de rafelranden van de kledingindustrie

DE RAFELRANDEN VAN DE KLEDINGINDUSTRIE
Kledingproductie in Zuidelijk Afrika
EEN PAAR CENT VOOR EEN T-SHIRT
Kleding is een basisbehoefte. Maar het is meer. Kleren
zijn een statussymbool of een manier om je te
onderscheiden en je eigen identiteit te bepalen. En daar
wil je in Nederland best een aardige prijs voor betalen.
Jaarlijks worden in ons land miljarden euro's aan kleren
uitgegeven. Maar waar gaat dat geld heen? Slechts één
procent van het bedrag komt bij de makers van die jas
of die rok, die meestal onder zeer slechte
omstandigheden werken in de zogenaamde lage lonen
landen. De Schone Kleren Kampagne probeert samen
met andere organisaties wereldwijd de
arbeidsomstandig-hedenin de kledingsector te
verbeteren. Soms worden daarin successen geboekt,
zoals een voorbeeld in Lesotho illustreert.
Neem een simpel kledingstuk als een T-shirt. Net als de
meeste kleren worden T-shirts niet meer in Nederland of
andere West-Europese landen gemaakt. Al decennia terug
vertrokken kledingproducenten uit West-Europa, om elders te
profiteren van goedkopere arbeidskrachten. De meeste kleren
worden nu geproduceerd in Azië, en een belangrijk deel in
Oost-Europa. Ook landen in Afrika gaan steeds meer kleding
produceren en exporteren. Omdat het zo goedkoop is. Daar
zijn de mensen arm en zijn er vaak weinig andere
mogelijkheden om geld te verdienen. Zij moeten dus wel voor
weinig geld en onder erbarmelijke omstandigheden werken.
Maar het zijn niet alleen de lage lonen, die grote
kledingmerken ertoe brengen fabrieken in die landen te
gebruiken. Ook het vaak totaal ontbreken van centraal gezag,
zodat arbeidswetgeving eenvoudig aan de laars gelapt kan
worden, maakt het aantrekkelijk om er te investeren. En de
gunstige handelsvoorwaarden die deze landen bieden aan de
investeerders. Daar komt bij dat de kledingsector een
'footloose' industrie is, dus een tak van de economie die heel
simpel kan worden verplaatst. Er zijn relatief eenvoudige
machines nodig en grote hallen, maar de productie drijft vooral
op arbeid. Als de lonen in een bepaald land te hoog worden, de
voordelen die aan investeerders worden geboden minder, of
als het in een ander land voordeliger wordt, kan een
productiebedrijf eenvoudig het boeltje inpakken en naar een
ander land verhuizen.
Succes in Lesotho
In Lesotho werkten in 2002 bij de Taiwanese kledingfabrikant
Nien Hsing 7500 mensen. Slechts weinigen daarvan waren in
vaste dienst. Dagelijks wachtten duizenden werkneemsters
voor het hek van de fabriek om uitgekozen te worden voor het
werk. Zij werden slechter betaald dan de werkneemsters in
vaste dienst en kregen per dag te horen of ze konden komen
werken. Een erg onzekere situatie, die er ook nog voor zorgde
dat werkneemsters niet durfden te protesteren. Ook de
arbeidsomstandigheden in deze fabriek waren zeer slecht. De
werkneemsters werden uitgescholden, geduwd, geslagen met
kleerhangers en vernederd. Er waren veel te weinig toiletten,
die erg smerig waren. In delen van de fabriek moesten de
arbeidsters, inclusief zwangere vrouwen, de hele dag staan.
Wat verdient een arbeidster aan een T-shirt
Is het nodig om elke cent te besparen op arbeidskosten?
Absoluut niet. Er is genoeg financiële ruimte om de arbeidsters
een redelijk loon te geven. Neem een fabriek in Madagaskar
waar T-shirts voor de Amerikaanse winkelketen Gap worden
gemaakt. Er zijn verschillende productielijnen. Op één lijn
werken 32 werkneemsters, die 1200 T-shirts per dag moeten
maken. Het basissalaris is ongeveer anderhalve euro per dag.
De arbeidskosten voor één T-shirt zijn dus ongeveer vier
eurocent! Zo'n T-shirt wordt in Amerika verkocht voor zeven
euro. Gap is geen uitzondering, vrijwel alle afnemers werken
met vergelijkbare bedragen.
