Prinsjesdag: Mondiale Crisis - Dutch Association of Corporate

CRISIS EN POLITIEK:
Hebben dode of levende economen
nog iets te melden?
CRISIS EN POLITIEK
RICK VAN DER PLOEG
UNIVERSITY OF OXFORD
ORANJEHOTEL NOORDWIJK
MASTERCLASS
DUTCH ASSOCIATION OF CORPORATE TREASURERS
NOORDWIJK, 9 NOVEMBER 2012
MIJN VERHAAL IS IN VIJF BLOKJES
 I. GESCHIEDENIS VAN HET ECONOMISCH
DENKEN
 II. EVOLUTIE VAN KAPITALISME
 III. PROCES VAN EUROPESE EENWORDING
 IV. MONDIALE EN EUROPESE CRISIS
 V. SLOT: WAT DOET HET KABINET?
I. Geschiedenis van het economisch denken
 Kahn
 Keynes
 Von Hayek
 Friedman
 Lucas
 Kydland en Prescott
 Stiglitz
 Krugman
 Rajan enz.
Lord Richard Kahn (1905-89)
bedenker van de ‘multiplier’
King’s College, Cambridge
1/(1-c) = 1 + c + c^2 + c^3+c^4
+c^5 + ..
Haavelmo: ‘multiplier’ = 1 als
door belastingen gefinancierd!
1/(1-c+m), dus invoerlek
maakt ‘multiplier’ kleiner
1/[(1-c(1-t)+m] belastinglek
maakt ‘multiplier’ nog kleiner
Minder ruimte voor stimulering
door Nederland alleen.
Baron John Maynard Keynes (1883-1946)
‘General Theory of Employment, Interest and Money’
Ook Cambridge
Arts Theatre,
lid Bloomsbury
Group,
King’s College,
belegger,
bestuur BoE,
Economic
Consequences
of the Peace,
Marshall Plan,
Bretton Woods,
verheven tot
Baron
A Treatise on
Probability: cf.
Known unknowns
IS-LM model
(John Hicks)
Liquidity Trap
Bertrand Russell
on JM Keynes:
most brilliant
man, witty,
passionate
Friedrich von Hayek (1899-1992)
Beinvloed door Wittgenstein (net
zoals Keynes!)
Grootste criticaster van Keynes:
Oostenrijkse School
LSE, Chicago, Freiburg
Nobelprijs 1974
Road to Serfdom: fascisme gevolg
van socialism? Laissez faire
Zijn Fatal Conceit of Socialism
ging als zoete broodjes over de
toonbank na de val van de Muur
‘Sociaal’ is een wezelwoord
Milton Friedman (1912-2006)
Chicago econoom
Nobelprijs 1976
Eerst Keynesian, toen synthesis,
later Monetarist
Voorspelde stagflatie in 70s en
80s
Adviseur van Ronald Reagan
Hartstochtig advocaat van vrije
markt en tegen
overheidsbemoeienis (bijv.
pleidooi voor vouchers)
Capitalism and Freedom, 1962
Robert E. Lucas, Jr. (1937-..)
Nobelprijs 1995
Chicago econoom
Rationele verwachtingen- ‘only
surprises matter’: kan niet iedereen
voor altijd voor de gek houden
Aanbodseconoom
Lucas kritiek op de Phillips curve
en Keynesiaanse uitruil tussen
banen en inflatie
Lucas paradox: waarom stroomt
kapitaal niet van rijke naar arme
landen? VS – China; Du - Griekenland
Finn Kydland (1943-..) en Ed Prescott (1940-..)
Nobelprijs 1994
Tijdsinconsistentie:
Overstromingen,
Monetair beleid (Ulysses en
de sirenen)
Kapitaalbelasting
Real business cycles:
alles wordt gedreven
door schokken in
technologie
Werkloosheid en armoede
zijn een ‘keuze’, d.w.z. vakantie
‘Zoetwatergekken’
Ulysses en de sirenen
Door gezang van
Sirenen is rationeel
denken volstrekt
onmogelijk
Dus vastbinden aan
mast en was in de
oren doen
Vergelijk met
onafhankelijke
Centrale Bank en
Fiscale Autoriteit
En met ‘living wills’
Voor als je niet meer
in staat bent te
beslissen
Joe Stiglitz (1943-..)
Nobelprijs 2001
Voormalig en zeer lastig chef-econoom
van de Wereldbank
Economie is niet perfect:
risicoselectie en moreel gevaar maken
marktwerking zeer moeilijk (relevant
voor bankwezen en verzekeringen)
Tobin tax op financiele transacties
Grote criticus van kapitalisme en
bestrijder van monopolisten, bankiers,
enz. (bijv. de Tobin tax)
Zeer begaan met ongelijkheid en
armoede
II. EVOLUTIE VAN KAPITALISME
 Kapitalisme Versie I.0
 Kapitalisme Versie II
 Kapitalism Versie II.1: internationale aspecten
 Naar kapitalisme Versie III?
Kapitalisme Versie I.0
 Mirakel van de markt: kleren, varieteit voedselschaarste




