Presentatie cultuur en depressie

Depressie en cultuur
Definities
• Cultuur → een geheel van betekenissen, normen
en waarden, gebruiken en tradities en een
gedeelde taal en geschiedenis (Kortmann,2006)
• Het begrip ‘allochtoon’ dient als aanduiding voor
alle bewoners van Nederland die een of twee in
het buitenland geboren ouders hebben of daar
zelf geboren zijn (Arindell,1999)
• Culturele context is belangrijk bij de behandeling
van depressie
Ziekte-idioom
• In verschillende culturen zijn er andere manieren ontwikkeld
om negatieve, sombere en treurige gevoelens tot uiting te
brengen (Noordenbos, 2007)
• Elke cultuur kent een eigen ziekte-idioom → (idioms of
distress)
• Cultuur beïnvloed emotionele uitingen
• Symptomen kunnen een beeldspraak zijn of passen in het
kader van meer cultuurgebonden syndromen (bijv.
bezetenheidtoestanden) (van Meekeren, 2002).
• Het ziekte-idioom beïnvloedt de verklaring die men hanteert
voor ziekte.
vervolg
• Bijv. uiten van verdriet of ongelukkigheid bij
Surinaams-Creoolse vrouwen: ‘Ik heb geen
kracht meer, mijn geest laat mij in de steek en
mijn lichaam is zwak.’Ik wordt gestraft’. Of
helemaal niet bekend met depressie als ziekte.
Salima Ameziane, 22 december 2009
Depressie
• ‘Depressie’ als stemmings-stoornis is niet een
•
•
•
•
universele stoornis maar een idiom of distress
van de Westerse wereld→ culturele antropologie
‘Stemming’ of ‘mood’ is een Amerikaans woord
en komt in andere culturen niet voor.
Europa en Noord-Amerika maakt scheiding
tussen lichaam en geest (soma en psyche).
Presentatievorm kan leiden tot misdiagnosen
Somatische presentatievorm is een sociaal
geaccepteerde manier om uitdrukking te geven
aan verlies, heimwee enz.
vervolg
• T.a.v presentatievorm; belangrijk om patiënt
eerst somatisch te onderzoeken. Veel allochtone
cliënten beschouwen een stoornis in de stemming
of angst niet als een psychisch probleem maar als
een sociaal, moreel of lichamelijk probleem. Het
ontbreekt hulpverleners vaak aan inzicht in de
ziektebeleving van niet Westerse patiënten.
Nadat somatiek is uitgesloten kan ‘ziekte van het
hart’ metafoor zijn voor depressie.
Salima Ameziane, 22 december 2009
vervolg
• Onderzoek door het Wetenschappelijk Instituut
Volksgezondheid in België laat zien dat de
prevalentie van depressie en gegeneraliseerde
angst bij migranten die afkomstig zijn van Turkije
en Marokko hoger is dan bij de
bevolkingsgroepen afkomstig binnen de Europese
Unie (Levesque, 2007).
Salima Ameziane, 22 december 2009
Risicofactoren bij ontwikkelen van
een depressie
• Westerse medische systemen→biomedische
verklaringen
• Niet-westerse medische systemen→externe
verklaringen
• Risicofactoren: migratie/heimwee/economische
positie/maatschappelijke positie; sociale situaties
waarin racisme en vooroordelen voorkomen
• Beschermingsfactoren: religie en familie
vervolg
Bio-medische: De westerse biomedische geneeskunde
wordt gedomineerd door internaliserende opvattingen en
werkwijzen.
De ziekte wordt in de mens gelokaliseerd, waarbij deze
wordt gezien als een geïndividualiseerd wezen los van
zijn contexten (Borra, 2003).
Niet Westerse medische systemen: in de niet- westerse
medische systemen externe verklaringen (zoals
voorouders, boze geesten, boosaardige medemensen).
• .
Salima Ameziane, 22 december 2009
vervolg
• Oorzaak zijn vaak combinatie van factoren: lage
S.E.S., individuele kwetsbaarheid, geslacht en
leeftijd
Salima Ameziane, 22 december 2009
Somatiseren versus psychologiseren
• Stelling: ‘Somatiseert de allochtoon of
psychologiseert de westerling?’
• Norm: meer dan 80% van de wereldbevolking uit
zijn psychische problemen lichamelijk 
psychologiseren is dus de uitzondering!
• In niet-Westerse culturen zijn idioms of distress
veel meer lichaamsgericht
• Conclusie: van belang om de verklaring die de
patiënt hanteert voor zijn ziekte te achterhalen
• Snel wordt conclusie getrokken dat cliënt
somatiseert en niet in staat is te psychologiseren.
Veel niet Westerse culturen maken geen
onderscheid tussen soma en psyche (lichaam en
geest). Het presenteren van lichamelijke klachten
als psychosociale of psychische problemen
verwijst voor behandelaars naar het ontbreken
van inzicht in de klachten. Er wordt niet gezien
dat een dergelijke manier van kijken te maken
heeft met westerse perspectieven op ziekte en
gezondheid (Borra, 2003).
Salima Ameziane, 22 december 2009
Achterhalen van het
verklaringsmodel
• Wat denkt u dat de oorzaak van u probleem is?
• Waarom denkt u dat het juist nu, in die periode,
of op dat moment begonnen is?
• Wat denkt u dat het gevolg van uw ziekte voor u
zal/kan zijn?
• Verwacht u dat deze van korte of lange duur zal
zijn?
• Wat voor soort behandeling denkt u nodig te
hebben?
