Plenum - Associatie KU Leuven

Uitdagingen voor
gezondheidszorgberoepen
in 2020
Een open poort naar de toekomst
Eleonora Holtzer
Zorgambassadeur
12 September 2011
Associatie K.U.Leuven
Indeling
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Inleiding
Waarom is het tijd voor verandering?
Wie zijn onze bondgenoten?
Wat is het juiste moment?
Hoe evolueert de omgeving?
Welke strategie is het antwoord op de
uitdagingen?
7. Uitdagingen voor de toekomst
8. Besluit
2
Inleiding
In ieder van ons verschuilt zich een strijder van
het licht, die weet dat hij kan vechten voor zijn
dromen
Een strijder van het licht hoort altijd 5 regels in
zijn achterhoofd te hebben, de 5 regels die
Kwang-tse (nvdr. Chinese monnik) 3000 jaar geleden heeft
opgeschreven
Uit ‘Strijders van het licht’, Paulo Coelho, 1997
3
1e regel
Het geloof:
Alvorens je een gevecht aangaat,
moet je geloven in het waarom van
het gevecht
4
Mijn droom
Voldoende
goed opgeleide
zorgverstrekkers
om in de toekomst de kwantitatieve noden
in te vullen om kwalitatieve zorg voor elke
patiënt / cliënt / bewoner te garanderen
5
Schaarste aan zorgverleners
• Raming: 25 % uitstroom van huidig
zorgpersoneel in de komende 10 jaar
• Niet alleen een kwantitatief verlies, maar ook
verlies van expertise en knowhow
• Grote tekorten van bepaalde groepen van
zorgverleners:
– Verpleegkundigen en zorgkundigen/verzorgenden
– Maar ook nog veel andere beroepen binnen en buiten
de zorg (cf. lijst knelpuntberoepen VDAB)
• Bepaalde groepen: overaanbod
– Bvb. Psychologen, logistiek medewerkers,
vroedvrouwen
6
Opleidingen die leiden naar
knelpuntberoepen in de zorg
volgens de VDAB (2011-2012)
• HBO of Hoger secundair onderwijs met technische of beroepsvorming
–
–
–
–
–
Kinderverzorging
Optiek – optimetrie
Tandtechnieken
Thuis- en bejaardenzorg
Verpleegkunde
• Hoger onderwijs: professionele bachelors
–
–
–
–
–
Ergotherapie*
Kinesitherapie*
Optiek – optimetrie
Tandtechnieken
Verpleegkunde
• Hoger onderwijs: academische bachelors en masters
– Farmaceutische wetenschappen*
– Kinesitherapie*
* Nieuwkomers
7
Impact van veroudering van
de patiëntenpopulatie
• Impact:
– Meer nood én aan zorg én aan verpleegkunde
– Complexiteit van de zorg neemt toe door
multipathologie en evoluties in de geneeskunde
– Meer technologie in de zorg noodzakelijk
– Geriatrie is niet alleen een kwestie van
‘ouderenzorg’: elke zorgverlener is geriatrische
hulpverlener = basisspecialiteit
– Probleem: Affiniteit van jongeren met bejaarden
is kleiner dan de affiniteit met kinderen
8
Financiële restricties
• Demografische evolutie: de verzilvering van de
maatschappij moet gedragen worden door een
kleiner aandeel werkenden
• Begrotingsgroei van 4% van het RIZIV budget
per jaar kan niet worden aangehouden
• De vergrijzing van de werknemers zorg voor een
stijgende kostprijs terwijl de inkomsten dalen
• Het hoge % aan deeltijdswerkenden is duur
– Zowel in loon, als in communicatie, als in opleiding
9
2e regel
De kameraad:
Je moet bondgenoten zoeken en
leren om te vechten met anderen aan
je zijde, want een man alleen wint
geen oorlog
10
Bondgenoten
•
•
•
•
Federale en Vlaamse regering
Werkgevers- en werknemersorganisaties
Patiënten en mantelzorgers
Alle gezondheidszorgberoepen en ruimer
– Niet alleen verpleegkunde/vroedkunde maar het
volledig spectrum
• Verpleegkunde/vroedkunde openen de poort
van professionalisering en multidisciplinaire
samenwerking
11
3e regel
De tijd:
Een gevecht in de winter is anders
dan een gevecht in de zomer. Een
goede strijder gaat na wat het juiste
moment is om de strijd aan te
