Praktijk: toegang tot het (huur)recht

13/03/2017
Praktijk: toegang tot het (huur)recht Vlaams Huurdersplatform
10 maart 2017
Studiedag Grondrecht op Wonen
Inhoud
1.
Werking huurdersbonden en ontstaansgeschiedenis vanuit rechtsbedelingsproblematiek 2.
Status Questionis Vlaamse Huurmarkt (privaat en sociaal)
3.
Status Questionis juridische huurdersbescherming: juridische vooruitgang, de paradox, gepercipieerde en feitelijke achteruitgang
4.
Drie exemplarische voorbeelden
5.
Huurdersbondbeweging op snijpunt sociale rechtshulpverlener en sociale beweging: het playing‐
field, institutionele versterking van vraagaspect, social welfare‐concept en de rechtsverdelingsproblematiek
1
13/03/2017
Inhoud
6.Empowerment versus culpabilisering: micro‐, meso‐
en macroniveau en machtsproblematiek: Grondrechten zijn participatierechten cfr. Koen Raes: het belang van het maatschappelijk heersend discours
Jaren ‘70
Ontstaans‐
geschiedenis
1.Wetswinkels: recht op juridische eerstelijnsbijstand versus ‘klassejustitie’ en ‘monopolisering’ juridische bijstand door advocatuur, die sterk ‘procesgericht’ was. Recht op juridische bijstand voor gewone mensen; gratis basisrecht in begrijpelijke taal 2. Sociale huurdersgroepen actief rond rechten sociale huurders en participatie (Huurdersyndicaat Limburg, Steunpunt Waasland)
2
13/03/2017
Begin jaren ‘80
Ontstaans‐
geschiedenis
● Begin omvorming wetswinkels Antwerpen en Gent naar huurdersbonden
● Ongelijkheid is niet enkel ongelijkheid in toegang tot rechten (formele rechtsbedeling), maar ook ongelijkheid inzake inhoud van rechten: positie van huurders in huurrecht versterken ● Huur vormde grootste groep van cliënteel
● Huurders: unserved consumers; opgang van consumentenorganisatie Test‐Aankoop, jongerenadviescentra, gebruikersparticipatie enz.
● Tijdelijke tewerkstellingsprojecten en onzeker perspectief, vooral vrijwilligersorganisaties
Beginjaren ’90
Ontstaans‐
geschiedenis
● Overleg Vlaamse Huurdersbonden
● Ontwikkeling bondsmodel (naar analogie vakbonden, ledenorganisaties)
● Grotere eenvormigheid huurdersbondmodel
● Ontstaan Overleg Wonen en Welzijn ● Ontstaan 1993 Vlaams Overleg Bewonersbelangen (samengaan Wonen en Welzijn en Overleg Vlaamse Huurdersbonden) en ondersteuningsstructuur
3
13/03/2017
Erkenning Huurdersbonden
Erkenning / subsidie Vlaamse Huurdersbonden en VOB ‐1995
Opstart Vlaamse Wooncodecommissie 1993: aanzet tot grondige hervorming Vlaams woonbeleid en institutionele actoren:
Kwaliteitsreglementering en –handhaving huurwoningen door Vlaamse overheid
Erkenning nieuwe actoren op private huurmarkt: huurdersbonden en sociale verhuurkantoren en ‘een representatieve ondersteuningstructuur’
Recht op Wonen: centrale beleidsdoelstelling
Verruiming toepassingsgebied en eenvormigheid sociale huur: decretale verankering woonzekerheid (standstillbeginsel
Erkenning Huurdersbonden (1995)
Erkenning / subsidie Vlaamse Huurdersbonden en VOB ‐1995
● Decretale erkenning (Vlaams parlement)
● Besluit Vlaamse regering: erkenning en subsidie 5 provinciale huurdersbonden
● Besluit Vlaamse regering: erkenning en subsidie representatieve ondersteuningsstructuur voor huurdersbonden én sociale verhuurkantoren
● 2012: VOB wordt Vlaams Huurdersplatform:
Ondersteunt Huurdersbonden en sociale huurdersgroepen (VIVAS) 4
13/03/2017
Omgevingsanalyse huurmarkt Vlaanderen
Omgevings‐
analyse (Groot Woononderzoek 2013)
● Private huurders: 20,4% (gestegen): 541.062 huishoudens
