Het school - ouder contract - CPS Onderwijsontwikkeling en advies

School-ouderovereenkomsten kunnen een
bijdrage leveren aan de samenwerking
tussen school en ouders. Aan de hand
van onderzoek en praktijkervaringen in
binnen- en buitenland gaat deze publicatie
in op het waarom, het hoe en het wat van
school-ouderovereenkomsten.
Waarom leggen scholen de samenwerking
met ouders vast in een overeenkomst?
Hoe ziet zo’n overeenkomst eruit?
Het
school - ouder
contract
En wat zijn aandachtpunten bij de
implementatie?
Deze publicatie biedt informatie,
voorbeelden en praktische handreikingen
aan scholen voor primair en voortgezet
onderwijs die wederzijdse verwachtingen
en afspraken met ouders willen vastleggen
in een overeenkomst.
Naar een betere samenwerking
tussen school en ouder
Cor Verbeek
Gaby de Vrije
Gerben Heldoorn
Cor Verbeek
Gaby de Vrije
Gerben Heldoorn
HET SCHOOL - OUDERCONTRACT
Naar een betere samenwerking
tussen school en ouders
© CPS Onderwijsontwikkeling en advies, 2011
Auteurs
Cor Verbeek, Gaby de Vrije, Gerben Heldoorn
Redactie
Elise Schouten
Vormgeving
Digitale Klerken
Druk
Ipskamp Drukkerij
Deze publicatie is tot stand gekomen dankzij de medewerking van:
• Openbare Basisschool de Brink, Lelystad
• Dutch Big Picture Havo, Maassluis
• Johannes Calvijnschool, Amersfoort
• College de Opmaat, Bussum
• R.K. Basisschool Sint Jan, Schiedam
Geraadpleegde personen:
• Hans Christiaanse (CEDIN)
• Annet Hermans (Forum, instituut voor multiculturele vraagstukken)
• Esmee Hornstra (PO-raad)
2
• Veronique Janssen (CPS)
• Peter Lucas (VO-raad)
• Peter de Vries (CPS)
CPS Onderwijsontwikkeling en advies
Postbus 1592
3800 BN Amersfoort
Tel 033-453 43 43
www.cps.nl
Deze publicatie is in het kader van Research & Development ontwikkeld door CPS in opdracht
van het ministerie van OCW. CPS vervult op het gebied van R&D een scharnierfunctie tussen
de wetenschap en het onderwijsveld.
Het is toegestaan om in het kader van een educatieve doelstelling niet bewerkte en niet
te bewerken (delen) van teksten uit deze publicatie te gebruiken, zodanig dat de intentie en aard
van het werk niet worden aangetast. Het is toegestaan om het werk in het kader van educatieve
doelstellingen te verveelvoudigen, op te slaan in een geautomatiseerd gegevensbestand
of openbaar te maken in enige vorm, zoals elektronisch, mechanisch of door fotokopieën.
INHOUD
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
1.
School en ouders; wat zegt de literatuur? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
1.1
Begrippen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
1.2
Waarom ouderbetrokkenheid? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
1.3
Vormen van ouderbetrokkenheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10
1.4
Randvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12
1.5
Invloed op schoolprestaties? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
14
1.6
Wederzijdse verwachtingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
16
1.7
Kanttekeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
18
2.
School-ouderovereenkomsten in Engeland en Vlaanderen . . . . . . . . . . . . .
21
2.1
Engeland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
2.2
Vlaanderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
3.
Ervaringen in Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
27
3.1
Contract? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
27
3.2
Wie bepaalt de inhoud van de overeenkomst? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
28
3.3
Wat zijn de voordelen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
29
3.4
Zijn er ook nadelen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
31
3.5
Wat als de overeenkomst wordt geschonden? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
32
3.6
Wordt de overeenkomst geëvalueerd? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
34
3.7
Wat zijn de effecten? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
4.
Uitkomsten van een dialoog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
37
4.1
Visie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
37
4.2
Invulling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
38
4.3
Suggesties voor de inhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
38
3
5.
Handreikingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
5.1
Voorwaardelijk
............................................................
41
5.2
Inhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
42
5.3
Implementatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
42
Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43
Bijlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
45
1.
Werkvormen ‘Met elkaar in gesprek’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
45
2.
Voorbeeld school-ouderovereenkomst primair onderwijs
................
48
3.
Voorbeeld school-ouderovereenkomst voortgezet onderwijs . . . . . . . . . . . .
50
4.
Communicatieplan school-ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
51
4
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
INLEIDINg
De samenwerking tussen school en ouders staat volop in de belangstelling.
Het Regeerakkoord (2010) stelt dan ook dat ‘scholen worden gestimuleerd
contracten te sluiten met ouders over bijvoorbeeld het meedoen aan
oudergesprekken, tegengaan van verzuim en spijbelen, fatsoenlijk gedrag en
het spreken van Nederlands op school.’ Het kabinet ziet het gebruik van schooloudercontracten als een belangrijk hulpmiddel om educatief partnerschap
van school en ouders gestalte te geven.
In een school-oudercontract worden de verantwoordelijkheden, rechten en
plichten van scholen en ouders vastgelegd. Vooronderstelling is dat een
juist gebruik van zo’n contract duidelijkheid schept, een gemeenschappelijk
verantwoordelijkheidsgevoel bevordert en voorkomt dat de betrokkenheid
van ouders vrijblijvend is.
Wanneer het gaat over de relatie tussen school en ouders worden er in
Nederland veel verschillende begrippen gebruikt, zoals ouderbetrokkenheid,
educatief partnerschap, ouderparticipatie, oudercontracten, maatschappelijke
betrokkenheid, school-ouderovereenkomst, actief partnerschap en pedagogisch
partnerschap. Welke woorden er ook worden gebruikt, steeds gaat het erom
de samenwerking tussen de school en ouders te verbeteren.
In deze publicatie staat het oudercontract centraal. Omdat uit onze gesprekken op scholen naar voren kwam dat het woord ‘contract’ zowel bij ouders als
bij scholen negatieve associaties oproept, spreken wij in deze publicatie van een
‘school-ouderovereenkomst’.
Deze publicatie wil een bijdrage leveren aan de discussie over het gebruik van
overeenkomsten tussen de school en de ouders1. Daarnaast geven we antwoord
1
Waar in deze publicatie wordt gesproken over ‘ouders’ wordt bedoeld: een ieder die
verantwoordelijk is voor de opvoeding van het kind in de thuissituatie.
Inleiding
5
op de volgende vragen: waarom is het belangrijk dat scholen investeren
in de samenwerking tussen school en ouders? Waarom zouden scholen de
samenwerking willen vastleggen in een overeenkomst? Hoe kunnen scholen
de overeenkomst opstellen? Waar letten zij op bij het implementeren van een
school-ouderovereenkomst? En tot slot: welke inhoud heeft de overeenkomst?
We gaan allereerst in op deze vragen door te beschrijven wat de literatuur
hierover zegt (hoofdstuk 1). Vervolgens gaat hoofdstuk 2 kort in op de situatie
in Engeland en Vlaanderen, waar al langer wordt gewerkt met school-ouderovereenkomsten (agreement en engagementsverklaring). Hoofdstuk 3 zoomt
in op een aantal Nederlandse scholen voor primair en voortgezet onderwijs
die werken met overeenkomsten. We beschrijven de ervaringen op basis van
interviews die we op deze scholen afnamen. Samen met deskundigen uit het
veld voerden we een dialoog over school-ouderbijeenkomsten. De uitkomsten
hiervan worden kort samengevat in hoofdstuk 4. Dit alles resulteert in een aantal
handreikingen voor scholen die aan de slag willen met een school-ouderovereenkomst (hoofdstuk 5).
6
Cor Verbeek
Gaby de Vrije
Gerben Heldoorn
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
1
SCHOOL EN OUDERS;
wAT zEgT DE LITERATUUR?
Dit hoofdstuk geeft een overzicht van onderzoeksgegevens over partnerschap
tussen school en ouders. Na een definiëring van begrippen, gaan we in op het
waarom en het hoe van ouderbetrokkenheid. Vervolgens verkennen we wat de
wetenschap zegt over het vastleggen van wederzijdse verwachtingen en over de
mogelijkheden en onmogelijkheden van een school-ouderovereenkomst.
1.1
Begrippen
De verbondenheid van ouders met het onderwijs en de school van hun kinderen
komt op verschillende manieren tot uiting. Het varieert van leesmoeders in het
basisonderwijs, ouders die gastlessen verzorgen in het voortgezet onderwijs tot
het helpen bij het huiswerk maken thuis. Er worden in dit kader veel verschillende
begrippen gebruikt, maar deze geven niet altijd precies aan wat er van ouders
wordt verwacht.
Educatief partnerschap
Al vele jaren wordt de term ‘educatief partnerschap’ gebruikt. In 2003 geeft de
Onderwijsraad aan dat opvoeding en onderwijs steeds meer worden beschouwd
als een gedeelde verantwoordelijkheid van ouders en school. Bij educatief
partnerschap zijn ouders en school volgens de Onderwijsraad gezamenlijk
verantwoordelijk voor de ontwikkeling van kinderen. Uitgangspunt van educatief
partnerschap is dat de school en de ouders rekening houden met elkaar, hun
inspanningen op elkaar afstemmen en elkaar steunen (Herweijer & Vogels, 2004).
Smit e.a. (2006) beschrijven educatief partnerschap als een proces ‘waarin
betrokkenen erop uit zijn elkaar wederzijds te ondersteunen en waarin ze proberen
hun bijdrage zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen, met als doel het leren,
1. School en ouders; wat zegt de literatuur?
7
de motivatie en de ontwikkeling van de leerlingen te bevorderen.’ De Wit (2008)
stelt dat het niet alleen gaat om een beweging van ouders richting de school,
maar ook om een beweging van de school naar de thuissituatie. Dan is er
sprake van gelijkwaardig partnerschap, waarbij de school eindverantwoordelijk
is voor wat er in de school gebeurt en de ouders voor wat er thuis gebeurt.
Deze wederzijdse ondersteuning heeft dus betrekking op zowel onderwijskundige
als pedagogische aspecten (Klaassen, 2008). Het betreft het geheel van
wederzijdse verwachtingen en eindverantwoordelijkheden van de school,
de ouders en de leerling (de pedagogische driehoek).
Ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie
Naast ‘educatief partnerschap’ worden de begrippen ‘ouderbetrokkenheid’ en
‘ouderparticipatie’ gebruikt. Betrokkenheid verwijst naar ‘het zich betrokken voelen’,
het ‘identificeren met de organisatie en daarvoor extra inspanningen leveren’,
‘medeplichtigheid’ en ‘verbondenheid’. Participatie staat voor een meer actieve
vorm: ‘het deelnemen aan iets’, ‘het hebben van een aandeel in iets’.
