Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische

Zo gek nog niet, aan het werk met
een psychische stoornis
Vooronderzoek: literatuurstudie
Mede mogelijk gemaakt door Instituut Gak
Rotterdam, april 2014
Zo gek nog niet, aan het werk met
een psychische
Vooronderzoek: Literatuurstudie
Mede mogelijk gemaakt door Instituut Gak
Lisa van Beek
Susan van Geel
Wija Oortwijn
Annemieke Pickles
Matthijs Versteegh
Rotterdam, april 2014
Over Ecorys
Met ons werk willen we een zinvolle bijdrage leveren aan maatschappelijke thema’s. Wij bieden
wereldwijd onderzoek, advies en projectmanagement en zijn gespecialiseerd in economische,
maatschappelijke en ruimtelijke ontwikkeling. We richten ons met name op complexe markt-,
beleids- en managementvraagstukken en bieden opdrachtgevers in de publieke, private en not-forprofit sectoren een uniek perspectief en hoogwaardige oplossingen. We zijn trots op onze 80-jarige
bedrijfsgeschiedenis. Onze belangrijkste werkgebieden zijn: economie en concurrentiekracht;
regio’s, steden en vastgoed; energie en water; transport en mobiliteit; sociaal beleid, bestuur,
onderwijs, en gezondheidszorg. Wij hechten grote waarde aan onze onafhankelijkheid, integriteit en
samenwerkingspartners. Ecorys-medewerkers zijn betrokken experts met ruime ervaring in de
academische wereld en adviespraktijk, die hun kennis en best practices binnen het bedrijf en met
internationale samenwerkingspartners delen.
Ecorys Nederland voert een actief MVO-beleid en heeft een ISO14001-certificaat, de internationale
standaard voor milieumanagementsystemen. Onze doelen op het gebied van duurzame
bedrijfsvoering zijn vertaald in ons bedrijfsbeleid en in praktische maatregelen gericht op mensen,
milieu en opbrengst. Zo gebruiken we 100% groene stroom, kopen we onze CO2-uitstoot af,
stimuleren we het OV-gebruik onder onze medewerkers, en printen we onze documenten op FSCof PEFC-gecertificeerd papier. Door deze acties is onze CO2-voetafdruk sinds 2007 met ca. 80%
afgenomen.
ECORYS Nederland BV
Watermanweg 44
3067 GG Rotterdam
Postbus 4175
3006 AD Rotterdam
Nederland
T 010 453 88 00
F 010 453 07 68
E [email protected]
K.v.K. nr. 24316726
W www.ecorys.nl
2
NL0126789
Inhoudsopgave
1
2
Inleiding
5
1.1
Achtergrond
5
1.2
Opzet
5
Literatuurstudie
7
2.1
7
2.2
2.3
Omvang doelgroep
2.1.1
Omvang doelgroep op basis van zorgkosten
7
2.1.2
Omvang doelgroep op basis van prevalentie
8
2.1.3
Doelgroep: twee categorieën
8
Bevindingen literatuurstudie
9
2.2.1
Uitgangspunten
2.2.2
Knelpunten/belemmeringen
10
9
2.2.3
Vooroordelen
11
2.2.4
Goede praktijkvoorbeelden, mogelijke oplossingen
12
Beschouwing
15
Bijlage 1 Opzet literatuurstudie
16
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
3
1
Inleiding
1.1
Achtergrond
Werkzekerheid betekent aan het werk komen én blijven. Voor mensen met een psychische stoornis
blijkt dit in de praktijk niet eenvoudig. Het kabinet is van plan een quotumregeling in te voeren als
werkgevers er eind 2016 niet in geslaagd zijn minimaal 11.000 extra arbeidsgehandicapten aan het
werk te hebben. Mensen met een psychische stoornis kunnen ook onder de definitie van
arbeidsgehandicapten vallen. Dat de kansen voor aan het werk komen en blijven van werknemers
met een psychische stoornis moeten worden vergroot, is op basis van onderzoek en
beleidsplannen zonneklaar.
In dit kader heeft instituut Gak een vraag uitgezet om de beeldvorming bij werkgevers en collegawerknemers over mensen met psychische stoornis positief te beïnvloeden. Een onderdeel betreft
het uitvoeren van een literatuurstudie om een kwalitatief en kwantitatief beeld te krijgen van
bevorderende en belemmerende factoren ten aanzien van de arbeidsparticipatie van mensen met
een psychische stoornis. Het uiteindelijk doel is dat de bereidheid toeneemt om mensen met een
psychische stoornis een kans te geven op de arbeidsmarkt.
Mensen met een psychische stoornis betreffen:
“Mensen die gezien de ernst van hun psychische problemen en de daarmee samenhangende beperkingen
in het dagelijks leven langdurig behoefte hebben aan ondersteuning, al dan niet vanuit geestelijke
gezondheidszorg (Conceptrichtlijn Werk en Ernstige psychische aandoeningen). 1
Er moet daarbij sprake zijn van een ernstige psychische aandoening, ook wel ‘severe mental
illness’ genoemd. Deze zijn beschreven in de DSM-IV-TR, het handboek voor diagnose van
psychische aandoeningen. Drie diagnoses worden in de definitie altijd meegenomen:
•
Schizofrenie/stoornissen in psychose spectrum;
•
Bipolaire stoornis; en
•
Depressie met psychotische kenmerken.
In de studie richten we ons op mensen met een beperking in sociaal functioneren en met een
2
stoornis die langer dan twee jaar wordt behandeld en die willen (blijven) werken. Overige
diagnoses (Persoonlijkheidsstoornis, Angststoornissen - inclusief PTSS -, ADHD, Autisme,
Depressie, Dubbele Diagnose) zijn meegenomen indien zij hieraan voldoen. Verslaving is
meegenomen als factor in de vorm van "Dubbele Diagnose", evenals mogelijke andere comorbiditeit.
1.2
Opzet
Dit rapport beschrijft de bevindingen van de literatuurstudie die is uitgevoerd van juni tot september
2013. Er is gezocht naar belangrijke knelpunten, bestaande vooroordelen en mogelijke
1
2
Op initiatief van de NVAB (beroepsvereniging bedrijfsartsen) en het Trimbos-instituut en in samenwerking met o.a. het
Kenniscentrum Phrenos, Stichting Pandora en andere beroepsverenigingen, is een multidisciplinaire richtlijn ontwikkeld
over werken met ernstige psychische problematiek.
Van Erp, N., Michon, H., Van Duin, D., Van Weeghel, J. Ontwikkeling van de multidisciplinaire richtlijn ‘Werk en ernstige
psychische aandoeningen’. Tijdschrift voor Psychiatrie, 2013; 55 (3): 193-202.
