begaafde kinderen - Het Kompas Lexmond

DE SOCIAAL EMOTIONELE
ONTWIKKELING VAN (HOOG)
BEGAAFDE KINDEREN
Wat kunnen we als ouders doen?
Ouderavond dolfijngroepen
6 oktober 2015
Lexmond
Inhoud
◦ Opening
◦ Stelling
◦ Opsteker
◦ Wat is sociaal emotionele ontwikkeling?
◦ De risico’s
◦ Specifieke begeleidingsbehoeften van begaafde kinderen
1. Erken en aanvaard de begaafdheid!!!
2. Motiveer en moedig aan!!
3. Bied een luisterend oor en geef troost!
◦ PAUZE
4. Disciplineer!!
5. Help bij aansluitingsproblemen
6. Probeer stress te verminderen
DE MEESTE (HOOG)BEGAAFDE KINDEREN
LOPEN ACHTER IN HUN SOCIAAL-EMOTIONELE
ONTWIKKELING TEN OPZICHTE VAN HUN
LEEFTIJDGENOOTJES
Waar of Niet waar?
Een opsteker!
◦ Dat de meeste begaafde kinderen in hun sociaal- emotionele
ontwikkeling achterlopen is een fabel.
◦ De meeste van deze kinderen zijn hun leeftijdgenoten in hun
sociaal- emotionele ontwikkeling voor. Wel is hun cognitieve
en sociaal-emotionele ontwikkeling niet altijd in balans en zijn
er risicofactoren.
◦ Tot IQ van 150 meestal geen problemen
Eerst een paar termen…
◦ Wat is sociaal-emotionele ontwikkeling?
◦ Sociale ontwikkeling: de manier waarop het kind omgaat met
anderen en anderen omgaan met het kind.
◦ Emotionele ontwikkeling: hoe gaat het kind met gevoelens
om?
Wat is een goed verlopende sociaalemotionele ontwikkeling?
Het kind kan zo met zichzelf en anderen omgaan dat:
◦ hij/zij zelf overwegend positieve gevoelens ervaart,
◦ anderen met wie hij omgaat ook,
◦ en dat negatieve gevoelens constructief worden gehanteerd.
De risico’s
◦ De ontwikkeling van vriendschappen
◦ Aansluiting met leeftijdgenoten op school
◦ De ontwikkeling van de sociale identiteit
◦ De ontwikkeling van het zelfbeeld
◦ De ontwikkeling van een leerhouding die past bij de
aanwezige capaciteiten
Waardoor kan het mis gaan?
Risicofactoren zijn verklaarbaar door te kijken naar:
◦ de ontwikkelingsstadia zoals alle kinderen die doorlopen
◦ De specifieke leer- en persoonlijkheidskenmerken van
begaafde kinderen.
Leer en persoonlijkheidskenmerken van
begaafde kinderen
◦ Snel van begrip
◦ Grote denk en leerstappen
◦ Snel verworven kennis
toepassen
◦ Groot probleemoplossend
vermogen
◦ Groot analyserend
vermogen
◦ Goed geheugen
◦ Brede interesse
◦ Doorvragen
◦ Scherp waarnemer
◦ Verbaal vaardig
◦ Creatief denkend
◦ Lijkt geestelijk vroeg rijp
◦ Doorzettingsvermogen bij
uitdaging
◦ Concentratie bij interesse
◦ Behoefte aan autonomie
◦ Bevraagt regels
◦ Zoekt ontwikkelingsgelijken
in oudere kinderen
Specifieke begeleidingsbehoeften van
begaafde kinderen
◦ Alle kinderen hebben dezelfde begeleidingsbehoeften. Toch
hebben begaafde kinderen er een paar meer……
◦ Zij ontwikkelen vaak dissynchroon: hun intellectuele
ontwikkeling is vaak (nog ) verder dan hun emotionele of
motorische ontwikkeling
Wat is belangrijk?