Karsten e.a. (2006) vinden ‘ouderbetrokkenheid’ en ‘ouderparticipatie’ tamelijk
8
vage en brede begrippen. De eerder genoemde leesmoeders, gastlessen en
huiswerkondersteuning kunnen volgens hen immers moeiteloos worden aangevuld
met tientallen activiteiten, bijvoorbeeld belangstelling tonen voor de verrichtingen
van de eigen kinderen, participeren in de ouderraad of het organiseren van
activiteiten op school.
De Onderwijsraad (2010) beschrijft het verschil tussen ouderbetrokkenheid en
ouderparticipatie als volgt: ouderbetrokkenheid is de betrokkenheid van ouders
bij de opvoeding en het onderwijs van hun eigen kind, thuis en op school.
Ouderparticipatie is de actieve deelname van ouders aan activiteiten op school.
Bij ouderparticipatie wordt onderscheid gemaakt tussen niet-geïnstitutionaliseerde
participatie (hand- en spandiensten leveren) en geïnstitutionaliseerde participatie
(zitting hebben in ouderraad, MR of schoolbestuur).
Volgens De Vries (2010) is er sprake van ouderbetrokkenheid als ‘ouders in
hun gedrag laten zien dat zij zich gedeeld verantwoordelijk voelen voor de
ontwikkeling van hun kind.’ In deze opvatting manifesteert ouderbetrokkenheid
zich zowel thuis als op school en staat het kind centraal. Bij ouderparticipatie
staat volgens De Vries de school centraal.
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
Veel auteurs (o.a. De Vries, 2010) maken onderscheid tussen ouderbetrokkenheid
op school en ouderbetrokkenheid thuis. Ouderbetrokkenheid thuis uit zich onder
meer in onderwijsondersteunend gedrag van ouders in het gezin, bijvoorbeeld
met het kind praten over school, helpen met huiswerk, voorlezen en de talige
interactie tussen ouders en kind. Ouderbetrokkenheid op school manifesteert zich
bijvoorbeeld in het bijwonen van contactmomenten, helpen bij activiteiten op
school of zitting nemen in de ouderraad.
1.2
waarom ouderbetrokkenheid?
Waarom is samenwerking tussen school en ouders van belang? Het pleidooi voor
educatief partnerschap komt voort uit het idee dat samenwerkende ouders
en scholen elkaars pedagogische en onderwijskundige invloed versterken.
Klaassen (2008) merkt in dit verband op dat samenwerking op pedagogisch
gebied in de huidige tijd van belang is, omdat de afstemming van waarden,
normen, opvoedingswensen en handelingspatronen tussen gezin en school niet
meer zo vanzelfsprekend is als vroeger. Naast het pedagogisch belang, zijn er
onderwijskundige motieven voor samenwerking tussen school en ouders.
Educatief partnerschap kan een belangrijk kwaliteitskenmerk zijn van de school.
De samenwerking tussen school en ouders heeft volgens onderzoek van Klaassen
een positieve invloed op de cognitieve ontwikkeling en de prestaties van kinderen
en op de houding van ouders tegenover de school.
Zowel als gevolg van overheidsbeleid als vanuit maatschappelijk belang
houden scholen zich steeds meer bezig met waarden en normen, actief
burgerschap en het bevorderen van integratie en sociale cohesie. Hierdoor liggen
opvoedingstaken, die voorheen vooral onder de verantwoordelijkheid van ouders
vielen, nu voor een groot deel ook bij de school. Daarom is er afstemming nodig
tussen ouders en school. Herweijer & Vogels (2004) noemen meerdere redenen
om de inbreng van ouders te vergroten: ‘Die inbreng is niet slechts bedoeld om
afstemming te bevorderen van het onderwijsaanbod op de wensen van ouders.
Daarnaast is het de verwachting dat de inbreng van ouders bijdraagt aan de
kwaliteit van het onderwijs: het ideaal is dat ouders en school samen optrekken
als partners in onderwijs en opvoeding.’
1. School en ouders; wat zegt de literatuur?
9
De Onderwijsraad (2010) maakt onderscheid in de volgende motieven voor
ouderbetrokkenheid:
• een pragmatisch motief: ouderbetrokkenheid leidt tot taakverlichting voor de
school,
• een pedagogisch motief: een betere afstemming tussen ouders en school over
de opvoeding,
• een onderwijspsychologisch motief: ouderbetrokkenheid komt het leerproces
ten goede,
• een maatschappelijk motief: ouderbetrokkenheid draagt bij aan
democratisering en culturele integratie.
Ook Klaassen (2008) onderscheidt verschillende doelen van het partnerschap
tussen school en ouders:
• een pedagogisch doel, waarbij het gaat om een goede afstemming van
het opvoedkundig denken en handelen,
• een organisatorisch doel, waarbij het gaat om het optimaliseren van de
dagelijkse gang van zaken op school,
• een democratisch doel, waarbij het gaat om het informeel en formeel
meedenken en meebeslissen van ouders en om het verantwoording afleggen
10
door de school.
Menheere & Hooge (2010) beschrijven verschillende doelen van ouderbetrokkenheid
en ouderparticipatie. Daar waar ouderparticipatie - naast organisatorische
doelen - een democratisch doel in zich lijkt te hebben, heeft ouderbetrokkenheid
met name een pedagogisch doel, namelijk de afstemming tussen wat er op
school en wat er thuis gebeurt. Dit pedagogische doel hangt nauw samen met
het toerustingsdoel: de ontwikkeling van het kind optimaliseren.
1.3
Vormen van ouderbetrokkenheid
De manier waarop ouderbetrokkenheid gestalte krijgt, wordt op verschillende
manieren beschreven. We geven hier twee voorbeelden: de indeling van Epstein
(2001) en de indeling van De Vries (2010).
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
In de literatuur wordt veel verwezen naar de typologie van Epstein (De Vries, 2010),
die zes vormen van ouderbetrokkenheid onderscheidt:
• Ouders begeleiden hun kinderen en voeden hen op in een gunstig
pedagogisch klimaat, waardoor zij het kind ondersteunen bij het leren op
school.
• Er is sprake van een effectieve communicatie tussen school en ouders over
zaken zoals schoolprogramma’s en vorderingen van de leerlingen. De school
presenteert de informatie op een begrijpelijke manier en de ouders geven
hierop respons.
• Ouders doen vrijwillig activiteiten in en om de school. Zij helpen de leraar
bijvoorbeeld in de klas, doen administratief werk, beheren de bibliotheek of
assisteren bij sportdagen en excursies.
• Ouders ondersteunen hun kinderen thuis bij het schoolwerk; zij helpen het kind
bij huiswerkopdrachten van de school.
• Ouders zijn betrokken bij het beleid en het bestuur van de school door zitting te
nemen in het schoolbestuur, de ouderraad of andere commissies.
• Ouders vervullen een actieve rol in de gemeenschap, waarvan de school en
zijzelf deel uitmaken. De school maakt actief gebruik van deze gemeenschap.
In het ‘schoolontwikkelingsmodel ouderbetrokkenheid’ onderscheidt De Vries (2010)
vijf fasen van ouderbetrokkenheid:
• In de informatiegerichte fase stelt de school nauwelijks eisen aan ouders,
omdat zij actieve ouderbetrokkenheid nog amper heeft vormgegeven.
De contacten met de ouders zijn vooral formeel. Als ouders informatie willen
over hun kind, krijgen zij formele informatie.
• In de structuurgerichte fase wil de school vooral duidelijkheid geven aan de
ouders. De taken en verantwoordelijkheden van school en ouders liggen vast
en de ouders weten bij wie ze waarvoor moeten zijn op school. De school stelt
snel en adequaat relevante informatie beschikbaar en is zorgvuldig en accuraat
als het gaat om het verzamelen, verstrekken en archiveren van informatie.
• In de relatiegerichte fase investeert de school in een goede relatie met ouders.
Alle medewerkers op school streven hiernaar en het handelen van de school
is pro-actief: gericht op het voorkomen en oplossen van problemen. De school
is erop gericht goede (individuele) contacten met ouders aan te gaan en te
onderhouden. Dit geldt ook voor de formele contacten.
1. School en ouders; wat zegt de literatuur?
11
• In de samenwerkingsgerichte fase ervaart de school ouders als belangrijke
partners. De school bekijkt voortdurend waar ouders vanuit hun specifieke
verantwoordelijkheid kunnen worden ingeschakeld en probeert de samenwerking
met ouders steeds te verbeteren. De school is extravert, de leraren hebben een
open houding. De school is uit op maximale samenwerking met ouders.
• In een innovatieve school opereren school en ouders als partners in het proces
van continue schoolverbetering. Ze voelen zich hiervoor even verantwoordelijk
en spreken elkaar hierop aan. De school maakt geen beleidskeuzes zonder
inbreng van ouders en er is een besluitvormingsstructuur waarin ouders een
gelijkwaardige positie innemen. Kortom: school en ouders zijn samen gericht op
het continu verbeteren van het onderwijs, de school en de omgeving.
1.4
Randvoorwaarden
Voor de implementatie en vormgeving van educatief partnerschap/ouderbetrokkenheid is het pedagogisch en onderwijskundig leiderschap van schooldirecties
of afdelingsleiders (VO) van belang. Net zoals bij veranderingen in de school,
12
moet allereerst draagvlak worden gecreëerd bij leraren. Alleen dan zullen zij de
vaardigheden, visie en grondhouding kunnen ontwikkelen die vereist zijn voor een
goede samenwerking met ouders.
Uit onderzoek van Menheere & Hooge (2010) blijkt dat ouderbetrokkenheid niet
los kan worden gezien van goed ouderschap in de thuissituatie. Zij verwijzen daarbij
naar onderzoek van Desforges & Abouchaar (2003), waarin goed ouderschap
inhoudt dat ouders een veilige en stabiele omgeving bieden, de intellectuele
ontwikkeling van het kind stimuleren en de discussie en dialoog aangaan met het
kind. Naast het functioneren als rolmodel, is het belangrijk dat ouders het belang
van onderwijs verwoorden en hoge verwachtingen hebben van hun kind.
Herweijer & Vogels (2004) wijzen erop dat ouders ‘liever zelf de touwtjes in handen
houden en weinig voelen voor bemoeienis van de school met de opvoeding.’
Ouders onderschrijven volgens hen zonder uitzondering dat de school streng moet
optreden tegen zaken zoals pesten, vandalisme en geweld, maar zij voelen niet veel
voor een inmenging die verder gaat dan het hanteren van algemeen aanvaarde
basisregels, zoals die bijvoorbeeld zijn opgenomen in anti-pestprotocollen.
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
‘Wellicht is er meer draagvlak voor een open, meer procesmatige benadering,
die leerlingen aanzet tot bezinning op en ontwikkeling van normen en waarden,
maar de inhoud openlaat.’