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
5
oplossingsrichtingen ten aanzien van de doelgroep (mensen met een psychische stoornis) in relatie
tot arbeidsparticipatie.
De literatuurstudie is gebaseerd op wetenschappelijke en ‘grijze’ (alle overige literatuur zoals
publicaties, rapporten en nieuws items) literatuur. De wetenschappelijke literatuurstudie heeft
vooral inzicht geboden in beproefde methoden om mensen met een psychische stoornis aan het
werk te helpen (en te houden) en in mogelijke oplossingsrichtingen, waar de grijze literatuur meer
in de kwantitatieve kenmerken (zoals aantallen van incidentie en prevalentie) heeft voorzien. Het
vinden en selecteren van deze twee soorten literatuur vraagt om een gerichte aanpak. In Bijlage 1
staat de opzet in detail beschreven.
6
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
2
Literatuurstudie
Dit hoofdstuk bestaat uit drie onderdelen. We beginnen met een nadere beschrijving van de
doelgroep en de omvang ervan, daarna zetten we de bevindingen uit de literatuurstudie op een rij
met betrekking tot de volgende thema’s:
1. Knelpunten en belemmeringen bij het in dienst nemen/houden van werknemers met een
psychische stoornis vanuit het perspectief werkgever en werknemer/werkzoekende;
2. Vooroordelen ten aanzien van werknemers met een psychische stoornis;
3. Goede praktijkvoorbeelden en mogelijke oplossingsrichtingen voor het aan het werk helpen en
houden van mensen met een psychische stoornis.
In het laatste onderdeel geven we een reflectie op de bevindingen van de literatuurstudie.
2.1
Omvang doelgroep
2.1.1 Omvang doelgroep op basis van zorgkosten
Om de omvang van de doelgroep te bepalen hebben we eerst naar de verdeling van de zorgkosten
binnen de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) gekeken (zie figuur 2.1).
Figuur 2.1 Verdeling zorgkosten binnen de GGZ
Uit bovenstaande figuur blijkt dat binnen de groep ernstig psychische stoornissen vooral depressie
en schizofrenie gepaard gaan met relatief hoge zorgkosten. Daarnaast blijkt dat een groot deel van
de zorgkosten gerelateerd zijn aan ‘overige psychische stoornissen’. In hoeverre deze mensen tot
de beroepsbevolking behoren en willen werken is niet bekend. Omdat de verdeling naar zorgkosten
geen volledig inzicht in de omvang van de doelgroep geeft, is er ook gekeken naar de prevalentie
van psychische stoornissen binnen de beroepsbevolking in Nederland.
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
7
2.1.2 Omvang doelgroep op basis van prevalentie
Kerncijfers ernstige psychische stoornis (niet alleen psychiatrisch)
Er wordt onderscheid gemaakt naar personen met zeer ernstige psychische problemen die
langdurig zorgafhankelijk zijn. Dit betreft 4,3 op de 1000 personen (0,43%). Dit zijn veelal
psychiatrische patiënten die ook opgenomen zijn (geweest). Daarnaast zijn er mensen met
algemeen, ernstige psychische problematiek. Zij zijn niet per se langdurig van zorg afhankelijk.
Deze doelgroep betreft tussen de 1,8 - 3,1 procent van de bevolking en heeft aandoeningen zoals
schizofrenie, depressie met psychotische kenmerken, bipolaire stoornissen en overige
3
psychotische stoornissen . Op basis van deze informatie doen wij de aanname dat deze marge
(1,8% - 3,1%) ook van toepassing is op de beroepsbevolking.
De cijfers over psychische stoornissen bij mensen met een uitkering (niet werkenden) verschillen
sterk. Er wordt bijvoorbeeld gesproken van 30 procent van de instroom in de WIA door psychische
4
klachten . We nemen aan dat het aantal personen met ernstige psychische klachten bij de nietwerkenden ligt tussen de 3,1 – 30 procent. Dit komt neer op 16,6 procent. Psychische klachten
5
(dus niet alleen ernstig) komen bij 1 op de 10 Nederlanders voor .
Kerncijfers beroepsbevolking
6
De totale bevolking in de leeftijd 15 – 65 jaar is 10,99 miljoen in 2012. De beroepsbevolking bestaat
7
uit 7,89 miljoen personen . Het aantal niet-werkenden binnen de beroepsbevolking bedraagt
507.000. Dit komt neer op een werkende beroepsbevolking van 7,387 miljoen.
2.1.3 Doelgroep: twee categorieën
Ten aanzien van de doelgroep kunnen twee categorieën worden onderscheiden:
1. Mensen die werken en een ernstige psychische stoornis hebben aan het werk houden:
We rekenen met de aanname dat de marge tussen 1,8 - 3,1% personen met een ernstig
psychische stoornis ook voor de beroepsbevolking geldt. Dit resulteert in een range van 132.000
(1,8% van 7,387 miljoen) – 229.000 (3,1% van 7,387 miljoen) personen.
2. Mensen met een ernstige psychische stoornis aan het werk krijgen:
Uitgaande van het gemiddelde percentage van 16,6 procent, zou een kleine 84.000 (16,6% van
507.000) personen met een uitkering last hebben van een ernstige psychische stoornis. Echter, het
aantal psychische klachten bij mensen die in de WW of WGA regeling vallen, is ongeveer 62.122.
Dit resulteert in een range van 62.000 – 84.000 mensen.
3
4
5
6
7
8
http://www.trimbos.nl/~/media/Themas/4_Behandeling_reintegratie/Aantal%20mensen%20met%20ernstige%20psychisch
e%20stoornissen%20in%20de%20GGZ.ashx
Zowel op basis van data van UWV (J. van Loo, Factsheet psychische problematiek en WIA-instroom, 2010) en TrimbosInstituut (K. Overweg & H. Michon. Factsheet Panel Psychisch gezien, 2011).
http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/functioneren-en-kwaliteit-van-leven/psychischfunctioneren/psychisch-fuctioneren-volwassenen/hoeveel-mensen-hebben-psychische-klachten/
Centraal Bureau voor de Statistiek. Statline. Cijfers Beroepsbevolking 2012.
De beroepsbevolking is een economische term, waarmee het aantal mensen in een bepaald gebied wordt aangeduid dat
wil, kan en mag werken. Tot de beroepsbevolking worden gerekend alle personen tussen de 15 en 65:
1.die ten minste twaalf uur per week werken;
2.die werk hebben aanvaard waardoor ze ten minste twaalf uur per week gaan werken;
3.die verklaren ten minste twaalf uur per week te willen en kunnen werken, daarvoor beschikbaar zijn en activiteiten
ontplooien om werk voor ten minste twaalf uur per week te vinden, maar toch niet werken. (werkzoekenden)
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
2.2
Bevindingen literatuurstudie
In deze paragraaf beschrijven we de uitkomsten van de literatuurstudie.
