Watererosie en verdichting (compactie) - agrilife

Duurzame landbouw en bodembehoud
Bodemdegradatieprocessen
Informatieblad nr.
Watererosie en verdichting (compactie)
Wat is erosie?
Erosie is bodemverlies. Wanneer regendruppels op
de bodem vallen, maken zij bodemdeeltjes los. De
mate waarin dit gebeurt, hangt af van de grootte
en snelheid van de vallende regendruppels. De
losgeraakte bodemdeeltjes worden vervolgens
meegenomen door de bovengrondse waterstroom.
Sommige deeltjes vullen holtes in de bodem op
waardoor zij het bodemoppervlak afdichten. Erosie
treedt op wanneer de hoeveelheid neerslag meer is
dan de hoeveelheid water die in de bodem infiltreert.
(Bron: Agenzia per i Servizi nel Settore
Agroalimentare delle Marche, Italië)
Wat is verdichting?
(Bron: Stephan Hubertus Gay)
Wanneer er zware druk op de bodem wordt
uitgeoefend, treedt verdichting op. Dit heeft gevolgen
voor bodemeigenschappen als doorlaatbaarheid en
porositeit. De bodemholtes raken ontwricht en gassen
en water verplaatsen zich moeilijker door de bodem,
met als gevolg een verminderde beschikbaarheid van
water en zuurstof. De wortelgroei wordt gehinderd.
Waarom is het van belang erosie en verdichting te bestrijden?
Door erosie verdwijnt de vruchtbare bovenlaag veel sneller dan dat deze door bodemvormende processen
kan worden vernieuwd. Het verlies van deze laag betekent een verminderde vruchtbaarheid met lagere
opbrengsten als gevolg. Bovendien leidt de weggevoerde aarde tot de verontreiniging en het dichtslibben
van waterwegen.
Bodemverdichting vermindert het waterhoudend vermogen en de luchtdoorlatendheid van bodems,
waardoor plantenwortels minder groeien, meer water wegvloeit en bodems gevoeliger worden voor
bodemerosie.
Waardoor wordt erosie of verdichting veroorzaakt?
Watererosie is een natuurlijk proces, dat in eerste instantie veroorzaakt wordt door harde regenval,
topografie, een laag organische stofgehalte en het percentage en type vegetatie. Erosie wordt echter
verergerd en versneld door menselijke activiteiten zoals ongepaste teelttechnieken en landbouwpraktijken,
veranderde hydrologische omstandigheden, ontbossing en verschraling of verwaarlozing van land.
Ongepaste beheerspraktijken zijn de belangrijkste oorzaak van bodemverdichting. Voorbeelden hiervan
zijn een te dichte beweiding met vee, ongepast gebruik van zware landbouwmachines en het bewerken van
grond bij te natte omstandigheden. Natte bodems kunnen geen weerstand bieden aan het gewicht en dit
leidt tot verdichting.
2
Informatieblad nr. 2: Watererosie en verdichting
Welke schade wordt aangericht door erosie?
Plaatselijke schade door
watererosie
• Verlies van organische stof
• Verslechtering van de
bodemstructuur
• Verdichting van het
bodemoppervlak
• Verminderde infiltratie van water
• Verminderde aanvulling van het
grondwater
• Verlies van de vruchtbare
bovenlaag
• Verdwijnen van nutriënten
• Toename van de grove
bodemfractie
• Ontstaan van geulen
• Ontworteling van planten
• Verminderde bodemproductiviteit
Schade elders door
watererosie
• Watervervuiling
• Eutrofiëring van water
• Overstromingen
• Bedelven van
infrastructuur
• Verstopping van
drainagenetwerken
• Koersverandering van
waterlopen
• Verstopping van
waterwegen en havens
Verspreiding van sediment in de
Middellandse Zee als gevolg van
het transport van bodemdeeltjes uit
geërodeerde velden in het hinterland
(Italië) (Bron: Agenzia per i Servizi
nel Settore Agroalimentare delle
Marche, Italië)
Verspreiding en schaal
Erosierisico
in t/ha/jr
0 - 0.5
0.5 - 1
1.0 - 2.0
2.0 - 5.0
5.0 - 10.0
10.0 - 20.0
20.0 - 50.0
>50
Voorbeeld van geultjeserosie en
redepositie van sediment aan de voet van
de helling (Bron: Soil Atlas of Europe)
Cyprus
0
250
500
1 000
1 500
2 000
km
Kaart van het risico van watererosie in de 27 lidstaten van de Europese Unie
Naar schatting 115 miljoen hectare, een achtste van het Europese landoppervlak, heeft te lijden van
watererosie, en 42 miljoen hectare is aangetast door winderosie. Vooral het Middellandse Zeegebied, waar
lange droogtes worden afgewisseld door zware regenval, is erosiegevoelig.
Geschat wordt dat een derde van de Europese ondergrond zeer kwetsbaar is voor verdichting en een vijfde
matig kwetsbaar. De gevoeligheid voor bodemverdichting hangt samen met de textuur van de bodem; deze
vormt een schaal van zand (minst gevoelig) – lemig zand – zandig leem – leem – lichte kleileem – zware
kleileem – klei (meest gevoelig voor natuurlijke verdichting).