(Amartya Sen)
Efficientie van Adam Smith’s onzichtbare hand zolang er een
volledig stelsel van contingente markten, geen externe
effecten, geen marktfalen en geen zorg om onrechtvaardige
uitkomsten.
Hayek: Staliniste planning onmogelijk vanwege onrealistische
informatie noodzaak – volledige mislukking.
Coase Theorema: bilateraal onderhandelen ipv
overheidsinventie (als transaktiekosten en aantal partijen
klein zijn) –voorbeeld milieu en klimaat (opkopen van
regenwouden).
Maar Stiglitz, Spence and others: moreel gevaar, risicoselectie
frustreren efficientie van verzekerings-, krediet- en andere
markten.
Kapitalisme Versie II
 Moet investeren om een markt te creeren en om een





gelijk speelveld te krijgen: telecom, internet, etc.
Maar lobbies van zittende monopolisten.
Mededinging vraagt niet alleen om deregulering, maar
om re-regulering.
Niet consistent met een minimale staat.
Marketen moeten worden ingebed in ‘regulatory,
redistributive, universal access’ instituties: post,
arbeidsvoorziening.
Welvaartsstaat en herverdelingsdoelen zijn strijdig met
ongebreidelde marktmechanisme maar in een secondbest wereld vakbonden doen meer goed dan kwaad.
Wat werkt of kan geen kwaad?
 Telecom.
 NMA: vele ‘normale’ markten van cement tot cd’s en




andere homogene goederen
Sociale zekerheid – flexi-curity.
Landen met grote welvaartsstaat en veel
herverdeling hebben hogere economische groei
zolang overdrachten geconditioneerd zijn en
wederkerigheid geldt.
Pensioenen: Thaler’s ‘Nudge’. Maar alas ook aan
babyboomer’s bonanza!
Publieke omroep.
Waar kan het fout gaan?
 Financiele supervisie!
 Hervorming van de zorg: risicoselectie (cherry picking)




en moreel gevaar.
Privatisering corporaties: bouwen van luxe woningen in
de Antillen enz. (?).
Tenders in constructie van grote projecten: corruptie.
Competitie in de taxi branch: geen geloofwaardige
supervisie of enforcement.
Competitie in het notariaat, bij makelaars,
verzekeringsagenten en financiele tussenpersonen. Zie
ook omzet-gedreven handen van internationale
advokaten. Integriteit?.
Lessons
 Having market competition easier for sectors whose
output is easy to quantify and standardize, but
difficult where necessary and outputs are difficult to
measure and compare due to private information.
 Markets cannot be completely free if there are
objectives of universal access, solidarity, cherry
picking, safety, and quality of services.
 Regulators find it difficult to keep up with markets;
information lags, weaker incentives to succeed
(‘noblesse oblige’). Need sharks to catch sharks?
(FSA)
Independent Supervision needed to:
 Enforce rules and laws (e.g., Arbeidsinspectie).
 Ensure Quality (e.g., Onderwijsinspectie, but
compare with UK system of external examiners ; IGz;
Voedsel en Warenautoriteit).
 Intergovernmental(e.g., VROM checking
municipalities’ care of the environment or
Erfgoedinspectie).
 Supervise equal access and level playing field in
markets (e.g., NMA or OPTA).
 Supervise financial institutions to avoid the risk of
default and ‘too big to fail’ (DNB and AFM).
Problem with supervisors:
 Not enough teeth to bite. Cannot keep up with the field: always
behind with information.
 Cannot always attract the best people (salaries?). Employees are
too often bureaucrats, more interested in ex-post checks than exante prevention.
 Who supervises the supervisor?
 Supervisors are often asked to neglect duties by politicians: see
subprime crisis in US where mortgage authorities were
encouraged to lend to poor, risky households because there is no
political support for proper redistribution and welfare state in
the US (and UK). Root of crisis is thus not just bad supervision,
but also lousy politicians.
Capitalism II.1: international aspects
 Blind spots: push for deep integration in world