2.2.1 Uitgangspunten
In de resultaten zijn de wetenschappelijke en zogeheten ‘grijze’ literatuur gecombineerd. Om het
onderscheid tussen beide inzichtelijk te houden, zijn de referenties uit de grijze literatuur
aangemerkt met een asterisk (*).
Doelgroep
De literatuurstudie richt zich op zowel de werkgever als de werknemer/werkzoekende met een
ernstige psychische stoornis. Ook is gekeken naar de directe collega’s van mensen met een
ernstige psychische stoornis. In de literatuur wordt er weinig tot geen onderscheid gemaakt tussen
werkgevers en collega-werknemers. Daar waar specifiek gesproken wordt over de belemmeringen
en oplossingen aangedragen door collega-werknemers, komen deze overeen met wat de
werkgevers noemen. In de literatuur wordt wel gesproken over de invloed van beide groepen maar
niet over de verschillende factoren die daarin een rol zouden kunnen spelen. Op basis hiervan is in
de beschrijving van de bevindingen geen onderscheid aangebracht tussen werkgevers en collegawerknemers.
Werkzekerheid
Het onderscheid tussen ‘aan het werk komen’ en ‘aan het werk blijven’ blijkt niet altijd relevant en
ook niet altijd in die mate te bestaan. Ook hier voor geldt dat in veel onderzoeken geen duidelijke
afbakening tussen beide aspecten gemaakt wordt en dat veel factoren die bij het één een rol
spelen ook bij het andere proces aan de orde zijn. In de richtlijn Werk en Ernstige psychische
aandoeningen ligt de nadruk bijvoorbeeld op het behouden van werk. Daarin wordt aangegeven dat
“in de praktijk blijkt dat begeleiding bij het vinden en behouden van werk nauw met elkaar is
8
verbonden (zoals bij IPS ), deze aspecten zijn moeilijk van elkaar te scheiden”. Daar waar mogelijk
maken we bij de beschrijving van de bevindingen uit de literatuur een onderscheid in beide
processen.
Analyse van de literatuur - Triade model van Poiesz
We hebben voor de analyse van de literatuur gebruik gemaakt van het Triade model van Poiesz.
9
Dit is een model om gedrag te verklaren, te beïnvloeden en te voorspellen. Het bestaat uit drie
aspecten: motivatie, capaciteit en gelegenheid.
Motivatie is een intrinsieke waarde en verwijst naar eigen behoeften, interesse, waardering en
erkenning. Dit betreft zowel de motivatie van de werkgever om een werknemer met een psychische
stoornis in dienst te nemen en te houden als van de werknemer/werkzoekende met een psychische
stoornis om werk te vinden en te behouden.
Capaciteit behelst persoonlijke eigenschappen zoals conditie, intelligentie, kennis, vaardigheden en
instrumenten zoals geld. Zowel de capaciteit van de werkgever om een werknemer met een
psychische stoornis in dienst te nemen als de capaciteit van een werknemer met een psychische
stoornis om te werken vallen hieronder.
8
9
Individual Placement and Support
http://www.prodoro.nl/draagvlak-com/triademodelcom
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
9
Gelegenheid is de enige externe factor en betreft beschikbare tijd, fysieke omstandigheden,
faciliteiten, infrastructuur. Gelegenheid betreft tevens de wet- en regelingeving.
2.2.2 Knelpunten/belemmeringen
In deze studie worden knelpunten/belemmeringen (hierna knelpunten) beschouwd als datgene dat
de werkgever of de werknemer in praktische zin tegenhoudt om de stap te zetten om iemand met
een psychische stoornis in dienst te nemen en/of te houden en wat belemmert een (potentiele)
werknemer met een psychische stoornis om een baan te zoeken en/of te behouden.
Vanuit de werkgever
Werkgevers wijzen meerdere knelpunten aan die hen belemmeren in het aannemen en het in
dienst houden van personen met een psychische stoornis. De knelpunten die werkgevers
aangeven voor het in dienst nemen van mensen met een ernstige psychische stoornis zijn
voornamelijk gerelateerd aan angst. Opvallend is dat werkgevers die mensen met een psychische
stoornis kennen (werknemers of uit de persoonlijke sfeer) minder knelpunten ervaren bij het
aannemen van werknemers met een psychische stoornis. Het is echter niet altijd bekend bij een
werkgever of een kandidaat een psychische stoornis heeft. Bij het behouden van een werknemer
met psychische stoornis (afhankelijk van de stoornis en werkeisen) ervaren werkgevers grotere
knelpuntendoor noodzakelijke investeringen en verlaagde productiviteit.
Tabel 2.1 Werkgevers en knelpunten
Model element
Knelpunten
Motivatie
1. Werkgevers zijn minder gemotiveerd om mensen met een psychische stoornis aan te
nemen uit angst voor de consequenties, waaronder (de vooroordelen):
•
Veel aanvragen voor verlof voor behandeling (13, 40*)
•
Werknemers met een psychische stoornis zijn vaker ziek(5*)
•
Werknemers met een psychische stoornis presteren minder goed (5*)
•
Collega’s zullen wellicht negatief reageren (21, 38*, 44*)
•
Misbruik van aanpassingsmogelijkheden door collega’s (13,14)
•
Het werven en aannemen van deze personen levert een hoop ‘gedoe’ op met het UWV
en sociale partijen (45*; 60*)
Capaciteit
1. Werkgevers zijn niet altijd goed op de hoogte van procedures en werkwijzen met reintegratietrajecten voor mensen met een psychische stoornis en de benodigde
samenwerking met ketenpartijen (45*)
2. Werkgevers zijn onvoldoende op de hoogte van het bestaan van de groep met een
psychische stoornis en het potentieel dat zij hebben op de arbeidsmarkt (16, 17)
3. Het behouden van werknemers met een psychische stoornis vergt extra
(management)tijd en geld:
•
De kosten van werkplekaanpassingen zijn (te) groot (1;8;15). Ook schrikt het idee van
benodigde aanpassingen af in het aannameproces
•
Werknemers met een psychische stoornis vereisen meer aandacht en flexibiliteit van
de werkgever, zowel vanuit HR als tijd voor coaching (41*)
•
De kosten voor ziekteverzuim (wat vaker voorkomt). Naast vervangingskosten heeft de
werkgever re-integratieverplichting, waarbij UWV een loonsanctie kan opleggen indien
er onvoldoende ondersteuning voor re-integratie is geboden door de werkgever (8*,
40*)
Gelegenheid
1. Werkgevers krijgen onvoldoende informatie over de beperkingen en benodigdheden:
•
in het aannameproces van werkzoekende met een psychische stoornis vanuit reintegratietrajecten (8*)
•
10
tijdens het werk van de werknemer met psychische stoornis (41*)
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
Model element
Knelpunten
2. Werkgevers geven aan dat de huidige wetgeving te weinig ruimte biedt om personen te
ontslaan wanneer blijkt dat ze het werk echt niet (meer) aan kunnen (13), wat ze
weerhoudt van het aannemen
De bestaande literatuur geeft onvoldoende inzicht in de knelpunten die de directe collega’s van
werknemers met een psychische stoornis ervaren. Daar waar dat wel gebeurt wordt er weinig tot
geen onderscheid gemaakt met de knelpunten voor werkgevers.