1. Erken en Aanvaard de begaafdheid!!!
2. Motiveer en moedig aan!!
3. Bied een luisterend oor en geef troost!
4. Disciplineer!!
5. Help bij aansluitingsproblemen
6. Probeer stress te verminderen
1. Zij hebben erkenning en
aanvaarding nodig:
◦ Zij zijn energiek: hebben vaak weinig behoefte aan slaap
◦ Zij durven veel risico’s te nemen
◦ Zij zijn vaak ongeduldig
◦ Zij hebben een hekel aan herhaling
◦ Zij zijn zeer snel van begrip
◦ Zij hebben een sterk rechtvaardigheidsgevoel
◦ Zij zijn kritisch en wars van hypocrisie
1. Zij hebben erkenning en
aanvaarding nodig:
◦ Zij hebben vaak een afkeer van sociale conventies en regels
◦ Zij hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van een
negatief zelfbeeld
◦ Zij hebben vaak conflict met ‘verboden’ kennis en drang tot
conformeren
◦ Zij zijn vaak intrinsiek gemotiveerd (niet door beloningen)
◦ Zij zijn vaak overenthousiast over hun eigen onderwerpen
Tips en opmerkingen bij erkenning en
aanvaarding
◦ Slaap: laat kinderen die weinig slaap hebben niet te vroeg
naar bed gaan, of geef ze toestemming te lezen in bed.
◦ Risico’s nemen: geef het kind experimenteerruimte, maar
zorg wel voor veiligheid.
◦ Ongeduld: toon begrip voor het ongeduld, maar leg uit dat
anderen niet altijd zo snel (kunnen) zijn. Neem boeken en
spelletjes mee als u weet dat er gewacht moet worden.
◦ Hekel aan herhaling: probeer betekenis te verlenen aan de
herhaling: het helpt mij of de andere kinderen als je hier aan
meedoet.
Tips en opmerkingen bij erkenning en
aanvaarding
◦ Snel van begrip: leg niet te veel uit. Laat ze zelf dingen
ontdekken.
◦ Sterk rechtvaardigheidsgevoel: begaafde kinderen stellen
hoge eisen aan afspraken en regels. Houden anderen zich er
niet aan, dan ontstaan conflicten. Complimenteer het kind dat
het zich aan de afspraken houdt en leg uit dat andere
kinderen die regels nog niet zo goed weten of begrijpen.
Deze kinderen gaan ook tot het uiterste in de verdediging als
iemand onterecht gestraft wordt. Toon daar begrip voor.
Tips en opmerkingen bij erkenning en
aanvaarding
◦ Kritisch en wars van hypocrisie: ze kunnen je in gezelschap
voor gek zetten: nu zegt u dit, maar toen…. Bestraf het kind
in het openbaar niet voor dit gedrag. Leg het kind later uit dat
je in het openbaar niet alles kunt zeggen. Leg uit dat je wel
begrijpt dat het kind het hypocriet vindt.
◦ Afkeer van sociale conventies en regels: toon er begrip
voor maar leg uit dat ze ook heel veel betekenis hebben voor
het met elkaar omgaan en het respect tonen voor elkaar. Leg
het kind uit dat het geïsoleerd komt te staan als het zich niet
aan bepaalde conventies houdt.
Opmerkingen bij erkenning en
aanvaarding
◦ Verhoogd risico op het ontwikkelen van een
negatief zelfbeeld. Oorzaken:
◦ Begaafde kinderen zijn vaak gevoelig
◦ Negatieve opmerkingen van anderen: doe maar
gewoon!
◦ Voelen zich vaak ‘anders’ maar willen toch aardig
gevonden worden.
Ze spelen de ‘clown’.
Ze worden een voorbeeldige leerling die bijv. altijd
hulpje wil zijn van de juf.
◦ Niet goed kunnen inschatten van de sociale identiteit door
aansluitingsproblemen met leeftijdgenoten.
◦ Te hoge of te lage verwachtingen van ouders en
leerkrachten met daaraan gekoppeld een niet adequaat
(les)aanbod (hierdoor kan faalangst ontstaan).
◦ Sommige ouders ruimen alle obstakels voor hun
kinderen op (soms omdat ze zelf gepest zijn en dat
hun kind willen besparen). Als je daar als ouder aan
herinnerd wordt is het moeilijk de situatie goed te
analyseren. Gaat het hier om plagen of om pesten?
Kinderen kunnen gedragingen van andere kinderen
verkeerd gaan interpreteren, en ‘opzettelijk’ en ‘per
ongeluk’ gaan verwisselen.