vangen
12
4 beroepen in ontwikkeling
• Verpleegkunde
– Functiedifferentiatie
• Vroedkunde
– Accent verschuiving van dystocie naar eutocie
• Verzorgende/zorgkundige
– Van huishoudhulp meer accent op zorg
• Huishoudhulp
– Van het zorgcircuit naar het commerciële circuit
13
3 sectoren in ontwikkeling
• Ziekenhuizen
– Versnelling van de geneeskunde en evolutie naar meer chronische
zorg
• Thuiszorg
– Profielwijziging van de cliënten en van vormen van zorgverlening
• Ouderenzorg
– Booming business
• Komende 10 jaar:
+ 20.000 woongelegenheden = + 12.000 medewerkers
• Meer en meer commerciële initiatieven
– Vraagt prioritaire aandacht: evolutie van zorgomgeving naar
woonomgeving met ad-hoc zorg die complexer wordt
14
Momentum
• Werkveld :
– Hebben reeds bestaande tekorten én de
wetenschap dat deze alleen maar zullen
toenemen in de toekomst
• Onderwijs
– Een aantal fenomenen
• Eéngemaakte hogeronderwijsruimte
• HBO5, meer specifiek voor verpleegkunde
• Europese richtlijn in combinatie met
structuurdecreet is niet realistisch
15
4e regel
De plaats:
In een kloof vecht je op een andere
manier dan op een vlakte.
Bedenk wat er zich om je heen
bevindt en welke manoeuvres
daarom de beste zijn
16
Internationale ontwikkelingen
• Europa:
– Bologna, EQF, Herziening richtlijn
2005/36/EC, Groenboek, …
• Internationaal:
– Kwaliteit en patiëntveiligheid (IOM), relatie
verpleegkundige bestaffing (aantal,
kwalificatie, werkomgeving) (L. Aiken, …)
– Allerlei studies /rapporten: Future of nursing in
US, WHO, ICN
Regelgeving in Vlaanderen
• In het onderwijs:
– Veel recente aanpassingen o.i.v. Europa en
kwaliteitsbeleid
• In het werkveld:
– Verouderde wetgeving, bijgewerkt met veel herzieningen
maar geen fundamentele hervormingen
• Ziekenhuiswet dateert van 1963 en gecoördineerd in 1987.
• KB nr 78 (beroepsbeoefenaars) dateert van 1967
18
5e regel
De strategie:
De beste strijder is degene die zijn
gevecht plant
19
Jobat, 27 augustus
Zorg moet anders
georganiseerd
‘We zijn niet klaar
voor zeer veel
oude mensen’
Prof. Van Hootegem
20
Professor arbeidssociologie
Korte inhoud (a)
• Duur gezondheidszorgsysteem met
hardwerkende mensen en patiënten die niet
tevreden zijn
• Demografische evolutie laat ons geen keuze
• Met minder mensen meer doen zonder harder te
werken
• Van Taylorgeorganiseerde zorg naar patiëntgerichte multidisciplinair georganiseerde zorg
21
Korte inhoud (b)
• Wat is nodig
– Drang (goesting, leiderschap, visie, overtuiging) en
dwang (hoge nood)
– Verminderen van de coördinatie en de administratie
(gaat veel verder dan lean)
– Opleiding van de zorgberoepen moeten een extreme
makeover krijgen
– Geen specialisatie maar generalisatie, tenzij voor
universitaire ziekenhuizen waar kennis moet
ontwikkeld worden
– Geen hiërarchie maar coachend leiderschap
22
Zorgnet Vlaanderen
Tien punten plan van
Zorgnet Vlaanderen
voor een toekomstig
manpowerbeleid in de
zorg
Peter Degadt en
Jef Van Holsbeke
23
Samenvatting (a)
1. Werkorganisatie: focus op de
kernopdracht
2. Eenduidige beroepsprofielen met
functiedifferentiatie
3. Transparant en extern gevalideerd
opleidings- en bijscholingsaanbod
4. Valorisatie van de leidinggevenden
5. Promotie van het beroep
24
Samenvatting (b)
6. Beheersing van de zorgvraag en zorg in
partnerschap
7. Bijsturing van de randvoorwaarden
8. Arbeidsmobiliteit en arbeidsmigratie
9. Versterking van de interactie tussen
praktijk, opleiding en onderzoek
10.Monitoring van tewerkstelling van
verpleegkundigen en verzorgenden
25
Bouwen aan positieve
beeldvorming
• Onderscheid in opleidingsprofielen en creëren
