESE : aard en ernst
pijn vs. last vs. zwaartegevoel …
pijn moet beschreven worden qua aard en ernst
- uitgesproken (mucosa):
-messteek,
-scherp,
-brandend,
-knagend
- dof (gladde spier):
-toeknijpend,
-krampend,
-koliek,
-uitbreidende massa,
-verspringend
- niet nader te omschrijven
constant (-itis), intermittent, een episode
impact
op dagelijkse activiteiten
ANAMNESE : lokalisatie
moet getoond worden
meestal meest uitgesproken t.h.v. de primaire haard
soms ook uitstralend
soms ook gerefereerde pijnplaats
Pijnlokalisaties en primaire haard
Pijnuitstralingen
Secundaire, gerefereerde pijnlokalisaties
ANAMNESE : chronologisch verloop
 BEGIN: wanneer, waar en hoe ?
 VERLOOP
– continu
– intermittent
– episode
ANAMNESE : beinvloedende factoren
verergerend door:
verbeterend door:
eten of drinken (wat, timing),
medicatie,
houding,
beweging,
mictie, ontlasting
…/…
ANAMNESE : begeleidende symptomen
nausea en braken (aard)
diarrhee (cave auto-medicatie)
obstipatie (cave auto-medicatie)
geelzucht
opzetting - opzettingsgevoel (bloating)
Koorts (cave auto-medicatie)
lichaamsgewicht (over 3 maanden)
OEFENING: oorzaken van epigastrische pijn
gastritis
maag-duodenumulcus
pancreatitis
cholecystitis
hepatitis
appendicitis( vroegtijdig)
hartinfarct
pneumonie, longembool
darmobstructie
subfrenisch
wand
abces
OEFENING: oorzaken van re. hypochondrium pijn
cholecystitis
cholangitis
hepatitis
pancreatitis
duodenaal ulcus perf.
subfrenisch abces
pneumonie, longembool
hartinfarct
wand
…
OEFENING: oorzaken van li. hypochondrium pijn
miltaandoening
subfrenisch abces
maagulcus
pancreasaandoening
pneumonie, embool
hartinfarct
buikwand
…
OEFENING: oorzaken van mesogastrische pijn
appendicitis (vroegt.)
pancreatitis
pancreascarcinoma
darmobstructie
aorta aneurisma
wand
…
OEFENING: oorzaken van flankpijn
niersteen
pyelonephritis
perirenaal abces
coloncarcinoma
retrocaecale appendicitis
wand
…
OEFENING: oorzaken van hypogastrische pijn
colonaandoening
appendicitis (re.)
diverticulitis (li.)
urineretentie
cystitis
salpingitis
ectopisch zwangerschap
ovariumcyste
Mittelschmerz
…/…
PROBLEEM NAUSEA en BRAKEN
ANAMNESE
wat wordt bedoeld ? (DD. regurgitatie, zwaarte)
aard: (half verteerd)
voedsel,
gal,
faecaloid,
koffiedik,
bloed
chronologisch verloop
uitlokkende factoren:
voeding,
beweging
factoren die verbetering brengen: braken, …
begeleidende symptomen
- abdominaal (snelle distentie van een omkapseld of hol orgaan),
- cerebraal (tox., tumor),
- evenwicht
PROBLEEM DIARRHEE
ANAMNESE
wat wordt bedoeld ? BLOED - VET - WATER
- frekwentie,
- volume,
- consistentie (slijm, bloed),
- urgency,
- tenesmus
kleur en geur
chronologisch verloop (incl. dag/nacht)
uitlokkende factoren (voeding)
factoren die verbetering brengen (auto-medicatie)
begeleidende symptomen
- nausea braken,
- krampen,
- urgency,
- tenesmus,
- gewichtsverlies,
- koorts
OEFENING: oorzaken van bloederige diarrhee
groot volume
bloeding (hoog, laag)
colitis ulcerosa
infectieuze diarrhee
kleiner volume
beperkte colitis ulcerosa of infect. colitis
Crohn colitis
colorectaal carcinoma
diverticulitis
ischemische colitis
radiorectitis
endometriose
OEFENING: oorzaken van steatorrhee
groot volume
coeliakie
giardiasis
bacteriële overgroei
pancreasinsufficiëntie (ernstig)
ileumresectie > 1 m, postvagotomie, …
kleiner volume
idem maar beperkter
OEFENING: oorzaken van waterige diarrhee
groot volume
infectieuze enterocolitis
voedsel intoxicatie
hormonaal (VIP, carcinoid, …)
kleiner volume
idem maar beperkter
lactase e.a. deficit
medicatie, laxatieven
osmotische voeding/drank
functioneel (IBS, angst)
colon Crohn, carcinoma, itis, ischemie, RT
PROBLEEM OBSTIPATIE
ANAMNESE
wat wordt bedoeld ?
- frekwentie (verandering van -, <2/week),
- consistentie,
- dyschezie,
- tenesmus
faeces:
vorm,
kleur (ijzer, bismuth)
chronologisch verloop
uitlokkende factoren
voeding,
immobilisatie,
medicatie
factoren die verbetering brengen
voeding,
auto-medicatie,
vaginale steun,
digitatie, …
begeleidende symptomen:
bloed,
slijm,
anale pijn,
krampen,
bloating,
nausea braken,
incontinentie,
gewichtsverlies,
endocriene aandoening,
…
FAECES: vorm en hoeveelheid
CLEVELAND CLINIC INCONTINENCE SCORING SYSTEM
0
<1/md
<1/wk
<1/d
>1/d
GAS
0
1
2
3
4
FLUID
0
1
2
3
4
SOLID
0
1
2
3
4
PADS
0
1
2
3
4
LIFEST.
0
1
2
3
4
PROBLEEM BLOED BIJ DE STOELGANG
ANAMNESE
wat wordt bedoeld ?
rood bloed (dd. bietpigment)
melaena (dd. ijzer, bismuth)
verminderde feacesconsistentie
= distaal colon
= prox. colon en hoger
= prox.
bloed in of op de faeces, op toiletpapier, in toilet
verloop
begin,
periodiciteit
uitlokkende factoren: obstipatie
begeleidende symptomen (dikwijls hoofdklacht):
shock, anemie
epigastrische pijn, nausea, krampen
chronologisch
OEFENING: oorzaken
rood bloed en nl faeces
- rectum (ca),
- li. colon (ca),
- anus (haemorrh., fissuur)
rood of donker rood bloed en ‘diarrhee’, krampen
- prox. colonca.,
- colitis,
- diverticulose,
- varices
melaena en nl faeces
- CRC,
- voeding,
- medicatie
melaena en ‘diarrhee’
- CRC,
- Crohn,
- maag-duod. ulcus,
- haemorrh. gastritis
PROBLEEM GEELZUCHT
SOORTEN
zonder abdominaal symptoom/teken
hemolytische icterus
congenitale icterus
met abdominaal symptoom/teken
hepatocellulaire icterus (uptake-conjugatie)
cholestatische icterus (hepatocell. excretie)
obstructieve icterus (galwegobstructie)
ANAMNESE
HOE BEGONNEN
voeding,
drank,
medicatie,
chem.?
chronologisch verloop :
sedert?
progressie?
uitlokkende factoren (Gilbert)
factoren die verbetering brengen: geen
begeleidende
symptomen (voor of na):
abdominale pijn: lever, gal(koliek) vs. pancreas
nausea braken t.g.v. plotse galwegdistentie of hepatitis
jeuk = obstructief of cholestatisch
algemeen: moe, eetlust, LG