Dat hier nog drempels zijn te overwinnen blijkt ook uit de volgende bevindingen
van Menheere & Hooge (2010):
• De opvattingen van de school zijn niet neutraal, maar vertegenwoordigen in het
algemeen de cultuur van de autochtone middenklasse.
• Er zijn verschillen in waarden en normen en in het denken over opvoedingsstijlen.
• Er zijn duidelijke milieuverschillen in de wijze van communiceren.
• De positie van ouders uit lagere sociaaleconomische milieus en uit etnische
minderheidsgroepen is zwak.
• Leraren vinden het soms moeilijk om partnerschap gestalte te geven, omdat zij
het zien als een bedreiging of afbreuk van hun professionaliteit en status.
Sommige opvoeders zien zichzelf niet als partner van de school. Zij hebben alleen
contact met de school als dat noodzakelijk is. Andere opvoeders stellen zich op
als consument en hebben een kritische of afwachtende houding tegenover de
school. Ook zijn er ouders die andere opvoedingsideeën hebben dan de school.
Smit e.a (2005) merken op dat allochtone ouders over het algemeen moeite
hebben met het opbouwen van een partnerschapsrelatie met de school. Dit komt
vooral voort uit taalproblemen, culturele verschillen in communicatie en verschil
in opvatting over de verantwoordelijkheid voor opvoeding en onderwijs. Uit dit
onderzoek naar de opvattingen van allochtone ouders over onderwijs blijkt dat
opvoeding en onderwijs bij deze ouders vaak naast elkaar plaatsvinden. Er is weinig
afstemming tussen school en ouders over de opvoeding thuis en op school.
Het is voor scholen een moeilijke opgave om al deze verschillen tussen ouders
samen te brengen in een visie op de samenwerking tussen school en opvoeders.
Vanuit de school gezien vereist de samenwerking met ouders ook van leraren dat ze
betrokken zijn bij de thuissituatie van het kind. Daarom is het van belang dat scholen
inzicht hebben in de opvoedingsideeën van ouders (Herweijer & Vogels, 2004).
Smit e.a. (2005) benoemen enkele belangrijke verschillen tussen autochtone en
allochtone ouders wat betreft betrokkenheid, opvoedingsdoelen, de communicatie
en de visie op partnerschap.
1. School en ouders; wat zegt de literatuur?
13
• Betrokkenheid
Autochtone ouders participeren actiever dan allochtone ouders.
Hoger opgeleide allochtone ouders (Turken, Marokkanen, Surinamers, Kaapverdianen en Pakistani) participeren meer dan lager opgeleide allochtone ouders.
Bij Antillianen, Somaliërs, Joegoslaven en Russen is dit verschil te verwaarlozen.
• Opvoedingsdoelen
Allochtone ouders hechten veel waarde aan het leren hanteren van regels,
terwijl autochtone ouders het van groot belang vinden dat hun kinderen leren
samenwerken.
• Communicatie
Vragen van allochtone ouders zijn gericht op de aard, frequentie en verbetering
van het contact met de school, terwijl autochtone ouders meer geïnteresseerd
zijn in de organisatie en het beleid van de school en in specifieke problemen
met kinderen.
• Visie van ouders op partnerschap
Traditionele allochtone ouders vinden dat leerkrachten te informeel met hun
kinderen omgaan. Bij autochtone ouders staan de autonomie en zelfontplooiing
van kinderen voorop.
14
1.5
Invloed op schoolprestaties?
Er is brede overeenstemming over dat taken op het gebied van persoonlijkheidsvorming en sociale vorming bij de ouders liggen en dat de school taken heeft op
het gebied van vakinhoudelijke aspecten, zoals het aanleren van taal- en rekenvaardigheden en het behalen van een diploma. In onze maatschappij bestaat
het beeld dat de maatschappelijke vorming van het kind zowel een taak is van
de school als van de ouders.
Op welke wijze kan er een wederzijdse en wederkerige verantwoordelijkheid tot
stand komen zodat er sprake is van partnerschap? Hierbij is het van belang dat de
school werkt aan het opbouwen van goede samenwerkingsrelaties met ouders.
Zo moeten scholen ouderbetrokkenheid bijvoorbeeld opnemen in het schoolplan
en maakt het onderhouden van goede relaties met ouders deel uit van de
bekwaamheidseisen van de leraar. Maar ook ouders moeten verantwoordelijkheid
nemen voor het opbouwen van een goede relatie met de school.
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
Sykes (2001) stelt dat er in de relatie tussen ouders en school veelal sprake is van
impliciete aspecten. Hierdoor bestaat het risico dat ouders onwetend blijven over
zaken die van belang zijn voor de relatie tussen school en ouders. Daarom pleit
Sykes ervoor dat school en ouders samen expliciet vaststellen welke aspecten van
belang zijn voor de relatie tussen school en ouders.
Veel onderzoekers stellen dat partnerschap tussen school en ouders betekent dat
ouders als gelijkwaardige partij worden gezien en een ‘eigen en aanvullende
verantwoordelijkheid hebben in de opvoeding en ontwikkeling van hun kind’
(Karsten, 2006). Bovendien wordt bij gelijkwaardig partnerschap veel waarde
gehecht aan een goede samenwerking tussen school en thuis. Deze samenwerking
leidt mogelijk tot betere leerresultaten, maar veel empirisch bewijs is er hiervoor
nog niet. Hoewel er verschillen in zijn in operationalisatie en onderzoeksopzet,
wijzen veel onderzoeken erop dat betrokkenheid van ouders een positieve invloed
heeft op de schoolse ontwikkeling van kinderen (Menheere & Hooge, 2010).
Ouders hebben met name een positieve invloed op de schoolprestaties van
hun kind als zij hoge verwachtingen van hun kind hebben en dit ook uitspreken
(Fan & Chen, 2001). Als het gaat om onderzoek naar de invloed van ouders op
de schoolprestaties van kinderen, benadrukken zij dat het belangrijk is om
‘de invloed van ouders’ zorgvuldig te operationaliseren en meetbaar te maken.
Karsten (2006) concludeert dat ondersteuning van ouders bij onderwijsactiviteiten
thuis belangrijker is voor de schoolprestaties van leerlingen dan bijvoorbeeld
contacten met leraren of deelname aan activiteiten op school. Dit sluit aan bij
constatering dat leraren het vooral belangrijk vinden dat ouders ‘toezicht houden
op wat kinderen thuis voor school moeten doen’ (Karsten, 2006). Hiermee wordt
overigens niet alleen het maken van huiswerk bedoeld, maar ook het bijbrengen
van goede manieren, verantwoordelijkheden en discipline.
Menheere & Hooge (2010) halen Patall, Cooper & Robinson (2008) aan die op basis
van een meta-analyse vaststellen dat er geen eenduidige conclusies kunnen worden
getrokken over de relatie tussen ouderbetrokkenheid en leerprestaties, omdat ouderbetrokkenheid een brede materie is. Net zoals Fan & Chen (2001) concluderen zij dat
de definiëring en operationalisering van ouderbetrokkenheid in onderzoeken verschilt,
waardoor het moeilijk is om tot betrouwbare resultaten en conclusies te komen.
1. School en ouders; wat zegt de literatuur?
15
Een aantal conclusies lijkt echter wel zichtbaar (voor overzicht van bronnen zie
Menheere & Hooge, 2010):
• Als ouders kinderen thuis met schoolwerk helpen, heeft dit niet zonder meer
een positieve invloed op de leerresultaten. Ouders zijn niet altijd goed in staat
om leermomenten te herkennen en te benutten, zeker niet als ze zelf weinig
leerervaring hebben.
• Er is een positief verband tussen ouderbetrokkenheid en taalprestaties van
kinderen, vooral bij jonge kinderen.
• Als de ouders zich intensief met rekenhuiswerk bezighouden, heeft dit een
negatief effect op de rekenprestaties.
Overigens plaatsen Menheere & Hooge (2010) op basis van hun literatuurstudie
ook nog wat kanttekeningen bij het educatief partnerschap. Zo stellen zij dat
leraren helemaal geen gelijken willen zijn van ouders. Hierbij wordt verwezen
naar onderzoek van Todd & Higgins (1998) waarin gesteld wordt dat ‘de realisatie
van gelijkwaardig partnerschap tussen leraren en ouders wordt beperkt door het
gegeven dat macht altijd een rol speelt in deze relatie, impliciet en expliciet,
zelfs in situaties waarin beide partijen hetzelfde doel nastreven, namelijk het
bevorderen van het leren en de ontwikkeling van kinderen.’
16
1.6
wederzijdse verwachtingen
Onderzoek leert ons dat scholen hun visie op ouderbetrokkenheid niet altijd
voldoende uitwerken in helder beleid. De Weerd & Krooneman (2002) en De Wit
(2008) concluderen dat scholen hierdoor hun verwachtingen van ouders weinig
expliciet naar de ouders communiceren. Zij beschouwen dit als de oorzaak van
veel conflicten en problemen tussen ouders en school. Ouders voelen zich juist
hierdoor niet altijd serieus genomen (Smit e.a., 2007).
Smit e.a. (2006) concluderen dat ouderbetrokkenheid - en in het bijzonder de
betrokkenheid van moeilijk bereikbare ouders - wordt vergroot wanneer het
schoolteam nadrukkelijk rekening houdt met de achtergronden, wensen en
verwachtingen van de ouders. Om tot een betekenisvolle samenwerking te
komen, is het belangrijk dat de verwachtingen expliciet worden uitgesproken.
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
Markenstein (2010) beschrijft in dit licht het belang van ‘verwachtingenmanagement’. Hij constateert dat verwachtingen vaak niet worden uitgesproken.
Wie verwachtingen koestert staat er niet bij stil. Markenstein neemt daarbij zijn eigen
persoon als voorbeeld. Voor hem zijn verwachtingen zo vanzelfsprekend, dat hij er
niet aan denkt ze te expliciteren en uit te spreken. Iedereen heeft verwachtingen,
ze worden zelden uitgesproken, maar ze zijn er wel. Vaak blijken verwachtingen
een hoofdrol te spelen in situaties waarin dingen niet goed lopen, maar men is
zich hiervan meestal niet bewust. Daarom pleit Markenstein ervoor om wederzijdse
verwachtingen te expliciteren. Door verwachtingen te bespreken weet men
beter wat de ander wil en wordt helder of en aan welke verwachtingen men kan
voldoen. Hierdoor kunnen teleurstellingen worden voorkomen.
