Depressie. - Regionaal Kompas Volksgezondheid

Regionale VTV 2011
Psychische gezondheid - Depressie
Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 – Hart voor Brabant
Deelrapport Psychische gezondheid - Depressie
Auteurs:
Drs. A. Gietman, GGD Brabant-Zuidoost
Dr. A. Eugster, GGD Brabant-Zuidoost
Drs. M.J.A. de Beer, GGD West-Brabant
Drs. E.T.M. Anzion, GGD Hart voor Brabant
Dr. M.A.M. Jacobs-van der Bruggen, GGD Hart voor Brabant
Referent:
Mevrouw C. Wildeboer-Schut, GGz Breburg
© GGD Brabant-Zuidoost Helmond, GGD West-Brabant Breda, GGD Hart voor Brabant
’s-Hertogenbosch; mei 2011
REGIONALE VTV 2011
2
INHOUDSOPGAVE
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave ........................................................................ 3
Samenvatting............................................................................ 5
1. Psychische gezondheid / Depressie ...................................... 7
Literatuur................................................................................ 14
Overzicht Deelrapporten regionale VTV 2011 – Hart voor
Brabant ................................................................................... 16
3
REGIONALE VTV 2011
4
SAMENVATTING
Samenvatting
Psychische klachten leiden tot veel verlies aan gezondheid
Ruim een op de zes volwassenen (19+) in Hart voor Brabant voelt zich psychisch
ongezond en een op de tien wordt door psychische klachten gehinderd in het
functioneren. Ook bij de jeugd komen psychische klachten regelmatig voor: 13% vindt
de eigen psychische gezondheid slecht en maar liefst 9% heeft ‘in het afgelopen jaar’
zelfdoding overwogen.
Op basis van bij de huisartsen geregistreerde gegevens wordt het aantal patiënten met
een depressie in Hart voor Brabant geschat op 17.000. Dit is vergelijkbaar met het
aantal patiënten met bijvoorbeeld chronisch obstructieve longziekten (COPD) of
eczeem. Daarnaast zijn er ook nog ruim 7000 patiënten met angststoornissen. Veel
psychische klachten (zoals angst- of depressieklachten) zijn echter niet bij huisartsen
bekend.
Een verminderde psychische gezondheid kan leiden tot beperkingen in sociaal,
emotioneel en lichamelijk functioneren en tot voortijdig overlijden. Depressie staat op
vier in de top-10 van ziekten met de hoogste ziektelast en is een van de speerpunten
in het landelijke preventiebeleid. Gezondheidsbeleid zou zich meer moeten richten op
geestelijke gezondheidsbevordering en preventie van psychische problemen en
verbonden moeten worden met het bevorderen van een gezonde leefstijl (fysiek en
mentaal). Met name het Wmo-beleid biedt de mogelijkheden om raakvlakken tussen
preventie en andere (lokale) beleidsterreinen te onderzoeken en verbindingen tot
stand te brengen.
5
REGIONALE VTV 2011
6
PSHYCHISCHE GEZONDHEID - DEPRESSIE
1.
Psychische gezondheid / Depressie
Psychische gezondheid
Volgens de WHO voelen psychisch gezonde personen zich goed, autonoom en
competent. Ze voelen zich in staat om hun eigen intellectuele en emotionele
mogelijkheden te verwezenlijken. Een verminderde psychische gezondheid kan leiden
tot zichtbaar leed, een (gedeeltelijk) onvermogen tot functioneren en een verhoogd
risico op sterfte, pijn en beperkingen (Schoemaker C (RIVM), 2010).
Psychische aandoeningen (waaronder angststoornissen en depressies) veroorzaakten
in 2007 (met 22% van de totale ziektelast), het meeste verlies aan gezondheid in
Nederland (VTV, Deelrapport gezondheid en determinanten, Hoeymans, 2010).
Angststoornissen en depressies stonden (met respectievelijk 7% en 6% van de
ziektelast door afzonderlijke ziekten) op plaats 3 en 4 in de ziektelast-top 5.
Depressie
Een depressie ontstaat door een combinatie van factoren die op elkaar inwerken, zoals
individuele kwetsbaarheid, sociale omgevingsfactoren en levensgebeurtenissen. Een
depressie heeft grote gevolgen voor het welbevinden. Het leidt tot belangrijke
beperkingen in sociaal, emotioneel en lichamelijk functioneren. Met de ernst en de
duur van de depressie neemt de kwaliteit van leven af. Depressie verdubbelt de kans
op voortijdig overlijden, onder andere door suïcidegedrag en een ongezonde leefstijl
(Trimbos-instituut, 2010a).