◦ Ouders kunnen het nalaten zelfstandigheid van de
kinderen te eisen. Ze denken voor hun kind, nemen
zelf de verantwoordelijkheid voor bijv. gymkleren,
melkbeker, enz.
◦ Als kinderen altijd op hun wenken bediend worden
door de ouders, valt het op school niet mee om één
van de dertig te zijn.
◦ Het is belangrijk dat ouders aangeven wanneer ze tijd
voor het kind hebben als het om iets vraagt op een
moment dat het niet uitkomt.
Tips en opmerkingen bij erkenning en
aanvaarding
◦ Conflict met ‘verboden’ kennis en drang tot
conformeren: Begaafde kinderen hebben twee keuzes:
1.
Ze passen zich aan de groep aan en spelen dus toneel. Dit
kost veel energie en kan doorwerken in het zelfbeeld.
Credits uit de omgeving zijn voor de rol en niet voor het
kind zelf.
2.
Ze blijven zichzelf en lopen het risico dat ze zich buiten de
groep plaatsen.
Tips en opmerkingen bij erkenning en
aanvaarding
◦ Intrinsieke motivatie
◦ Deze kinderen zijn al soms al jong heel gedreven en
gemotiveerd tot leren en onderzoeken en verwachten dat
ook van een ander. Zij begrijpen niet dat een ander dat niet
heeft en kunnen daardoor grote psychologische blunders
maken, waardoor zij zelf en hun omgeving diep gekwetst
kunnen worden. Volwassenen moeten dit bespreekbaar
maken en uitleggen waar het verkeerd ging.
2. Motiveer en moedig aan
◦ Stimuleren is niet hetzelfde als opfokken. Het betekent
kansen creëren, gelegenheden scheppen, waardoor het kind
zijn eigen interesses kan ontplooien.
◦ Geef het goede voorbeeld: Leef het voor om geïnteresseerd
te zijn in bepaalde dingen en daar voor te gaan en door te
zetten.
◦ Doe dingen samen met uw kind en deel gezamenlijke
interesses.
◦ Stimuleer het zelfstandig met dingen bezig te zijn.
◦ Stimuleer deelname aan buitenschoolse activiteiten.
◦ Aanmoedigen is beter dan belonen.
3.Bied een luisterend oor….
◦ Een van de ergste dingen die begaafde kinderen ervaren is
een gebrek aan luisterbereidheid.
◦ Als niemand luistert kunnen deze kinderen agressief of
gedemotiveerd reageren. In het eerste geval komen er
signalen van niet begrepen voelen in het tweede verdwijnt de
motivatie en nieuwsgierigheid.
◦ Begaafde kinderen moeten hun gevoelens kunnen uiten: door
hun snellere en diepere denken hebben ze vaak last van:
ongeduld, irritaties bij herhaling, moeilijk kunnen wachten,
alles tegelijk willen doen, zich proberen aan te passen aan de
groep, existentiële schuld, geen keuzes kunnen maken, enz.
…en geef troost.
◦ Begaafde kinderen zijn vaak zeer kwetsbaar:
◦ Kenmerken die vaak plomp worden geïnterpreteerd:
◦ Vergeetachtigheid wordt gezien als egoïsme
◦ Verbaal sterk zijn en tegelijk praktisch onhandig (je kunt
het mooi zeggen, maar als je iets moet doen is het een
ramp)
◦ Ver weg zijn met gedachten ( je bent er nooit bij)
◦ Eigengereidheid ( zie je wat er van komt als je altijd je eigen
zin doet)
◦ Diepe concentratie (Als ze iets niet horen wordt dat vaak
weinig subtiel gebracht)
◦ Vroeg rijpe prestaties (twijfel aan echtheid van werk)
…en geef troost.
◦ Hypersensitiviteit ( hou toch eens op met die aanstellerij)
◦ Zeer gedreven hyperactief ( hou toch eens op, je verknalt
het voor iedereen)
◦ Dissynchrone ontwikkeling: de cognitieve, emotionele en
motorische ontwikkeling lopen niet parallel. Daarom trekken
deze kinderen zich pijnlijke situaties (echtscheidingen,
natuurrampen) zich veel meer aan. Zeg nooit: daar moet je
niet aan denken, daar ben je nog te jong voor!