Made in Southern Africa
De Schone Kleren Kampagne heeft van 2000 tot
2002 een onderzoek laten uitvoeren door het
Nederlandse onderzoeksinstituut SOMO en het ZuidAfrikaanse Trade Union Research Project. Het
onderzoek, gefinancierd door de FNV, heeft
geresulteerd in een onderzoeksrapport, Made in
Southern Africa, dat op te vragen is bij de Schone
Kleren Kampagne. In het rapport wordt systematisch
beschreven onder welke omstandigheden de
kledingsector in Botswana, Lesotho, Madagaskar,
Mauritius en Swaziland functioneert. Een reeks van
productielocaties werd bezocht en via interviews met
werkneemsters en managers kon de situatie in de
fabrieken gedetailleerd in kaart gebracht worden.
boek nu! reis naar paradijselijk eiland in
de Indische Oceaan
v.a. € 800
Bestemming: naar keuze Mauritius (minimaal 60
euro per maand) of Madagaskar (minimaal 30 euro
per maand). Kosten: vanaf 800 tot 2500 euro + de
helft van het vliegticket (slechts 600 euro).
Opbrengst: na één jaar werk begint u iets over te
houden.
Gevraagd: flexibele jonge vrouw die bereid is
minimaal
55 en meestal 75 uur of meer te werken. Liefst geen
klagerig type dat bezwaar heeft tegen slechte
ventilatie, hitte, smerige wc's en strenge bazen.
Vakbondsleden hoeven niet te
reageren.
Extra's: regelmatig mag u (zonder extra kosten!)
ook de avond, de nacht en ook de weekenden in
onze fabriek
doorbrengen.
Klachten a.u.b. naar de winkels en merken in
Nederland.
Adidas
Eén van de fabrieken op Mauritius heeft ongeveer
honderd Mauritiaanse werkneemsters en zeventig
Chinese vrouwen in dienst. Zij maken T-shirts en
broeken voor adidas. Voor het stoffige werk dat zij
verrichten, worden geen beschermende maskers
verstrekt, vertelt een jonge Chinese vrouw. Zij heeft
net als haar Chinese collega's ongeveer 1200 euro
moeten betalen om haar baan te krijgen. Om dit
geleende geld te kunnen afbetalen moet zij ongeveer
een jaar werken. Daarnaast moet zij ook nog
zeshonderd euro bijdragen aan het vliegticket. 'Wij
zijn hier gekomen om geld te verdienen, maar we
krijgen het niet.' Het loon wordt door haar
werkgever rechtstreeks naar China gestuurd, naar
het bemiddelingsbureau, ter afbetaling van de
lening. Zij krijgen alleen het overwerk in Mauritius
uitbetaald. De vrouw krijgt een stukloon, dat
neerkomt op een basissalaris van 105 euro per
maand. Het kan meer worden door overwerk, maar
dat wordt niet hoger beloond. Als ze een aantal
maanden geen overwerk krijgen, krijgen ze ook
geen geld uitbetaald. De vrouwen is voorgespiegeld
dat zij op Mauritius veel zouden kunnen verdienen,
maar zelfs met heel veel overwerk is daar geen
sprake van. 'We zouden graag naar huis gaan, want
hier kunnen we geen geld verdienen.'
Zara en Mango
Kleding wordt in veel arme landen geproduceerd,
niet alleen in zuidelijk Afrika. Bijvoorbeeld in
Marokko, waar de lonen ook erg laag zijn. Al staat er
op de kledinglabels van bijvoorbeeld de merken
Zara, Mango en Princesa of grote warenhuizen als El
Corte Inglés vaak 'Hecho en Espana' (Gemaakt in
Spanje), die kleren worden in Marokkaanse ateliers
gemaakt. Dat blijkt uit onderzoek dat de Spaanse
Schone Kleren Kampagne in 2002 heeft uitgevoerd.
De kledingproductie is van groot belang voor noordMarokko. Alleen al in de noord-Marokkaanse
havenstad Tanger zijn er zo'n vijfhonderd
kledingateliers; goed voor 59 procent van de
werkgelegenheid, 64 procent van de export en 43
procent van de totale investeringen in het gebied.
Uit het onderzoek blijkt dat de
arbeidsomstandigheden in de Marokkaanse ateliers
erg slecht zijn. Vaak werken er kinderen. Er wordt
erg weinig betaald: 30 tot 70 (voor het zeer zware
en hete strijkwerk) eurocent per uur. Er worden
werkdagen gemaakt van meer dan tien uur.
Vrouwen worden regelmatig lastig gevallen.