Vanuit werknemer/ werkzoekende
Angst en moeite met communicatie zijn belangrijke knelpunten voor het vinden van werk voor
mensen met een psychische stoornis. Tevens is de werknemer afhankelijk van de flexibiliteit van de
werkgever in het vinden van de juiste combinatie tussen werk en gezondheid. Hieronder geven we
de knelpunten weer die bij werknemers/werkzoekenden spelen.
Tabel 2.2 Werknemers en knelpunten
Model elementen
Knelpunten
Motivatie
Werkzoekende met een psychische stoornis hebben vaak de verwachting dat zij niet
geselecteerd zullen worden of dat zij na selectie niet geaccepteerd en gediscrimineerd
zullen worden. Geanticipeerd stigma weerhoudt veel personen met een stoornis ervan
überhaupt op zoek te gaan naar een baan (47*; 60*).
Capaciteit
1. Personen met een psychische stoornis zijn minder goed ontwikkeld op het
communicatieve vlak. Zij hebben moeite in het contact met collega’s, werkgever en
cliënten en dit belemmert ze in het vinden van geschikt werk en/of het succesvol
uitvoeren van hun werk (4;9;15)
2. Stress en veranderingen bemoeilijken het behouden van werk. Te veel
verantwoordelijkheid moeten nemen, zelfstandig moeten werken, lange dagen
moeten maken, in korte tijd moeilijke taken moeten leren/uitvoeren, dragen bij tot
stress (4;8;9;15)
3. Personen met een psychische stoornis hebben grotere kans op ziekteverzuim,
waardoor ze sneller achter gaan lopen met werk en daarmee problemen kunnen
ondervinden in het behouden van hun baan (13;5*)
Gelegenheid
Onvoldoende steun van de werkgever voor het behouden van werk met betrekking tot:
•
flexibiliteit in werkuren en werkomgeving (1; 8;15)
•
begeleiding en coaching (33*)
•
monitoren van de gezondheid van de werknemer (33*)
Zowel voor werkgevers als werknemers geldt dat de capaciteit van beide een grote rol speelt in het
behouden van werk. Communicatie tussen de werkgever en werknemer blijkt essentieel in het
opzetten en bijhouden van een werkstrategie. Motivatie speelt een belangrijke rol in het vinden van
werk. Angst bij de werkgever en werkzoekende beperkt de kans op werk – dit wordt vooral
veroorzaakt door vooroordelen van beide groepen.
2.2.3 Vooroordelen
Als het gaat om vooroordelen met betrekking tot het in dienst nemen van iemand met een
psychische stoornis hebben we ons op stigma gericht. Voor stigma gebruiken we de volgende
definitie (47*):
Stigma is een complex fenomeen dat bestaat uit drie, sterk met elkaar vervlochten, componenten:
•
Onwetendheid (kennisprobleem);
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
11
•
Bevooroordeling (attitudeprobleem);
•
Discriminatie (gedragsprobleem).
Dit reflecteert de categorieën motivatie en capaciteit van het Triade model van Poiesz.
Vanuit de werkgever
Uit de literatuur komt naar voren dat vooroordelen onder werkgevers een grote rol spelen in de
beperkte arbeidsmarktdeelname van personen met een psychische stoornis.
Tabel 2.3 Meest genoemde vooroordelen in de literatuur
1.
Verreweg het meest voorkomende vooroordeel dat leeft onder werkgevers is dat personen met een
stoornis agressief zouden zijn (7;8;13).
2.
Op de tweede plaats staat het vooroordeel dat ze niet kunnen samenwerken met collega’s (7;8) en over
het algemeen (te) weinig sociale vaardigheden hebben (7;8;18).
Een greep uit de andere vooroordelen van werkgevers die naar boven zijn gekomen uit de
literatuur: personen met een psychische stoornis leveren slechtere kwaliteit van werk, ze leveren
niet voldoende werk op (kwantiteit), ze zijn weinig flexibel, veel afwezig, ze hebben veel supervisie
nodig, weinig doorzettingsvermogen, hebben moeite met kritiek, ze zijn niet betrouwbaar,
onvoorspelbaar en moeilijk te begeleiden (7;17;13;14).
Vanuit werknemer/ werkzoekende
Vanuit de werknemer spelen bij vooroordelen vooral eigenwaarde en geanticipeerd stigma een
belangrijke rol. Dit is besproken bij knelpunten in paragraaf 2.2.2.
2.2.4 Goede praktijkvoorbeelden, mogelijke oplossingen
Er is relatief veel onderzoek gedaan naar mogelijke oplossingen om mensen met een psychische
stoornis aan het werk te helpen en aan het werk te houden. Dit betreft vooral vormen van
ondersteuning van de werknemer in aanloop naar werk of op de werkvloer. Deze onderzoeken
wijzen uit dat geïntegreerde programma’s (samenwerking tussen werkgevers en ggz-hulpverleners)
succesvoller zijn dan niet-geïntegreerde programma’s. Ook wijzen de publicaties uit dat het delen
van informatie, afstemming tussen re-integratieprofessionals en andere hulpverleners noodzakelijk
is. Veelvuldig contact, duidelijke afspraken en een heldere aanpak spelen daarbij een belangrijke
rol (onder andere 32*; 44*).
Multidisciplinaire interventies
Bij lichte tot matige psychische aandoeningen kunnen methoden van stressmanagement volstaan
om de invloed van werkstress te doen afnemen (44*). Bij zwaardere vormen van psychische
aandoeningen zijn meer ingrijpende interventies noodzakelijk. De volgende vier methoden komen
het meeste voor (45*):
1. Individuele Rehabilitatiebenadering (IRB);
2. Assertive Community Treatment (ACT);
3. Libermanmodules;
4. Individuele Plaatsing en Steun (IPS).
Per methode geven we een korte toelichting.
12
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
1.