De belangrijkste symptomen van een depressie zijn een aanhoudende neerslachtige
stemming en een ernstig verlies van interesse in bijna alle dagelijkse activiteiten
(DSM-IV (APA)).
Situatie in Hart voor Brabant vergelijkbaar met Nederland
Bijna een op de tien inwoners van Hart voor Brabant van 12 jaar en ouder heeft
psychische klachten (gemeten met de RAND Mental Health Inventory (MHI-5)), en dat
is vergelijkbaar met het voorkomen van psychische klachten in Nederland (periode
2005-2008 op basis van CBS gegevens, www.zorgatlas.nl).
7
REGIONALE VTV 2011
Risicogroepen voor psychische klachten: vrouwen, ouderen en lagere SES
Vrouwen in Hart voor Brabant voelen zich vaker ‘psychisch ongezond’ dan mannen
(figuur 1). Psychische ongezondheid komt het meeste voor bij ouderen. In 2009
voelde 18% van de 65-plussers in Hart voor Brabant zich psychisch ongezond.
Binnen deze groep was er een verschil te zien in psychische ongezondheid tussen de
65-74 jarigen (15%) en de 75-plussers (24%).
Daarnaast blijkt de psychische gezondheid samen te hangen met SES en burgerlijke
staat. Personen met een lage SES, uitgedrukt in opleidingsniveau, rapporteren
aanzienlijk meer psychische klachten dan mensen met een hoge SES; volwassenen
met een laag opleidingsniveau voelen zich vaker psychisch ongezond dan volwassenen
met een hoger opleidingsniveau. De verschillen in psychische gezondheid zijn de
afgelopen jaren eerder toe dan afgenomen (figuur 2).
totaal, 12-18 jaar
totaal, 19-64 jaar
totaal, 65 jaar en ouder
mannen, 12-18
mannen, 19-64
mannen, 65+
vrouwen, 12-18
vrouwen, 19-64
vrouwen, 65+
0
5
10
15
20
25
Figuur 1: percentage ‘psychisch ongezond’ naar leeftijd en geslacht in Hart voor
Brabant; Bron: Gezondheidsmonitor Hart voor Brabant, jeugd 2007, volwassenen en
ouderen 2009)
8
PSHYCHISCHE GEZONDHEID - DEPRESSIE
45
40
35
30
opleiding laag (max. LO)
25
laag / midden
20
midden / hoog
opleiding hoog (HBO/ WO)
15
10
5
0
2005
2009
psychisch ongezond
2005
2009
hoog risico op angststoornis /
depressie
Figuur 2: Psychische gezondheid naar opleiding voor volwassenen in Hart voor
Brabant; Bron: Gezondheidsmonitor Hart voor Brabant, volwassenen 2005 en 2009)
Verschillende factoren spelen een rol bij ontstaan depressie
Depressie komt meer voor bij vrouwen dan bij mannen en komt vaak voor in de
leeftijdsgroep van 25 tot 45 jaar. Risicofactoren zijn een neurotische persoonlijkheid,
een internaliserende copingstijl, een chronische lichamelijke ziekte, andere psychische
stoornissen en een homoseksuele voorkeur. Sociale en omgevingsfactoren die bij
kunnen dragen aan een depressie zijn werkloosheid of het verliezen van een baan,
weinig sociale steun en een laag opleidingsniveau. Daarnaast verhogen stressvolle
levensgebeurtenissen het risico op een depressie. Depressie heeft ook een erfelijk
component. Kinderen van ouders met depressie hebben bijna 3 maal zoveel kans op
een depressie (Trimbos Instituut, 2010; Schoemaker C (RIVM), Spijker J (Trimbosinstituut), 2010).
Situatie in Nederland en in Hart voor Brabant
Jaarlijks hebben ruim 1,5 miljoen mensen in Nederland te maken met
depressieklachten of een depressie (Trimbos-instituut, 2010b). Exacte cijfers over het
daadwerkelijke voorkomen van depressie in de regio zijn niet beschikbaar. Een
schatting van het aantal inwoners in Hart voor Brabant met een depressie is 17.000
(puntprevalentie per 1 januari 2007). Een schatting van het aantal inwoners met een
angststoornis is 7000 (puntprevalentie per 1 januari 2007) (Bron VTV-2010, gegevens
bewerkt door RIVM).
9
REGIONALE VTV 2011
Een op de twintig ouderen heeft hoog risico op angststoornis of depressie
In de gezondheidsenquêtes van de volwassenen en ouderen in 2009 is het risico op
een angststoornis of een depressie gemeten met de Kessler Psychological Distress
Scale (K10). In de regio Hart voor Brabant heeft 32% van de volwassenen en 40%
van de 65-plussers een matig tot hoog risico op een angststoornis of een depressie
(hoog risico 4% respectievelijk 5%). Een matig/hoog risico komt meer voor bij
vrouwen dan bij mannen en vaker bij 75-plussers dan bij ouderen van 65 tot 75 jaar.
Bij de jongeren tussen 12 en 18 jaar is in de gezondheidsenquête navraag gedaan
