Een Olifant in de Kamer die Maatschappij heet

CirculairOrganiseren:valueformany
EenOlifantindeKamerdieMaatschappijheet
JanJonker1
Debeloftevandecirculaireeconomievraagtomhetuitwerkenvanomvangrijke
organisatiekundigeénveranderkundigevragendieimplementatiemetzichmeebrengt.
Wezittennoghoofdzakelijkindeexperimenteerfasevandecirculaireeconomie.Wat
moetenwemaatschappelijkgeorganiseerdzientekrijgenomverdertekomen?Devijf
groteuitdagingenwaarwevoorstaan.
Organiserenalsgezamenlijkeopgave
Indecirculaireeconomieissamenorganiserendesleutel.Datbegintbijsamenwerking
indebedrijfsketenomkringlopentesluiten:degrondstofleverancierissteedsvaker
afhankelijkvananderepartijenomvanafvalgrondstoffentemaken.Deproducentmoet
zijnproductzoontwerpendatditproductlangmeekangaan,gemakkelijkte
demonterenisenzoveelmogelijkhernieuwbareonderdelenheeft.Datbetekentook
datdieonderdelengeleverdofgemaaktmoetenwordenvanuitdieontwerpfilosofie.Er
zitechtereendilemmaindieonderlingeafhankelijkheid.Deketeniszosterkalsde
zwaksteschakel.Hoezorgenweervoordatdiezwakkeschakelnietdeketen
onderbreekt?Hoeorganiserenweverantwoordelijkheidalseengezamenlijkeopgave?
Eengovernancevraagstukwaarantwoordenenconceptenvoormoetenkomen,wileen
circulaireeconomiemeerzijndaneenuitdagendevisie.
Organiserenvantoegang
Indecirculaireeconomiegaathetomgebruik,nietombezit.Voorveelzakenwordtdat
steedsgemakkelijker:slaapdiensteninplaatsvaneenbed,lichtkopeninplaatsvan
lampen,(af-)wasbeurteninplaatsvaneenwasmachine,etcetera.Socialeendigitale
media(InternetofThings)stimulerendezeontwikkeling.
Maarhebbenwedanbijnanietsmeer?Gevenwealleennogmaargebruiksbonnen
cadeau?Datisutopisch.Spullen–ofhetnumode,auto’s,ofschoenenzijn-blijven
gekochtworden.Nietindelaatsteplaatsomdatdezemetemotiesverbondenzijn.Maar
alleswateen‘commodity’is,zalsteedsvakergeleendofgehuurdworden.Steeds
minderzelfhebbenkanalleenalsweverzekerdzijnvantoegang.Hetborgenvandie
toegangwordtalsneleengovernanceéneendemocratievraag.Wantmensendiedie
toegangnietbegrijpenofkunnenbetalen,zullenwordenbuitengesloten.Eenlastige
opgave.
Organiserenvandeleefomgeving
1
Deze column is een ingekorte versie van een bijdrage geschreven met Hans Stegeman in
het kader van de in maart 2016 verschenen bundel ‘Op weg naar een Circulaire
Economie’.
1
Indecirculairesamenlevingbezittenwenietalleenvrijweinig,hoeweleven,wonenen
onsvervoerenissteedsvakerbiobasedenhernieuwbaar.Huizendiewe(nieuw)
bouwenzijnenergieneutraalengebouwdmetzominmogelijkfossieleingrediënten.
Maarcirculairbouwenismaarhetbegin.Circulairwonenbetekentdatalleafvalvaneen
huishoudengrondstofis.Maarcirculairwonenbetekentookdatheteindvande
levensduurvaneenproductnietheteindeisvandelevensduurvanhetmateriaal
waarmeeisgebouwd.Eencirculaireinfrastructuurisbijaldezeontwikkelingeneen
belangrijkevoorwaarde.Ditbetekentgroteinvesteringen.Datgaatnietvanzelf.Iemand
moetditgaanbetalen.Gevestigdebelangenzullenditzekerproberentegentehouden.