Duurzame landbouw en bodembehoud
Bodemdegradatieprocessen
Informatieblad nr.
Natuurlijke gevoeligheid voor verdichting
Geen bodem
Laag
Gemiddeld
Hoog
Zeer hoog
Geen gegevens
Oogstmachine voor suikerbieten (Bron:
Soil Atlas of Europe)
Cyprus
00
250
250
500
500
000
11000
11 500
500
2 000
km
km
map shows the natural susceptibility of agricultural soils to compaction if they were to be exposed to
Natural susceptibility This
compaction. The evaluation of the soil’s natural susceptibility is based on the creation of logical connections
Kaart
van de natuurlijke
voor
between relevant parametersbodemgevoeligheid
(pedotransfer rules). The input parameters for these pedotransfer
rules are
to
compaction
taken from the attributes of the European soil database, e.g. soil properties: type, texture and water regime,
in de 27
lidstaten van de Europese Unie
No soil
verdichting
depth to textural change and the limitation of the soil for agricultural use. Besides the main parameters auxiliary
parameters have been used as impermeable layer, depth of an obstacle to roots, water management system,
dominant and secondary land use. It was assumed that every soil, as a porous medium, could be compacted.
Low
Medium
MAP INFORMATION
Spatial coverage: 27 Member States of the
European Union where data available
Pixel size: 1 km
Projection: ETRS89 Lambert Azimuthal Equal Area
BIBLIOGRAPHIC INFORMATION
Author: Beata Houšková
For more information:
Beata Houšková, European Commission,
Institute of Environment and Sustainability,
Land Management and Natural Hazards Unit,
Ispra, Italy.
Email: [email protected]
Gecompacteerde bodem (Bron: Soil Atlas
of Europe)
Verbanden met andere bodemdegradatieprocessen en/of
milieuaspecten
High
Very high
Input data - source
Soil data - European Soil Database v2
Land use - CORINE Land Cover 2000
No evaluation
Digital datasets can be downloaded from
http://eusoils.jrc.ec.europa.eu/
© European Communities, 2008
Het vermogen van de bodem om bestand te zijn tegen eroderende meteorologische omstandigheden
(bijv. wind, regen, stromend water) is vooral afhankelijk van de textuur van de bodem en het organische
stofgehalte, die het waterhoudend vermogen van de bodem en het vermogen van de bodem tot het
vormen van verdichtingen of korsten beïnvloeden. Wanneer erosie optreedt, gaat de vruchtbare bovenlaag
verloren, wat leidt tot een verminderde bodemvruchtbaarheid en verontreiniging van waterecosystemen.
Verdergaand verlies van de bodemvruchtbaarheid en de afbraak van de bodemstructuur kan uiteindelijk
verwoestijning tot gevolg hebben.
Bodemverdichting kan andere bodemdegradatieprocessen in gang zetten of versnellen, zoals erosie
of aardverschuivingen. Bodemverdichting vermindert de opnamesnelheid van water, waardoor bij
hoogteverschillen meer water afvloeit. De aanwezigheid van een laag met een lage doorlaatbaarheid
leidt ertoe dat de bovenste bodemlaag eerder verzadigd is met water en dus zwaarder is. Op vlaktes kan
verdichting daarom leiden tot wateroverlast, met korstvorming als gevolg. Door organische stof wordt
de bodemstructuur verbeterd en vermindert de gevoeligheid van de bodem voor verdichting, erosie en
aardverschuivingen.
Meer informatie
http://soco.jrc.ec.europa.eu
http://eusoils.jrc.ec.europa.eu/projects/soil_atlas/
2
Informatieblad nr. 2: Watererosie en verdichting
Dit informatieblad is gebaseerd op de bevindingen van het project ‘Duurzame landbouw en bodembehoud’
(SoCo). Het maakt deel uit van een serie van tien informatiebladen over de drie belangrijkste onderwerpen
van het project. De bladen behandelen de volgende onderwerpen:
– Introductie:
– Informatieblad nr. 1: Het verband tussen bodemdegradatie, bodemvriendelijke
landbouwpraktijken en bodemgerichte beleidsmaatregelen;
– Bodemdegradatieprocessen:
– Informatieblad nr. 2: Watererosie en verdichting;
– Informatieblad nr. 3: Afname van het organische stofgehalte;
– Informatieblad nr. 4: Verzilting en verzouting;
– Bodemvriendelijke bedrijfssystemen en -praktijken:
– Informatieblad nr. 5: Landbouw voor bodembehoud;
– Informatieblad nr. 6: Bodemvriendelijke grondbewerking;
– Informatieblad nr. 7: Bodemvriendelijke agrarische infrastructuurelementen;
– Bodemgerichte beleidsmaatregelen:
– Informatieblad nr. 8: De eis grond in goede landbouw- en milieuconditie (GLMC) te houden;
– Informatieblad nr. 9: Milieumaatregelen in de landbouw;
– Informatieblad nr. 10: Landbouwvoorlichtingsdiensten.
Alle SoCo-informatiebladen en projectrapporten zijn te downloaden via: http://soco.jrc.ec.europa.eu.
Europese Commissie
Landbouw en plattelandsontwikkeling
© Europese Gemeenschappen 2009. Overneming met bronvermelding toegestaan.
Mei 2009