Wanneer school en ouders elkaars verwachtingen kennen, is er niet alleen
overeenstemming over de zaken die moeten (zoals bijvoorbeeld de leerplicht),
maar ook over de zaken die beide partijen wel of niet nastreven (bijvoorbeeld
de manier van omgaan met elkaar). Zoals eerder genoemd, is het goed om als
schoolteam te onderzoeken vanuit welke verwachtingen het gesprek met ouders
over samenwerking wordt gevoerd. Soms gaat het daarbij om zaken die sterk
met de persoonlijkheid verbonden zijn en die raken aan onze diepste waarden,
zoals respect en openheid. Dat maakt de afspraken persoonlijker en daardoor
ook sterker en dat brengt mensen altijd dichter bij elkaar. Een gesprek over
verwachtingen kan veel indringender zijn dan een gesprek over zakelijke kwesties.
Spreken over verwachtingen is het managen van verwachtingen. De communicatie
tussen school en ouders wordt beter als zij meer met elkaar durven en kunnen
bespreken.
Klijn & Van Twist (2007) beschrijven het proces van verwachtingenmanagement.
Partijen die samenwerken, hebben (vaak onuitgesproken) verwachtingen van
elkaar en van het project waarop de samenwerking betrekking heeft. Omdat
verwachtingen medebepalend zijn voor het verloop van het proces, verdienen
de vorming en verandering van deze verwachtingen nadrukkelijk aandacht
van de leidinggevende. Het ‘managen’ van verwachtingen kan plaatsvinden
op het niveau van afzonderlijke partijen, bijvoorbeeld via beïnvloeding van de
beeldvorming over en weer. Op schoolniveau betekent dit bijvoorbeeld dat er
bijeenkomsten worden georganiseerd waar school en ouders samen aan thema’s
werken en kennis met elkaar delen. Het gaat er dan om dat schoolleiders erover
1. School en ouders; wat zegt de literatuur?
17
nadenken en verwoorden wat zij van de ouders verwachten en dat ouders
verwoorden wat ze van de school verwachten. Ditzelfde kan op het niveau van
de leraar: wat verwachten leraren van ouders en wat verwachten de ouders
van de leraren? Op deze manier kunnen onduidelijkheden worden voorkomen.
De auteurs benadrukken dat het van belang is te beseffen dat verwachtingen
verschillend zijn. ‘Belangrijk is de constatering dat partijen over en weer
verwachtingen hebben van elkaar. Die ondergaan ze niet passief. Integendeel zelfs.
Ze doen er iets mee; ze leren ervan, reageren én anticiperen erop. Kortom partijen
proberen actief verwachtingen te beïnvloeden en te sturen.’
1.7
Kanttekeningen
De Onderwijsraad (2010) vindt dat ‘een verdere formalisering van de verhoudingen
tussen school en ouders negatieve consequenties kan hebben’, zoals polariserende
verhoudingen en het ontstaan van een claimcultuur. Uitgangspunt is volgens de
raad dat afspraken over de verantwoordelijkheden van school en ouders in overleg
18
tot stand komen en dat de verantwoordelijkheidsverdeling verandert naarmate
het kind ouder wordt en de situatie waarin het kind opgroeit wijzigt. Het is daarbij
van belang dat beide partijen open staan voor de wensen en inbreng van de
andere partij. De raad merkt op dat scholen dit soms moeilijk vinden en dat ouders
niet zonder meer bereid lijken de school toe te laten tot het gezinsdomein.
Furedi (2011) vindt overeenkomsten tussen school en ouders onzin, vooral omdat
daarmee de relatie tussen school en ouders te veel wordt geformaliseerd en
omdat ouders worden geïnfantiliseerd. De Winter (2011) ziet niet zo veel bezwaren
tegen een school-ouderovereenkomst, maar vindt dat er vanuit het oogpunt
van democratisch burgerschap twee belangrijke voorwaarden zijn: de afspraken
moeten tot stand komen via serieuze gesprekken tussen partners die elkaar voor
vol aanzien, en de afspraken moeten wederkerig zijn. Legt de school ouders
eenzijdig een overeenkomst voor, dan geeft zij de ouders daarmee volgens De
Winter impliciet twee boodschappen: ten eerste dat ze als ouders niet deugen en
ten tweede dat de school niet geïnteresseerd is in het verhaal van de ouders.
Zo’n eenzijdige en ongeïnteresseerde benadering is voor ouders uitermate
vernederend en juist die vernedering staat een gelijkwaardige dialoog over
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
opvoeding in de weg. Of zulke overeenkomsten ethisch en democratisch
verantwoord zijn, doet dan volgens De Winter minder ter zake. Overigens merkt
hij daarbij op dat overeenkomsten op dit moment vooral gericht zijn op
kortetermijnresultaten.
De aandacht voor de samenwerking tussen school en ouders heeft raakpunten met
de discussie over de rol van het onderwijs in onze maatschappij. Volgens Furedi (2011)
en Nussbaum (2011) lijkt het er vaak op dat de problemen van de samenleving
worden verward met die van het onderwijs. Hierdoor worden scholen afgeleid
van hun taak om de intellectuele en morele instelling van kinderen te cultiveren.
In de visie van Furedi functioneert het onderwijs als het op zichzelf belangrijk wordt
gevonden en als kinderen leren om het leren op zich te waarderen. Hij neemt
afstand van de verregaande samenwerking tussen school en ouders. Volgens hem
manipuleren scholen de ouderlijke zorg door ouders als ‘onbetaalde docenten’
bij het onderwijs te betrekken. Versterking van de positie van ouders als beleidsinstrument onderstreept het gebrek aan vertrouwen van de overheid in de
mogelijkheden van de school om problemen aan te pakken. Ouders kunnen
volgens Furedi met name een waardevolle rol spelen door hun kinderen een
stimulerende omgeving aan te bieden.
1. School en ouders; wat zegt de literatuur?
19
20
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
2
SCHOOL-OUDEROVEREENKOMSTEN IN
ENgELAND EN VLAANDEREN
Er zijn Europese landen waar scholen verplicht zijn om met een school-ouderovereenkomst te werken. zo ondertekenen scholen en ouders in Engeland al sinds
1998 een Home-school Agreement en stellen Vlaamse scholen een zogenaamde
engagementsverklaring op. Doel is de wederzijdse verwachtingen expliciet te maken
en een optimale ouderbetrokkenheid te bewerkstelligen. Dat alles in het belang
van het kind.
2.1
Engeland
Sinds 1998 is het Home-school Agreement (HSA)2 onderdeel van het Engelse regeringsbeleid en is deze school-ouderovereenkomst ingevoerd op alle scholen voor primair
en voortgezet onderwijs. De overheid heeft een invoeringsplan opgesteld en heeft
richtlijnen geformuleerd voor de onderwerpen die in een HSA worden beschreven.
Ook heeft de overheid duidelijk aangegeven wat geen onderdeel uitmaakt van het HSA.
Tot juni 2011 waren de onderstaande onderdelen verplicht:
• The standard of education (kwaliteit)
-
Wat ouders kunnen verwachten van het curriculum.
-
Op welke wijze het onderwijs tegemoetkomt aan individuele leerlingen.
• The ethos of the school (normen en waarden)
-
Het karakter, de aard van de school (waarden en normen) en hoe dit gestalte
krijgt in de omgang met elkaar en met de omgeving van de school.
• Regular and punctual attendance (aanwezigheid)
-
De verantwoordelijkheden van de ouders voor de aanwezigheid van de leerling
en de wijze waarop ouders de school in kennis stellen van afwezigheid.
2
www.education.gov.uk/schools/pupilsupport/parents/involvement
2. School-ouderovereenkomsten in Engeland en Vlaanderen
21
• Discipline and behaviour (regels)
-
Het bevorderen van goed gedrag en het naleven van regels maakt
onderdeel uit van de samenwerking tussen school en ouders. In het HSA is
opgenomen dat de leerling de schoolregels respecteert en het anti-pest
beleid respecteert.
• Homework (huiswerk)
-
Wat er wordt verwacht van leerlingen, ouders en leraren met betrekking tot
huiswerk.
• The information schools and parents will give one another (informatie)
-
Op welke wijze school en ouders met elkaar communiceren.
In juni 2011 is het HSA aangepast. De onderdelen van het HSA worden niet langer
voorgeschreven. Daarvoor in plaats worden thema’s aangereikt die scholen
kunnen opnemen in het HSA:
• The ethos of the school (normen en waarden).
• The importance of, and responsibility for, regular and punctual attendance
(aanwezigheid).
• The importance of, and responsiblity for, good discipline and behavior (regels).
22
• What is expected from schools, parents and pupils in relation to homework
(huiswerk).
• The information schools and parents will give one another (informatie).
Een aantal zaken mag niet worden opgenomen in het HSA, zoals onderwerpen
die niet wettelijk of niet redelijk zijn. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de verplichting
tot een financiële bijdrage of een verbod op het niet dragen van een schooluniform
om religieuze redenen.
Aan het HSA en het toelatingsbeleid van de school is een aantal voorwaarden
verbonden. Zo mogen scholen een ouder of kind de overeenkomst niet laten
tekenen voordat het kind is toegelaten tot de school. Wel mag het tekenen van
de overeenkomst een onderdeel zijn van de toelatingsprocedure. Tot slot mag
een school een leerling niet weigeren op basis van de veronderstelling dat de
ouders de overeenkomst naar alle waarschijnlijkheid niet zullen tekenen.
Wanneer er speciale omstandigheden zijn in relatie tot de ouder of het kind,
kunnen scholen afzien van de ondertekening van de overeenkomst.
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
Om zoveel mogelijk ouders het HSA te laten ondertekenen, moet de school de
overeenkomst in begrijpelijke taal opstellen. Scholen mogen de leerling alleen
laten tekenen als ze ervan overtuigd zijn dat de leerling de overeenkomst begrijpt.
De overeenkomst moet regelmatig worden herzien. Daarvoor moeten de ouders
worden geraadpleegd.
Als ouders de overeenkomst niet tekenen of nakomen, mag dit geen consequenties
hebben voor de leerling. Het is niet mogelijk ouders die het HSA niet tekenen of
nakomen te bestraffen en dit kan ook niet worden aangevochten voor de rechter.
Het HSA maakt duidelijk wat er wordt verwacht van de leerlingen en de ouders,
op welke wijze de school het onderwijs heeft ingericht en welke gedragsnormen
de school hanteert. Onderzoek van Sykes (2001) naar de werking van het HSA op
vier ’inner-city primary schools’ in Londen geeft aan dat alle partners zich betrokken
voelen bij de overeenkomst als daarin belangrijke onderwerpen zijn opgenomen,
bijvoorbeeld pesten en huiswerk. Door thema’s expliciet te maken ontstaat volgens
Sykes de mogelijkheid om over deze thema’s met elkaar in gesprek te gaan.
Hij merkt tevens op dat er als gevolg van de focus op verantwoordelijkheden
wrijving kan ontstaan tussen thuis en school.
