Verslag junidag VVCEPC `Echt in contact, echt in contact`, 3 juni

Verslag junidag VVCEPC ‘Echt in contact, echt in contact’, 3 juni 2013 in Gent
door Heidi Deknudt1
Dit jaar was het thema van de junidag de kracht van echtheid om werkelijk en diepgaand contact aan te gaan
met onszelf, onze eigen ervaringsstroom, onze cliënten, onze collega’s en de teams waarin we samenwerken.
Het is een manier van zijn, congruentie, maar tegelijk ook een manier van handelen: transparantie. Op deze
studiedag komen de verschillende aspecten van authenticiteit aan bod, waarbij wordt gefocust op
verschillende contexten en doelgroepen: echtheid in leertherapie, in teams, in een opgelegd justitieel kader,
echtheid vertrekkend vanuit de ervaringsstroom die zonder woorden wordt uitgebeeld, echtheid bij focussen,
het gebruik van je angsten als kompas …
De locatie voor het congres was heel mooi en stijlvol: het Guislain in Gent, met veel verschillende ruimtes,
mooie, hoge gangen en rustgevende binnentuinen. Het stralende weer bepaalde mee de sfeer. Contact maken
met de geschiedenis van de psychiatrie… Het Guislain is in Vlaanderen immers bekend als een psychiatrische
instelling, maar ook als een vormingscentrum en tenslotte als een museum waar de geschiedenis van de
psychiatrie wordt ten toon gesteld, maar waar ook werken van mensen met een psychiatrische stoornis,
‘outsider art’ een plek krijgt.
Na een inleiding verzorgde Myriam Jennen de eerste plenaire lezing over ‘authenticiteit: een mythe, een mode
of een must?’. Wegens treintroubles was ondergetekende een uur te laat, tot haar grote frustratie. Er waren
wel echo’s van appreciatie op te vangen.
Tijdens de pauzemomenten konden mensen zich naar de camerastand begeven en zich laten fotograferen in
een uitdossing naar keuze waarin je je authentiek voelde of hoe je je naar de buitenwereld wilde presenteren;
pruiken, maskers, sjaals waren voorhanden. Dit beeld werd ‘echter’ doordat je de gemaakte foto kon
meenemen naar huis. Erg origineel en hilarisch, het bracht de sfeer er dadelijk in!
De tweede lezing wekte veel nieuwsgierigheid op: Marc Hebbrecht sprak over: “authenticiteit, een
psychoanalytische en cliëntgerichte benadering in dialoog’. Gezien de meer en meer integratieve evolutie (niet
alleen in de integratieve opleiding, maar ook in het tijdschrift wordt hier aandacht aan besteed) een goede
keuze. Hebbrecht situeert zichzelf meer aan de experiëntiële kant van psychoanalyse, en was dadelijk ook
transparant door te bekennen dat hij een dochter heeft die cliëntgericht therapeut is. Zijn basisstelling is dat
over congruentie in beide therapierichtingen dezelfde visie bestaat, maar dat die wel verschillend is als het
over transparantie gaat. Het doel is steeds om de capaciteit tot authenticiteit bij de cliënt te verhogen.
Momenteel is er in de psychoanalyse een beweging merkbaar waarbij er meer aandacht is voor authenticiteit.
Dit wordt geïllustreerd met een voorbeeld waar de therapeut door contact met zichzelf (een liedje dat in hem
opkwam) erin slaagde om een vastzittende therapie terug in beweging te zetten. Hebbrechts gaat vervolgens in
op de geschiedenis van het begrip, die teruggaat tot Nietzsche, Kierkegaard en Heidegger. In de psychoanalyse
komt het begrip echtheid op zichzelf niet voor, maar dit vindt wel aansluiting bij het mechanisme van
projectieve identificatie: de therapeut voelt gelijkaardige gevoelens als de (omgeving van de) cliënt, maar het
grote verschil met cliëntgerichte is dat hij dit niet meedeelt, behalve als de client dit zelf opmerkt. In dat geval
kan dit beter wel erkend worden (een gevoel van verveling bijvoorbeeld), wat vervolgens kan leiden tot
exploratie van de betekenis hiervan.
1
Heidi Deknudt is werkzaam in Blindenzorg Licht en Liefde, en heeft een zelfstandige praktijk thuis. Ze is
cliëntgericht en psychoanalytisch therapeute en maakt deel uit van de redactieraad van het Tijdschrift.
Het begrip authenticiteit wordt het dichtste benaderd in de Relationele psychoanalyse en in de Italiaanse
intersubjectieve psychoanalyse, waar Hebbrecht een opleiding in heeft genoten.