van duidelijkheid wie wat doet in de zorgsector
• Diversiteit in tewerkstellingsmogelijkheden in de
sector
• De combinatie van EQ en IQ
• De zorgsector als innovatiesector bij uitstek
• De multidisciplinariteit in de zorgsector
• De rijkdom van het intermenselijke contact
• De werkomstandigheden in de zorgsector
26
4 belangrijke pijlers
1. Promotie zorgsector uitbouwen
– Korte termijn
• BAN, www.wordzorgverlener.be
– Langere termijn
• Onderbouwde professionele campagne
• Juiste beeldvorming
• Eenduidig, duidelijk, krachtig en overtuigend
– Continu lopende acties ontwikkelen
• Inleefmomenten
• Goede informatieve websites
• Zorgberoepen in de moderne communicatie brengen
2. Boordtabellen (BackOffice) (Cf. bijlage)
27
4 belangrijke pijlers
3. Innovatie en ontwikkeling stimuleren
– Onderzoek als belangrijke pijler om de zorgsector te
ontwikkelen en te professionaliseren
– Niet alleen medische ontwikkeling
– Ook paramedisch en zorg
– Multidisciplinaire benadering
4. Herbekijken van zorgorganisatie
–
–
–
–
Voor elke competentie is er plaats in het zorgproces !
Juiste man/vrouw op de juiste plaats
Functiedifferentiatie en taakuitzuivering
Ontschotting bewerkstelligen
28
Uitdagingen voor een open
poort naar de toekomst
De uitdaging voor de opleiding verpleegkunde
Met beperkte middelen (financieel en qua ruimte) toch
instroom van studenten én toelaten én goed opleiden én
multi-inzetbaar maken (generalisatie versus specialisatie)
De uitdaging voor de opleiding vroedkunde
Met beperkte middelen (financieel en qua ruimte) toch
instroom van studenten én beperken én vroedvrouwen
multi-inzetbaar maken
Quid:
Tewerkstelling van vroedvrouwen zal problematisch worden
29
Uitdagingen voor een open
poort naar de toekomst
Wat is nodig vanuit het werkveld
• Eenduidige beroepsprofielen met
– Functiedifferentiatie
– Taakuitzuivering
•
•
•
•
Multidisciplinariteit en subsidiariteit
Ontwikkelen van nieuwe zorgmodellen
Creëren van voldoende én goede stageplaatsen
Samenwerken met hogescholen ifv. ruimte en
mankracht
• Ontschotting van de zorg
30
Uitdagingen voor een open
poort naar de toekomst
Wat is daar voor nodig vanuit de hogescholen
• Goede profielen aantrekken
– Samenwerkingsverbanden creëren met ASO scholen
• Verpleegkundigen en vroedvrouwen een stevige
theoretische background geven
– Europa aangrijpen om een stevige basis te leggen in 3 jaar
– Specialisatie in een tweede tijd, in combinatie met werkervaring
• Verpleegkundigen en vroedvrouwen een stevige
praktijkbasis geven in samenwerking met het werkveld
– 2300 u praktijk: is niet te veel
– Stageconcept herdenken: mentorbegeleiding lukt onvoldoende
• Voluit gaan voor kwaliteit
31
Uitdagingen voor een open
poort naar de toekomst
Bijkomend
• Versterking samenwerking opleiding onderzoek – werkveld
• Vermaatschappelijking van de zorg
inbouwen in de opleiding:
– zelfzorg, preventie, mantelzorg
• Ouderenzorg ‘sexy’ maken
• Gezamenlijk werken aan goede
individuele en klassikale inleefmomenten
32
Uitdagingen voor een open
poort naar de toekomst
Tot slot
• Wendbaarheid van het onderwijs verhogen
• Versneld inspelen op evoluties en vragen
vanuit het werkveld,
• Programma’s en onderwijsvormen
herwerken i.f.v. de beperking van middelen
33
Besluit
Een strijder moet regelmatig belangrijke besluiten nemen,
hij moet beslissen of hij de oorlog zal verklaren of niet,
of hij met zijn kameraden zal verhuizen naar een andere
streek of niet. Maar telkens zal hij zichzelf vooraf de
vraag stellen: ‘Wat zal hiervan het effect zijn voor de
vijfde generatie van mijn nageslacht?’