Maarvooreencirculaireeconomieisookeencirculaireleefomgevingnodig.
Organiserenvaneencirculairearbeidsmarkt
Doordatproductenlangermeegaan,ismakenminderbelangrijk.Werkverschuiftnaar
onderhoudenreparatie.Maarwerkverschuiftookvanhetdelvenvanfossiele
grondstoffennaarhetdelvenvanhernieuwbaregrondstoffen:van‘virgin’mijnbouw
naarstadsmijnbouw,vanolieraffinagenaarslimmesystemenomgrondstoffen
gemakkelijkincirculatietehouden.Ditbetekentvoorveelmensenanderwerk.Minder
productie,meerreparatie.Meerdienstverlenendeberoepenenmindermaakwerk.Dat
betekentwerk,waarbijhetbehoudvanwaardecentraalstaat.Decirculaire
arbeidsmarktzalgaanbestaanuitsteedsmeer'werkstandigen'.Daarbijsomsindienst
vaneenbedrijf,somsdienstverlenendineencirculaireketenalsparttimezelfstandige.
Kunnenwedat?Ditbetekenteentransformatieopdearbeidsmarkt.Hoekaneen
arbeidsmarkt,endusdemensen,zichdaaropvoorbereiden?
Organiserenvandecirculaireoverheid
Deoverheidisdefacilitatorvandecirculaireeconomie.Nietderegisseur:datzijnde
ondernemersdiesamenmetallemogelijkeanderepartijen–waaronderburgers–
circulairondernemen.Deoverheidmoetderandvoorwaardenscheppenwaarin
ontwikkelingenzooptimaalmogelijktotwasdomkunnenkomen.
Datbetekentregelgevingdieoptimaalisaangepastaandecirculaireeconomie.Dusdat
afvalalsgrondstoftebenuttenis.Datbedrijvenkunnenexperimenterenmet
verdienmodellen,samenwerkingsvormenenklantbenaderingendiepasseninde
circulairewereld.Daarvoormoetruimtegebodenworden.Datdatnietaltijdmakkelijk
is,isevident.Wantdeoverheidheeftookeenrolbijhetbeschermenvanbestaande
belangen.Ennieuweexperimentenzullennietaltijdgoeduitpakken.Allesmaarlaten
gebeurenisookgeenoplossing.Ditvergteenzorgvuldigeafwegingvanallebelangen,
waarbijgevestigdebelangenhetliefstzeerkritischwordenbekeken.
Belastingenkunnendaarbijeeneffectievemanierzijnomdecirculaireeconomiete
versnellen.Doorlagerelastenoparbeidwordthandwerk,reparatiewerken
dienstverleningaantrekkelijker.Doorbelastingopmilieuvervuilendeactiviteitenen
virgingrondstoffenteverhogen,bijvoorbeeldeenbroeikastaks,loontheteerder
circulairteworden.HetlastigedaarbijisdatNederlandeenopeneconomieis.Maardat
isgeenredenompassiefteblijvenwachten.Nederlandkanbijuitstekhetcirculaire
2
gidslandzijn.Alslaatstekandeoverheidcirculariteitstimulerendooralslaunching
customeroptetreden:deeersteklantdieervoorkanzorgendateenbedrijfsmodelgaat
werken.
JanJonkerishoogleraarDuurzaamOndernemenaandeRadboudUniversiteitte
Nijmegen.Zijnwerkconcentreertzichopdriesamenhangendethema’s:deopkomstvan
deWEconomy,hetontwikkelenvannieuwebusinessmodellenenhetandersdenken
overgeldoftewel‘hybridebankieren’.Zijnmeesterecenteboekisdebestseller‘Nieuwe
BusinessModellen:SamenWerkenaanWaardecreatie’(2014).Momenteelwerkthij
meteenteamaaneenlandelijkonderzoeknaarBusinessModellenindeCirculaire
Economie,waarvanderesultatengepresenteerdwordenopeensymposiuminmei2017
inArnhem.
3