trade and finance & worry about institutions later.
Financial globalization and deep integration under
the WTO.
No legitimacy of trade system.
Weak financial regulation in US and EU.
Global imbalances of surplus countries such as
China, Germany and NL & spend-happy deficit
countries such as US and UK.
Dollar unsustainable?
Towards Capitalism Mark III?
 Global reach of markets, but governance mostly national.
 Danger of protectionism (Obama).
 Capitalism 2.0 has not worked well, and politically tough
to have global version of Mark 2 with global safety nets,
global standards, global regulation.
 The EU has not led the way on this and will not!
 May not be desirable (subsidiarity principle), since
national tastes may differ on risk taking and innovation
versus security, LDC’s have different needs, dictatorships
do not represent their people.
 Countries have right to have own social arrangements,
but should not impose it on others.
Stumbling Blocks for Globalization
 Labour standards – e.g., child labour.
 Higher environmental standards in rich countries,






perceived as protection.
Free trade in financial assets if not properly regulated?
No foreign workers for bailed out banks?
Lowering taxes on most mobile skilled workers may
undermine solidarity.
Stem cell research and, more general, R&D.
Agreements on TRIP’s narrow scope for industrial
policies in LDC’s.
Services offshoring.
New International Traffic Rules
 Allow rich nations redistribution, labour, health &





environmental standards even when they violate
international trade.
Allow poor nations scope for industrial policies to help
economic restructuring.
Temporary escape clause for re-imposing tariffs or
negotiated opt-out with proper procedure,
accountability, transparency.
Risk of slippery slope?
All nations to create financial systems and regulatory
structures to their own conditions and needs. Financial
segmentation is necessary price to pay for financial
stability.
Cost of more domestic finance may be modest.
III. EUROPESE EENWORDING
 Een historisch proces
 Besluitvorming niet optimaal
 En niet gedekt of gechecked met electoraat
 Vooral een vrijhandelszone met een
gemeenschappelijke munt: een neo-liberaal project
Robert Schumann
(1888-1963)
French, devout
celibate politician.
Presented together
with Jean Monet the
Schuman plan for
French-German
reconciliation.
This later became the
European Community
for Coal and Steel.
Founder of the EU.
European politics do not grip the electorate
 Reform of European institutions is still in jeopardy
while they are unfit to govern an enlarged Europe.
 European legislators increasingly vote along
ideological party lines rather than national lines.
Party discipline is strong and increasing. Coalition
formation is increasingly determined by ideological
closeness rather than party size.
 Nevertheless, European politics do not seem to
resonate as turn-out at European elections is still
disappointingly low and people rarely vote for
European party groups.
Democratic deficit
 Secondary transposition of European into national
legislature involving only the executive branch of
government is much more prevalent than primary
transposition where national parliaments issue a new law.
This contributes to the often lamented democratic deficit.
 Successes of European Project are thoroughly neoliberal:
common markets for goods, labour and capital and
common currency. Boosted economic activity and given
poorer member states chance to catch up with richer
member states. Further structural reforms are met with
fierce resistance even though consumption baskets
(especially services) and equity holdings still display
substantial home biases. Need for new agenda!
Need more structural reforms
 The Lisbon objectives have failed. Innovation should be
driven by competition, higher investments in higher
education and R&D, and more reliable financial systems.
Further reforms are needed as Europe cannot keep up by
simply replicating large-scale production processes.
 Further structural reforms blocked by special vested
interests, especially with sizeable policy spill-over effects.
Current climate is not conducive to further reforms
either. Structural reforms are badly needed to make full
use of the growing number of first- and secondgeneration immigrants on the labour market.
Brussels-Frankfurt consensus and crisis
 Brussels-Frankfurt consensus: further reforms need tough
stance on fiscal deficits, especially in countries with upcoming
elections, is under attack. Global financial crisis is due to lack
of effective demand, so Maastricht criteria are and will be
violated for good reasons. This may undermine credibility of
governments to undertake further structural reforms.
 Rhetoric about race to bottom – rising taxes on labour, lower
benefits, and lower taxes on capital  has not become a reality.
However, global financial crisis has exposed a failed and often
corrupt class of people with exorbitant pay which are no
longer tolerated by politicians and electorates.
EU has failed to deliver where it should and
meddles too much where it should not
 The European Commission has been completely absent
in taking the lead to strengthen pan-European financial
supervision. Too late and too little!
 In fact, Europe has been too absent in many sectors such
as pollution, climate change, anti-terrorism,
immigration, defence in former Yugoslavia, foreign
policy, where it should have taken a much more forceful
coordinated role.
 At the same time, Europe has meddled in many social
and cultural dossiers which should have been tackled at
the local or regional level.
Extreme parties benefit from anti-European sentiment
 European citizens, even staunch anti-Europeans like
the Swedes, support standard fiscal federalism
arguments. Violation of the subsidiarity principle has
thus undermined support for the European Project.
 Throughout Europe Euro-scepticism is fuelled by
rise of populist left-wing parties who oppose
neoliberal reforms of European Project and rightwing parties who defend national sovereignty and
identity.
Table 2: Euro-Sceptic Political Parties
Country
Austria
Right-Wing
Freiheitliche Partei Österreichs
Belgium
Vlaams Blok (Vlaams Belang)
Denmark
Finland
France
Germany
Greece
Ireland
Dansk Folkeparti
Perussuomalaiset
Front National
Italy
The Netherlands
Lega Nord
Lijst Pim Fortuyn
Partij voor de Vrijheid
Portugal
Spain
Sweden
United Kingdom
Left-Wing
Socialistisk Folkeparti
Vasemmistoliitto
Parti Communiste Français
Die Linkspartei
Kommounistiko Komma Ellado
Green Party
Sinn Féin
Rifondiazone Communista
Socialistische Partij
Coligação Democrática Unitária
Izquierda Unida
Vänsterpartiet,
Miljöparties de Gröna
Conservative Party
Old arguments for strong EU fail to impress
 Exclusive national identity, economic anxiety, and
especially dissatisfaction with national
democracies contribute to Euro-sceptic sentiments
and are cued by populist parties.
 Old arguments in favour of the EU (‘never war
again’) fail to impress populist politicians and do
not resonate with many young Europeans.
 A ‘cordon sanitair’ around populist parties will be
counter-productive.
Populism undermines support for the EU
 Unskilled workers from Central and Eastern Europe
and higher income earners in older member states
support the EU while manual workers and civil
servants in the older member states mistrust the EU.
The EU has eroded social protection in France and
increased it in Britain, so left-wing British and rightwing French citizens tend to support the EU while
the right in Britain and the left in France attack the
EU. The popular legitimacy for the European Project
is low and falling, and will get worse due to perceived
democratic deficit.
Democratic deficit?
IV. WERELDWIJD ROEKELOOS GEDRAG
• Speculatieve hausse in aandelen- en
huizenmarkten gevoed door hebberigheid, verlagen
van kredietstandaarden voor tientallen miljoenen
huishoudens, en falen van regulering en supervisie
door dogma van laat alles maar aan de markt over.
• Mogelijk gemaakt door jaren van lage rentevoeten
na barsten van dotcom-zeepbel.
• Wereldwijd gokken en risico nemen met geleend
geld: subprime, lenen in buitenlandse valuta.
Waarom was deze crisis anders?
 Alles veel meer ondoorzichtig: securitisatie, banken
‘verrast’ door hoge exposure in subprime via SIVs,
conduits, trading books.
 Eén grote kapitaal markt voor de hele wereld:
flitskapitaal, cross-border posities, links tussen
markten via wholesale funding.
 Veel te veel investeringen met geleend geld (zie
IJslandse cowboys).
 Centrale rol van alles op de pof doen in Britse en
Amerikaanse huishoudens: maakt hervorming van de
bankensector wel heel moeilijk.
Lessen van de financiële crisis
 Vermijd rondshoppen bij toezichthouders (leidt tot