Een strijder beseft dat ieders daden gevolgen hebben die
zich over lange tijd uitstrekken, en hij wil weten welke
wereld hij achterlaat voor zijn nakomelingen.
Uit ‘Strijders van het licht’, Paulo Coelho, 1997
34
Contactgegevens
Eleonora (Lon) Holtzer
Zorgambassadeur
Coördinator gezondheidszorg Associatie K.U.Leuven
GSM: 0486 09 85 85
[email protected]
[email protected]
twitter.com/Zorgambassadeur
http://facebook.com/eleonora.holtzer
http://be.linkedin.com/in/lonholtzer
www.wordzorgverlener.be
Bijlage 1
Indicatoren studenten verpleegkunde
per provincie 2010-2011
Oost-Vlaanderen
1.432.326
# inwoners 2010
# studenten '10-'11 2.890
452
# diploma's '09-'10
0,20%
student / inw
0,032%
diploma’s / inw
64%
% bachelor
West-Vlaanderen
1.159.366
# inwoners 2010
# studenten '10-'11 3.376
685
# diploma's '09-'10
0,29%
student / inw
0,059%
diploma’s / inw
46%
% bachelor
Brussel
1.089.538
# inwoners 2010
512
# studenten '10-'11
96
# diploma's '09-'10
0,05%
student / inw
0,009%
diploma’s / inw
80%
% bachelor
Antwerpen
1.744.862
# inwoners 2010
# studenten '10-'11 3.395
719
# diploma's '09-'10
0,19%
student / inw
0,041%
diploma’s / inw
63%
% bachelor
Limburg
838.505
# inwoners 2010
# studenten '10-'11 2.187
347
# diploma's '09-'10
0,26%
student / inw
0,041%
diploma’s / inw
43%
% bachelor
Vlaams-Brabant
1.076.924
# inwoners 2010
# studenten '10-'11 1.077
179
# diploma's '09-'10
0,10%
student / inw
0,017%
diploma’s / inw
69%
% bachelor
Bacheloropleiding: VLHORA telling 4/10/2010 en diploma’s DHO; HBO5: www.ond.vlaanderen.be 1/2/2011
Versie 01/08/2011
Bijlage 2
Uitgereikte diploma’s verpleegkunde
Totaal aantal uitgereikte diploma's verpleegkunde
(HBO5 en bachelor)
800
719
700
685
600
Aantal
500
452
400
347
300
200
179
100
96
0
2005-2006
Bachelordiploma’s: bron DHO
2006-2007
2007-2008
2008-2009
2009-2010
Antwerpen
West-Vlaanderen
Oost-Vlaanderen
Limburg
Vlaams-Brabant
Brussel
Bijlage 3
Indicatoren studenten vroedkunde
per provincie 2010-2011
Oost-Vlaanderen
1.432.326
# inwoners 2010
32.316
# geboortes
431
# studenten '10-'11
71
# dipl. VV '09-10
0,03%
student / inw
0,005%
Bach dipl VV / inw
75
geboortes / student
West-Vlaanderen
1.159.366
# inwoners 2010
23.590
# geboortes
330
# studenten '10-'11
50
# dipl. VV '09-10
0,03%
student / inw
0,004%
Bach dipl VV / inw
71
geboortes / student
Brussel
1.089.538
# inwoners 2010
12.404
# geboortes
173
# studenten '10-'11
26
# dipl. VV '09-10
0,02%
student / inw
0,002%
Bach dipl VV / inw
72
geboortes / student
Bacheloropleiding: VLHORA telling 4/10/2010
Antwerpen
1.744.862
# inwoners 2010
40.962
# geboortes
660
# studenten '10-'11
121
# dipl. VV '09-10
0,04%
student / inw
0,007%
Bach dipl VV / inw
62
geboortes / student
Limburg
# inwoners 2010
# geboortes
# studenten '10-'11
# dipl. VV '09-10
student / inw
Bach dipl VV / inw
geboortes / student
838.505
17.244
154
35
0,02%
0,004%
112
Vlaams-Brabant
1.076.924
# inwoners 2010
10.315
# geboortes
215
# studenten '10-'11
51
# dipl. VV '09-10
0,02%
student / inw
0,005%
Bach dipl VV / inw
48
geboortes / student
Versie 01/08/2011