Voorbeelden uit een Home-school Agreement
• We wish to create a culture of learning, where children are happy,
enthusiastic, motivated and ambitious.
• The school will help children to understand their role in the village
community.
• The parents will work in partnership with the school to develop positive
attitudes towards those from different cultures and races and with different
feelings, values and beliefs.
• As a parent I will encourage my/our child to contribute fully to all aspects
of school life including extracurricular activities.
• As a student I will bring the proper equipment and books for every lesson.
• The school will set, mark and monitor your child’s school and homework.
2. School-ouderovereenkomsten in Engeland en Vlaanderen
23
2.2
Vlaanderen
De Vlaamse overheid is van mening dat (een minimale) betrokkenheid van ouders bij
het schoolleven van hun kind noodzakelijk is. Daarom zijn alle Vlaamse scholen voor
primair en voortgezet onderwijs verplicht om te werken met een engagements­
verklaring, een overeenkomst waarin wederzijdse afspraken tussen school en ouders
zijn vastgelegd. De school maakt duidelijk welke inspanningen en initiatieven ze
neemt om de dialoog met ouders vlot te laten verlopen en de ouders zeggen toe
dat zij betrokkenheid tonen bij de school. Met de engagementsverklaring wil de
overheid de onderwijskansen van kinderen vergroten.
In de overeenkomst komen de volgende thema’s aan de orde:
• Het ouder-schoolcontact: de school beschrijft bijvoorbeeld hoe ze omgaat
met ouders die om welke reden dan ook niet aanwezig zijn op de klassieke
oudercontactmomenten.
• De aanwezigheid van de leerling: de school licht bijvoorbeeld haar
spijbelbeleid toe.
• De deelname van de leerling aan vormen van individuele begeleiding:
24
de school beschrijft haar beleid bij bijvoorbeeld leermoeilijkheden.
• Een positief engagement ten aanzien van de onderwijstaal van de school:
hier is beschreven dat ouders hun kind aanmoedigen om Nederlands te leren.
De engagementsverklaring wordt opgesteld door het schoolbestuur en maakt
deel uit van het schoolreglement, dat moet worden onderschreven door de
schoolraad. Het schoolbestuur kan zelfstandig invulling geven aan de inhoud van
de verklaring. Belangrijk hierbij is dat de wederzijdsheid aan bod komt: wat biedt
de school aan de ouders en waartoe engageren de ouders zich?
Als ouders de bepalingen in het schoolreglement niet naleven, kan de school de
ouders daarop aanspreken. Een schorsing of uitsluiting van de leerling, boetes of
andere financiële sancties zijn niet toegestaan. Wel kan de school weigeren een
leerling in te schrijven als de ouders niet akkoord gaan met de bepalingen in het
schoolreglement.
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
Voorbeelden uit een engagementsverklaring
• We verwachten dat u zich als ouder samen met ons engageert om nauw
samen te werken rond de opvoeding van uw kind en steeds ingaat op
onze uitnodigingen tot oudercontact.
• Wij verwachten van de ouders dat ze er alles aan doen om hun kind,
ook in de vrije tijd, te stimuleren bij het leren van het Nederlands. Dit kan
onder meer door uw kind zich te laten aansluiten bij een jeugdbeweging
of sportclub.
• Het is goed dat u zicht hebt op de werking van de school. Daarvoor plannen
we in september in elke klas een infoavond voor de ouders.
• De lessen beginnen om 8.10u. Wij verwachten dat alle leerlingen dan
aanwezig zijn en dat de ouders hierop toezien.
• Wij houden van transparantie. De doelstellingen van ons opvoedingsproject willen we realiseren in een open dialoog, zeker met de ouders.
Contacten tussen ouders en school, zowel directie of leerkrachten,
kunnen voor het doorgeven van gewenste informatie, evenals voor het
voorkomen en ophelderen van problemen van zeer groot nut zijn.
2. School-ouderovereenkomsten in Engeland en Vlaanderen
25
26
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
3
ERVARINgEN IN NEDERLAND
wat zijn de ervaringen van scholen in Nederland die werken met een schoolouderovereenkomst? Om antwoord te krijgen op deze vraag bezochten we
drie scholen voor basisonderwijs en twee scholen voor voortgezet onderwijs die
ervaring hebben met school-ouderovereenkomsten. Er zijn interviews afgenomen
met schoolleiders, leraren en in enkele gevallen met leerlingen en ouders.
3.1
Contract?
Al gebruiken de geïnterviewden regelmatig het woord ‘contract’, formeel kiezen
de scholen bij voorkeur voor een andere benaming. Er wordt gesproken over
een ‘handelingsplan’, een ‘overeenkomst voor deelname aan de Plusklas’, een
‘samenwerkingsovereenkomst’ of een ‘overeenkomst tussen school en ouders’.
Veel scholen en ouders vinden dat ‘contract’ te zakelijk klinkt. De scholen
benadrukken dat het gaat om de samenwerking tussen school en ouders en
dat het niet de bedoeling is elkaar erop ‘af te rekenen’ als het niet goed gaat.
Dat laatste is een associatie die het woord ‘contract’ bij zowel ouders als
scholen oproept.
“Wij hebben het bewust geen contract genoemd. Het gaat om samenwerking
ten gunste van de leerling. Samenwerking is anderzijds ook weer niet helemaal
vrijblijvend. Ik vind samenwerking vanzelfsprekend, maar sommige dingen
moeten extra benadrukt worden. Vanzelfsprekende dingen moet je expliciet
maken, voor de helderheid.”
3. Ervaringen in Nederland
27
Dutch Big Picture Havo te Maassluis
De Dutch Big Picture Havo is een onderdeel van Lentiz te Maassluis. Het doel
van Dutch Big Picture is dat de leerling zelfkennis, zelfvertrouwen en een
lerende houding ontwikkelt, die hem klaarmaakt voor ‘een leven lang leren’.
De leerlingen worden het grootste gedeelte van de week door een docent
begeleid. Het werken op een laptop is een belangrijk onderdeel van de
lessen. Opvallend is dat de leerlingen met elkaar lunchen in het klaslokaal.
De presentaties die de leerlingen driemaal per jaar verzorgen spelen
een belangrijke rol. Aan de ouders wordt dan ook gevraagd om bij deze
presentaties aanwezig te zijn.
Tijdens het intakegesprek met een nieuwe leerling en de ouders wordt
gesproken over de verwachtingen die school en ouders/leerlingen van elkaar
hebben. De school werkt met een formulier waarop die verwachtingen worden
beschreven. Op dit formulier is er ruimte voor (aanstaande) leerlingen en hun
ouders, maar de school overweegt om het formulier aan te passen en ook
schrijfruimte te creëren voor de school.
28
Uit de overeenkomst:
“Ik ben aanwezig op de presentatie momenten van de groep.”
“Ik zet mij zoveel mogelijk in bij groepsactiviteiten.”
www.lentiz.nl
3.2
wie bepaalt de inhoud van de overeenkomst?
De inhoud van de school-ouderovereenkomst komt op verschillende manieren
tot stand. Soms wordt deze bepaald door een externe instantie, bijvoorbeeld
de gemeente. Op verschillende basisscholen is de overeenkomst samen met de
ouders opgesteld. In een panelgesprek is samen met de ouders nagedacht over
de inhoud van de overeenkomst. Daardoor ontstaat volgens deze scholen en
ouders een gevoel van gezamenlijkheid. In andere scholen is de overeenkomst
opgesteld door de directeur van de school. Overigens geven alle respondenten
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
aan dat het belangrijk is om ouders te betrekken bij de opstelling van de
overeenkomst, omdat dat draagvlak creëert en helderheid geeft.
“De overeenkomst is opgesteld samen met de ouders. Daarover zijn de ouders
ook geïnformeerd. Dat gaf betrokkenheid.”
“Doordat ik als ouder betrokken werd bij de opstelling, merkte ik dat de school
écht met ons wil samenwerken en dat onze mening belangrijk is. Je gaat dan
samen voor het kind.”
3.3
wat zijn de voordelen?
Scholen hebben verschillende motieven om met een overeenkomst te werken.
Soms is een specifiek onderwijsconcept hiervoor de aanleiding, bijvoorbeeld
bij de Plusklas en bij de Dutch Big Picture school. In andere scholen wordt de
overeenkomst opgesteld voor individuele leerlingen en hun ouders, bijvoorbeeld
in het kader van het werken met handelingsplannen.
Vaak staat de invoering van een school-ouderovereenkomst in het teken van
een breder traject om de betrokkenheid van ouders bij het onderwijs van hun
kind te versterken. De overeenkomst staat dus niet op zichzelf en wordt ook niet
beschouwd als een doel op zich. Het is vooral een middel om de betrokkenheid
van ouders bij het onderwijs te vergroten.
Vooral de basisscholen merken op dat ze bij de binnenkomst van een kind graag
het gesprek aangaan met ouders. Door de school-ouderovereenkomst hierbij
te gebruiken, wordt helder gemaakt wat school en ouders van elkaar kunnen
verwachten. Het gaat niet om afwachten, maar om verwachten: het resultaat
is dat iedereen elkaars verwachtingen kent. Dat is een goed teken. Niet alleen
schoolleiders en leraren, maar ook de geïnterviewde ouders geven dit aan.
“Het is niet de bedoeling om hier een politieschool op te richten, maar met
name om gewoon helderheid te geven over: wat mogen jullie van ons vragen,
verwachten? Waar staan we voor? Waar willen we aan voldoen? Maar ook:
wat mogen we van ouders verwachten? En de ervaring is dat dat goed is,
3. Ervaringen in Nederland
29
want je hebt een opening voor een gesprek daarover. Wat betekent het dat
uw kind hier op school komt?”
“Daar hebben we die overeenkomst voor gemaakt, om die vrijblijvendheid
weg te nemen, en de ouders helder te maken, duidelijk te maken: het is een
overeenkomst aan twee kanten.”
Openbare basisschool De Brink te Lelystad
De Brink maakt deel uit van een school-buurtproject. In het gebouw komen
buurtcentrum, peuterspeelzalen voor- en naschoolse opvang én basisschool
samen. In samenwerking met de gemeente Lelystad en Flevomeer heeft
de school voor leerlingen van groep 5 tot en met 8 een na-schoolse Plusklas
ingericht. Het doel van de Plusklas is om leerlingen voor te bereiden op een
succesvol vervolg in het voortgezet onderwijs. Naast taalontwikkeling wordt in
de Plusklas gewerkt aan sociale vaardigheden.
Voor de Plusklas wordt gewerkt met een overeenkomst, die geldig is voor één
30
schooljaar. Deze overeenkomst is opgesteld door de gemeente Lelystad.