schaduw bancair systeem en overmatig lenen), dus
coordineer financiële regulering en toezicht.
Regulering en toezicht kan het veranderende
financiële landschap van al die nieuwe produkten
niet bijhouden. Grizzlybeer! Greppels ..
Noodzaak van sterker (macro) risk management.
Geen pro-cyclische regulering en boom-bust cycles.
Mondiale onevenwichtigheden: noodzaak voor
gecoordineerd macro en monetair beleid zodat VS
meer en China minder spaart.
Raghuram Rajan (1963-..)
Geboren in Bhopal
Studeerde af in techniek in Delhi
Chicago econoom
Voormalig chef-econoom van IMF
Waarschuwde voor aankomende crisis,
maar niemand luisterde!
Beste boek over mondiale financiele
crisis: Fault Lines
Schuld ligt niet alleen bij credit agencies,
banken en pensioenfondsen, gulzige
beleggers, bonussen enz., maar ook bij
overheid!
Mondiale crisis?
 Global imbalances: China (en Duitsland en NL ook)




financiert losbandige levensstijl van Britten en
Amerikanen
Goedkope Chinese munt: exportoverschotten, dus China
wordt steeds rijker en de VS en het VK steeds armer
Rusland wil Dutch disease vermijden, dus wil ook een
niet te sterke roebel
Wat als China de stekker eruit trekt? Fragiliteit van
dollar en pond?
Moeten wennen aan herkaveling van macht: BRIC
landen steeds machtiger en Europa steeds irrelevanter
met aanhoudende vertraging van economische groei
Europese crisis
 Griekenland heeft de boel belazerd en moet nu met 20 a 40