Vakbonden krijgen geen voet aan de grond in de
kledingsector, omdat het management de
werkneemsters onder druk zet zich daarmee niet in
te laten.
De keten ontrafeld
Tussen de erbarmelijke arbeidsomstandigheden van de
Chinese werkneemster in Mauritius en de trotse drager
van een mooi merk T-shirt zit een hele keten. Al die
stappen houden met elkaar verband. De verkopers van
de kleren - de winkels en de merken - zijn
verantwoordelijk voor wat er in die keten gebeurt. Maar
ook de koper zelf kan zijn steentje bijdragen.
Winkelbedrijven doen de productie niet zelf, maar besteden die
uit. Een grote winkelketen als de HEMA of V&D laat haar
producten over de hele wereld maken. Er zijn soms honderden
of duizenden productielocaties. Soms wordt door de winkel zelf
de kleding ingekocht, door een eigen agent. Soms door een
inkoopbedrijf dat ook voor andere bedrijven werkt. De
aannemers besteden een deel van de productie ook weer uit
aan andere fabrieken. Er kunnen vele stappen in de keten zijn,
met onderaan de thuiswerksters en de illegale naaiateliers, die
vrijwel voor niets en zonder enige controle op de
arbeidsomstandigheden werken. Het zijn de grote winkelketens
en de merken in Europa en de VS die de duimschroeven
aandraaien. Zij bepalen de voorwaarden waaronder
geproduceerd wordt. Het zijn ook de winkels en merken die
strakke deadlines stellen, waardoor de werkdruk nog meer
opgevoerd wordt. Zij zorgen ervoor dat er een moordende
concurrentie is en gaan voor een centje minder per trui of Tshirts naar een andere producent.
Het zijn dus bijna nooit de grote winkels zelf die het vuile werk
opknappen, dat doen fabriekseigenaren voor hen. Maar daar
kunnen de Europese en Amerikaanse bedrijven zich al lang niet
meer achter verschuilen. Als zij duidelijke eisen stellen ten
aanzien van arbeidsomstandigheden aan de (onder)aannemers
en de financiële ruimte bieden om die te verbeteren, moeten
die de omstandigheden wel verbeteren.
Internationale gedragscode
De Schone Kleren Kampagne roept bedrijven op internationale
arbeidsverdragen te respecteren. Er is samen met vakbonden
en andere organisaties in producerende landen een
internationale gedragscode opgesteld, waar alle
kledingbedrijven zich aan moeten houden. Zij moeten er op toe
zien dat de arbeidsnormen die in de code staan door de hele
keten worden nageleefd. De arbeidsnormen zijn gebaseerd op
de Conventies van de ILO (International Labour Organisation)
en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Het
gaat om:









Betaling van een leefbaar loon;
Veilige en gezonde werkomstandigheden;
Beperking en betaling van overuren;
Vrijheid van organisatie in een vakbond;
Vrijheid om collectief te onderhandelen;
Verbod op discriminatie in welke vorm dan ook;
Minimale arbeidsleeftijd van 15 jaar;
Verbod op dwang- en slavenarbeid;
Vaststelling van de arbeidsrelatie (in een contract);
Veel bedrijven hebben inmiddels een eigen gedragscode, maar
die zijn vaak erg vaag en er ontbreken essentiële elementen.
De fabrieksdirecteuren weten soms van niets en de arbeidsters
worden bijna nooit op de hoogte gesteld. Ook de controle is
erg gebrekkig. De Schone Kleren Kampagne wil daarom een
onafhankelijke controle van de gedragscode. Dat betekent dat
de controle niet door het bedrijf zelf wordt uitgevoerd. En dat
het controlesysteem transparant is. Zodat consumenten en
arbeidsters kunnen controleren of het bedrijf zich
daadwerkelijk aan haar code houdt. Om dat te garanderen
moeten vakbonden en maatschappelijke organisaties ook in de
productielanden direct bij de controle betrokken zijn.
Wat kan jij doen
Als klant wil je liever zo min mogelijk betalen voor een
kledingstuk. Maar als je je realiseert dat een verdubbeling van
het loon in arme landen als Madagaskar je bijna niets of
helemaal niets hoeft te kosten, ligt die afweging waarschijnlijk
heel anders. Besef dat je als consument invloed kunt hebben
op het beleid van bedrijven. Stel kritische vragen in de winkels
over de herkomst van de kleding, of schrijf een protestbrief
(zie kader).