De link werd gelegd met de existentiële angsten, de menselijke plicht om keuzes te maken al dan niet in
overeenstemming met zichzelf en met de depressieve positie. Het is immers pas mogelijk om authentiek te zijn
als men de ander als apart en afgescheiden kan ervaren. Authenticiteit is dan het resultaat van een
ontwikkelingsproces waarbij afstand wordt genomen van de kinderlijke narcistische positie, waarbij men zich
niet krampachtig verdedigt tegen het verouderen, niet langer schaamte over het gezin van herkomst en meer
in het nu leeft. Het verleden wordt dan meer beleefd met een warme nostalgie. Echtheid is geen intentioneel
gegeven, je kan het niet forceren, het is ook niet constant aanwezig, maar toont zich in een oscillerend proces.
Het belang van een authentieke therapeut wordt onderstreept, een therapeut die zich verbergt achter een
façade wordt immers als zeer pijnlijk ervaren kan ook traumatiserend werken voor mensen met schizofrenie of
mensen die erger ziek zijn. Doel is dat je de helft van de aandacht geeft aan het luisteren, en de helft van de
tijd bezig bent met je eigen beleving. Hierbij aansluitend hield Marc Hebbrecht een warm pleidooi voor
voortdurende dialoog met collega’s in de vorm van eigen therapie, supervisie, intervisie. Hebbrecht schoof een
aantal ethische vragen naar voren: heeft de therapeut recht op eigen privacy, sommige mensen verdragen het
niet dat je als therapeut transparant bent, kan je zomaar alles zeggen,…? Conform de ziel van authenticiteit legt
Hebbrecht de nadruk op het ontdekken van je eigen stijl hierin, en het niet zomaar overnemen van een
rolmodel, autoriteit,… steeds in dialoog met collega’s met openheid voor het nieuwe en onbekende.
Na een verzorgde broodjesmaaltijd was het tijd voor het tweede deel, met workshops. Een aantal mensen gaf
de voorkeur aan het contact met collega’s, studiegenoten, … te herstellen of onderhouden, genietend van een
deugddoend zonnetje, de rest trok terug naar binnen.
Anton Hafkenscheid verzorgde een workshop rond ‘echtheid in actie’ waarbij zeer kort het theoretische stuk
werd besproken. Hij gaf een overzicht van mogelijke alliantiebarsten en het publiek diende bij een rollenspel
met een vrijwilliger uit de zaal te scoren in hoeverre alliantiebarsten aanwezig waren en hoe ze werden
hersteld. Hafkenscheid nam de rol van therapeut op zich en toonde zich als een confronterende doch zorgzame
therapeut. De rol die transparantie kan hebben om een stagnerend gesprek weer leven in te blazen werd
tweemaal gedemonstreerd, waarbij het publiek achteraf kon reageren.
De workshop van Lieve Van de Wiele ging over ‘waarom verlangen we als leertherapeut ECHT te zijn in ons
contact en waarom verlangen we echt CONTACT?’. Als leertherapeut probeer je echt contact te zoeken met de
groepsleden en dit contact verandert en groeit gedurende het proces over leertherapiejaren. Het is anders dan
de informele contacten tussendoor en het is ook anders dan een zuiver therapeutisch groepsproces, er spelen
immers leerdoelen mee in de opbouw van je contacten en tussenkomsten. Na een persoonlijke inleiding over
wat het belang van authenticiteit voor Van der Wiele is geweest in haar professionele leven, werden we zelf
aan het werk gezet en konden we in groepjes nadenken over een aantal vragen: Welke ervaringen heb jij nodig
om meer contact te krijgen met jezelf? Welke ervaringen heb je nodig om je meer te durven laten zien? Kan jij
voor jezelf mensen oproepen die je als bijzonder ‘echt’ ervaart en welk effect heeft dat op jou? Wat kan jou
motiveren om ‘echt’ contact te zoeken, wat doet het jou vermijden? Kan jij situaties of helende ervaringen
oproepen van tijdens je leertherapeutisch proces in groep, die je met ‘echtheid’ associeert? Het werd een
boeiende uitwisseling met af en toe humor.
De studiedag werd afgerond met een hapje en een drankje en een gezellige babbel met oude en nieuwe
bekenden. Mijn persoonlijke appreciatie was een heel verzorgde, gezellige dag, met een boeiend theoretisch
stuk, maar naar mijn mening vielen de workshops wat licht uit: voor mij mocht de inhoud gerust wat steviger
en meer voedend. Maar ik kijk alvast uit naar de studiedag van volgend jaar!