Bodemvriendelijke grondbewerking - agrilife

Duurzame landbouw en bodembehoud
Bodemvriendelijke bedrijfssystemen en -praktijken
Informatieblad nr.
Bodemvriendelijke grondbewerking
Bodemvriendelijke grondbewerkingspraktijken kunnen bijdragen tot een betere bescherming van bodems
als hulpbron. De belangrijkste zijn combinatieteelt, woelen en contourbouw (planten langs de hoogtelijnen);
deze worden hieronder besproken.
Combinatieteelt
Wat is combinatieteelt en waarom is die nuttig?
Van combinatieteelt is sprake wanneer twee of meer gewassen in afwisselende rijen van variabele breedte
naast elkaar, of in verschillende lagen (onderbouw) worden geteeld, op hetzelfde stuk land en tijdens
hetzelfde groeiseizoen. Zo kunnen verschillende plantensoorten of variëteiten een gunstige uitwerking
hebben op elkaar.
Voordelen
Door de competitie en de complementariteit tussen goed geselecteerde, naast elkaar geteelde planten
wordt de algemene stabiliteit van het systeem vergroot, waardoor een aanzienlijke weerstand tegen
ongedierte, ziekten en onkruid ontstaat. Deze praktijk heeft positieve effecten op de porositeit en
biodiversiteit van bodems, ondersteunt nutriëntenkringlopen en leidt tot hogere opbrengsten. Algemeen
gezegd leidt deze praktijk tot een beter gebruik van de beschikbare hulpbronnen.
Nadelen
De combinaties van gewassen bij combinatieteelt dienen met zorg te worden gekozen. Indien er grote
competitie om water en nutriënten optreedt, kan combinatieteelt leiden tot een slechtere opbrengst in
vergelijking met eenvoudige teelten. De kosten voor de aankoop van zaden en het voorbereiden van de
teeltbedden kunnen vrij hoog zijn.
Succesverhaal
Combinatieteelt in het dal van de Svratka
(Tsjechië)
In dit gebied is het risico van bodemdegradatie hoog.
Combinatieteelt (onderbouw) wordt toegepast als één van de
belangrijkste manieren om dit risico met succes te verminderen
en wordt veel toegepast in het gebied, vooral in de biologische
landbouw. Onderbouw (bijvoorbeeld met gras en luzerne) wordt
toegepast tijdens de groei van het hoofdgewas (bijvoorbeeld
tarwe). Onderbouw maakt het mogelijk om bodemerosie en
nutriëntenverliezen te voorkómen nadat het hoofdgewas is
geoogst, en tevens om de bovengrondse biodiversiteit te laten
toenemen. Combinatieteelten beperken wind- en watererosie,
het verlies van organische stof, verspreide bodemverontreiniging
en schade elders in het gebied. De praktijk wordt ondersteund
door milieumaatregelen in de landbouw, op voorwaarde dat
agrariërs gemotiveerd zijn deze toe te passen.
Bron: SoCo-gevalsstudie
Combinatieteelt van tarwe, maïs
en vlas op hellend land (Frankrijk)
(Bron: Solagro, Frankrijk)
6
Informatieblad nr. 6: Bodemvriendelijke grondbewerking
Ondergrondverbetering (woelen)
Wat is woelen en waarom is het nuttig?
Op de lange termijn kan ploegen en het terugkerende gebruik van zware landbouwmachines diepe harde
en verdichte lagen in de bodem teweegbrengen. Hierdoor worden de wortelgroei en de infiltratie van water
en nutriënten gehinderd. Woelen heeft ten doel de verloren gegane bodemeigenschappen te herstellen
en is in essentie het losmaken van verdichte bodemlagen onder de ploegdiepte zonder hen echter naar
boven te brengen. De werkdiepte van de woeler dient te worden vastgesteld afhankelijk van de mate van
verdichting en het bodemvochtigheidsgehalte op deze diepte.
Voordelen
Woelen leidt tot verbeterde wortelgroei en infiltratie van water en nutriënten. Zo wordt het afvloeien van
oppervlaktewater voorkómen en kunnen opbrengsten stijgen.
Nadelen
Woelen kost veel energie. Deze praktijk heeft een herstellend karakter: als de oorzaken van verdichting
en een slechte bodemstructuur niet worden weggenomen, kunnen de verdichte lagen op de korte termijn
terugkomen. Woelen is minder geschikt voor het verhelpen van ondiepe verdichting door overbeweiding van
grasland.
