Samba is een ontembaar beest : Reporters Online : https

This page was exported from Reporters Online [ https://reportersonline.nl ]
Export date: Tue Jul 18 15:53:23 2017 / +0000 GMT
Samba is een ontembaar beest
De eerste in Rio de Janeiro gecomponeerde samba heette Pelo Telefone (Via de telefoon) en kwam uit in 1916. Dat
nemen de deskundigen – componisten van latere datum - althans aan. Hij kwam tot stand in het huis van tante
Ciata, een bekende vrouw, zwarte migrante uit de deelstaat Bahia, die in haar bescheiden huisje in Rio leefde van
het verkopen van maaltijden. Tevens was ze mãe de santo (priesteres) binnen de Afro-Braziliaanse religie
candomblé. In het huis van tante Ciata in Klein Afrika in het havengebied van Rio werden regelmatig
‘sambakringen' gehouden: avonden waarop muzikanten bij elkaar kwamen en improviseerden, een jamsessie op
zijn Braziliaans in feite. Veel van die muzikanten werkten als dokwerker in de haven. Het was een van de eerste
betaalde banen die voormalige slaven en hun nazaten konden bemachtigen. De dokwerkers hadden twee
vakbonden die fundamenteel zijn geweest voor de opkomst van de samba, aldus sambakenner en -zanger Rubem
Confete (83), die zich vanaf zijn jeugd in de geschiedenis van zijn zwarte voorvaderen en in de betekenis van de
zwarte cultuur voor het nu heeft verdiept. “Ik zelf ben ook opgepakt in mijn jonge jaren omdat de politie dacht dat
ik maar wat rond liep te lummelen. Je moest ontzettend op je hoede zijn.”
Barbaars
“Er was niks opgeschreven, dus ik moest het allemaal hebben van gesprekken, en ik was niet geschoold. Ik heb
mezelf opgeleid”, verklaart hij simpel. Confete is al enige jaren blind en straalt - waarschijnlijk door zijn beperking
en zijn leeftijd - een vredige berusting uit. Hij wordt rondgereden door de stad door een vaste taxichauffeur en
drinkt aan het eind van de middag graag een glas wijn in een van de mooiste botequins (een mengeling van winkel
en bar) van de stad: Armazem do Senado aan de rand van de bekende uitgaanswijk Lapa.
In de beginperiode stond de samba nog in een kwaad daglicht of werd als primitief beschouwd, met name vanwege
percussie-instrumenten als de tamboerijn, die zich geen plek in het arsenaal van ‘beschaafde' muziekinstrumenten
had veroverd. Hij werd gemaakt door zwarten, die werden geassocieerd met leegloperij en misdaad. Bekend is in
de sambacultuur nog steeds het stereotype van de malandro: zwart, messentrekker, zonder werk, maar heel goed in
dansen en muziek maken. Net als het woord negro (neger) is malandro een geuzennaam geworden: de malandro
staat niet langer voor een criminele leegloper, maar is wél nog steeds goed in dansen. Hij wordt in veel samba's
geëerd.
Wat de zwarte sambamuzikanten in Rio hielp om door te breken bij het grote publiek was dat in het buitenland in
andere genres hetzelfde gebeurde, zoals in de jazz. Een van de grote ikonen was de zwarte Amerikaanse danseres
Josephine Baker, die in Europa, en met name Frankrijk, furore maakte.
Sambascholen
Samba wordt door velen buiten Brazilië in verband gebracht met Carnaval, maar dat komt later, in de jaren dertig
van de twintigste eeuw. Het begint allemaal in deze ‘sambakringen' bij de mensen thuis. Ze bestaan nog steeds,
maar spelen zich nu meestal af in een van de vele cafeetjes die Rio rijk is of gewoon op straat. Er bestaat zelfs een
belangenvereniging, het Carioca Netwerk van Sambakringen'. Carioca wil zeggen (inwoner) van Rio.
Candomblé inspireert samba. Hier wordt de godin Iemanjá geëerd. Beeld: Ierê Ferreira
Eind jaren twintig van de vorige eeuw ontstaan de eerste sambascholen, die aansluiting zoeken bij al bestaande
groepen die Carnavalstochten houden. De sambascholen komen allemaal uit de favelas die overwegend door
zwarte Brazilianen worden bewoond. Voor hen is de aansluiting bij de traditionele Carnavalsgroepen, die een veel
blanker karakter hebben, een middel om geaccepteerd te worden. Dat lukt na een wat moeizaam begin ook, zo
goed zelfs dat de sambascholen al snel ‘witter' worden.
Maar in het begin was het omgekeerd. De zwarte samba overvleugelde met haar muziek en spontane dansen de
brave choreografietjes van de aanvankelijke Carnavalsgroepen. De baianas, zoals tante Ciata, zwarte vrouwen,
doorgaans al wat ouder van leeftijd en daarom met een zeker gezag over de rest, nemen met hun gezang en wijde
rokken een belangrijke plaats in binnen de nieuw gevormde sambascholen. De geesten uit de religie candomblé
bepaalden de kleuren van de vlag – blauw en wit van de school Portela is Ogum, heer en meester van de
technologie en de moed - en de kostuums en drukten hun stempel op de liedteksten.
