Glutensensitiviteit: wat is het? - Nederlandse Coeliakie Vereniging

Wetenschapsnieuws
u i t g e l i c h t
TEKST EN FOTO Tine Aarsen
Glutensensitiviteit:
wat is het?
Steeds vaker worden artsen geconfronteerd met het verschijnsel
glutensensitief. De patiënt rapporteert klachten na het eten van
MEER GROENTE
voedingsmiddelen met gluten, maar heeft géén coeliakie en
evenmin een tarwe-allergie. Hoe zit het met deze aandoening?
TEKST: Tine Aarsen
Gerd Bouma is maag-darm-leverarts in
het VUmc in Amsterdam. ‘Een jaar of
vijf geleden was het voor artsen relatief
simpel: als iemand buikklachten had en
je had aanwijzingen om aan coeliakie
te denken, dan deed je een bloedtest
en een darmonderzoek. Kwam uit het
onderzoek geen coeliakie, en had je
andere oorzaken, zoals een tarweallergie, uitgesloten, dan vertelde je aan
zo’n patiënt dat hij of zij een prikkelbare darm (PDS) had. Een deel van de
patiënten die we eerder beschouwden
als prikkelbare darmpatiënten, is mogelijk glutensensitief.’
In de jaren ’70 en ’80 van de vorige
eeuw verschenen enkele publicaties in
medische tijdschriften waaruit bleek dat
er patiënten bestaan bij wie coeliakie uitgesloten was, maar die toch diarree kregen na het eten van voedingsmiddelen
met gluten. Dit waren de eerste aanwijzingen dat er zoiets zou kunnen bestaan
als een overgevoeligheid voor gluten,
los van coeliakie, dus glutensensitiviteit.
Maar de belangstelling hiervoor raakte
na verloop van tijd op de achtergrond.
12
Glutenvrij • december 2015
WHEAT BELLY
De laatste jaren verschenen er enkele
boeken, zoals het Amerikaanse Wheat
Belly (vertaald als Broodbuik), die onder
het grote publiek het idee deden postvatten dat granen ongezond zouden zijn.
Daardoor kwam de vraag weer op of mensen die geen coeliakie hebben, toch klachten kunnen krijgen die worden veroorzaakt
door voedingsmiddelen met gluten (het
tarwe-eiwit gluten, ook rogge, gerst).
Tegelijkertijd kwamen van plantenfysiologen en voedingstechnologen
aanwijzingen dat tarwe, tarwebrood
al ondervinden zij verlichting van hun
klachten bij het glutenvrije dieet.
en kant-en-klare levensmiddelen meer
gluten bevatten dan in het verleden.
Volgens Wageningen Universiteit is tussen 2000 en 2010 de productie van
tarwe in Europa verdubbeld. De hoeveelheid gluten die mensen op een dag
consumeren, is aanzienlijk toegenomen.
De ‘glutendruk’ in het voedingspatroon
neemt toe. Dat zou een verklaring kunnen zijn voor het groeiend aantal mensen dat last krijgt, of meent te krijgen,
van het nuttigen van voedingsmiddelen
die gluten bevatten.
Bij coeliakiepatiënten is het eiwit gluten
in tarwe en in de verwante graansoorten
gerst, spelt en rogge, de oorzaak van
de klachten. Maar het is allerminst duidelijk of dat ook geldt voor mensen die
in de categorie ‘glutensensitief-zondercoeliakie’ vallen (in het Engels: NonCeliac Gluten Sensitivity of NCGS), ook
Maar wie glutenvrij gaat eten, laat niet
alleen gluten weg uit de voeding, maar
eet ook anders: meer verse groente en
fruit en minder bewerkte voedingsmiddelen. En tarwe en aanverwante granen
bevatten naast gluten nog andere stofjes
die de darmen kunnen irriteren, zoals
ATI’s (alpha-amylase-trypsineremmers) en
FODMAPs (fermenteerbare of vergistende
oligosacchariden, disacchariden, monosacchariden en polyolen).
ATI’s zijn moleculen die van nature in
granen voorkomen en de plant beschermen tegen insecten, parasieten, schimmels en bacteriën. De menselijke dunne
darm kan er niet goed mee overweg. Er
zijn aanwijzingen dat immuuncellen in de
darm reageren op deze ATI’s, een reactie
HOEVEEL NEDERLANDERS ETEN GLUTENVRIJ?
Schattingen over het aantal mensen met glutensensitiviteit lopen sterk uiteen.