Om zoveel mogelijk ouders te betrekken bij de Plusklas, worden de ouders
van de overwegend allochtone leerlingen begeleid bij het bespreken van de
overeenkomst. Bij de evaluatie van de overeenkomst is naar voren gekomen
dat het taalgebruik van de overeenkomst beter moet worden afgestemd op
de gebruikersgroep.
Uit de overeenkomst:
“De directeur verplicht zich tot het mede organiseren van een uitstapje voor
ouders en leerlingen.”
“De ouder verplicht zich deel te nemen aan drie Plustijdbijeenkomsten voor
ouders op school.”
www.obsdebrink.nl
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
3.4
zijn er ook nadelen?
Directe nadelen van de overeenkomst worden door de scholen en ouders niet
genoemd. Wel vragen sommige ouders en leraren zich af of een overeenkomst
wel echt nodig is als er al een goed contact is tussen ouders en school en als er
sprake is van een sterke ouderbetrokkenheid.
Sommige leraren hebben het gevoel dat de overeenkomst niet leidt tot een sterkere
betrokkenheid van ouders bij het onderwijs. Zij ervaren het als een ‘extra taak
die er ook weer bijkomt’.
“Je hebt het over een groter geheel: ouderbetrokkenheid. Daar is het contract
een onderdeel van. Je bereikt ouderbetrokkenheid niet door een contract
alleen. Ouderbetrokkenheid staat of valt niet met het ondertekenen van een
contract. Natuurlijk ondertekenen die ouders voor het feit dat ze aanwezig
willen zijn op ouderavonden, contactavonden. Nou dat is een hele goede
verwachting om uit te spreken. Maar daarmee zijn die ouders nog niet per
definitie betrokken. Daar is meer voor nodig.”
31
R.K. Basisschool Sint Jan te Schiedam
De samenwerking met de ouders is op deze school duidelijk op initiatief
van de directeur tot stand gekomen. Het doel van de samenwerking is het
onderwijs en de ontwikkeling van de leerling te versterken. Dit doet de school
door steeds met ouders in gesprek te gaan en elkaars rollen niet over te
nemen. De school heeft de overeenkomst opgesteld in samenwerking met
ouderpanels en ziet deze als een onderdeel van het beleid ten aanzien van
ouderbetrokkenheid. Hierbij wordt de school ondersteund door een externe
organisatie. De overeenkomst is vanuit de kernwaarden van de school
opgesteld. In de overeenkomst worden expliciet de wederzijdse verwachtingen
van de school en de ouders beschreven.
De leerkrachten ervaren dat de betrokkenheid van ouders sterker is geworden.
Dat komt zeker door het door de school gevoerde beleid. Daarnaast wordt
er op school op een andere manier over ouders gesproken.
3. Ervaringen in Nederland
Voorbeelden uit de overeenkomst:
“Ouders kunnen verwachten dat ouders/verzorgers met vragen binnen een
week een afspraak kunnen maken met de leerkracht.”
“De school verwacht van ouders/verzorgers dat ze hun kind stimuleren om
deel te nemen aan alle activiteiten die de school organiseert.”
www.sintjanschool.nl
3.5
wat als de overeenkomst wordt geschonden?
Soms komt het voor dat een ouder de overeenkomst om principiële redenen
niet wil tekenen. In dat geval gaat de school in gesprek met de ouders om uit te
leggen wat de intentie is van de overeenkomst. Naast principiële redenen om
niet te tekenen, vermoeden scholen dat ouders soms niet tekenen vanwege
taalproblemen. Daarom is het belangrijk dat de tekst van de overeenkomst
32
eenvoudig is geformuleerd. Een enkele school organiseert een ouderavond om
de overeenkomst toe te lichten.
Uit de interviews blijkt dat het formeel geen consequenties heeft als ouders de
afspraken van de overeenkomst niet nakomen. Op de Big Picture school zijn de
gevolgen het zwaarst. Ouders kiezen met de ondertekening van de overeenkomst
bewust voor het onderwijsconcept van deze school. De overeenkomst onderstreept
dat leerlingen en ouders echt achter het concept staan en daarmee gemotiveerd
aan de slag gaan. Wanneer ouders bijvoorbeeld afwezig zijn bij de presentaties
van leerlingen, een belangrijk onderdeel van het onderwijsconcept, worden zij
door de school uitgenodigd voor een gesprek waarin zij nogmaals worden gewezen
op het belang van hun aanwezigheid bij de presentaties.
De andere scholen zetten de overeenkomsten wel eens in op het moment dat er
zaken niet goed lopen, maar dat is niet altijd het geval. Vaak proberen leraren het
samen met de ouders op te lossen zonder de overeenkomst te gebruiken.
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
Verschillende basisscholen hebben de overeenkomst een plaats gegeven in het
toelatingsbeleid. In die gevallen kan het niet tekenen van de overeenkomst ertoe
leiden dat het kind niet wordt geplaatst, maar dat is op de bezochte scholen nog
niet voorgekomen.
“Wat voor consequenties heeft het als het contract niet nageleefd wordt?
Ja, we zullen ouders aanspreken: dit was toch afgesproken? Maar het is niet zo
dat daarmee het kind van school gaat of dat je straf krijgt.”
“Het is niet zo dat het contract heel vaak naar voren komt tijdens de
schoolloopbaan. Dat is gewoon niet de praktijk. We zeggen op een
contactavond niet: u heeft hiervoor destijds getekend. Maar als er zich iets
voordoet, kun je er wel altijd op terugvallen.”
Johannes Calvijnschool te Amersfoort
Deze basisschool maakt bij de inschrijving van de leerlingen gebruik van
een aantal documenten, waaronder een contract met de ouders. In het
contract dat de school heeft opgesteld staat omschreven wat de school en
de ouders van elkaar kunnen verwachten. Het contract wordt uitgebreid met
de ouders besproken en is betreft de verwachtingen die de school heeft en
de verwachtingen die ouders hebben. De school merkt dat de betrokkenheid
van de ouders bij het onderwijs aan hun kind door het werken met het
contract wel wat sterker is geworden. Onderdeel van het schoolbeleid zijn
bijvoorbeeld de ouderpanels die worden georganiseerd.
De overeenkomst tussen school en de ouders maakt deel uit van een groter
plan voor versterking van de ouderbetrokkenheid en is destijds samen met
een externe partner opgesteld.
Uit de overeenkomst:
“Het personeel spreekt met respect over ouders.”
“De ouders zien erop toe dat de kinderen hun huiswerk maken.”
www.calvijnschool.info
3. Ervaringen in Nederland
33
3.6
wordt de overeenkomst geëvalueerd?
De overeenkomsten worden op de bezochte scholen niet standaard geëvalueerd,
maar de leidinggevenden vinden dit wel een goed idee. Het is hierbij belangrijk
dat er voor de samenwerking tussen school en ouders duidelijke, meetbare
doelen worden gesteld. Het is volgens enkele leidinggevenden belangrijk dat
school en ouders een dialoog voeren over de invulling en de uitvoering van
de overeenkomst.
“De overeenkomsten worden niet geëvalueerd. We zullen aan het eind van het
jaar kijken of er dingen veranderd moeten worden. Klopt het nog steeds zoals
we het doen?”
3.7
wat zijn de effecten?
Scholen weten niet of het werken met een overeenkomst invloed heeft op de
leerresultaten van de leerlingen. Dit heeft onder meer te maken met het feit dat
34
de overeenkomsten niet worden geëvalueerd en er geen doelen door de scholen
worden gesteld. Wel merken leraren op dat ouders meer betrokken lijken te zijn.
Zij vinden het echter moeilijk om aan te geven of dat een gevolg is van de
overeenkomst óf van het algehele ouderbeleid van de school.
Ouders zeggen dat hun betrokkenheid groter is geworden doordat ze goed weten
wat er van hen wordt verwacht.
“Wat zou er anders zijn zonder het contract? Ik vind dat moeilijk aan te geven,
want het is één van de instrumenten. Maar de samenwerking met ouders staat
of valt er niet mee. Je moet niet denken: we hebben een ouder, dus nu komt
alles goed.”
“Je moet niet zeggen: we hebben een overeenkomst en nu zijn we er.
Dan is het een dode letter.”
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
College de Opmaat Bussum
Deze vmbo-school wil een uitwijkmogelijkheid zijn voor leerlingen die
vastlopen in het reguliere voortgezet onderwijs en wil hen met ondersteuning voorbereiden op het vervolgonderwijs. Voor iedere leerling wordt een
handelingsplan opgesteld. Dit handelingsplan wordt iedere tien weken met
de ouders en de leerling besproken. De ouders zijn verplicht aanwezig te zijn
bij deze bespreking. Tijdens het overleg worden doelen geëvalueerd en
nieuwe leer- en ontwikkelingsdoelen vastgesteld. Zowel de school, de ouder
als de leerling ondertekenen de nieuwe afspraken. Er is een vast format,
maar de invulling daarvan verschilt per leerling.
De school ziet deze afspraken niet als een overeenkomst, maar beschouwt
deze vooral als een onderdeel van de begeleiding. Ouders die moeite hebben
om afspraken na te komen worden hierop aangesproken, waarbij de school
erkent dat dit niet altijd even makkelijk is. In de afspraken zijn geen zaken zoals
‘regels’ en ‘aanwezigheid’ opgenomen: die zijn al vermeld in de schoolgids.
Uit het handelingsplan:
“Afspraken t.a.v. inspanningen om de doelen te bereiken.”
“Activiteiten waar de ouders zich voor inspannen.”
www.collegedeopmaat.nl
3. Ervaringen in Nederland
35
36
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
4
UITKOMSTEN VAN EEN DIALOOg
Het voeren van een levende dialoog, het vertellen van verhalen, brengt mensen
dichter bij elkaar en kan veel opleveren. wij hebben met een aantal mensen
een dialoog over ouderbetrokkenheid gevoerd. Tijdens een bijeenkomst zijn
theoretische deskundigen en praktijkdeskundigen hierover met elkaar in gesprek
gegaan. Centraal stond de school-ouderovereenkomst. Dit hoofdstuk beschrijft de
uitkomsten van deze dialoog.
Er wordt in Nederland veel gepubliceerd over de betrokkenheid van ouders bij
het onderwijs. Naast boeken en artikelen in tijdschriften zijn er diverse internetfora.
Discussie vindt overal plaats. Scholen kunnen een dialoog met ouders voeren om
de betrokkenheid van ouders bij het onderwijs te vergroten. Dit kan bijvoorbeeld
aan de hand van stellingen of uitspraken uit de literatuur. In bijlage 1 vindt u
werkvormen die u kunt gebruiken om het gesprek met ouders aan te gaan.
Wij voerden een dialoog over de school-ouderovereenkomst met betrokkenen
uit het veld.