over het overwegen van suïcide in de afgelopen 12 maanden. Negen procent van de
jongeren in Hart voor Brabant gaf aan dit te hebben overwogen (Bron: GGD
Gezondheidsmonitor Jeugd 2007).
In de toekomst meer inwoners met (hoog risico op) depressie
Er zijn geen aanwijzingen dat het aantal mensen met depressie of depressieve
gevoelens in Nederland de laatste dertig jaar is toe- of afgenomen. Het aantal mensen
waarvan de huisarts weet dat ze lijden aan depressie is de laatste tien jaar wel sterk
toegenomen. Dit heeft mogelijk te maken met een betere herkenning en een vroege
opsporing van depressie door de huisarts. Op basis van demografische projecties (dus
rekening houdend met bevolkingsgroei en vergrijzing) stijgt het aantal mensen in Hart
voor Brabant met een depressie van 17.000 in 2007 tot ruim 18.000 in 2020. Het
aantal mensen met angststoornissen stijgt van 7000 in 2007 tot ongeveer 8000 in
2020. Door de vergrijzing zal vermoedelijk ook het aantal mensen met een hoog risico
op angststoornissen of depressie toenemen.
Bron http://www.trimbos.nl/onderwerpen/preventienieuw/netwerken/partnershipdepressiepreventie
Bredere benadering vergroten psychische gezondheid
Het Trimbos-instituut pleit voor een bredere benadering van de psychische
gezondheid. Er moet niet alleen aandacht uitgaan naar de preventie van stoornissen of
problemen (bijvoorbeeld depressie), maar ook naar de bevordering van de geestelijke
gezondheid door het psychisch welbevinden te versterken. Met de toenemende vraag
naar bewezen effectieve interventies, riskeert men preventie gericht op specifieke
stoornissen of problemen te ‘verengen’ tot geïndiceerde preventie, die zich richt op de
doelgroep waarbij al sprake is van klachten.
Een voorbeeld van de brede benadering is Mentaal Vitaal, een initiatief van het
Trimbos-instituut en het Fonds Psychische Gezondheid. Met financiering van VWS
hebben ze o.a. de website www.mentaalvitaal.nl ontwikkeld. Deze website is er voor
iedereen die meer wil weten over mentale gezondheid en daar zelf mee aan de slag
wil.
10
PSHYCHISCHE GEZONDHEID - DEPRESSIE
Deze brede benadering en focus op het psychisch welbevinden past beter bij het lokaal
gezondheidsbeleid. Door het beleid gericht op geestelijke gezondheidsbevordering te
combineren met preventie van psychische problemen, kan het ook worden verbonden
met het bevorderen van een gezonde leefstijl. Dit geldt zowel voor de fysieke
leefstijlcomponenten (voldoende bewegen, evenwichtige voeding) als de mentale
competenties om gezond te leven (coping, veerkracht, zelfkennis, zelfwaardering,
zelfacceptatie, sociale vaardigheden en productiviteit). Met name het Wmo-beleid biedt
de mogelijkheden om raakvlakken tussen preventie en andere (lokale) beleidsterreinen
te onderzoeken en verbindingen tot stand te brengen.
(Uit: Visie op lokale depressiepreventie. Naar een integrale visie op preventie en
gezondheidsbevordering, leefstijl en psychisch welbevinden (2010)).
Zorg
Uit de cijfers van Nemesis 2 blijkt dat van de mensen met een psychische stoornis
(tenminste een aandoening) een op de drie enigerlei zorg zoekt. Slechts een op de vijf
mensen met een psychische stoornis komt in de geestelijke gezondheidszorg terecht.
Slechts 1% van het aantal mensen dat jaarlijks voor het eerst een depressie
doormaakt zoekt en vindt hulp om de depressie te bestrijden of een nieuwe depressie
te voorkomen. Hierdoor blijft veel leed onopgemerkt en onopgelost. Dat is ten nadele
van deze mensen, maar ook van hun omgeving en de maatschappij. Het Partnership
Depressiepreventie (PDP), waarin een groot aantal organisaties op landelijk niveau
deelneemt, werkt aan agendasetting van depressiepreventie bij lokaal beleid,
professionals en publiek. Doel is om mensen met depressieve klachten of een
depressie beter en sneller te bereiken, en hen weer nieuw perspectief te bieden.
Integrale aanpak depressiepreventie
Depressiepreventie is in de preventienota van VWS 2007-2010 benoemd als een van
de landelijke speerpunten. Deze vierjaarlijks benoemde speerpunten zijn ook leidend
voor de prioriteiten in gemeenten.
Het Trimbos-instituut adviseert gemeenten een basispakket depressiepreventie met de
volgende onderdelen:

