Adaptatie aan klimaatverandering

Adaptatie aan klimaatverandering
-Om het proces om Nederland klimaatbestendig maken een impuls te geven is er nationaal
programma gestart waarin overheid, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties deelnemenContext
Het klimaat verandert. De effecten zijn wereldwijd zichtbaar en het tempo lijkt de afgelopen jaren te
versnellen. We zullen ons moeten aanpassen aan de veranderingen. Hoe langer we daarmee
wachten, hoe kleiner de mogelijkheden om het op een duurzame en kostenefficiënte wijze te doen. De
negatieve effecten van klimaatverandering hoeven geen werkelijkheid te worden als we nu
maatregelen treffen.
Summier kunnen de volgende problemen optreden (de serie factsheets met betrekking tot
klimaatverandering gaat dieper in op problematiek ten gevolge van klimaatverandering, evenals het
rapport ‘Effecten van klimaatverandering’ van het MNP):
Veiligheid:
Leefklimaat:
Biodiversiteit:
Economie:
Door klimaatverandering zullen de rivierafvoeren van de grote rivieren in Nederland
stijgen. Daarnaast is er sprake van zeespiegelstijging. Beide ontwikkelingen vragen
om maatregelen om Nederland veilig te houden tegen overstromingen. Daarnaast
zullen bij een stijgende zeespiegel problemen ontstaan met de vrije afvoer van de
grote rivieren.
Langdurige perioden met extreme temperaturen kunnen tot “hittestress” leiden.
Daarnaast kan extreme neerslag in korte tijd tot grootschalige wateroverlast en
schade leiden.
Stijging van temperaturen en een veranderende waterhuishouding leiden tot het
verdwijnen van soorten uit Nederland.
Extreme weersomstandigheden kunnen leiden tot uitval en ontwrichting van transport
en energienetwerken. De bereikbaarheid en het functioneren van vitale voorzieningen,
mainports en economische centra kunnen daardoor worden bedreigd. Droogte en
tekort aan zoet water kunnen nadelige effecten hebben voor de landbouw. Lange,
warmere zomers zijn gunstig voor landbouw, recreatie en toerisme.
Probleem
De problemen die zich bij klimaatverandering kunnen voordoen, kunnen op twee manieren worden
aangepakt. Ten eerste is het belangrijk dat er maatregelen worden genomen die tegen
klimaatverandering zijn gericht. Dit heet mitigatie (verzachten) en betreft maatregelen die de uitstoot
van CO2 en broeikasgassen verminderen. Wetenschappelijk onderzoek heeft echter aangetoond dat
met de beste wil van de wereld, ook met zware mitigerende maatregelen, de verandering van het
klimaat niet op korte termijn te voorkomen is. Mitigatie zal eventueel pas in de verre toekomst zijn
vruchten afwerpen. Dat betekent dat we moeten leren leven met de effecten. Voor de inrichting van de
Nederlandse ruimte betekent dit dat deze zodanig aangepast dient te worden dat de effecten van
klimaatverandering “aanvaardbaar” zijn. Uitsluiten kunnen we ze niet. Dit noemen we het
klimaatbestendig maken van Nederland, of adaptatie (aanpassen) aan klimaatverandering.
Adaptatie vergt een omslag in denken, doen en laten. Deze omslag komt niet vanzelf. De opgaven zijn
complex, de oplossingen vaak ingrijpend en er bestaat onzekerheid over de omvang en snelheid
waarmee het klimaat verandert. Overheden, bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en burgers
moeten zelf initiatief tonen en samenwerking zoeken. Ieder van ons heeft een deel van de oplossing in
handen.
Klimaatverandering is niet alleen problematisch. Anticiperen op klimaatverandering schept ook
marktkansen. De voorspelde klimaatverandering biedt kansen om de internationale
concurrentiepositie van de landbouw te versterken, stabiel zomerweer trekt toeristen aan en
innovaties in het waterbeheer versterken onze internationale reputatie.
Adaptatie Ruimte en Klimaat; ARK
Om het proces om Nederland klimaatbestendig maken een impuls te geven, heeft het Rijk, het
Interprovinciaal overleg, de Verenigde Nederlandse Gemeenten en de Unie van waterschappen het
initiatief genomen voor een Nationaal Programma Adaptatie Ruimte en Klimaat (ARK). Dit is geen
exclusief programma voor publieke partien, maar ook een programma voor en door marktpartijen
wiens betrokkenheid nodig en gewenst is.
Het doel van ARK is om maatschappelijke ontwrichting te voorkomen, ongewenste effecten te
beperken en de kansen die klimaatverandering biedt te benutten. Om dat te bereiken moet de
weerstand, veerkracht en het aanpassingsvermogen van de ruimtelijke inrichting worden aangepast.