Afrikaanse thema's
Maar de samba had geen vrij spel. Er waren periodes dat van de scholen werd verwacht dat ze patriottische thema's
in hun optocht en hun liedjes verwerkten. Dat gebeurde vooral tijdens de dictatuur van Getúlio Vargas in de jaren
dertig, veertig en tijdens de laatste dictatuur van 1964 tot 1985. Maar al vanaf het eind van de jaren zeventig
namen de scholen meer vrijheid en heroverden Afrikaanse thema's en de geesten van candomblé de optocht.
In het begin haalden de scholen nauwelijks de krant en als ze die haalden, verbaasden de journalisten zich over de
prachtige muziek die de scholen maakten met hun “barbaarse instrumenten”. Gaandeweg maakten steeds meer
mensen uit het ‘asfalt', deel uit van de sambascholen. Asfalt is de benaming die mensen uit de favelas geven aan
het rijkere deel van Rio, waar mensen vanzelfsprekend op de waterleiding en het elektriciteitsnet zijn aangesloten
en een veel hoger salaris hebben dan de bewoners van de favela.
Ontzettend veel geld
Rubem Confete loopt al jaren mee in het wereldje, hij is actief lid geweest van een aantal scholen en heeft een
radioprogramma waarin hij over samba praat en muziek laat horen. “Tegenwoordig wordt er in de sambascholen
ontzettend veel geld verdiend. De top (volgens Confete volledig blank) is vaak stinkend rijk, maar ik vind dat de
sambista niet genoeg in ere wordt gehouden en ik zou trots zijn als de favelas er wijzer van werden. Daar komt het
grootste deel van de muzikanten en de dansers vandaan en de mensen die de school draaiend houden, degenen die
eten koken, schoonmaken, de wagens optuigen, de kostuums naaien.”
Beeld: Ierê Ferreira
Confete: “In het begin was iedereen hartstikke arm. Als Carnaval over was, zaten mensen in de schulden om hun
kostuum terug te betalen. Cartola (een van de meest bekende componisten, die nog steeds veel wordt vertolkt, WU)
is zijn hele leven arm gebleven. Nu wordt er veel geld ingestopt. 200.000 real (ruim 60.000 euro, WU) om een lied
te schrijven.”
De samba bereikte een breder – en dus ook rijker – publiek doordat bijvoorbeeld de zwarte dienstmeisjes in de
rijke huizen liedjes zongen en erover vertelden, aldus Confete. “We hebben ons daar niet op voorbereid. De
maatschappij nam bezit van de scholen en we hebben ruimte verloren”, zegt hij verwijzend naar de blanken die het
in de scholen voor het zeggen hebben.
Op en top democratisch
“Vroeger vond ik het erg als er slecht over de samba werd gesproken en moet je kijken hoe dat is veranderd. Nu
betaal je voor de duurste plaatsen 5000 real (een dikke 1600 euro, WU). Dus de zwarte gaat niet meer naar de
samba-optochten. Het minimum van 50 real is al te veel voor de meeste mensen.”
De samba is voortgekomen uit de trieste geschiedenis van de slaven en heeft Brazilië vrolijkheid gebracht, rondt
Confete trots af. Maar is het dan niet droef dat de zwarte sambistas ook hier, op hun eigen terrein, ruimte hebben
moeten inleveren? Confete worstelt zichtbaar met de vraag. Ondanks alles is hij van mening dat het belangrijker is
dat de samba iedereen die mee wil doen met open armen ontvangt. “Het is op en top democratisch en het is de hele
wereld overgegaan. Iedereen kent het. Het is een beest dat op een ontembare manier is gegroeid. Onze voorouders
wisten wat ze deden!”
Dit is deel 3 van de serie Black Power in Rio. Deel 1 gaat over de geschiedenis van de slavernij in Brazilië en
deel 2 over de emancipatie van zwarten in de hedendaagse Braziliaanse maatschappij.
De serie kwam tot stand met crowdfunding via Voordekunst en aanvullende steun uit het Matchingfonds van De
Coöperatie.
Excerpt: Samba is een van Brazilië’s belangrijkste cultuuruitingen. Wat velen niet weten is dat hij van oorsprong
Afrikaans is en religieus geïnspireerd. Mettertijd is hij gewit en een sector geworden waar veel geld in omgaat.
Post date: 2017-06-15 17:33:01
Post date GMT: 2017-06-15 15:33:01
Post modified date: 2017-06-15 19:21:17
Post modified date GMT: 2017-06-15 17:21:17
Powered by [ Universal Post Manager ] plugin. MS Word saving format developed by gVectors Team www.gVectors.com