◦ Zeer hoogbegaafde kinderen voelen zich vaak een vreemde
eend in de bijt.
4.Disciplineer!!
◦ Een kind zelfbeheersing leren, zodat hij tenslotte in staat zal
zijn waarden en normen in zijn leven te integreren ten einde
op een verantwoordelijke, voorspelbare en wederkerig
bevredigende manier met anderen om te gaan. (Webb)
◦ Het is een positief concept. Het leert een kind zelfbepaling.
Straf stuurt van buitenaf.
◦ Voor begaafde kinderen is zelfbepaling van vitaal belang.
Deze kinderen kunnen en willen veel. Het is belangrijk dat ze
tolerantie ontwikkelen zowel voor hun eigen beperkingen als
die van een ander.
Discipline bij jonge kinderen
◦ Stel duidelijke regels en grenzen. Een slim kind heeft nog niet
de beoordelingsgave om zich alleen staande te houden.
◦ De grenzen van een begaafd kind kunnen wel iets ruimer
gesteld worden dan bij leeftijdgenootjes. Er moet wel ruimte
zijn om te onderzoeken en te experimenteren.
◦ Handhaaf de regels: natuurlijke straffen zijn het best.
◦ Belonen helpt meer dan straffen. Beloon vooral het proces /
gedrag en niet het product.
Tips bij problemen met discipline
◦ Als er problemen zijn: gevoelens gaan voor. Op het moment
dat het kind vol emotie zit, kunt u beter niet op de
gebeurtenis reageren, maar op de gevoelens. Logisch en
helder denken gaat niet als je emotie ervaart.
◦ Ga nooit een machtsstrijd aan. Relatie is belangrijker.
Begaafde kinderen zijn ontvankelijk voor machtsstrijd omdat
ze in elke situatie meerdere mogelijkheden overzien.
◦ Probeer het kind een eigen keuze te laten maken tussen
dingen waar u mee kunt leven. Het maken van keuzes geeft
het kind gelegenheid zelfrespect en een gevoel van
bekwaamheid te ontwikkelen.
Tips voor het aanleren van discipline
◦ Geen vals keuzes geven waardoor het kind altijd de verliezer
wordt.
◦ Reageer op de behoeften van het kind, niet op het negatieve
gedrag. Dat betekent niet dat u het hoeft te tolereren.
◦ Gebruik ‘vooruitlopende’ beloning.
◦ Schrijf briefjes als versterkers
◦ Bestraf het gedrag en niet het kind
◦ Geef uiting aan uw gevoelens
Tips voor het aanleren van discipline
◦ Onderzoek uw eigen verwachtingen ten aanzien van uw kind.
◦ Wees naar het kind duidelijk over wat u verwacht. Laat hem
dat herhalen als dat nodig is.
◦ Raak uw kind aan.
◦ Breng het vertrouwen over dat uw kind verstandig zal
handelen.
◦ Leer het kind zelfbeheersing aan, wel in kleine stappen.
Tips voor als uw kind niet wil
luisteren
◦ Zorg voor een bij de ontwikkeling passende beslissingsruimte
◦ Zorg voor een context van regels en emoties. (verschillende
personen kunnen verschillende regels hebben, verwoord
gevoelens en spreek niet in algemeenheden (dat wil ik niet, of
ik kan er nu niet tegen, i.p.v. dat hoort niet)
◦ Kondig aan dat de tijd over is
◦ Luister naar het verzet en de reactie van uw kind, zodat het
bespreekbaar blijft. Zeg niet: en nu nog een grote mond ook!
◦ Bij ‘uitproberen’: negeer het gedrag, geef geen negatieve
aandacht. (natuurlijk alleen bij ongevaarlijk gedrag)
Wat u niet moet doen bij het aanleren
van discipline
◦ Richt uw straf niet op de sterke kanten van het kind. ‘Als je
zo slim bent, hoe komt het dan dat je de vuilnisbak bent
vergeten buiten te zetten?’
◦ Eis niet op autoritaire manier dat een kind meteen iets moet
doen. Waarschuw van te voren en geef het tijd iets af te
ronden.