Individuele rehabilitatiebenadering (IRB)
10
IRB heeft tot doel mensen met een ernstige, langdurige beperking te helpen in hun functioneren op
het gebied van wonen, werken, leren, sociale contacten en financiën. Door middel van gesprekken
en activiteiten wordt hen geleerd eigen doelen te verkennen, kiezen, verkrijgen en behouden. De
IRB is in principe complementair aan behandeling.
De belangrijkste werkzame elementen van deze methode zijn: maatwerk-benadering
(wensen/capaciteiten van de cliënt, persoonlijke band met de cliënt), focus op het vergroten van de
autonomie van het individu en gelijkwaardigheid tussen individuen, focus op het aanleren van
vaardigheden en daarna pas op het inzetten van hulpbronnen.
2.
Assertive Community Treatment (ACT)
ACT is een behandeling die tot drie jaar na een eerste psychose ingezet kan worden. Rehabilitatie
en behandeling worden vanuit een geïntegreerd team, ambulant aangeboden. De kern van de
behandeling is cliënten te helpen in hun herstelperiode waarbij het beheersen van de symptomen
en het (weer) oppakken en behouden van (maatschappelijke) functies en rollen centraal staan. De
behandeling vindt plaats in een multidisciplinaire teamsamenstelling van trajectbegeleiders waarbij
per terrein (wonen, werk, vrije tijd et cetera) wordt gekeken waar hulp nodig is. Er wordt voor
onbepaalde tijd, intensief hulp geboden waarbij een assertieve houding en
teamverantwoordelijkheid centraal staan. De rol van de familie is erg belangrijk.
Binnen de GGZ wordt deze interventie nog weinig toegepast. Uit de ervaringen die er zijn
opgedaan, blijkt de behandeling goedkoper te zijn dan reguliere zorg. Dit komt vooral omdat er
minder opnames zijn. Daarnaast blijken patiënten bij opname een langere herstelperiode te
hebben.
3.
Libermanmodules
De Libermanmodules dienen als basis voor sociale re-integratie. Het trainingsprogramma richt zich
zowel op mensen met langdurige aandoeningen als op mensen die herstellen van een eerste
psychotische episode. De modules zijn goed te integreren in bestaande behandelplannen.
De modules worden bij voorkeur in groepsverband aangeboden. Met de modules leren cliënten met
een ernstige psychische stoornis, praktische en sociale vaardigheden op verscheidene
levensterreinen. Het stelt hen zo in staat hun zelfstandigheid te vergroten. De modules zijn
opgesteld met input van uit de gedragstherapie, de leertheorie en de psycho-educatie. Er zijn zes
modules beschikbaar, waaronder ‘Omgaan met anti-psychotische medicatie’ en ‘Omgaan met
psychotische symptomen’ die veelal in het begin van het behandeltraject worden ingezet. De
rehabilitatiemodules (bijv. ‘Omgaan met werk’) worden vaak later ingezet.
4.
Individuele Plaatsing en Steun (IPS)
De meest voorkomende oplossing voor het aan het werk helpen en houden van personen met een
ernstig psychische stoornis, is de implementatie van het Individual Placement and Supportprogramma (IPS) (2;4) en de (vaak) daarvan onderdeel uitmakende werkplekinterventie (6;7;8;11).
Het IPS-programma streeft ernaar personen met een psychische stoornis of na een psychose
(weer) aan het werk te helpen in een reguliere competitieve baan. Met deelname aan IPS wordt
snel en gericht gezocht naar werk. Begeleiding en zorg zijn geïntegreerd (de trajectbegeleider
maakt deel uit van een ambulant GGZ-team dat multidisciplinair is samengesteld) en er wordt
voortdurend een inschatting gemaakt van de arbeidsmogelijkheden van de cliënt. Pas na plaatsing
wordt er, waar nodig, training aangeboden (‘Place-then-train’). Deze werkwijze blijkt sneller en ook
10
Dit onderdeel is beschreven aan de hand van http://www.rehabilitatie92.nl/wpcontent/uploads/2011/05/Methodebeschrijving-Individuele-Rehabilitatiebenadering-80.pdf
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
13
effectiever dan de traditionele programma’s die zich meer richten op training voorafgaand aan de
plaatsing (‘Train-then-place’) en plaatsing in beschermde arbeidsplaatsen nastreven (22*).
De focus van IPS ligt veelal op werkplek-interventie. Om personen met een stoornis aan het werk
te helpen en te houden is het effectief gebleken de werkplek aan te passen naar de behoefte van
de persoon. Het kan hierbij gaan om het aanpassen van de fysieke werkplek (bijvoorbeeld een
aparte, rustige ruimte) evenals om het aanpassen van taken, tijden en schema's (12). Naast het
aanpassen van de werkplek heeft ook het aanbieden van extra begeleiding of ondersteuning door
bijvoorbeeld een job coach effect (8;9*).
Uit een aantal studies komt naar voren dat de IPS-methode tot meer betaald werk leidt dan
traditionelere arbeidsrehabilitatiemethoden. Ook blijkt de zorgconsumptie te zijn gedaald (45*). IPS
wordt in Nederland steeds meer toegepast maar de methode is nog erg nieuw en het
trainingsmateriaal is nog maar enkele jaren beschikbaar. IPS wordt ook steeds meer binnen de
GGZ geaccepteerd en is opgenomen in de Multidisciplinaire Richtlijn Schizofrenie.
Vanuit de werkgever
Zoals eerder beschreven speelt bij het in dienst nemen van mensen met een psychische stoornis
onwetendheid een belangrijke rol. Mogelijke oplossingsrichtingen gericht op de werkgever die
beschreven zijn in de literatuur worden weergegeven in onderstaande tabel.
Tabel 2.4 Meest genoemde positieve factoren in de literatuur
1. Het informeren van werkgevers (door middel van training bijvoorbeeld) oven de kenmerken, mogelijkheden
en beperkingen van de doelgroep verlaagt de drempel om mensen met een psychische stoornis een kans
te geven op de arbeidsmarkt (1;12). Tevens heeft eerdere ervaring een positieve werking op het
openstaan tegenover aannemen van mensen met een psychische stoornis.
2. Maatwerk in het aanpassen van de werkplek van een (potentiële) werknemer is belangrijk, net zoals
maatwerk in de omvang van de taken en de flexibiliteit in werktijden (32*;44*).
Vanuit de werknemer/werkzoekende
Uit de literatuur blijkt dat arbeidsparticipatie heilzaam werkt. Onderdeel uitmaken van de
beroepsbevolking draagt bij aan zelfontplooiing en maatschappelijke inbedding, geeft een dagritme
en structuur, en kan een bron van plezier (sociale contacten) en voldoening (eigenwaarde) zijn.
Werk, betaald of onbetaald, is op zichzelf dus al een oplossing en speelt een erg belangrijke rol in
het leven, ook in dat van mensen met een psychische stoornis (33*;45*).