Bovendien zijn er naast coeliakiepatiënten en NCGS-patiënten ook mensen die milde
klachten door gluten ervaren, en/óf gevoelig zijn voor de ‘glutenvrije hype’, m.a.w. het
idee dat glutenvrij gelijkstaat aan een gezond en natuurlijk leven. Bouma: ‘Ik denk
dat er heel wat mensen zijn die nu glutenvrij eten, maar die op termijn toch terug
zullen gaan naar het glutenbevattende dieet. Met veel slagen om de arm schat ik het
aantal werkelijk glutensensitieve patiënten op maximaal 2 tot 3 procent van de bevolking, iets hoger dan het aantal coeliakiepatiënten dat op 0,5 tot 1 procent ligt.
In de Engelse stad Sheffield vroeg een onderzoeksteam in 2014 aan duizend bezoekers van een winkelcentrum of ze buikklachten hadden en of ze die klachten in verband brachten met gluten. Dertien procent van het winkelend publiek antwoordde
bevestigend en bijna 4 procent at glutenvrij.
Binnenkort weten we hoe het in Nederland zit.We hebben precies hetzelfde onderzoek
hier uitgevoerd. Je hoort veel mensen om je heen zeggen dat ze glutenvrij eten, maar
exacte cijfers zijn er niet. Begin volgend jaar zijn de uitkomsten van ons onderzoek
bekend.’
Glutenvrij • december 2015
die anders is dan bij coeliakie.
FODMAPs zijn kleine suikermoleculen
die vocht aantrekken in de dunne darm,
waardoor diarree kan ontstaan. Ze gaan
gisten in de dikke darm, wat kan leiden
tot gasvorming, een opgeblazen gevoel
en winderigheid. Bouma: ‘De darmen
reageren op voedingsmiddelen met veel
FODMAPs, zoals uien, prei, kool, bruine
bonen en appels. In couscous, pasta,
tarwebrood en roggebrood zitten ook
meer FODMAPs dan in glutenvrije alternatieven. Ga je glutenvrij eten, dan haal
je automatisch dus ook een deel van de
ATI’s en FODMAPs uit je voeding.’
Glutensensitieve patiënten hebben na
het eten van gluten vooral last van
hun buik: een opgeblazen gevoel, een
gevoelige buik, buikpijn, diarree, obstipatie, winderigheid en misselijkheid.
Andere klachten zijn vermoeidheid,
hoofdpijn, verlies aan concentratie, het
gevoel ‘mist in het hoofd’ te hebben,
gewrichtspijn en huiduitslag. Het zijn
stuk voor stuk klachten die ook coeliakiepatiënten kunnen ervaren nadat ze
onopzettelijk toch gluten hebben binnengekregen.
Veel glutensensitieve patiënten voelen
zich aanmerkelijk beter als ze glutenvrij
eten, of als ze de hoeveelheid gluten op
een dag drastisch verminderen. >
13
»
u i t h e t g l u t e n v r ij e l e v e n v a n A n n e t t e
Wetenschapsnieuws
u i t g e l i c h t
Hoe strikt iemand met glutensensitiviteit met het glutenvrije
dieet zou moeten omgaan, is niet duidelijk. Coeliakiepatiënten
zitten vooralsnog hun leven lang vast aan een strak glutenvrij
dieet. Daarentegen kan bij patiënten met glutensensitiviteit de
gevoeligheid voor gluten na verloop van tijd verminderen. Op
dit moment zijn er geen aanwijzingen dat glutensensitiviteit op
lange termijn kan leiden tot andere aandoeningen, die soms
bij coeliakiepatiënten optreden, zoals reuma, diabetes, osteoporose of een schildklierziekte.
MUESLIREPEN
Bouma: ‘Voor de diagnostiek van coeliakie bestaat een gouden standaard: met een bloedonderzoek en een darmbiopt
kun je de diagnose meestal stellen. Bij glutensensitiviteit staan
we nog met lege handen.
Op internationaal niveau zoeken we naar biomarkers in het
bloed of in de darm, waarmee je kunt aantonen dat iemand
glutensensitief is. Daarnaast ontwikkelen we een glutentest voor
de patiënt. Het idee is om iemand die last heeft van gluten en
daarom glutenvrij eet, twee pakketjes mee naar huis te geven.
In de ene set zitten glutenvrije mueslirepen, in de andere
mueslirepen mét gluten. Heeft iemand meer klachten in de
week dat de glutenreep wordt gegeten, dan is dat een aanwijzing dat die patiënt glutensensitief is.’
‘Het is overigens wel een omslachtige methode. Veel patiënten
met NCGS hebben al gemerkt dat ze klachten krijgen door
gluten en ze zitten met andere vragen zoals: is het glutenvrije
dieet wel gezond, is het volwaardig, en kun je er tachtig mee
worden? Als je op een goede manier glutenvrij eet, is het geen
enkel probleem. Maar doe het alleen als je wérkelijk geen gluten verdraagt, want granen zijn voor het overgrote deel van de
mensheid een waardevolle en volwaardige bron van energie,
vezels, vitaminen en mineralen.’