Bron: Borra, 2003
vervolg
• Uit internationaal onderzoek is gebleken dat de
inhoud van het verklaringsmodel richting geeft
aan het hulpzoekgedrag en de tevredenheid van
de migrantencliënt beïnvloedt (Trinidad, 2005).
Door het stellen van een aantal vragen kan de
arts inzicht krijgen in de betekenis die de patiënt
zelf aan zijn ziekte verleent, die vragen vormen
het Explanatory Model (EM) van de patiënt. De
arts heeft zijn eigen EM, dat gebaseerd is op het
biomedisch model (Arjumand, 2001).
Salima Ameziane, 22 december 2009
Behandeling
• Combinatie van ‘praten’ en ‘pillen’
• Voorschrijven van medicatie wekt vertrouwen
• Aansluiten bij het verklaringsmodel voor ziekte
en ingaan op de ‘lichamelijke klacht’ als ingang
voor behandeling
• Uit onderzoek blijkt: de persoon van de therapeut
en diens interactie met de cliënt zijn sterk
bepalend voor het succes van de psychotherapie
Vervolg behandeling
• Klassieke psychotherapieën zijn minder
toepasbaar
• Percentage drop-outs hoger bij allochtone
cliënten
• ‘In de put, uit de put’ → ‘lichte dagen, donkere
dagen’
• Systeemtherapie
• Lichaamgerichte interventies
Salima Ameziane, 22 december 2009
Vervolg behandeling
• Ook belangrijk in de behandeling om aandacht te
besteden voor het migratieverhaal in
anamnese/intake. Ander belangrijke thema is
heimwee. Aandacht is er vooral voor
groepstherapie voor mannen en vrouwen.
Salima Ameziane, 22 december 2009
Vervolg behandeling
• lichaamsgerichte interventies;
ontspanningsoefeningen, biofeedback en
psychomotorische therapie. Het accent ligt op
leren herkennen, erkennen en interpreteren van
lichaamssignalen. Het biedt de mogelijkheid om
het verband tussen spanningen en lichamelijke
klachten te laten ervaren, waar verbale uitleg van
het verband niet voldoende is (Heezen, 2000).
Salima Ameziane, 22 december 2009
Valkuilen
• Met de deur in huis vallen
• ‘De Marokkaan’ bestaat niet
• Allochtonen somatiseren niet
• Het gebruik van vragenlijsten
• Cultuurgebonden psychiatrische syndromen
Toelichting valkuilen
1. In veel culturen wordt een dergelijke directe
benadering echter als ongepast ervaren, meer
specifiek als onbeleefd en bedreigend. Er kan
sprake zijn van grote schaamte voor de klachten.
Op brute wijze benaderd worden om tegen een
wildvreemde dan maar meteen het allermoeilijkste
te moeten vertellen stuit op veel weerstand. De
hulpverlener loopt op deze wijze het risico dat de
patiënt weinig mededeelzaam wordt en dat de
kwaliteit van het gesprek gering is. Wat vaak
wonderen doet, is de volgorde om te gooien en
bijvoorbeeld te beginnen met de biografie.
Salima Ameziane, 22 december 2009
Toelichting valkuilen
• 2.
Regelmatig komt men in de literatuur dit
soort generaliserende uitspraken tegen. Op
zichzelf zijn ze goedbedoeld, maar in de praktijk
blijkt er een verschil te bestaan tussen dé
Marokkaanse en ú Marokkaanse patiënt!
Salima Ameziane, 22 december 2009
Toelichting valkuilen
• 3.
Het feit dat allochtonen hun psychische
klachten lichamelijk uiten is bekend. Waarom dan
de stelling dat allochtonen niet somatiseren? Die
is terug te voeren op de problematiek van het
gekozen perspectief. In feite somatiseert de
allochtoon niet, maar psychologiseert de
westerling, met name die uit de hogere klassen.
Omdat de voornaamste psychotherapeutische
theorieën in deze sociale groep zijn ontstaan en
tot bloei zijn gekomen, is dit psychologiseren
norm geworden.
Salima Ameziane, 22 december 2009
Toelichting valkuilen
• 4. Vragenlijsten zijn Westers
Salima Ameziane, 22 december 2009
Toelichting valkuilen
• 5.
In 1985 waren al meer dan 150 van
dergelijke cultuurgebonden psychiatrische
beelden bekend. Hiervan zijn er inmiddels 25
opgenomen in de appendix van de DSM-IV. Het
betreft de meest uitvoerig beschreven beelden,
die de grootste kans hebben ook in de Verenigde
Staten voor te komen. Door rekening te houden
met het feit dat lang niet alle psychiatrische
beelden bij westerse hulpverleners bekend zijn,
kan worden voorkomen dat patiënten met
cultuurgebonden psychiatrische stoornissen een
onjuiste diagnose en behandeling krijgen.
Salima Ameziane, 22 december 2009
Tips en adviezen
• Inzicht en bewustwording van achtergrond
depressieve klachten is belangrijk
• Visuele beelden en cultuurspecifieke symbolen
voor ‘distress’ zijn behulpzaam bij vragen naar
stemming
• Waken voor te snelle interpretaties van
denkbeelden
• Lichaamsgerichte (ontspannings)oefeningen
Vervolg Tips en adviezen
• Plezierige activiteiten ondernemen en uitbreiden
van sociaal netwerk
• Voorlichting/psychoeducatie en betrekken van
familie
• Inschakelen tolk- en vertaalcentrum
Salima Ameziane, 22 december 2009