procent in levensstandaard terug
Niet meer pensioen met 45, gewoon netjes belasting betalen,
enz.
Zolang dat niet gebeurt zal de rest van Europa moeten
bijspringen: Europa van twee snelheden! Toch is Euro nog sterk
Probleem van Spanje en Ierland is heel anders dan dat van
Griekenland of Portugal en ook heel anders dan dat van Italie
Waar de overheid niet ingrijpt, straft de markt af – Griekenland
betaalt nu meer dan 20 procent rente (anderen minder hoog)
Eerst van kredietcrisis naar banken crisis, maar nu een
landencrisis. Toch alles heel verknoopt
Geen echte aanpak van schuldenproblematiek!
Double-dip recessie en inzinking wereldhandel - terugval slaat
volledig neer op bedrijven en huishoudens
Europese aanpak?
 Europa is eigenlijk geen optimaal valutagebied: lonen en







prijzen niet flexibel, weinig internationale migratie, en
weinig solidariteit
En aanpassingen via depreciatie van drachma ook niet
meer mogelijk
Europa heeft ook geen tanden gehad op gebied van
begrotingscontrole
Wil niet dat Europa omvalt als dominos
Doormodderen amper nog een optie
Dus bail-out en tegelijkertijd een ‘ordered default’
Knip voor politieke redenen?
Liquidity trap en er is amper munitie nog over
Andere opties: euro-obligaties?
 Euro-obligaties: herverdelen van de armoede?
 Maar voordeel is dat speculatie tegen landen dan niet





meer mogelijk is (onderling garant staan voor elkaar)
Dit drijft de rente omlaag voor landen als Griekenland en
omhoog voor landen als Duitsland
Maar grotere liquiditeit drukt rente wellicht
Politieke rugdekking? Nee!
Mensen zien heus wel dat dit steeds meer politieke
integratie in Europa vereist.
Maar politici gaven en geven van alles Europa de schuld
Dus doormodderen met knip?
 ECB niet meer obligaties laten kopen
 Gewoon een gigantisch vangnet maken met miljarden in







Europees fonds EFSF wat wel obligaties mag opkopen:
doel is dat het groot en geloofwaardig genoeg is om alle
speculatie uit te roeien
Maar: gevaar van fonds met alle rotte citroenen
Nederland zit erin voor 193 miljard (5 voor Griekenland)
Totale pakket is nu 750 mljard, maar is veel te weinig
En hoe worden ombuigingen en hervormingen in de
zwakke landen er doorgedrukt?
Tijdelijk doen totdat er politiek support gekweekt is (if
ever) voor structurele oplossing
Gevaar van Game of Chicken
Alternatief van twee- of driesporen Euro liever niet
V. SLOT: WAT DOET HET KABINET?
 Als je kind verbrandt omdat het met lucifers heeft







gespeeld, ga je ook geen kluis kopen om ervoor te zorgen
dat ze niet bij de lucifers komt
Teveel een schoothond van de Duitsers
Kabinet deed vooral symboolpolitiek en hervormt nu wel
(ontslagrecht, pensioenleeftijd, hypotheekrenteaftrek)
alhoewel niets aan files of milieu
Twee jaar langer doorwerken, 40%-punt GDP minder
schuld
Commitment aan toekomstige hervormingen!
En onverdraagzame, ontevreden, schelden-op-elkaar
cultuur maakte Nederland in buitenland niet geliefd
Hoge prijs voor gedogen. Hopelijk nu anders.
Uitruil is bom onder kabinet.
Hoe is het met economie?
 Groei van de vraag zit vooral in Azie
 Investeren niet om uit te breiden, maar te vervangen
 Maar groei van private consumptie staat stil terwijl





de overheid inkrimpt
Euro nog sterk t.o.v. dollar en pond; toch is de
uitvoer nog steeds sterk
Werkloosheid in NL laag maar banenmotor hapert
Inflatie relatief beperkt
Tekort nog altijd niet te bar
Schuld loopt op als % van BBP
Nederland speelde geen rol meer
 We zaten niet meer aan tafel bij de summits
 Maar vertrouwen in politiek om actie te
ondernemen is zowel in financiele markten als bij
het grote publiek ver te zoeken
 Europese leiders zitten op hun handen (en
Nederland doet daar aan mee)
 Terwijl zonder een sterke, geloofwaardige aanpak er
een veel grotere financiele crisis aankomt
 Dus laten we hopen op nieuw elan van het nieuwe
kabinet!