voorlichting en bewustwording;

signalering en advies;

preventieve ondersteuning c.q. preventie-interventies;

maatregelen gericht op de omgeving.
Een integrale aanpak van depressiepreventie, die een mix aan interventies bij elkaar
brengt, die ook evenwichtig over de verschillende vormen van preventie is verdeeld,
vergoot de doelmatigheid en de effectiviteit. Door zo’n aanpak kunnen de belangrijkste
doelgroepen in een gemeente/regio worden bereikt en worden determinanten tegelijk
en in samenhang aangepakt. Goede samenwerking tussen relevante partijen is dan
11
REGIONALE VTV 2011
cruciaal. Organisaties die betrokken kunnen zijn bij een integrale aanpak zijn:
maatschappelijk werk, thuiszorg, welzijnswerk, GGZ en GGD.
De gemeente heeft met name een taak als het gaat om universele en selectieve
preventie (zie figuur hieronder). De GGD kan de gemeente daarbij ondersteunen,
bijvoorbeeld door de uitvoeringsregie op zich nemen. De gemeente heeft echter ook
een taak vanuit de Wmo voor de (sociaal) kwetsbare groepen (de OGGZ) en aan de
kant van de care.
(uit: Visie op lokale depressiepreventie. Naar een integrale visie op preventie en
gezondheidsbevordering, leefstijl en psychisch welbevinden (2010)).
Visie op lokale depressiepreventie
Het Partnership Depressiepreventie heeft een visie opgesteld op lokale
depressiepreventie, waarbij een integrale visie wordt aanbevolen op preventie en
gezondheidsbevordering, leefstijl en psychisch welbevinden. De visie pleit voor een
natuurlijke verbinding tussen (depressie)preventie en lokaal beleid op andere
terreinen, zoals het Wmo-beleid. Er is nu te weinig samenhang tussen de speerpunten
voor preventie en tussen depressiepreventie en het dagelijkse doen en laten van
mensen in hun omgeving. Er dreigt een versmalling naar het gebied van de
geïndiceerde preventie, waar “bewezen effectieve” interventies ingezet kunnen
worden. De visie op een bredere invulling van de depressiepreventie is gebaseerd op
een door de positieve psychologie gesteunde integrale bevordering van psychisch
welbevinden. Het sluit aan op het model van Barry (2001), zie hieronder, waarin de
bevordering van geestelijke gezondheid, ziektepreventie en (langetermijn)behandeling
in een doorlopend spectrum verbonden worden. Met name op populatieniveau en op
het terrein van maatregelen gericht op de sociale en fysieke omgeving liggen kansen
voor gemeenten om een bijdrage te leveren aan het bevorderen van de geestelijke
gezondheid.
12
PSHYCHISCHE GEZONDHEID - DEPRESSIE
Uit: Visie op lokale depressiepreventie. Naar een integrale visie op preventie en
gezondheidsbevordering, leefstijl en psychisch welbevinden (2010)).
Producten PDP
Het Parnership Depressiepreventie heeft een aantal producten ontwikkeld die
gemeenten ondersteunen bij de beleidsontwikkeling, -uitvoering en -evaluatie op dit
terrein. Er is onder andere een Stappenplan lokaal beleid depressiepreventie
beschikbaar. Dit stappenplan volgt de structurering van de beleidscyclus
(beleidsvoorbereiding, beleidsvorming, uitvoering en evaluatie van beleid) voor het
aandachtsgebied depressiepreventie met het oog op lokale beleidsvorming.
http://www.trimbos.nl/projecten-en-onderzoek/projecten/61/0/61-013-partnershipdepressiepreventie
Voor psychische gezondheid: zie ook de deelrapportages Ziekten; Seksueel Gedrag;
Sociale omgeving en participatie; Huiselijk Geweld; Kwetsbare burgers; Jeugd.
13
REGIONALE VTV 2011
Literatuur

Schoemaker C (RIVM). Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas
Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, <http://www.nationaalkompas.nl> Nationaal
Kompas Volksgezondheid\Gezondheid en ziekte\Functioneren en kwaliteit van
leven\Psychisch functioneren\Psychische gezondheid volwassenen\, 22 maart
2010.