● Sociale huurders: 6,7 % = 143.000 (nu 146.210 huishoudens) Problemen private huurmarkt:
● Betaalbaarheid
● Kwaliteit
● Woonzekerheid
● Toegang: uitsluiting en discriminatie
Omgevings
analyse
5
13/03/2017
Woonquote* > 30%, naar
deelmarkt, evolutie
Omgevings‐
analyse
Bruto woonuitgaven/ besteedbaar inkomen
Omgevings‐
analyse private
huurmarkt
Betaalbaarheid: resterend inkomen of
budgetnorm
Normen voor resterend inkomen, om menswaardig te kunnen participeren in de samenleving, afkomstig uit studie naar minimumbudgetten uit 2008, geïndexeerd voor 2013 (vb.: alleenstaande: € 683; eenoudergezin met 1 kind: € 1062; koppel zonder kind: € 1060)
6
13/03/2017
Woonkwaliteit
Omgevings‐
analyse private
huurmarkt
46,9 % private huurwoningen voldoen niet
aan kwaliteitsnormen = 264.800 woningen
Overeenstemming met elementaire veiligheid, gezondheids‐ en woonkwaliteitsnormen van het Vlaams gewest 37,2% totaal woningpark voldoet niet aan
kwaliteitsnormen = 999.400 woningen
21% private huurwoningen: woningen met
een structureel ontoereikende kwaliteit =
118.700 woningen
Discriminatie huurders met
migratieachtergrond
Omgevings‐
analyse private
huurmarkt
Selectie door de verhuurder, bij kandidaat‐
huurder van een andere afkomst, evolutie
7
13/03/2017
Omgevings‐
analyse private
huurmarkt
Discriminatie huurders met OCMW
Huurwaarborg
Selectie door de verhuurder, bij kandidaat‐
huurder die afhankelijk is van een huurwaarborg van het OCMW, evolutie
Jaarlijks = 5,1 % alle private huurders Periode van vijf jaar = 17,6 %
Ledenaantal 2015
Ledenaantal 2014
Ledenaantal 2013
Ledenaantal 2012
Werking huurdersbonden Ledenaantal 2011
Individueel ledenaantal 2011-2015
HB A'pen
6.303
6.507
6.424
6.410
6.104
HB O‐Vl
4.707
4.756
4.646
4.732
4.657
HB W‐Vl
4.147
4.342
4.829
4.813
4.430
HS Limburg*
2.091
2.080
1.985
1.855
2.255
HB Vl‐Brabant
2.181
2.691
3.073
3.514
3.586
Stpt Waasland
1.845
1.932
1.974
1.876
1.572
Stpt Turnhout
1.469
1.548
1.475
1.535
1.474
Totaal HB'en
22.743
23.856
24.406
24.735
24.078
4,98
4,89
2,31
1,34
‐2,66
Jaarl. % stijging
8
13/03/2017
Collectieve leden 2013
Collectieve leden 2014
Collectieve leden 2015
Waarvan 309 OCMW of lokaal bestuur (huisvestingsdienst, woonwinkel) Collectieve leden 2012
Werking huurdersbonden Collectieve leden 2011
Collectief ledenaantal 2011-2015
HB A'pen
76
74
63
54
58
HB O‐Vl
148
175
182
174
187
HB W‐Vl
103
103
103
101
106
HS Limburg
39
45
45
35
29
HB Vl‐Brabant
76
78
73
62
88
Stpt Waasland
30
28
28
30
29
Stpt Turnhout
24
27
27
30
26
Totaal HB'en
496
530
521
486
522
Jaarl. % stijging
5,08
6,85
‐1,7
‐6,72
7,4
Taakstelling subsidiebesluit
Werking huurdersbonden
Vergelijk met eerste‐
lijnsrechtsulp justitiehuizen …
Op individuele of collectieve basis informatie‐ en adviesverstrekking aan (kandidaat‐) huurders over alle aangelegenheden inzake het wonen in huurwoningen
 Website: www.huurdersbond.be
 Nieuw huurboek
 2015: 17.063 dossiers en 37.590 volwaardige adviescontacten
9
13/03/2017
Taakstelling subsidiebesluit
Werking huurdersbonden
5 B’s van een goede rechtshulp:
bereikbaarheid, beschikbaarheid,
begrijpbaarheid, bruikbaarheid en betaalbaarheid
 Gebiedsdekkend: 27 Vlaamse steden en
gemeenten
 Meten bereik van zwakke huurdersgroepen
 Lidgeld tussen 12€ en 20€/jaar
 Gratis leden 2015: 5.482
Taakstelling huurdersbonden
door subsidiebesluit Werking
huurdersbonden
“Met bijzondere aandacht voor de ondersteuning van de adviesverlening van de lokale besturen en de ontwikkeling van lokale samenwerkingsnetwerken.”
