Beslissen is Au

Beslissen is Au
Hans Heerkens
Faculteit Management & Bestuur
Waarom is een Master kiezen een
beslissing?
Waarom is een Master kiezen een
beslissing?
• Opties
• Attributen
De elementen van een beslissing
•
•
•
•
Opties (aantrekkelijkheid)
Attribuutscore (kwaliteit)
Attribuutgewicht (belangrijkheid)
Conjunctie etc. (grenzen)
Invalshoeken
• Beslistheoretisch (normatief, technieken)
• Gedrag (waarom doen menen wat ze
doen?)
Gedrag
•
•
•
•
Geen recept, alleen aanwijzingen
Moet je uit het hoofd doen
Kans op elementaire fouten
Die je grotendeels kunt vermijden
Fasen beslissing
•
•
•
•
•
•
•
•
Beslissingscontext herkennen
Procedure vaststellen
Beslissing vertalen in elementen
Opties achterhalen
Opties scoren
Aantrekkelijkheid opties vaststellen
Kiezen
Evalueren
Stap 1: Beslissituatie herkennen
• Je hebt een keuze
• En je wilt of moet ook kiezen
Probleem
‘Ik kan niet op vakantie naar Egypte omdat
ik daarvoor niet genoeg geld heb’
Vragen
• Heb ik geen geld of wil ik het niet
uitgeven?
• Kan ik een minder luxe vakantie boeken?
• Wanner kan ik het geld wel hebben
(vakantie uitstellen)?
• Wil ik eigenlijk wel naar Egypte?
• Wil ik eigenlijk wel op vakantie?
Essentie
• Informatie verzamelen
• Keuzemomenten formuleren
Nog niet kiezen!
Stap 2: Formuleren
beslissingsprocedure
Zometeen...
Stap 3: Beslissing vertalen:
attributen en gewichten
• Voorbeeld: aanschaf auto
– Attributen
– Gewichten (Wat is ‘mate van belangrijkheid’?)
– Conjunctie
– Aantrekkelijkheid (nut of utiliteit)
MAUT (Multi-Attribute Utility
Theory; Keeney)
U i   j 1 AijW j
N
• Gewichten vaak genormaliseerd tussen 0
en 1
• Scores op bijvoorbeeld een vier- of
vijfpuntschaal
Comfort
– Comfort van stoelen en cabine is minimaal, maar
genoeg om veilig te kunnen rijden = 1
– Comfort stoelen is goed genoeg om na lange rit
uitgerust aan te komen, maar cabine is tochtig en
lawaaiig = 2
– Comfort stoelen is goed genoeg om na lange rit
uitgerust aan te komen en cabine is ofwel stil ofwel
goed geïsoleerd = 3
– Comfort stoelen is goed genoeg om na lange rit
uitgerust aan te komen en cabine is zowel stil als
goed geïsoleerd = 4
– Als vorige punt, en auto is voorzien van Tom-Tom en
andere speeltjes = 5
Merk op
• Comfort stoelen komt voor cabine, en voor
speeltjes
• Comfort concreet gemaakt door
combinatie van sub-attributen: ook schaal
van zeer oncomfortabel tot zeer
comfortabel mogelijk
• Waarom sub-attributen en niet definities?
Pas op
•
•
•
•
•
•
Ook schalen bij ratiovariabelen
Grensnut kan variabel zijn
Meer is niet altijd beter
Hier geen middencategorie
Scores tweede schaal arbitrair
Meetniveau attribuut kan uitkomst
beïnvloeden
Wat is het verschil tussen
score en gewicht?
Zijn gewichten subjectief?
Gemeenschappelijke
noemer bij
auto?
Doel!!!
Welke attributen gebruiken we?
• Formele eisen
• Attributen uit te drukken in schaal?
• Onderling onafhankelijke attributen
– Volledigheid
– Redundantie
– Interdependentie
Terug naar stap 2...
Besliskundige keuzes
• Willen we wegen?
• Faseren we beslissing?
• Noncompensatorische attributen?
Bepalen gewichten
behandeld bij stap 6
Stappen 4 en 5 slaan we over,
maar...
Attribuutscores soms lastig te achterhalen
Stap 6: Verwerken informatie tot
aantrekkelijkheid alternatieven
Hoe bepalen we de gewichten?
•
•
•
•
Gewoon vragen
Brainstormsessie, expert meeting (QFD)
AHP, impact matrix
Conjunct meten
Voor- en nadelen
•
•
•
•
Hoge voorspellende waarde keuze
Betekenis ‘A is belangrijker dan B’
70-80% nauwkeurigheid zelden voldoende
Alleen zo nauwkeurig bij routinematige
beslissingen
• Definitie van ‘belangrijkheid’ van subject
onduidelijk
• Conjunct meten: eerst keuze, dan
gewichten
• Splitting bias, attribute-based versus
alternative-based choice
• Helpen nauwelijks bij afwegingsproces
• Vrijblijvend
• Nadenken over gewichten vermindert
consistentie
• Criteria instability
• Is beslissing wel te splitsen in attributen?
Hierdoor
• Aantrekkelijkheid alternatieven slechts
beperkt in beeld te brengen
• Schijnzekerheid
• Gebruikt als legitimering beslissingen
Geen rating bij ordinale
belangrijkheidsschaal, alleen ranking
De impact matrix
Attribuut A
B
C
D
A
a
c
a
-
c
b
-
c
B
C
D
-
-
Van ordinaal naar interval of ratio
• Algoritmen (wiskundig)
• Verdeel aantal punten over attributen,
rangorde impact matrix handhaven
Welke methode is het meest betrouwbaar?
Stap 7: Keuze winnende optie
• Keuze vaak anders dan voorkeuren:
– Prominence effect
– Endowment effect
– Onvoldoende inzicht in verleden, toekomst en
eigen smaak
– Onbeheerst gedrag
– Context (Asian Disease)
– Loss aversion
– Verschil judgment en choice
• MAUT versus meerderheidsregel
– Verschil zelf beslissen en adviseren
– Diff-Con Theory
– Regret aversion
Het maken van afwegingen
Afweging versus oordeel
Een model van
afwegingsprocessen (WAM)
•
•
•
•
•
•
•
Problem identification (7%)
(Sub-) attribute processing (30%)
Absolute sub attribute weighting (27%)
Homogeneous sub attribute weighting (5%)
Heterogeneous sub attribute weighting (2%)
Attribute weighting (13%)
Evaluation (17%)
Belangrijkste conclusies
• Veel aandacht voor fasen 2 en 3
• In fase 2:
– Veel splitsing
– Geen aandacht volledigheid etc.
– Geen gemeenschappelijke noemer
– Geen causale schema’s
• ‘Belangrijkheid’ niet gedefinieerd
• Nauwelijks relatieve weging
•
•
•
•
Beperkt aantal mogelijke gewichten
Relaties tussen fasen onduidelijk
Vertrouwen in eigen afweging
Overeenkomsten groter dan verschillen
Experts versus leken
•
•
•
•
Meer aandacht voor probleemidentificatie
Minder absolute weging
Meer weging hoofdattributen
Relaties tussen fasen blijven onduidelijk
(belangrijk omdat er evenveel wordt
bewerkt)
• Werken sneller, minder gedetailleerd
En nu?
• Geen recept voor een optimale afweging
• Gewaarschuwd mens telt voor twee
• Cursus
The End