◦ Gebruik geen doemdreigingen of persoonsvernietigende
opmerkingen: Jij bent altijd…..Jij denkt alleen maar aan
jezelf..enz
Wat u niet moet doen bij het aanleren van
discipline
◦ Gebruik geen spot of sarcasme
◦ Vermijd treiteren. Begaafde kinderen kunnen ongelooflijk
vasthoudend zijn in hun eisen. Als het kind dat doet, draai u
dan om en negeer het gedrag. Blijf weglopen en sluit de deur
als het weer begint. Ga iets anders doen.
◦ Probeer te voorkomen dat u uw kind bestookt met kleine
punten van kritiek. Er moet perspectief blijven om het doel
te bereiken.
◦ Roddel nooit over uw kind, zeker niet in zijn bijzijn.
◦ Vermijd streng en inconsequent straffen.
5. Help bij aansluitingsproblemen.
◦ Mogelijke oorzaken zijn:
◦ Verbaal sterke kinderen doorlopen fasen van vriendschap
sneller. Zij hebben hogere verwachtingen. Bijvoorbeeld
kleuters die behoefte hebben aan vriendschappen met
wederkerigheid en loyaliteit en kinderen van zeven die
geheimen willen delen.
◦ Complex taalgebruik: Het begaafde kind gebruikt relatief
moeilijke woorden en abstract begrippen. Als de anderen het
niet begrijpen gaan ze over op een ander onderwerp. Het kind
denkt dat het niet interessant is wat het vertelt. Bij een
boekenbeurt of spreekbeurt kan het over de hoofden van de
klasgenoten heen gaan.
Meer mogelijke oorzaken
◦ Hoger niveau van spelen / hanteren van regels:
◦ Kleuters met voorsprong zijn al meer rolvast, nemen de
leiding en zijn verontwaardigd als de anderen zich niet aan
hun rol houden.
◦ Spelregels: aan de ene kant kunnen begaafde kinderen zich
eerder aan de regels houden. Aan de andere kant kunnen ze
de spelregels verschillend interpreteren in hun voordeel.
Gevolg: ruzie
Meer mogelijke oorzaken
◦ Begaafde kinderen hebben vaak andere interesses.
◦ Bovendien weten ze veel en kunnen ze goed onthouden. Als
ze andere kinderen gaan corrigeren maken ze zich niet
geliefd.
Wat kunnen we doen aan complex
taalgebruik?
◦ Begeleiden bij het maken van spreekbeurten en
boekenbeurten. Kijken of moeilijke termen verklaard
worden. Help het kind om het taalgebruik aan te passen aan
de groep.
◦ Adviseer de spreekbeurt visueel te ondersteunen
(PowerPointpresentatie maken)
Vrienden zoeken en contacten
maken
◦ Zoek verschillende soorten vrienden voor het kind: om mee
te sporten, andere interesses mee te delen, muziek mee te
maken, etc.
◦ Bij kleuters: spreek de eerste keren niet te lang af en
onderneem wat met elkaar, begeleid de kinderen, doe een
spelletje…..
◦ Bij oudere kinderen, die graag de leiding nemen: leer ze niet
te commanderen maar hulp aan te bieden.
Wat kunnen we doen aan
spelconflicten?
◦ Structureer en bespreek het spel. Wat is het thema, wat zijn de
rollen.
◦ Probeer situaties te creëren waarbij het kind kan spelen met
ontwikkelingsgelijken.
◦ Bij oudere kinderen: spelregels van te voren even
samenvatten.
◦ Geef de kinderen om de beurt de rol van arbiter. Die beslist
en verdeelt besluiten ‘in het voordeel’ eerlijk over de
deelnemers.
Wat te doen bij teruggetrokken
gedrag?
◦ Probeer het kind wel mee te laten doen met gezamenlijke
activiteiten maar geef het iets te doen waar het goed in is. Dat
hoeft helemaal niet iets op de voorgrond te zijn.
◦ Probeer het kind te betrekken bij de organisatie van een
activiteit. Het kan dan zelf inventariseren wat het wil gaan
doen en dat in de tijd plaatsen.