 Collectieve leden  Vormingen: 2.830 uren in 2015
 Intervisie met woonwinkels
 Deelname aan lokaal woonoverleg
10
13/03/2017
Taakstelling huurdersbonden
door subsidiebesluit “Op te treden als belangenbehartiger van huurders in het algemeen en van de meest behoeftige huurders in het bijzonder;”
Jaarrapportage over bereik en kenmerken huurders, huurcontracten, huurprijzen, knelpunten, …
Via Vlaams huurdersplatform: beleidssignalering ad hoc, memoranda, …
Via Vlaams huurdersplatform: lid Adviesraad Vlaams voor parlement en Vl. regering: Vlaamse Woonraad Werking
huurdersbonden
Medewerkers huurdersbonden
door subsidiebesluit
Werking
huurders
bonden
Huurders‐
bonden
VTE 2015
VTE 2014
Aantal koppen Aantal koppen 2015
2014
Hb West‐Vl
6,8
7,35
7
8
Hb Oost‐Vl
9,7
9,7
12
12
6,84
6,8
8
8
Hb Vlaams‐
Brabant
5.8
7
6
8
Hsynd Limburg
8,2
6,81
10
10
Steunpunt Waasland
2,93
2,93
5
4
Steunpunt Turnhout
3
3,43
4
5
42,47
44,02
52
55
Hb Antwerpen
Alle hbonden
11
13/03/2017
Budgettaire impact betoelaging
huurdersbonden
Werking
huurdersbonden
Aanvullende subsidie
1.188.833
626.590
Huurdersbonden Basissubsidie
Budget euro
VIA‐
middelen
7.215
• individueel en collectief
• collectieve belangenbehartiger
Kenmerken soort rechtsbijstand
Werking
huurdersbonden
• preventieve rechtshulp naast curatief
• sociaaljuridische rechtshulp (vorming,
netwerken, oog voor leefwereld)
• rechtsvormende rechtshulp (procesfondsen):
huurdersvriendelijke rechtspraak
12
13/03/2017
Kenmerken soort rechtsbijstand
Werking
huurdersbonden
•Conflictregulerende rechtshulp (sociale huur,
toezicht, verhaalprocedure, minnelijke schikking,
objectieve rechten via grondwettelijk hof en raad van
state, administratieve procedure O&O)
•Rechtsvernieuwende rechtshulp: problemen
realiseren en gepaste beleidsvoorstellen: recht op
wonen helpen realiseren
•Samenwerking met advocaten: win-win situatie
nastreven voor doelgroep, eis voor procesbijstand;
vrederecht is hoge drempel (70% huurders geeft
verstek, is raming)
Vooruitgang juridische bescherming
Juridische bescherming huurders
• Woonzekerheid: 9 jaar i.p.v. onbepaalde duur
• Woninghuurwet (1991): dwingend recht i.p.v.
contractuele vrijheid
• Betonnering minimale kwaliteitsnormen, zowel
woninghuurwet als Vlaamse Wooncode
• misbruik opeenvolgende kortlopende
huurcontracten: uitzonderingen vrije
basishuurprijsvorming enz.
•Toezicht op sociale verhuurders en verbetering
werk via visitatierapporten
•Verhaalprocedure in sociale huur
13
13/03/2017
Kenmerken soort rechtsbijstand
Paradox:
Meer rechten maakt problemen zichtbaarder
(woonkwaliteit), maar verschijnt nu in
rechtspraak; zie ook sociale huur
Effectieve achteruitgang:
• Betaalbaarheid gaat achteruit en hiermee ook
toegang tot huurmarkt (uitsluiting en
discriminatie): effectieve achteruitgang (3,75%
huurtoelage en 6% sociale huur)
• Vergelijk met doelgroep die woonbehoeftig is
op private huur: 46,6% (2013) of 255.848
huishoudens (2005: 37%)
Gepercipieerde achteruitgang
Kenmerken soort rechtsbijstand
•Afgezwakte rechten wekken verwachtingen die
gefrustreerd worden
The obligation to respect
The obligation to protect
The obligation tot impose
14
13/03/2017
Drie cases:
Kenmerken soort rechtsbijstand
1.Slechte huurwoning: huurders nemen slechts
stappen als ze reeds andere woning hebben
gevonden: verzaking, misbruik van recht,
hebben woongenot gehad, mislopen
huursubsidie (slechte woning kan niet meer
gecontroleerd) versus pleidooi afzwakking
normen en sancties
Drie cases:
Kenmerken soort rechtsbijstand
2. Onbewoonbaarverklaring maar geen
resultaatsgerichte afdwingbare herhuisvesting
(weerhoudt huurders)
3. Grosso modo helft van potentieel
gerechtigden huurtoelage valt af (bv.
inschrijving domciliemaatschappij)
15
13/03/2017
• Huurdersbond op snijpunt sociale beweging en
sociale rechtshulpverlener
Kenmerken soort rechtsbijstand
• Nood aan breed playing-field (aangepast en
betaalbaar aanbod, neutrale woonfiscaliteit versus
woonbonus)
• Versterking vraagzijde (one shootplayer versus
multiple shootplayer) en integratie in beleidsdomein
wonen: resultaatsgerichte bijdrage
•Grondrechten zijn participatierechten (cfr.
Koen Raes) en gaat over maatschappelijke
machtsconflicten
Kenmerken soort rechtsbijstand
• Belang van politiek discours: blaming the
victim
•Rechtsbedeling en rechtsverdeling
• Empowerment : micro-, meso- en macro
aspecten
16