Surgeon General. Mental health: A Report of the Surgeon General. < http:
//www.surgeongeneral.gov/library/mentalhealth/home.html> (oktober 2002).
1999.

Brabantse Jeugdmonitor 12 t/m 18 jaar, 2007

Volwassenenmonitor 19 t/m 64 jaar, 2009

Ouderenmonitor 65-plus, 2009

Meijer S (RIVM). Wat wordt er met preventie van depressie beoogd? In:
Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid.
Bilthoven: RIVM, <http://www.nationaalkompas.nl> Nationaal Kompas
Volksgezondheid\Preventie\Van ziekten en aandoeningen\Psychische
stoornissen\Depressie, 29 mei 2007

Trimbos-instituut. http://www.trimbos.nl/onderwerpen/psychischegezondheid/depressie, 2010a (bezocht op 27 april 2010)

Trimbos-Instituut. http://www.trimbos.nl/onderwerpen/preventienieuw/netwerken/partnership-depressiepreventie, 2010b (bezocht op 13 oktober 2010)

Schoemaker C (RIVM), Spijker J (Trimbos-instituut). Welke factoren beïnvloeden
de kans op depressie? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal
Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, <http://www.nationaalkompas.nl>
Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheid en ziekte\Ziekten en
aandoeningen\Psychische stoornissen\Depressie, 22 maart 2010

Schoemaker C (RIVM), Poos MJJC (RIVM), Spijker J (Trimbos-instituut), Gool CH
van (RIVM). Hoe vaak komt depressie voor? In: Volksgezondheid Toekomst
Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM,
<http://www.nationaalkompas.nl> Nationaal Kompas
Volksgezondheid\Gezondheid en ziekte\Ziekten en aandoeningen\Psychische
stoornissen\Depressie, 17 juni 2010a

Schoemaker C (RIVM), Poos MJJC (RIVM), Spijker J (Trimbos-instituut), Gool CH
van (RIVM). Neemt het aantal mensen met depressie toe of af? In:
Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid.
Bilthoven: RIVM, <http://www.nationaalkompas.nl> Nationaal Kompas
Volksgezondheid\Gezondheid en ziekte\Ziekten en aandoeningen\Psychische
stoornissen\Depressie, 22 maart 2010b

Hoeymans N, Melse JM, Schoemaker CG. Gezondheid en determinanten.
Deelrapport van de VTV 2010 Van gezond naar beter. Bilthoven: RIVM, 2010.
14
PSHYCHISCHE GEZONDHEID - DEPRESSIE

Provincie Noord-Brabant. De bevolkings- en woningbehoefteprognose NoordBrabant, actualisering 2008 (vastgesteld 18 nov. 2008)
1. Partnership Depressiepreventie (2010). Stappenplan lokaal beleid
Depressiepreventie (versie 1.0). Trimbos-instituut, Utrecht;
2.
Partnership Depressiepreventie en GGD Nederland (2010). Visie op lokale
depressiepreventie. Naar een integrale visie op preventie en
gezondheidsbevordering, leefstijl en psychisch welbevinden. Discussienota versie
1.0. Trimbos-instituut, Utrecht
15
REGIONALE VTV 2011
Overzicht Deelrapporten regionale VTV 2011 – Hart voor Brabant
16
1.
Ambulancezorg
2.
Bevolking
3.
Eerstelijns gezondheidszorg
4.
Fysieke omgeving
5.
GHOR
6.
Genotmiddelen
7.
Gezondheidsachterstanden
8.
Gezondheidsbeleid
9.
Huiselijk geweld
10.
Integrale aanpak
11.
Jeugd
12.
Kwetsbare burgers
13.
Levensverwachting en sterftecijfers
14.
Overgewicht en diabetes
15.
Psychische gezondheid - Depressie
16.
Roken
17.
Seksueel gedrag
18.
Sociale omgeving en participatie
19.
Sociale Veiligheid
20.
WPG en Ouderen
21.
Ziekte
22.
Ziekten in de toekomst
23.
Ziektepreventie
24.
Zoönosen
25.
Zorg