4.1
Visie
Een belangrijke uitkomst was dat alle betrokkenen uit ervaring hebben geleerd
dat het een voorwaarde is dat scholen vanuit een duidelijke visie werken aan
het versterken van ouderbetrokkenheid. Uit een gedeelde visie komt beleid voort
om de betrokkenheid van ouders een duidelijk gezicht te geven. Hiervoor kan
bijvoorbeeld een school-ouderovereenkomst worden gebruikt. Zo’n overeenkomst
is geen doel op zich, maar is een middel om te werken aan ouderbetrokkenheid.
4. Uitkomsten van een dialoog
37
4.2
Invulling
Over de invulling van de overeenkomst merken ervaringsdeskundigen op dat
het hanteren van een vast format weinig zinvol is en dat het belangrijk is dat de
inhoud van de overeenkomst samen met alle betrokkenen wordt opgesteld.
Gebeurt dit niet en wordt de overeenkomst eenzijdig opgesteld door de school,
dan bestaat het gevaar dat de overeenkomst niet leeft. Het is dan alleen een
papieren document. Het gaat erom dat scholen er samen met de ouders over
nadenken welke punten er in de overeenkomst aan de orde moeten komen.
Het gaat om een document, waarin zowel de verwachtingen van de ouders als
de verwachtingen van de school zijn vastgelegd.
De vraag die scholen zich moeten stellen is: welke contacten wil ik met ouders en
waarom? Vervolgens is het van belang om dit uit te werken in concreet gedrag.
Het gaat om zichtbaar gedrag van alle betrokkenen.
Bij het opstellen van de school-ouderovereenkomst kan het helpen als er voorbeeldteksten beschikbaar zijn. Dat kan de denkrichting aangeven. Het motiveert
scholen om met de ouderovereenkomst aan de slag te gaan als zij voorbeelden
38
zien van andere scholen. In de bijlagen vindt u voorbeelden van een schoolouderovereenkomst van een basisschool (bijlage 2) en van een school voor
voortgezet onderwijs (bijlage 3).
4.3
Suggesties voor de inhoud
De overeenkomst begint vaak met een inleiding waarin beschreven wordt
waarom de school werkt met een overeenkomst tussen school en ouders.
Het is belangrijk dat er bij deze motivatie niet alleen vanuit de school wordt
geredeneerd, maar ook vanuit de ouders: wat levert het werken met een
overeenkomst de ouders op?
Na de inleiding kunnen bijvoorbeeld onderwerpen aan de orde komen die
te maken hebben met:
• opvoedingsondersteuning (als ouder vertel ik aan de school als er thuis
problemen zijn),
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
• onderwijsondersteunend gedrag van ouders (de school laat weten hoe ouders
hun kinderen kunnen helpen),
• ouderparticipatie (de ouders helpen mee bij de vieringen op school),
• maatschappelijke betrokkenheid (ouders praten positief over de school in de wijk).
Een dilemma is in hoeverre de school zich ‘bemoeit’ met zaken die zich ‘achter
de voordeur’ afspelen. Kan de school in de overeenkomst bijvoorbeeld opnemen
dat ouders ervoor zorgen dat kinderen voordat zij op school komen goed hebben
ontbeten? Ouders kunnen dit als betutteling of bemoeizucht ervaren, maar aan
de andere kant benadrukken deskundigen dat het gedrag thuis weldegelijk
invloed heeft op het gedrag op school. Het is goed dat de school zich realiseert
dat dit discussie kan oproepen tussen de school en de ouders.
Mogelijke opbouw van een school-ouderovereenkomst:
• Visie op ouderbetrokkenheid, waarom een school-ouderovereenkomst?
• Welk gedrag laten ouders zien?
• Welk gedrag laat de school zien?
• Welk gedrag laat de leerling zien?
4. Uitkomsten van een dialoog
39
40
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
5
HANDREIKINgEN
Dit hoofdstuk presenteert aanbevelingen en suggesties voor scholen die willen
gaan werken met een school-ouderovereenkomst. Aan welke voorwaarden moet
aandacht worden besteed? welke aandachtspunten zijn van belang voor de
inhoud van de overeenkomst? En voor de implementatie?
5.1
Voorwaardelijk
In de voorwaardelijke sfeer zijn de volgende aandachtspunten van belang:
• Formuleer waarom de school met een school-ouderovereenkomst wil gaan
werken.
• Formuleer een visie op de samenwerking tussen school en ouders en gebruik
deze als uitgangspunt voor de overeenkomst.
• Expliciteer de opvattingen en vooronderstellingen van de schoolleiding over de
samenwerking tussen school en ouders. Gelooft de schoolleiding in een goede
samenwerking met de ouders?
• Een school-ouderovereenkomst is een middel en geen doel. Stel vast hoe de
overeenkomst past in de visie op de samenwerking tussen ouders en school.
• Betrek ouders bij het opstellen van de overeenkomst. Betrek in het voortgezet
onderwijs hierbij ook leerlingen. Dit vergroot de betrokkenheid, het draagvlak
en de kans op succes.
• Houd er rekening mee dat de overeenkomst is gebaseerd op wederkerigheid.
Het gaat om de verantwoordelijkheden van de school én van de ouders
en/of leerlingen.
• Ga in gesprek met de ouders over de wederzijdse verwachtingen.
Wat verwachten ouders van de school en wat verwacht de school
van de ouders?
5. Handreikingen
41
5.2
Inhoud
Wat betreft de inhoud van de school-ouderovereenkomst zijn de volgende
aandachtspunten van belang:
• Verdeel de overeenkomst in twee of drie onderdelen: een gedeelte waarin
beschreven is wat de school zal doen, een gedeelte wat er van ouders wordt
verwacht en/of een deel wat er van leerlingen wordt verwacht.
• Zorg ervoor dat de visie en kernwaarden van de school in de overeenkomst zijn
terug te vinden.
• Formuleer de overeenkomst in korte en eenvoudige zinnen, zodat het voor
iedereen begrijpelijk is.
• Beschrijf de onderwerpen in zichtbaar gedrag van leraren, ouders en leerlingen.
• Beschrijf in de overeenkomst vooral praktische zaken: hoe gaan school en
ouders/leerlingen met elkaar om?
5.3
42
Implementatie
Wat betreft de implementatie van de school-ouderovereenkomst zijn de volgende
aandachtspunten van belang:
• Maak de overeenkomst onderdeel van de schoolontwikkeling.
• Stel realistische en meetbare doelen. Bedenk goed wat je wilt bereiken met de
overeenkomst.
• Ontwikkel een visie met alle betrokkenen.
• Zorg voor een projectplan waarin een communicatieplan is opgenomen.
In bijlage 4 vindt u een matrix die u kunt gebruiken voor de interne en de
externe communicatie.
• Neem de school-ouderovereenkomst op in een evaluatiecyclus. Betrek alle
betrokken partijen (school, ouders, leerling) en alle geledingen binnen de
school bij de evaluatie.
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
LITERATUUR
Desforges, C., Abouchaar, A. (2003). The Impact of Parental Involvement,
Parental Support and Family Education on Pupil Achievements and Adjustment:
a Literature Review. Nottingham: Queen’s Printer.
Fan, X. & Chen, M. (2001). Parental Involvement and student’s academic
achievement: a meta-analysis. Eductional Psychology Review, 13, 17-18.
Furedi, F. (2011). De terugkeer van het gezag. Meulenhoff: Amsterdam.
Herweijer, L. & Vogels, R. (2004). Ouders over opvoeding en onderwijs. Den Haag: SCP.
Hood, S. (1999). Home­school Agreements: a true partnership? School Leadership &
Management, 19, 427-440.
Kamphof, G., Nijkamp, H., Poerstamper, K., Weijhrother, J. von, & Zitter, C. (2010).
Ouders in de rol van stakeholders. Een democratisch tekort? Amersfoort:
CPS Onderwijsontwikkeling en advies.
Karsten, S., Jong, U. de, Ledoux, G., & Sligte, H. (2006). De positie van ouders en
leerlingen in het governancebeleid. Amsterdam: SCO-Kohnstamm Instituut.
Klaassen, C. (2008). Scholen op weg naar educatief partnerschap met ouders.
De pedagogische dimensie nr. 71. Nijmegen: Radboud Universiteit.
Klijn, E. & Twist, M. van (2007). Alliantievorming en het management van
verwachtingen. Management & Organisatie, 5, 40-80.
Markensteijn, P. Verwachtingenmanagement, verkregen op 10 oktober 2011 via
www.markensteijn.com.
Menheere, A. & Hooge, E. (2010). Ouderbetrokkenheid in het onderwijs. Amsterdam:
Kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding van de Hogeschool van Amsterdam.
Literatuur
43
Nussbaum, M.(2011). Niet voor de winst. Amsterdam: Ambo.
Onderwijsraad (2003). Een voorwerp van aanhoudende zorg. Den Haag:
Onderwijsraad.
Onderwijsraad (2010). Ouders als partners. Den Haag: Onderwijsraad.
Patall, E.A., Cooper, H., Robinson, J. (2008). Parental Involvement in Homework:
A Research Synthesis. Review of Educational Research, 78(4), 1039-1101.
Sykes, G. (2001). Home-school Agreements: a tool for parental control or for
partnership? Educational Psychology in Practice, 17, 273-286.
Smit, F., Driessen, G., Doesborgh, J. (2005). Opvattingen van allochtone ouders
over onderwijs: tussen wens en realiteit. Nijmegen: ITS.
Smit, F., Sluiter, R. &Driessen, G. (2006). Literatuurstudie ouderbetrokkenheid in
internationaal perspectief. Nijmegen: ITS.
44
Smit, F., Driessen, G., Sluiter, R. & Sleegers, P. (2007). Types of parents and school
strategies aimed at the creation of effective partnerships. International journal
about parents in education, 1, 45-52.
Todd, E. & Higgins, S. (1998). Powerless in Professional and Parent Partnerships.
British Journal of Sociology of Education 19(2), 227-236.
Vries, P. de (2010). Handboek ouders in de school. Amersfoort: CPS Onderwijsontwikkeling en advies.
Weerd, M. de, & Krooneman, P. (2002). Ouderbetrokkenheid in het primair onderwijs
in Rotterdam: eindrapport. Amsterdam: Regioplan Onderwijs en Arbeidsmarkt.
Winter, M. de (2011). Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding. SWP: Amsterdam.
Wit, C. de (2008). Partnerschap tussen ouders en school. In F. Smit (Ed.) Modernisering
relatie ouders en school. Den Haag: Sdu Uitgevers.
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
BIJLAgE 1
werkvormen ‘Met elkaar in gesprek’
Werkvorm 1 Dialoog
‘Denken is van gedachten veranderen’ (Connie Palmen)
Om als directieteam, als schoolteam of samen met ouders over de samenwerking
tussen school en ouders in gesprek te gaan, is de dialoog een mooie werkvorm.