De Schone Kleren Kampagne zoekt zelf actief de dialoog op
met bedrijven in Nederland. Met sommige winkels, zoals de
HEMA, zijn gesprekken gevoerd. De HEMA laat kleren maken in
drie fabrieken op Mauritius. Uit inspecties bleek een aantal
onregelmatigheden in die fabrieken, op het terrein van
hygiëne, arbeidstijden en beperking van de bewegingsvrijheid
van de werkneemsters. Die worden volgens de HEMA opgelost.
Ook heeft de HEMA uitgezocht hoe het zat met de grote
bedragen die werkneemsters moeten betalen om in de fabriek
te mogen werken. Men streeft ernaar dit te beperken. De SKK
vindt dat de HEMA ook iets aan de extreem lage lonen moet
doen en is het niet eens met het argument van de HEMA dat
dat een nationale aangelegenheid is. Een redelijk salaris is net
zo belangrijk voor een werkneemster uit Mauritius of
Madagaskar als voor een Nederlander.
Fair Wear Foundation
Een belangrijke eis die de Schone Kleren Kampagne aan alle
Nederlandse kledingbedrijven stelt, is aansluiting bij de Fair
Wear Foundation (FWF). De FWF is een Nederlands initiatief
van ondernemersorganisaties uit de modebranche, de
vakbeweging en maatschappelijke organisaties. Als een bedrijf
de gedragscode van de Fair Wear Foundation onderschrijft en
uitvoert, kan het 'deelnemer van Fair Wear' worden. De FWF
controleert waar nodig. Voor het publiek betekent het
deelnemerschap aan de FWF een garantie dat daadwerkelijk
iets gedaan wordt om de arbeidsomstandigheden van de
werkneemsters in de kledingsector te verbeteren.
Voor meer informatie, zie: www.fairwear.nl
Word protestbrievenschrijver!
Bedrijven zijn gevoelig voor kritiek van consumenten. Als
consumenten vaak genoeg aan bedrijven laten weten dat zij
kleding willen dragen die onder goede arbeidsomstandigheden
zijn gemaakt, zullen bedrijven op den duur luisteren en de
eisen inwilligen die consumenten stellen. Sinds een aantal
jaren werkt de Schone Kleren Kampagne met protestbrieven.
Naar aanleiding van zogenaamde 'urgent appeals' (oproepen
door organisaties uit het SKK-netwerk in de productielanden,
wanneer ergens iets ernstigs mis is in de kledingfabrieken)
doet de Schone Kleren Kampagne een beroep op de
protestbrievenschrijvers. Protestbrievenschrijvers sturen
brieven aan winkels en merken die hun producten laten maken
in een fabriek waar arbeidsrechten geschonden worden. En dat
helpt. Onder internationale druk worden successen behaald,
zoals het voorbeeld van Lesotho laat zien. Op de website van
de Schone Kleren Kampagne staat een actueel overzicht van
lopende acties en de resultaten daarvan. Via de site kan je je
ook aanmelden als protestbrievenschrijver - je krijgt dan
automatisch de voorbeeldbrieven per post of per e-mail
toegestuurd.
Dit is een publicatie van de Schone Kleren Kampagne (SKK),
een coalitie van consumentenorganisaties, vakbonden,
onderzoekers, solidariteitsgroepen en andere activisten. De
Schone Kleren Kampagne zet zich in voor een verbetering van
arbeidsomstandigheden in de kleding- en
sportgoederenindustrie wereldwijd. De Schone Kleren
Kampagne is actief in heel Europa, met campagnes in
Nederland, België, Frankrijk, Engeland,Duitsland, Spanje,
Zweden, Portugal, Oostenrijk, Zwitserland en Bulgarije.
De SKK werkt samen met vakbonden en maatschappelijke
organisaties in de productielanden die arbeidsters in de
kledingindustrie vertegenwoordigen.
Voor meer informatie:
www.schonekleren.nl
Of neem contact met ons op via:
Schone Kleren Kampagne
Postbus 11584
1001 GN Amsterdam
tel: 020 41 22 785
fax: 020 41 22 786
email [email protected]
Tekst: Frans Bieckmann/Wereld in Woorden
Deze publicatie is mede mogelijk gemaakt door financiële
steun van het Directoraat-Generaal Ontwikkeling van de
Europese Commissie. De inhoud valt onder de
verantwoordelijkheid van de Schone Kleren Kampagne en kan
op geen enkele manier gezien worden als de officiële mening
van de Europese Commissie.