6. Leren omgaan met frustratie en
stress
◦ Het is niet goed als alles vanzelf gaat
◦ Een kind weet pas wat het kan als het eens flink uitgedaagd
wordt
◦ Dat bepaalt hoe hij over zich zelf denkt
◦ Bij omgaan met frustratie en stress ontwikkel je
doorzettingsvermogen
◦ Stel doelen en eventueel subdoelen
◦ Fouten maken moet: anders leer je niets
Te veel stress
Kinderen kunnen teveel stress ervaren door een combinatie
van
◦ mythen die anderen over hen geloven
◦ gevoeligheid
◦ hoge eisen stellen aan zichzelf
◦ moeilijkheden om aansluiting te vinden bij leeftijdgenoten
◦ tobben over abstracte of ver weg gelegen problemen
◦ verschillen in morele en intellectuele gezichtspunten t.o.v.
anderen
◦ mensen die denken dat HB kinderen met ongewone
vaardigheden alles op kunnen lossen
Negatieve zelfspraak
◦ Mensen praten altijd tegen zichzelf, evalueren wat ze zelf
doen, denken of voelen.
◦ Perfectionistische kinderen vervallen vaak in negatieve
zelfspraak
◦ Stressverhogende zelfspraak komt vooral voort uit waarden
en normen, conflicten en emotioneel geladen waardering. De
mening over hoe anderen ons zien speelt een grote rol.
◦ De meeste negatieve zelfspraak komt voort uit irrationele
overtuigingen; een ‘ik zou toch moeten’ houding: Ik moet
aardig gevonden worden, ik moet in alle opzichten foutloos
handelen, het is verschrikkelijk als het niet gaat zoals ik wil.
Wat kunnen we aan negatieve zelfspraak
doen?
◦ Maak het kind bewust van deze houding
◦ Toets actief zijn zelfbeoordeling om te kijken of die redelijk/
onredelijk is.
◦ Leer het kind zijn zelfspraak niet op onredelijke eisen te
bouwen.
◦ Probeer het kind te laten zien dat niet de gebeurtenissen maar
de gedachten over de gebeurtenissen de stress veroorzaken.
◦ Leer het kind dat ze het gedrag van anderen niet onder
controle krijgen maar wel dat van zichzelf.
Wat kunnen we aan negatieve
zelfspraak doen?
◦ Praten met kinderen over stressvolle situaties is noodzakelijk.
Zelfs als dat eerst de stress verhoogd.
◦ Moedig het kind aan te zeggen wat het in de stressvolle
situatie denkt. Bijv. Wat is het ergste dat in die situatie kan
gebeuren? Hoe erg zou dat zijn?
Nog meer suggesties
◦ Leer denken in deelgebieden. Als je op één gebied
spanningen hebt, heb je ze nog niet overal.
◦ Gebruik humor om spanningsvolle situaties het hoofd te
bieden. Geen cynisme! Wees in het begin wel voorzichtig.
Anders krijgen ze het gevoel uitgelachen te worden.
◦ Maak gespannen situaties lichter door waardering en begrip
voor anderen op te brengen.
◦ Leer het kind bewust aan iets anders te denken. Je kunt maar
aan één ding tegelijk denken.
◦ Leer vragen: wiens probleem is dit? Onuitgesproken
verwachtingen controleren!
Voor wie er meer over wil lezen
◦ Carl D’hondt & Hilde van Rossen: Hoogbegaafde kinderen opvoeden.
Uitgeverij Garant, Antwerpen / Apeldoorn, 2012 (€19,60 bol.com)
◦ James T. Webb, Edward R. Amend, Arlene de Vries: De begeleiding
van hoogbegaafde kinderen. Uitgeverij Van Gorcum, Assen, 2013
(€39.95 bol.com)
◦ Tessa Kieboom: Hoogbegaafd, als je kind (g)een Einstein is. Uitgeverij
Lannoo en Tessa Kieboom, 2015 (€19,95 bol.com)
◦ Loes van der List en Floor Raeijmaekers: Hartstikke hoogbegaafd,
248Media uitgeverij, Steenwijk, 2014 (€21,95 bol.com)
Tenslotte…
◦ Gelegenheid tot stellen van vragen over deze materie.
◦ Gelegenheid van stellen over andere zaken in de dolfijngroep.
◦ Suggesties voor onderwerp volgende avond ? Kan ook nog
per mail!
◦ SLUITING