Met elkaar praten kan uitmonden in een discussie. Bij het verkennen van het thema,
is praten met elkaar het ontdekken van elkaars gedachten over het thema.
Daarbij gelden een aantal uitgangspunten:
• Gespreksregels
-
Laat elkaar uitspreken.
-
Wen aan langzaam denken.
-
Kies voor meedenken in plaats van tegendenken.
-
Verplaats je in de ander.
-
Kies voor begrijpen in plaats van oplossen.
• Gespreksvaardigheden
-
Actief luisteren.
-
Luisteren, samenvatten, doorvragen.
-
Springplank bieden (je zei: een eerste stap, een stap waar naartoe?
Je zat dus daar en dacht toen… En toen…?)
-
Kauwen op een antwoord (het precies willen snappen).
• Houding
-
Open: ik oordeel niet (al weet ik: elke drie seconden heb ik een oordeel),
ik wil je niet overtuigen.
Bijlage
45
-
Eerlijk: ik doe geen kunstje, ik val je niet aan, ik verdedig mezelf niet. Ik zoek
bij elke vraag ook een voorbeeld van mezelf.
-
Nieuwsgierig: ik heb het antwoord zelf nog niet, de ‘ja-en-houding’,
willen ontdekken.
-
Onderzoekend: ik ben op zoek, ik heb geen doel, ik ben geen interviewer,
we zoeken samen, we houden het tempo laag.
-
Vragend: wat bedoel je precies?
-
Niets vanzelf aannemend: ik snap het werkelijk niet.
-
Reflectief: stilstaan bij wat er is.
• Gespreksleiding
-
Om de lijn van het gesprek vast te houden.
-
Om de regels na te leven.
Werkvorm 2 Verkenning
Voordat de school start met het gesprek met ouders, is het zinvol om eerst als
46
schoolteam het thema te verkennen. Vragen die in deze verkenning aan de orde
kunnen komen zijn:
• Wat willen wij van de ouders?
• Wat gaat dit betekenen voor onze leerlingen?
• Waarom willen we de betrokkenheid van ouders vergroten?
• Hoe ziet dat er dan uit?
Een werkvorm waarmee je zo’n bijeenkomst kunt beginnen:
Iedereen neemt een foto mee naar de bijeenkomst. De foto vertelt iets over de
wijze waarop jij als leidinggevende of leraar aankijkt tegen de betrokkenheid van
ouders op jouw school.
• Vertel elkaar in kleine groepjes je eigen verhaal bij je foto. Luister naar elkaar en
stel verhelderende vragen.
• Schrijf voor jezelf in één alinea op welk doel jij wilt bereiken met dit thema.
Wat gaan leerlingen daarvan merken?
• Bekijk elkaars teksten. Waar zijn overeenkomsten, hoe overbruggen we verschillen?
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
Het is natuurlijk ook mogelijk om deze werkvorm te gebruiken als je als team in
gesprek gaat met ouders over de wederzijdse verwachtingen.
Werkvorm 3 Visieontwikkeling
Bij het nadenken over het vergroten van de ouderbetrokkenheid is het goed dat
de school een heldere visie heeft. Herkennen we als teamleden onze gezamenlijke
identiteit? Wat is eigenlijk onze ‘bezieling’? Welke verbondenheid hebben we met
elkaar? Kunnen we dit ook samen met ouders vormgeven?
Om de diepere waarden te verkennen, is het nodig als team met elkaar in
gesprek te gaan over je persoonlijke drijfveren als teamlid. Ter voorbereiding op
het gesprek met je teamleden schrijf je een verhaal van ongeveer 400 woorden
over een ontmoeting die jouw waarden of drijfveren in je werk heeft beïnvloed.
Mogelijke hulpvragen zijn:
• Wie ontmoette je?
• Met welke aanleiding?
• Wat was de situatie?
• Wat gebeurde er toen, hoe heeft dat doorgewerkt?
• Let op dat je het verhaal zo schrijft dat je het kunt voorlezen.
Alle teamleden lezen hun verhaal voor. Anderen reageren kort op elk verhaal
door te benoemen welk gevoel of welke associatie het bij hen oproept. Het is
nu niet de bedoeling om met elkaar in discussie te gaan. Als alle verhalen zijn
voorgelezen, wordt in groepjes over de volgende vragen doorgepraat:
• Waar worden de waarden die in jouw verhaal doorklinken nu zichtbaar in
je handelen?
• Waar komen deze waarden in de knel?
Tot slot denk je als team na over de volgende vragen:
• Welke waarden zijn kenmerkend voor onze school?
• Hoe vertalen we dit naar onze ouders?
• Wat betekent dit uiteindelijk voor onze leerlingen?
Gebaseerd op: Onze school is een verhaal (CPS 2011)
Bijlage
47
BIJLAgE 2
Voorbeeld school-ouderovereenkomst primair onderwijs
Wat kunnen ouders van de school verwachten?
• Het personeel van de school doet er alles aan om kwalitatief goed onderwijs
aan te bieden.
• Het personeel informeert ouders regelmatig over hoe hun kinderen het op
school doen. Dit gebeurt via de leerlingrapporten, de contactavonden,
de gegevens van het leerlingvolgsysteem en eventueel (telefonisch) contact
tussendoor.
• Het personeel doet er alles aan om ervoor te zorgen dat kinderen zich veilig
48
voelen op school.
• Wij dragen kennis over en hebben ook aandacht voor het ontwikkelen van
sociaal-emotionele aspecten.
• Wij werken met een pestprotocol (op school aan te vragen) om pesten tot een
minimum te beperken.
• Via onze schoolgids maken wij duidelijk hoe leerkrachten te bereiken zijn.
• Via onze schoolgids maken wij duidelijk hoe de directie bereikbaar is voor
zaken die ouders uitgebreider willen bespreken.
• Het personeel besteedt extra zorg aan leerlingen die moeite hebben met de
leerstof of die juist meer aankunnen.
• Het personeel spreekt met respect over de ouders.
• De school zorgt voor:
-
een jaarlijkse aanpassing van de schoolgids
-
een maandelijkse nieuwsbrief
-
een informatieavond aan het begin van het schooljaar
-
contactavonden in november-december en maart-april
-
een ouderbezoek op aanvraag van de ouders of als de leerkracht
dat nodig vindt
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
-
tweejaarlijkse ouderpanels
-
telefonisch contact als daar aanleiding voor is.
Wat kan de school van de ouders verwachten?
• De ouders zorgen ervoor dat de kinderen op tijd op school zijn.
• De ouders tonen belangstelling voor de school en zijn zoveel mogelijk aanwezig
op informatieavonden, ouderavonden en contactavonden.
• De ouders zien erop toe dat de kinderen hun huiswerk maken.
• De ouders staan positief tegenover de schoolregels, zoals verwoord in bijlage 2.
• De ouders zien erop toe dat ze relevante informatie tijdig aan de school
doorgeven.
• De ouders tonen zich bereid om mee te helpen bij allerlei activiteiten, zoals
schoolreis, vervoer naar de gymzaal of het zwembad en andere activiteiten.
• De ouders zorgen ervoor dat de kinderen hun leerplicht nakomen.
• Als ouders het niet eens zijn met bepaalde handelingen van de leerkrachten,
dan bespreken zij dit zonder aanwezigheid van het kind met de leerkracht.
In principe staan zij ten opzichte van het kind altijd positief over een genomen
sanctie of maatregel van de leerkracht.
• De ouders spreken met respect over de school, zodat andere leerlingen,
leerkrachten, overig personeel en andere ouders serieus worden genomen.
Bijlage
49
BIJLAgE 3
Voorbeeld school-ouderovereenkomst voortgezet onderwijs
Als ouder/verzorger van een kind/kinderen op deze school zal ik ervoor zorgen dat:
• mijn kind op tijd op school is en alle schoolspullen bij zich heeft,
• ik de school informeer als er omstandigheden zijn die invloed hebben op het
werk of gedrag van mijn kind op school,
• mijn kind het huiswerk maakt,
• er thuis een rustige plaats is voor mijn kind om voor school te werken,
• ik ouderavonden of informatiebijeenkomsten bezoek,
• ik kennis heb genomen van de schoolregels en hier ook volledig achter sta.
50
De school zal:
• het kind ondersteunen in het leerproces,
• contact opnemen met de ouders als er problemen zijn met aanwezigheid of
andere zaken die het leerproces belemmeren,
• informatie- en rapportbesprekingen organiseren waar de ontwikkeling van het
kind wordt besproken,
• het door de leerling gemaakte huiswerk altijd bespreken,
• de ouders op de hoogte houden van de resultaten van het kind,
• de ouders informeren over activiteiten die de school organiseert.
De leerling zal:
• met respect omgaan met iedereen die op school aanwezig is,
• zoveel mogelijk zijn best doen,
• op tijd aanwezig zijn op school,
• binnen de school en op het schoolplein niet roken,
• de regels van de school nakomen.
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
BIJLAgE 4
Communicatiematrix school-ouderovereenkomst (intern)
Doel
Bijvoorbeeld:
Informeren van de
hele organisatie
over de start
van het traject
Boodschap
• Informeren over
nieuwe werkwijze
• Informeren over
te verwachten
activiteiten
Doelgroep
Alle medewerkers
Middel
• Studiedag
• Nieuwsbrief
intern
Verantwoordelijk Directie
Frequentie
Bijlage
Eenmalig bij de
start
51
Communicatiematrix voor de school-ouderovereenkomst (extern)
Doel
Bijvoorbeeld:
Informeren van de
hele organisatie
over de start van
het traject
Boodschap
Informeren over
ideeën en te
verwachten
activiteiten (met
name visiedag)
Doelgroep
• Ouders
• Basisscholen
• Omgeving
Middel
• Nieuwsbrief
extern
• Persbericht
52
Verantwoordelijk PR-commissie
Frequentie
• Eenmalig
• Na de interne
start
Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder
School-ouderovereenkomsten kunnen een
bijdrage leveren aan de samenwerking
tussen school en ouders. Aan de hand
van onderzoek en praktijkervaringen in
binnen- en buitenland gaat deze publicatie
in op het waarom, het hoe en het wat van
school-ouderovereenkomsten.
Waarom leggen scholen de samenwerking
met ouders vast in een overeenkomst?
Hoe ziet zo’n overeenkomst eruit?
Het
school - ouder
contract
En wat zijn aandachtpunten bij de
implementatie?
Deze publicatie biedt informatie,
voorbeelden en praktische handreikingen
aan scholen voor primair en voortgezet
onderwijs die wederzijdse verwachtingen
en afspraken met ouders willen vastleggen
in een overeenkomst.
Naar een betere samenwerking
tussen school en ouder
Cor Verbeek
Gaby de Vrije
Gerben Heldoorn