Naast de oplossingen die werkgevers op het gebied van maatwerk op de werkplek aandragen,
noemen werknemers nog een aantal andere zaken met betrekking tot communicatie (op de
werkvloer). Deze zijn weergegeven in tabel 2.5.
Tabel 2.5 Meest genoemde positieve factoren in de literatuur
1. Werknemers hebben verschillende meningen over het al dan niet informeren van de (potentiële)
werkgever en collega’s over hun stoornis. Enerzijds levert het onthullen van de stoornis begrip en
ondersteuning op, anderzijds kan de onthulling discriminatie, afwijzing en wantrouwen tot gevolg hebben
(1;4;12).
2. Werknemers met een psychische stoornis achten het verder belangrijk dat er een goede, informele
werksfeer heerst en dat zij feedback, supervisie en ondersteuning krijgen van leidinggevenden en/of
collega’s.
14
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
3. Werknemers hebben baat bij een duidelijke instructie van taken en dat er voldoende tijd is om de taken te
leren en de werkzaamheden uit te voeren (2;4;9;11).
2.3
Beschouwing
Het is opvallend dat zowel de werknemers met een psychische stoornis zelf als de werkgevers voor
een deel de doelgroep als probleem zien. Beide zijn bang dat de werknemers niet aan de
verwachtingen van de werkgever kunnen voldoen. Bij de werkgevers leidt dit veelal tot de afweging
of er aanpassingen op de werkvloer gedaan zouden moeten worden zodat de potentiele
werknemer de functie wel zou kunnen bekleden, terwijl het bij de werknemer leidt tot de vraag of
het wel zin heeft om überhaupt op zoek te gaan naar een baan.
De gedragscomponenten, motivatie, capaciteit en gelegenheid spelen alle drie een rol in het aan
het werk krijgen en houden van mensen met een psychische stoornis. Vooral bij het zoeken naar
en vinden van een baan is de motivatie van de werkgever om open te staan voor mensen met een
psychische stoornis erg belangrijk. De voornaamste factor voor zowel het vinden als het behouden
van een baan is echter de capaciteit van zowel de werkgever (flexibiliteit, investeringen,
begeleiding) als de werknemer (communicatievaardigheden, omgaan met stress, medische
benodigdheden).
Tegelijkertijd, moet niet worden vergeten dat de factoren elkaar kunnen versterken, zeker bij de
werkgever. Wanneer een werkgever bijvoorbeeld de motivatie niet heeft om een werknemer met
een psychische stoornis in dienst te nemen, neemt hij of zij al snel genoegen met de situatie als
blijkt dat de infrastructuur of benodigde instrumenten niet aanwezig zijn. Aan de andere kant blijkt
dat wanneer een werkgever een eerdere ervaring heeft met een persoon met een psychische
stoornis, hij/zij meer open staat tegenover het aannemen van mensen met een psychische stoornis.
Bij de werkgever komen de genoemde belemmeringen voor een belangrijk deel voort uit
onwetendheid en vooroordelen, bij de potentiele werknemer door geanticipeerd stigma als gevolg
van afwijzingen in het verleden of de invloed van de sociale omgeving.
De beschreven oplossingsrichtingen zijn dan ook veelal multidisciplinair van aard waarbij zowel de
werknemer, werkgever als hulpverlener betrokken zijn. Het verkrijgen van inzicht en begrip in
elkaars situatie en voortdurende communicatie over wensen en behoeften en tevredenheid met de
gang van zaken vormen de kern van de oplossingen. Verwachtingenmanagement en het
overeenkomen van heldere afspraken tussen de partijen spelen hierbij een belangrijke rol.
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
15
Bijlage 1 Opzet literatuurstudie
Methode wetenschappelijke literatuur
Een wetenschappelijke zoekstrategie vereist een controleerbare en herhaalbare onderzoeksopzet.
Op die manier kunnen andere onderzoekers een vergelijkbare zoekstrategie opnieuw uitvoeren ter
controle of ter aanvulling. Onze zoekstrategie hebben we hieronder uitgewerkt.
Databases
We hebben twee databases geraadpleegd voor dit onderzoek. De PubMed database en de JSTOR
database. In het digitale PubMed
11
kunnen verschillende online ‘bibliotheken’ tegelijkertijd worden
geraadpleegd. Deze ‘bibliotheken’ bevatten toegang tot een zeer grote hoeveelheid
wetenschappelijke tijdschriften die zijn gericht op de medische wetenschappen. JSTOR
12
is een
digitale database waarin ongeveer 2.000 wetenschappelijke tijdschriften uit 50 disciplines zijn
geïndexeerd. In de JSTOR database is een grote hoeveelheid literatuur rondom arbeid en verzuim
te vinden.
Zoekstrategie
Het doel van de zoekstrategie was het identificeren van wetenschappelijke kennis over psychische
stoornissen en het behoud of vinden van werk in relatie tot stigma. Om de resultaten zo inzichtelijk
mogelijk te maken hebben we de zoekstrategie in een onderzoekboom uitgewerkt (Figuur 0.1 voor
de PubMed search). Er is gezocht in het Engels, Nederlands en Duits vanaf 1992 tot en met 2013.
Figuur 0.1 Zoekstrategie en resultaten PubMed search
Zoekterm
#1: mental ilness OR mental disorder*
137.380
#2: employer* OR employee*
53.374
#3: job OR occupation OR career OR profession
OR vocation
161.271
#4: #1 AND #2 AND #3
182
17.305
#5: Stigma
#6: #4 AND #5
12
Selectie op basis van jaartal (2000), relevantie van
titel en inhoud van samenvatting
36
11
12
16
Aantal hits
Http://www.PubMed.com
http://www.jstor.org/
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
Na het toepassen van de zoekstrategie in de PubMed en de JSTOR database zijn de 62 artikelen
gelezen. In die stap is vastgesteld of het artikel relevant was. Relevantie is bepaald door de
onderzoekers; er werd onderzocht of de artikelen daadwerkelijk informatie bevatten over
vooroordelen, arbeid en psychische stoornissen.
