Know How weet het - Marysa van den Berg

PRODUCTIE: MARYSA VAN DEN BERG
Waarom jeuken littekens als het weer omslaat?
- Know How-lezer Nick Feller -
Kriebelt een oud litteken ineens? Dan kan allerlei oorzaken hebben, bijvoorbeeld dat er regen op komst is. Er
zijn studies gedaan naar het vermeende weersvoorspellende vermogen van littekens en er lijkt inderdaad
verband te bestaan tussen de jeuk en opstomende donderwolken. Een verklaring is mogelijk het verschil in
dichtheid tussen het littekenweefsel en de rest van de huid. Als er veel vocht in de lucht zit, zet de huid rondom
het litteken sterker uit dan het litteken zelf. Het kan dus nooit kwaad om een paraplu in je tas te stoppen als zo’n
jeukend plekje opspeelt.
Wat gebeurt er als je niest met je neus dicht?
- Know How-lezer Julian Vonk -
Hatsjoe! Een niesbui is een natuurlijke reactie van je lichaam op de prikkeling van de neusslijmvlies. De
schadelijke of irriterende stoffen worden zonder pardon je neus (en meteen je longen) uit gebonjourd. Maar
soms komt niezen even niet uit, bijvoorbeeld in een stil klaslokaal of tijdens een voorstelling. Je kunt de nies
dan het zwijgen opleggen door je neus te snuiten. Knijp liever niet je neus dicht als je niest. Er bouwt zich dan
flink wat druk op, waardoor er bloedvaatjes kunnen knappen – met een bloedneus als gevolg. Dus geen zakdoek
bij de hand? Hatsjoe! Dan maar liever gewoon niezen.
Hoe ontstaat een ‘groene flits’?
- Know How-lezer Paul Janssen –
“Toen ik nog op de grote vaart zat, heb ik verschillende keren bij zonsondergang een ‘groene flits’ gezien. Ik
probeerde er altijd op gespitst te zijn, maar meestal zonder resultaat. Hoe ontstaat zo’n flits eigenlijk? Zijn er
ideale omstandigheden om ’m te spotten?” vraagt Paul Janssen zich af. Dit verschijnsel, dat je heel soms kunt
waarnemen tijdens het ondergaan of opkomen van de zon, ontstaat door het afbuigen van verschillende kleuren
licht door de lucht. Groen licht buigt meer af dan geel en bereikt ons dus op een ander moment. De flits, maar
een fractie van een seconde, is alleen te zien als er een heel klein snippertje van de zon boven de horizon
uitsteekt. Je moet wel echt op de uitkijk staan en zelfs dat is geen garantie voor succes. De groene lichtstralen
moeten namelijk maar net in je oog vallen. Bij onstabiel weer verspreiden stralen met een korte golflengte
(groen, blauw en violet) zich makkelijker, wat de kans op het zien van de flits vergroot. Andere vereisten: een
schone, heldere atmosfeer en vrij uitzicht. Als je tegen bebouwing aankijkt, heeft turen naar de lucht dus geen
zin.
Kunnen dieren huilen?
- Know How-lezer Sander Keus Eigenlijk verschillen mens en dier niet zo gek veel van elkaar. Wetenschappers hebben lang gedacht dat alleen
wij in staat zijn om onszelf in de spiegel te herkennen of gereedschap te maken, maar door de jaren heen bleken
een paar diersoorten deze kunst ook te verstaan. Er is één uitzondering: er is nog nooit een dier gevonden dat
z’n tranen laat vloeien om uiting te geven aan zijn emoties. Zelfs de primaten die het dichtst bij ons staan, zoals
chimpansees en bonobo’s, huilen niet van verdriet of plezier. Ze hebben wel een traanbuis en zijn ook in staat
om tranen te produceren, maar dat doen ze alleen om hun ogen schoon te houden. Tranen bevatten namelijk
allerlei antibacteriële stoffen die infecties voorkomen – net zoals bij mensen, trouwens. Dat dieren niet in staat
zijn om te huilen, betekent niet dat ze geen emoties kennen. Van onder meer ganzen, wolven en zeehonden
weten we dat ze bijvoorbeeld treuren om een verloren nakomeling of familielid. Ze grienen er alleen niet bij.
Hoe worden spiegels gemaakt?
- Know How-lezer Milan Vande Geüchte -
Raar maar waar: een spiegel is niets anders dan een glasplaat met metaal – in dit geval zilver – erachter geplakt.
Metaal kaatst namelijk licht terug. Eerst wordt de glasplaat schoon geschuurd, daarna gewassen met water en
ammoniak en nagespoeld. Vervolgens wordt een mengsel van onder andere zilver in water en soda op de
glasplaat aangebracht. Door een chemische reactie hechten de zilverdeeltjes zich aan het glas. Een verflaag op
de achterkant van de spiegel beschermt het laagje zilver. Na een laatste wassing kan het spiegeltje aan de wand.