Succesverhaal
Woelen toegepast in het dorp
Belozem (Zuid-Bulgarije)
Verzilting is één van de belangrijkste
bodemdegradatieprocessen in Zuid-Europa. In
Bulgarije zijn meer dan 35 000 ha aangetast
door zouten. In Belozem geldt dat voor 40 %
van het land. Periodiek woelen (tot op 40-45 cm
diepte) blijkt heilzaam bij verdichting en verzilting
op zware gronden. De infiltratie met water wordt
versterkt en de opwaartse capillaire druk van het
bodemwater met een hoge zoutgraad vermindert.
De afwatering van de bodem verbetert, waardoor
het uitspoelen van overmatige zouten van het
bodemoppervlak bevorderd wordt. Het effect
van deze maatregel is echter van korte duur
tenzij andere bodemverbeterende maatregelen
worden geïntroduceerd.
Bron: SoCo-gevalsstudie
Machine voor diepwoelen (Bron: Roger Langohr,
Universiteit Gent, België)
Duurzame landbouw en bodembehoud
Bodemvriendelijke bedrijfssystemen en -praktijken
Informatieblad nr.
Contourbouw
Wat is contourbouw en waarom is het nuttig?
Contourbouw betekent het uitvoeren van grondbewerkingsmaatregelen zoals ploegen, eggen en planten
evenwijdig aan de hoogtelijnen (in een rechte hoek ten opzichte van de afvloeiingsrichting, en niet de helling
op en neer). Het doel is water in de oppervlaktelaag van de bodem op te slaan en de afvloeiingssnelheid te
vertragen, waardoor water de tijd krijgt in de bodem te trekken.
Voordelen
Contourbouw vergroot de infiltratiecapaciteit van de bodem en vermindert waterverlies en –erosie als
gevolg van bebouwing.
Nadelen
Op hellingen steiler dan 10 % dient contourbouw te worden toegepast in samenhang met andere
maatregelen, zoals terrasbouw en strokenbouw. De effectiviteit van contourbouw voor water– en
bodembehoud is afhankelijk van het ontwerp van de systemen, maar ook van factoren als bodem, klimaat,
hellingspercentage en landgebruik op individuele velden.
Succesverhaal
Contourbouw in het dal van de Guadalentín (Murcia, Spanje)
In dit gebied wordt watererosie beschouwd als het ernstigste bodemdegradatieproces. Contourbouw,
weinig rijgewassen op steile hellingen en beperkte grondbewerking zijn de belangrijkste preventieve
maatregelen die toegepast worden. Sinds contourbouw in 2001 opgenomen werd in de Code van Goede
Landbouwpraktijken en sinds het in 2005 in dit gebied van toepassing werd onder de milieurandvoorwaarden
voor subsidies, wordt het veel toegepast. Contourbouw is zeer effectief als het gaat om het terugdringen
van watererosie.
Bron: SoCo-gevalsstudie
Meer informatie
http://soco.jrc.ec.europa.eu
ftp://ftp.fao.org/agl/agll/docs/lw8e.pdf
6
Informatieblad nr. 6: Bodemvriendelijke grondbewerking
Dit informatieblad is gebaseerd op de bevindingen van het project ‘Duurzame landbouw en bodembehoud’
(SoCo). Het maakt deel uit van een serie van tien informatiebladen over de drie belangrijkste onderwerpen
van het project. De bladen behandelen de volgende onderwerpen:
– Introductie:
– Informatieblad nr. 1: Het verband tussen bodemdegradatie, bodemvriendelijke
landbouwpraktijken en bodemgerichte beleidsmaatregelen;
– Bodemdegradatieprocessen:
– Informatieblad nr. 2: Watererosie en verdichting;
– Informatieblad nr. 3: Afname van het organische stofgehalte;
– Informatieblad nr. 4: Verzilting en verzouting;
– Bodemvriendelijke bedrijfssystemen en -praktijken:
– Informatieblad nr. 5: Landbouw voor bodembehoud;
– Informatieblad nr. 6: Bodemvriendelijke grondbewerking;
– Informatieblad nr. 7: Bodemvriendelijke agrarische infrastructuurelementen;
– Bodemgerichte beleidsmaatregelen:
– Informatieblad nr. 8: De eis grond in goede landbouw- en milieuconditie (GLMC) te houden;
– Informatieblad nr. 9: Milieumaatregelen in de landbouw;
– Informatieblad nr. 10: Landbouwvoorlichtingsdiensten.
Alle SoCo-informatiebladen en projectrapporten zijn te downloaden via: http://soco.jrc.ec.europa.eu.
Europese Commissie
Landbouw en plattelandsontwikkeling
© Europese Gemeenschappen 2009. Overneming met bronvermelding toegestaan.
Mei 2009