Aan de hand van een ‘sneeuwbal search’ (het scannen van de referenties van relevante artikelen)
is het totaal aangevuld. Uiteindelijk zijn 21 wetenschappelijke artikelen geselecteerd voor de
analyse, zoals gepresenteerd in onderstaande resultatenboom (Figuur 0.2)
Figuur 0.2 Totaal aantal wetenschappelijke artikelen uit literatuursearch
PubMed resultaten
36 artikelen
JSTOR resultaten
26 artikelen
‘Sneeuwbal search’ bij relevantie artikelen
+2 artikelen
Strenge
Strenge selectie
selectie van
van artikelen
artikelen op
op basis
basis van
van inhoud
inhoud
-43
-43 artikelen
artikelen
Totaal aantal artikelen voor analyse
21
Methode ‘grijze’ literatuur
Het opsporen van ‘grijze’ literatuur is op een soortgelijke manier gedaan als de wetenschappelijke
methode, alleen is er niet vanuit een aantal databases gezocht maar vanuit organisaties. De search
is in tien stappen uitgevoerd (zie tabel hieronder). Vanuit het algemene ziektebeeld (en de daarbij
horende aantallen) is gezocht op onder meer de zoektermen kosten, interventie, knelpunten en
goede praktijkvoorbeelden. Op basis van de zoektermen zijn de documenten van bijvoorbeeld
UWV, GGZ NL, SZW, CBS, Trimbos Instituut en Nivel met publicatiedatum vanaf 2000 (tot en met
2013) geanalyseerd.
Tabel 0.1 Zoekstrategie deskresearch (‘grijze’ literatuur)
Onderwerp
Zoekterm google + google scholar
1
Psychische stoornissen
Psychische stoornis(sen)
Psychische gezondheid
Mentale gezondheid
Schizofrenie
Psychotische stoornissen
Stemmingsstoornis
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
17
Onderwerp
Zoekterm google + google scholar
Angststoornis
Somatoforme stoornis
Nagebootste stoornis
Dissociatieve stoornis
Seksuele stoornissen en genderidentiteit stoornissen
Eetstoornissen
Slaapstoornissen
Stoornissen in de impuls beheersing
Aanpassingsstoornissen
Persoonlijkheidsstoornissen
DSM5
NEMESIS-2
2
Cijfers psychische stoornissen Nederland
Top 5 / Top 10 meest voorkomende stoornissen
Trends en ontwikkelingen
3
Kosten van psychische stoornissen
Kosten
Maatschappelijke kosten
Uitkering
Ziektekosten
Zorgkosten
Ziektelast
Economische effecten
Ziekteverzuim
4
Oorzaken van psychische stoornissen
Oorza(a)k(en)
Ontstaan
Triggers
5
Voorkomen van psychische stoornissen
Preventie
Voorkomen
6
Interventies psychische stoornissen
Interventie
Aanpak
Programma's
Campagnes
7
Knelpunten werken met psychische stoornissen
Werken(en)
Arbeidsmarkt
Uitval
Productiviteit
Verzuim
8
Stigma’s/ beeldvorming werken met personen met psychische stoornissen
Stigma(s)
Anti-stigma
Beeldvorming
Percepties
18
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
Onderwerp
Zoekterm google + google scholar
Samenwerken
Vooroordeel
Gedachte
Denkbeeld
Geanticipeerd stigma
9
Good practices
Good practices
Goede praktijkvoorbeelden
10
Evaluatie campagnes gericht op aanpassing beeldvorming
Effectiviteit
Uitkomsten
Veranderingen
Doelmatigheid
Efficiëntie
Na het verzamelen van alle informatie is een aantal kerndocumenten vastgesteld. Van de
kerndocumenten zijn de referenties ook op relevantie voor het onderhavige onderzoek gecheckt
(‘sneeuwbal search’).
Naast het achterhalen van kerndocumenten van belangrijke actoren is door middel van een internet
search gezocht naar relevante bronnen. De websites van onder meer organisaties tegen stigma,
patiëntorganisaties en re-integratiebureau ’s zijn geraadpleegd voor bruikbare informatie.
Voor de grijze literatuur zijn Nederlandstalige en Engelstalige bronnen geraadpleegd.
Analyse
Alle relevante (wetenschappelijke) bronnen zijn samengevat in een zogeheten ‘analyse schema’. In
dit schema is van ieder artikel vastgelegd welke elementen genoemd zijn ten aanzien van de
eerder genoemde thema’s (zie Tabel 0.2).
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
19
Tabel 0.2 Analyse grijze en wetenschappelijke literatuur
Tijdschrift
Vol
No
Pag
‘GRIJZE’ LITERATUUR
Sick on the Job? Myths and Realities about Mental Health and Work
5*
OECD
2011
8*
Inspectie SZW
2013
Factsheet Highlights from OECD’s Mental Health and Work Review
X
X
X
X
Rapportage 'Werken met beperkingen' en stand van zaken Verbeterplan
UWV m.b.t. re-integratie zieke werklozen
Omgaan met psychische beperkingen in de SW-sector. Onderzoek naar
9*
Ecorys
2009
methodieken en goede voorbeelden
X
12*
Ecorys
2011
Health of people of working age
X
Economic analysis of workplace mental health promotion and mental
disorder prevention programmes and of their potential contribution to EU
13*
Matrix insight
2013
health, social and economic policy objectives
X
Evaluation of a brief anti-stigma campaign in Cambridge: do short-term
14*
BMC Public Health
2010
campaigns work?
X
20*
UWV
2011
http://www.uwv.nl/OverUWV/evenementen/congres_kans_op_werk.aspx
X
22*
Trimbos
2011
Effectiviteit van Individuele Plaatsing en Steun in Nederland
X
25*
Nivel
2011
Psychologische interventies
X
Van Erp, N.,
Michon, H., Van
Duin, D., van
33*
Weeghel, J.
Ontwikkeling van de multidisciplinaire richtlijn 'Werk en ernstige
2013
psychische aandoeningen'
A working life for people with severe mental ilness
X
X
X
Becker, D.R., and
34*
Drake, R.E.
2003
X
38*
UMCG UWV
2012
werk in de Wajongpopulatie
X
40*
Trimbos
2011
Verzuim door psychische en somatische aandoeningen bij werkenden
X
41*
Van Erp, N. et al,
2007
A multisite study of implementing suported employment in the
X
Wat werkt bij Wajongers? Voorspellers voor vinden en behouden van
20
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
X
X
Prak vb.
Artikel
Opl.
Titel
oordeel
Jaar
Voor-
Auteur/ instelling
Knelpunt
#
Tijdschrift
Vol
No
Pag
Prak vb.
Artikel
Opl.
Titel
oordeel
Jaar
Voor-
Auteur/ instelling
Knelpunt
#
Netherlands
Gek op je werk. Een onderzoek naar de factoren voor werkbehoud bij
43*
Plaisier, I. et al
2005
mensen met psychische stoornissen
X
Werk in behandeling. Onderzoek naar aandacht voor
arbeidsparticipatiemogelijkheden van jongeren met een psychiatrische
45*
Kolenberg, A.
2009
stoornis
X
47*
Bezborodovs, N.
2013
52*
UWV/GGZnl
2012
Uitvoeringsinstituut Werknemers Verzekeringen.