Waarom hebben bussen geen gewone verkeerslichten?
- Know How-lezer Johny Wuijts -
Het verkeer van lijnbussen en trams wordt in ons land geregeld met negenogen. Zo’n verkeerslicht bestaat uit
negen lichtjes: zes witte, twee rode en één gele. Een negenoog kan in totaal zes lichtpatronen weergeven. Ieder
patroon betekent iets anders, bijvoorbeeld voor welke richting een aanwijzing geldt. Dat is wel zo handig op
knooppunten van bus- of tramlijnen. Volgens een woordvoerder van de Haagse vervoermaatschappij HTM is
het bovendien handig dat er duidelijk verschil is tussen verkeerslichten voor automobilisten en voor bus- en
tramchauffeurs. Zo ontstaat er in drukke verkeerssituaties geen verwarring.
Hoe weet je hoe zwaar een ster is?
- Know How-lezer Jonah van Kessel -
“Je kunt een ster moeilijk even op de weegschaal leggen,” schrijft Jonah van Kessel in zijn mail aan Know
How. “Hoe weten we dan toch hoeveel ie weegt?” Astronomen meten de massa door de helderheid van de ster
te bestuderen. Voorwaarde is wel dat de ster planeten heeft of onderdeel van een dubbelster is. Wanneer een
planeet of een buurster langs de ster beweegt, verandert de helderheid. Door de hoeveelheid sterrenlicht in de
loop van de dagen, weken of maanden te meten én de omloopbaan van de planeet of buurster te bepalen, kun je
een (grove) schatting maken van de massa. Vorig jaar maakten sterrenkundigen bekend dat het nu ook mogelijk
is om een pulsar – een snel ronddraaiende neutronenster die meestal geen planeten heeft – te ‘wegen’. Deze ster
zendt met de regelmaat van de klok pulsen elektromagnetische straling uit, zoals een vuurtoren lichtsignalen
afgeeft. Met behulp van formules die zijn gebaseerd op nucleaire fysica, geven die stralingspulsen een indicatie
van de massa. Deze gegevens zijn overigens goud waard voor planetenjagers: ze hopen daarmee planeten te
vinden waarop leven mogelijk is.
Mogen astronauten in het ISS stemmen?
- Know How-lezer Andreas Vercauteren -
Eind dit jaar staan de presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten op het programma. Ook Amerikaanse
astronauten die op dat moment in de ruimte zijn, kunnen meestemmen. Dat gebeurde als eens in 2012. Maar hoe
gaat dat in z’n werk? Nou, eigenlijk heel simpel: via een satelliet wordt een e-mail met de stem van de astronaut
verzonden naar het Lyndon B. Johnson Space Center (JSC). De dienstdoende griffier telt de stem vervolgens op
bij die van alle andere Amerikanen. Uiteraard gebeurt dit uiterst discreet en via een beveiligde verbinding.
Hoeveel geld is er nu op aarde?
- Know How-lezer Donovan Mooijen -
Dat hangt ervan af hoe je het begrip geld definieert. Munten, briefjes en bankcheques in circulatie noemen
economen M0 – de waarde hiervan is op dit moment op ongeveer 5,2 biljoen dollar. Maar er staat veel meer
geld op betaalrekeningen, dit noemen we samen met het geld in circulatie M1 – goed voor zo’n 25 biljoen
dollar. Dan staat er ook nog veel geld op direct toegankelijke spaarrekeningen. Samen met M1 wordt dit M2
genoemd en de geschatte waarde daarvan is 60 biljoen dollar. Ten slotte zit er nog aanzienlijk bedrag in
‘vastgezette’ spaarrekeningen, fondsen en andere virtuele portemonnees. De totale hoeveelheid geld op aarde,
M3, is daarmee grofweg 75 biljoen dollar.
Waar komt teflon vandaan?
Een eitje bakken zonder daarna de koekenpan te hoeven schrobben: dat hebben we allemaal te danken aan
teflon, of polytetrafluorethyleen (PTFE), zoals het officieel heet. Maar waar komt teflon eigenlijk vandaan?
Deze chemische verbinding werd al in 1938 bij toeval ontdekt door Roy Plunkett, chemicus bij de Amerikaanse
gigant DuPont. Tijdens een onderzoek naar een chloorfluorkoolwaterstof die als koelmiddel in koelkasten kon
dienen, produceerde hij 50 kilo tetrafluorethyleengas en sloeg het op in cilinders. Toen hij het wilde gebruiken,
gaven de drukmeters aan dat het gas op was, terwijl het gewicht van de cilinders het tegendeel bewees. Plunkett
zaagde er eentje open en vond op de bodem en tegen de wanden een opmerkelijke witte laag: teflon dus. Het
idee om er pannen mee af te werken, kwam in 1954 van de Fransman Marc Grégoire, daartoe aangezet door zijn
vrouw. Hij bedacht de merknaam Tefal, een combinatie van ‘tef’ (teflon) en ‘al’ (aluminium).