Weerstand is nodig om extreme omstandigheden te kunnen weerstaan. Veerkracht is vereist om snel
te kunnen herstellen zodra de omstandigheden weer normaal zijn. Onzekerheden over met name de
omvang en tempo van klimaatverandering vragen daarnaast een goed aanpassingsvermogen. De
principes risicobeheersing en natuurlijke processen zijn hierbij belangrijk. Risicobeheersing houdt in
dat we niet alleen ongewenste ontwikkelingen moeten voorkomen en de kans op falen zo klein
mogelijk moeten houden maar dat we ook in moeten zetten op het beperken van eventuele schade en
slachtoffers. De juiste ruimtelijke keuzes kunnen hierbij het verschil maken. Absolute veiligheid en
zekerheid kunnen namelijk nooit worden gegarandeerd. Onder natuurlijke processen wordt het
verstandige gebruik van de natuurlijke eigenschappen van bodem, water en lucht verstaan, waardoor
de kwetsbaarheid en het aanpassingsvermogen van gebieden wordt vergroot. Natuurlijke processen
maken, naast technische maatregelen, een duurzame inrichting mogelijk. Een goed voorbeeld hiervan
zijn de klimaatbuffers. Door natuurlijke processen meer de vrije hand te geven ontstaan gebieden die
het overstromingsrisico of de wateroverlast verkleinen en tevens de samenhang van het natuurareaal
vergroten. Enkele klimaatbuffers als de stimulatie van duinvorming en vergroting van de sponswerking
van een gebied worden al in pilots beproefd.
Een integrale en gebiedsgerichte aanpak cruciaal. Deze aanpak biedt een logisch kader voor partijen
om doelen en belangen op elkaar af te stemmen. Het is bijvoorbeeld effectiever en efficiënter om
dijkversterking, investeringen in de natuur en ontwikkelen van de recreatie tegelijkertijd aan te pakken.
Werk met werk maken creëert de beste kansen voor een aantrekkelijke en duurzame inrichting van
ons land. Zo kunnen we de ruimtelijke kwaliteit van Nederland verbeteren en ons imago van een delta
met een internationaal aantrekkelijk en veilig vestigingsklimaat verder versterken.
Doelen en werkwijze
Om invulling te geven aan de doelstellingen van ARK zijn een drietal sporen geformuleerd, waarvan
de Nationale Adaptatie Agenda 2007-2015 het overkoepelende resultaat is. In de agenda wordt
aangegeven welke activiteiten uitgevoerd moeten worden om de ruimtelijke inrichting van Nederland
klimaatbestendig te maken. De drie sporen:
1. Bewustwording, netwerkvorming en strategieontwikkeling (product is adaptatiestrategie die
vorm zal geven aan de Nationale Adaptatie Agenda 2007-2015;
2. Kennisontwikkeling en -ontsluiting, ontwikkeling van een gemeenschappelijk beeld;
3. Ontwikkeling van instrumenten, advisering over maatregelen en stimulering innovatie.
Binnen elk van deze sporen zullen activiteiten worden ontwikkeld om het vergroten van de
klimaatbestendigheid van de ruimtelijke inrichting van Nederland concreet te maken. Er worden
activiteiten ontplooid die leiden tot:
•
•
•
een concreet toetsingskader om ruimtelijke plannen te toetsen op klimaatbestendigheid;
nieuwe technische ontwerpen, innovaties in de bestuurlijke en organisatorische aanpak en
een slimmere ruimtelijke inrichting die wereldwijd toepasbaar zijn en dus kansen bieden voor
kennisexport. Er wordt ruimte gegeven aan privaatpublieke allianties, met name om de
noodzakelijke gebiedsgerichte aanpak te stimuleren;
een meer toekomstgerichte overheid: een overheid die op alle schaalniveaus samenwerkt en
haar verantwoordelijkheid neemt voor de uitvoering. Een overheid met durf en oog voor de
gevolgen van ruimtelijke beslissingen op de lange termijn.
Kosten
De programmakosten worden op 1,6 miljoen euro geschat. Voor de realisatiefase (2008-2015) is op
dit moment nog geen budgetindicatie te geven. Omdat het accent op realisatie ligt, zullen de kosten
aanzienlijk hoger oplopen dan de programmakosten.
Verantwoordelijkheden betrokken actoren
De regie van dat programma is in handen van het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke
Ordening en Milieubeheer, waarbij wordt samengewerkt met de ministeries van Landbouw,
Natuurbeheer en Voedselkwaliteit, Economische Zaken, Verkeer en Waterstaat, het Interprovinciaal
Overleg, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de Unie van Waterschappen hierbij
betrokken. Ook maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven participeren in ARK.
Verantwoording en aanvullende informatie
Websites
• www.programmaark.nl (informatie en documentatie over het programma ARK)
Documentatie
• Maak ruimte voor klimaat!; Nationale adaptatiestrategie - de beleidsnotitie (VROM, V&W,
LNV, EZ, IPO, VNG, Unie van Waterschappen, 2007)
• Maak ruimte voor klimaat!; Nationale adaptatiestrategie - de interbestuurlijke notitie (VROM,
V&W, LNV, EZ, IPO, VNG, Unie van Waterschappen, 2007)
• Nationaal Programma Adaptatie Ruimte en Klimaat (VROM, V&W, LNV, EZ, 2006)
Auteur
• Ronald Rense (Rijkswaterstaat Waterdienst)