X
58*
Inspectie SZW
2012
Begeleiding van werkzoekenden met een arbeidsbeperking naar werk
X
2010
Re-integratie van zieke werklozen
X
X
Stigmatisation of mental illness in the workplace: evidence and
consequences
X
Convenant tussen Geestelijke Gezondheidszorg Nederland en
X
Inspectie werk en
59*
inkomen
EU
directorategeneral for
employment,
social affairs
60*
McDaid, D.
Countering the stigmatisation and discrimination of people with mental
en equal
health problems in Europe
opportunities
Thomas, K.,
20
British Journal
Secker, J., and
61*
Grove, B.
2005
62*
Frost, R.
2012
Qualitative evaluation of a job retention pilot for people with mental
of General
health problems
Practice
546516
547
X
Mindful Employers: improving employer support for staff with mental
health conditions.
X
WETENSCHAPPELIJKE LITERATUUR
1
Brohan, E.,
2012
Systematic review of beliefs, behaviours and influencing factors
BMC
12
11
1-14
X
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
X
21
Tijdschrift
Henderson, C.,
associated with disclosure of a mental health problem in the workplace
Vol
No
Pag
Psychiatry
Wheat, K.,
Malcolm, E.,
Clement, S., Barley,
E., Slade, M., and
Thornicroft, G.
Nordt, C.,
Brantschen, E.,
Kawohl,W.,
2
Bärtsch, B., Haker,
‘Placement budgets’ for supported employment – improving competitive
H., Rüsch, N
employment for people with mental illness study protocol of a
BMC
multicentre randomized controlled trial
Psychiatry
12
165
1-7
X
PLoS ONE
7
6
1-7
X
54-63
X
and Rössler, W.
2012
Hees, H.L.,
Nieuwenhuijsen, K.,
Koeter, M.W.J.,
Towards a New Definition of Return-to-Work Outcomes
Bultmann, U., and
3
Schene, A.H.
in Common Mental Disorders from a Multi-Stakeholder
2012
Perspective
Scandinavian
Journal of
Lexen, A., Hofgren,
C., and Bejerholm,
4
U.
2013
Reclaiming the worker role: perceptions of people with mental illness
Occupational
participating in IPS
Therapy
20
Nielsen, M B D.,
Bültmann, U.,
Amby, M.,
Christensen, U.,
Scandinavian
Diderichsen, F.,
22
Return to work among employees with common mental disorders: Study
Journal of
864–
5
and Rugulies, R.
2010
design and baseline findings from a mixed-method follow-up study
Public Health
38
6
Oostrom, H. van.,
2008
Cost-effectiveness of a workplace intervention for sick-listed employees
BMC Public
8
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
872
12
1-9
X
X
Prak vb.
Artikel
Opl.
Titel
oordeel
Jaar
Voor-
Auteur/ instelling
Knelpunt
#
Tijdschrift
Anema, J.R.,
with common mental disorders: design of a randomized controlled trial
Vol
No
Pag
Prak vb.
Artikel
Opl.
Titel
oordeel
Jaar
Voor-
Auteur/ instelling
Knelpunt
#
Health
Terluin, B., Vet,
H.C.W. de., Knol,
D.L., and
Mechelen, W. van.
Psychiatric
Hand, C., and
7
Tryssenaar, J.
2006
Small business employers' views on hiring individuals with mental illness
Rehabilitation
166-
Journal
173
X
X
Current
Opinion in
8
Stuart, H.
2007
Secker, J.,. and
9
Membrey, H.
2003
Employment equity and mental disability
Psychiatry
Promoting mental health through employment and
Health
developing healthy workplaces: the potential of natural
Education
supports at work
Research
48620
490
X
20718
2
46
2
215
X
International
Tsang, H., and
10
Chiu, I.Y.
2000
Development and Validation of the Workshop Behavior Checklist: a
Journal of
Scale for Assessing Work Performance of People with Severe Mental
Social
Illness
Psychiatry
110121
X
Behavioural
Hantula, D. A., and
11
Reilly, N.A.
1996
Reasonable accommodation for employees with mental disabilities: a
Sciences and
mandate for effective supervision
the Law
10714
120
The American
Journal of
Crist, A.H., and
The Americans with disabilities act of 1990 and Employees with mental
Occupational
impairments: personal efficacy and the environment
Therapy
12
Stoffel, V.C.
1992
Cultural and organizational aspects of application of the Americans with
The Milbank
13
Mechanic, D.
1998
disabilities act to persons with psychiatric disabilities
14
Miller, S.P.
1997
Keeping the promise: the ADA and employment discrimination on the
43446
5
443
Quarterly
76
1
5-23
California Law
85
3
701-
X
X
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
X
23
Tijdschrift
basis of psychiatric disability
Huffine, C.L., and
15
Clausen J.A.
Vol
No
Review
747
Madness and work: short- and longterm effects of mental illness on
1979
occupational careers
Pag
1049Social Forces
57
4
1063
X
38
1
35-50
X
MacDonald_Wilson,
K.L., Rogers, E.,
Community
Massaro, J., Lyass,
16
A., and Crean, T.
2002
An investigation of reasonable workplace accommodations for people
Mental Health
with psychiatric disabilities: Quantitative findings from a multi-site study
Journal
Journal of
17
Luecking, R.
2008
Emerging employer views of people with disabilities and the future job
Vocational
development.
Rehabilitation
29
3-13
Focus on
Autism and
other
18
Unger, D.
2002
Cassinello, K., and
19
Bramley, S.
Employers' attitudes towards persons with disabilities in the workforce:
development
myths or realities
disabilities
17
Work
43
2012
service provider
Frost, R., and
20
Agget, L.
1
1-15
X
Keeley’s journey: From service user to
91-97
X
Occupational
2010
Mindful employer: managing mental health
health
62
3
39
X
Henderson, C.,
Williams, P., Little,
The British
K., and Thornicroft,
21
24
G.
2013
Mental health problems in the workplace: changes in employers
Journal of
knowledge, attitude and practices in England 206-2010
Psychiatry
Zo gek nog niet, aan het werk met een psychische
s70202
s76
X
X
X
Prak vb.
Artikel
Opl.
Titel
oordeel
Jaar
Voor-
Auteur/ instelling
Knelpunt
#
Postbus 4175
3006 AD Rotterdam
Nederland
Watermanweg 44
3067 GG Rotterdam
Nederland
T 010 453 88 00
F 010 453 07 68
E [email protected]
W www.ecorys.nl
Sound analysis, inspiring ideas
BELGIË – BULGARIJE – HONGARIJE – INDIA – NEDERLAND – POLEN – RUSSISCHE FEDERATIE – SPANJE – TURKIJE - VERENIGD KONINKRIJK - ZUID-AFRIKA