Wilt u reageren, schrijf naar [email protected]
DE SALERNO CRITERIA
Mijn glutenvrije koekjes. We hebben
We hebben weer verse feestdagen
afgesproken dat die snoepkont alleen een
producten:
koekje ‘van mij’ krijgt als hij het netjes
• Kerstbrood met stukjes fruit en
vraagt en ik het goed vind. Daar houdt hij
rozijnen en amandelspijs 7,65 • Kerst-
zich aan, maar soms is hij me te slim af.
kransjes 200 gr. 6,09 • Appelflappen
Gisteren vroeg hij of hij een keertje
met de enige echte Jona Gold appel,
kerstkransjes voor me mocht maken.
4 stuks 8,39 • Appelbeignets 2 stuks
‘Speciaal voor jou, mam, zónder
gluten!’ Dat vond ik natuurlijk
‘ja’.
Vanochtend zag ik dat alle drie
de Nederlanders Chris Mulder en Gerd Bouma (beiden VUmc),
de pakken eierkoeken die op het
kwam eind 2014 bijeen in de Italiaanse stad Salerno. Doel was
glutenvrij-plankje staan, geopend
een richtlijn op te stellen voor de diagnose van NCGS. Naast
L ekker voordelig !
Sjors weet wel wat hij lekker vindt…
superlief dus ik zei nietsvermoedend
Een internationaal gezelschap medisch specialisten, onder wie
advertentie
KERSTKANSJE...
Eierkoe
ken
van Le P
oole:
wel de sm
aak,
niet de g
luten!
4,15 • Oliebollen naturel, met
krenten en rozijnen of koemelkvrij, 10 stuks 8,95 • Mini’s chocolade kerstman gluten-, koemelk-,
notenvrij 5,49
waren. Alle koeken zaten er nog in, maar…
Verkoopzaterdagen:
bestanddeel kunnen zijn, zoals FODMAPs of ATI’s (zie bijgaand
allemaal met een keurig gat in het midden.
28 nov., 12 dec., 30 jan., en 27 feb.
interview). Het is nog niet zeker of NCGS een (chronische)
‘Gewoon met een koekjessnijvorm!’, grijnst
van 9.00 - 14.00 uur. Vanaf 1 nov. tot
verdwijnt.
Sjors. ‘De kerstkransjes zijn voor jou en de
17 dec. worden alle versproducten op
Om meer eenduidigheid in het wetenschappelijk onderzoek te
mini-eierkoekjes zijn voor mij.’
donderdag verzonden. 17 dec. is de
gluten zou de veroorzaker van NCGS ook een ander voedsel-
ziekte is, of een kwaal die mogelijk na verloop van tijd weer
brengen, stelden de experts criteria op voor het diagnosticeren
van NCGS. Uiteraard nadat is vastgesteld dat de patiënt niet
lijdt aan coeliakie of een tarwe-allergie.
In het kort komt het erop neer dat de patiënt eerst zes weken
lang wordt gevolgd terwijl hij/zij op een glutenhoudend dieet
is. Daarna gaat de patiënt zes weken lang over op een gluten-
L E K K E R L ePo o l e !
laatste verzenddag (bestellen kan tot
11.00 uur). Tevens zijn wij aanwezig op
de interregionale markten op 21 nov. in
Assen.
vrij dieet. Ook in deze periode wordt de patiënt gevolgd en
moet hij/zij met regelmaat vragenlijsten invullen.
Vervolgens wordt overgestapt op een placebo gecontroleerde
‘gluten challenge’. De patiënt gaat een week lang op een dieet
dat óf gluten óf een placebo bevat. Dan volgt een tussenpauze
Volg ons op Facebook:
Glutenvrij Reform le Poole
van een week op glutenvrij, en tot slot een week op óf een
placebo óf gluten. Ook tijdens de ‘challenge’ vult de patiënt
vragenlijsten in over eventuele veranderingen in één tot drie
van zijn symptomen.
Indien de patiënt minstens 30 procent meer klachten heeft in
de glutenweek dan in de placeboweek, zou op grond daarvan
de diagnose NCGS gesteld kunnen worden.
Catassi C, Elli L, et al. Diagnosis of Non-Celiac Gluten
Sensitivity (NCGS): The Salerno Experts’ Criteria. Nutrients.
2015 Jan; 7(6): 4966-4977. Doi 10.3390/nu7064966
Info en online bestellen:
t: 0571-271702
www.glutenvrij-lepoole.nl
14
Glutenvrij • december 2015
[email protected]